Prawdziwy kult

(Wj 20, 22-24)

Rzekł nadto JHWH do Mojżesza: «Tak powiesz Izraelitom: Sami widzieliście, że z nieba do was przemawiałem. Nie będziecie czynić obok Mnie bożków ze srebra ani bożków ze złota nie będziecie sobie czynić. Uczynisz Mi ołtarz z ziemi i będziesz składał na nim twoje całopalenia, twoje ofiary biesiadne ze swojego drobnego i większego bydła na każdym miejscu, gdzie każę ci wspominać moje imię. Przyjdę do ciebie i będę ci błogosławił. (Wj 20, 22-24)

Niniejszym otwieramy KSIĘGĘ PRZYMIERZA, to znaczy zbiór przepisów prawnych zapisanych w najbliższych trzech rozdziałach. Zacznijmy od wyjaśnienia słowa PRZYMIERZA. Spotkaliśmy go już u Abrahama, w piętnastym rozdziale Księgi Rodzaju (link).

Przymierze, po hebrajski BeRiT, po grecku diathēkē, to pakt zawarty między dwiema stronami i na ogół zapisany w porozumieniu przekazywanym jako spuścizna, po łacinie TESTAMENTUM, po polsku Testament. Biblia to zapisana historia Przymierza zawartego między dwiema stronami: po jednej stronie Bóg (nie byle jakie bóstwo, ale Bóg osobowy o imieniu JHWH), po drugiej stronie Naród zrodzony i wybrany przez Boga. Stare Przymierze odnosi się do pierwszego Przymierza zawartego z Abrahamem na korzyść jego potomstwa. To przymierze zostało odnowione w Nowym Przymierzu zawartym we krwi Jezusa Chrystusa na korzyść wszystkich ludzi. Nowe przymierze nie anuluje pierwszego, ale jest jego kontynuacją i nadaje mu zasięg uniwersalny.

Księga Przymierza, którą właśnie otwieramy, jest zapisem postanowień Pierwszego Przymierza, jest kodeksem przepisów kultycznych, społecznych i moralnych Ludu Bożego. Wszystko, co teraz będziemy wynika z Dekalogu, jest przykładem konkretnego stosowania zasad Dekalogu w praktyce. Kodeks Przymierza chroni nas przed czysto intelektualną interpretacją Dekalogu sprowadzającą go do roli zbioru „wartości”. Dekalog określa granice wewnątrz których wierzący będą przez Boga przemienieni i prowadzeni po drogach wolności. Te granice składają się z konkretnych wskazówek w konkretnych okolicznościach codziennego życia.

Każdy starożytny zapis przymierza zwyczajowo zaczynało się od upamiętnienia wspólnej historii, będącej uzasadnieniem i podstawą dalszego rozwoju wydarzeń. I tak też się dzieje w naszym przypadku, posłuchajmy:

Rzekł nadto JHWH do Mojżesza: «Tak powiesz Izraelitom: Sami widzieliście, że z nieba do was przemawiałem. (Wj 20, 22)

Bóg rzekł. Słowo od Boga jest inne, niż ludzkie. Słowo Boże jest stwórcze, działające, skuteczne. Słowo Boże czyni to, co mówi. W pierwszym rozdziale Księgi Rodzaju Bóg przemówił, skutkiem czego świat z nicości został powołany do istnienia. Przed swoją Męką Jezus przemówił i stworzył własne ciało i własną krew pod postaciami chleba i wina eucharystycznego. Bóg słowem powołuje do życia, słowem też uśmierca. Na końcu czasów Jezus pokona swoich przeciwników słowem, jak czytamy w Księdze Apokalipsy (Ap 19):

Potem ujrzałem niebo otwarte: a oto biały koń,

a Ten, co na nim siedzi, zwany Wiernym i Prawdziwym,

oto sprawiedliwie sądzi i walczy.

Oczy Jego jak płomień ognia,

a na Jego głowie wiele diademów.

Ma wypisane imię, którego nikt nie zna prócz Niego.

Odziany jest w szatę we krwi skąpaną,

a nazwano Go imieniem Słowo Boga.

A wojska, które są w niebie, towarzyszyły Mu na białych koniach -

wszyscy odziani w biały, czysty bisior.

