Utobia –
TE AONAABA NINGABONG
ae Tamaroa!
Mangkoangkoa ao aomata a kaman miia te tabo teuana ae utobia ke baretaiti i aon te aba. Ma utobia e a bon aki tiitibanako mani baiia ngkana a kataia ni karikia. Ibukin teraa? E na konaa ni reke utobia? E na bon reke iroura te raoi i aon te aba ma te rikirake?
TE MOAN TAEKA: Nimaua te ririki imuin ana kauoua ni buaka te aonaaba ao e taku te Buraim Minitita n Buritan ngkoa ae Winston Churchill: "Unless some effective world super-government can be brought quickly into action, the proposals for peace and human progress are dark and doubtful." E nanonna ikai ba tii ngkana iai te tuba-tautaeka ao ena konaa n reke te rau ma te rikirake.
N te ririki 1960 tabun ao te taokita i aon te nukiria Edward Teller e taku: "We must work for the establishment of a world authority sustained by moral and physical force - a world government capable of enforcing worldwide law." E nanonna ikai ba e riai ni kateaki te rabata teuana ae ena tautaekana te aonaaba.
N 1970 ao U Thant, te tia babaire ngkoa nte United Nations e taku: "We need something new-and we need it speedily - a global authority with the support and agreement of governments and of other powerful interests, which can pull together all the piecemeal efforts now being made .... " E nanonna ikai ba e kainanoaki teuana te rabata ba ena tautaeka i aon te aonaaba.
A maiti banaa aika a takakaruaia ba ena kateaki teuana ana tautaeka te aonaaba ba e na kaekai ana kangaanga nikabane te aomata. A ataia taan kairiiri nte aonaaba ma tiaintiti ba katokan kangaanga ma karekean te raoi iaon te aonaaba ena bon ti konaa n reke ngkana aaba ni kabaneia ana boonnano ba ana mena i aan teuana ana tautaeka te aonaaba!
E Kona n Tei Ana Tautaeka te Aonaaba?
"World government is still a long way off," declares A. F. K. Organski in the book World Politics. "The creation of a world government through the voluntary agreement of existing nations is so unlikely that we can say flatly that it will never happen" (p. 484). E taku ikai teuaei ba bukina ngkai a aki konaa ni nano teuana botanaomata ao ena bon nangi kangaanga katean ana tautaeka te aonaaba ae tii teuana.
Hans J. Morgenthau in his book Politics Among Nations, asserted: "There is no shirking the conclusion that international peace cannot be permanent without a world state, and that a world state cannot be established under the present moral, social, and political conditions of the world" (p. 491). E taku teuaei ba bukina ba a kakaokoro ara katei ma anuara ma ara borotiki, e bon aki konaa ni kateaki teuana te rabata ibukiia botanaomata nikabaneiia nte aonaaba.
E boni kangare! A nooria kautuun tautaeka ba te bai ae a kainanoiia ngkai aomata bon teuana ana TAUTAEKA TE AONAABA. Ma e ngae n aane ao a taku tabeman ba te aekan tautaeka aane e boni NANGI KANGAANGA kateana iroun te aekan aonaaba ae e nooraki arona ngkai.
Ngkana ti taratara rikaaki, ao e konaa n noraki ba te aomata e aki konaa ni karekea te rau nte aonaaba ao te rikirake. Te maaku, te kairiribai, te aoraki, te raarikin, te bainikirinaki ao te motibuaka a bon taona nako nanoni maiura.
Teraa am iango? E na konaa ni bai te tautaeka teuana ibukin te aonaaba ae banin? Ao te iango are ena iai te utobia ae i aon kawaina n roko imwaaira bon te kanoani mii?
Ngkana ti kaantaningaia ba ena reke te rau mairoura aomata, ao utobia ena bon AKI konaa n reke ao ana boni kaawa botanaomata!