A z Jego ust wychodzi ostry miecz,

by nim uderzyć narody:

On będzie je pasał rózgą żelazną

i On udeptuje tłocznię wina zapalczywości gniewu Boga wszechmogącego.

A na szacie i na biodrze swym ma wypisane imię:

KRÓL KRÓLÓW I PAN PANÓW.

I ujrzałem innego anioła stojącego w słońcu:

i zawołał on głosem donośnym

do wszystkich ptaków lecących środkiem nieba:

«Pójdźcie, zgromadźcie się na wielką ucztę Boga,

aby pożreć trupy królów, trupy wodzów i trupy mocarzy,

trupy koni i tych, co ich dosiadają,

trupy wszystkich - wolnych i niewolników, małych i wielkich!»

I ujrzałem Bestię i królów ziemi, i wojska ich

zebrane po to, by stoczyły bój z Siedzącym na koniu

i z Jego wojskiem.

I pochwycono Bestię,

a z nią Fałszywego Proroka,

co czynił wobec niej znaki ,

którymi zwiódł tych, co wzięli znamię Bestii

i oddawali pokłon jej obrazowi.

Oboje żywcem wrzuceni zostali do ognistego jeziora,

gorejącego siarką.

A inni zostali zabici mieczem Siedzącego na koniu,

mieczem, który wyszedł z ust Jego.

Wszystkie zaś ptaki najadły się ciał ich do syta. (Ap 19, 11-21)

Bóg nie jest podobny do bożków ze srebra lub złota, które „mają usta ale nie mówią, mają oczy ale nie widzą” (Ps 115,5). JHWH jest całkowicie różny od bóstw pogańskich. JHWH przemawia, stwarza, rodzi i zawiera przymierze. Przy czym JHWH jest Bogiem zazdrosnym, chce być uznawany jako prawdziwy, jedyny i święty Bóg. Jemu samemu należy się cześć, którą my ludzie oddajemy cieleśnie za pośrednictwem kultu liturgicznego. Oddawanie Bogu kultu jest pierwszym obowiązkiem człowieka, wynika z pierwszego przykazania Dekalogu. Takie wymowne słowa skierował Jezus do rumuńskiej mistyczki:

Uwielbienie Boga jest pierwszym obowiązkiem wszelkiego stworzenia. Kto nie wielbi Boga, popełnia największą zbrodnię wobec najwyższej Istoty i Wartości. Zachowuje się, jakby „Ten, który jest” nie istniał. To ostateczna pogarda... (z książki Dialogi Echarystyczne)

Adoracja należna Bogu powinna być oddawana nie tylko w wymiarze indywidualnym, ale również społecznym, za pośrednictwem kultu (link). Kult ustanawia relację wspólnotową między Bogiem a człowiekiem za pośrednictwem Służby - kult i służba, to jest to samo słowo po hebrajsku (“âVaD). Nie w sensie służby niewolniczej, ale jako wyraz relacji ustanowionej między Ludem a Bogiem. Rytuał jest językiem cielesnym i symbolicznym tej relacji, dlatego relacja między JHWH i Jego Ludem wyraża się w formie rytuałów liturgicznych.

To samo zjawisko zachodzi w relacjach międzyludzkich. Na przykład posiłek jest rytuałem, który ustanawia relację między współbiesiadnikami, nie służy jedynie przyswojeniu jedzenia. Posiłek składa się z kilku rytuałów: zebranie i przywitanie gości, podziękowanie Bogu za ofiarowane dary, wspólne jedzenie, troska o potrzeby drugiego, zainteresowanie się nim, wspólne zakończenie i rozejście. Wychodzimy z takiego posiłku wzbogaceni nie tyle intelektualnie, co cieleśnie i wspólnotowo.

Kult liturgiczny jest podobnym zbiorem rytuałów cielesnych ustanawiających więź między Bogiem a Jego ludem. Oddawanie Bogu kultu liturgicznego ubogaca i wzmacnia uczestników w swojej tożsamości. Każda religia posiada własne rytuały, nie brakowało ich w Egipcie, ale różnica między kultem bałwochwalczym a kultem oddawanym JHWH jest taka, że kult Izraelitów opiera się na historycznym doświadczeniu zbawienia. Pamięć o wydarzeniach biblijnych ma zapisywać się w ciele członków Ludu Bożego poprzez powtarzanie cielesnych rytuałów liturgicznych odprawianych głównie zazwyczaj wokół wspólnotowego ołtarza. Dlatego też pierwsze konkretne zastosowanie Dekalogu mówi o przykazaniu wnoszenia ołtarza.

W tym świetle lepiej rozumiemy znaczenie pierwszej prośby skierowanej przez Boga do faraona przez usta Mojżesza:

Powiedz mu: JHWH, Bóg Hebrajczyków, posłał mnie do ciebie z rozkazem: Wypuść lud mój, by Mi oddał cześć na pustyni! (Wj 7, 16)

Ta prośba mocno zdenerwowała faraona (odsyłam do naszej playlisty na temat plag egipskich, link). Faraon doskonale zrozumiał jakie będą konsekwencje tego, że Hebrajczycy będą oddawali inny kult poza Egiptem niezależnemu Bogu: taka czynność oznaczała narodzenie się samodzielnego ludu, wyzwolonego spod władzy faraona i wszystkich jego bóstw! Z punktu widzenia Boga wyjście Hebrajczyków z Egiptu nie miało na celu jedynie wyzwolenie uciskanych ludzi, ale ustanowienie i zjednoczenie nowego Ludu, a wspólnota tworzy się właśnie poprzez oddawanie wspólnego kultu liturgicznego wokół ołtarza.

Bez ołtarza Lud nie mógłby realizować pierwszego postanowienia Dekalogu. Ołtarz umożliwi Izraelitom oddawanie kultu i wspólnota stanie się tym, kim jest powołana do bycia! Byt i czyn są ze sobą zespolone. Po czynie można poznać czyjąś tożsamość. Przez oddawanie kultu wyrażamy, kim jesteśmy jako wspólnota. Rytuały kultyczne równocześnie objawiają i tworzą naszą tożsamość.

W Egipcie Izraelici zetknęli się z kultem oddawanym fałszywym bóstwom. Kult oddawany przez Izraelitów różni się najpierw tym, że jest oddawany jedynemu Bogu, który udowodnił swoją wszechmoc poprzez wybawienie Izraelitów z ręki faraona, poprzez opiekę nad nim, karmienie i pojenie go na pustyni, wreszcie poprzez nadanie mu Prawa Bożego (odsyłam do naszej playlisty na ten temat, link). Kult liturgiczny jest służbą oddawaną ku czci prawdziwego Boga, a więc nie tylko Boga stworzyciela (Elohim), ale Boga zbawiciela (Haszem).

Tak więc pobyt Izraelitów u stóp góry Horeb nie był zwykłym postojem po drodze do Ziemi Obiecanej. Tak naprawdę na Horebie Izraelici otrzymali Ziemię Obiecaną jako miejsce oddawania kultu wynikającego z Bożego Prawa Dekalogu. Daremne byłoby dalsze kroczenie w stronę Ziemi Obiecanej, gdyby Izraelici nie zostali ustanowieni jako wspólnotę zgromadzoną wokół ołtarza. Dostęp do Ziemi Obiecanej otwiera się na Horebie i jest ściśle zależny od praktykowania Prawa Dekalogu, w tym kultu liturgicznego. Za każdym razem, kiedy później w historii Izraelici odejdą od Dekalogu, ich kult stanie się obłudny i próżny, a więc stracą oni prawo do korzystania z dobrodziejstw Ziemi Obiecanej: zostaną wysiedleni. Ale za każdym razem, kiedy Izraelici odnajdą znaczenie Prawa Bożego, kiedy wewnętrznie nawrócą się do prawdziwego Boga, wówczas Bóg na nowo da im dostęp do Ziemi Obiecanej. Stąd nierozerwalny związek jaki istnieje między Dekalogiem, kultem i Ziemią Obiecaną! Wszystkie te trzy elementy są składnikami Przymierza!

W następnym odcinku zapoznamy się z pierwszymi trzema przepisami liturgicznymi. Do usłyszenia.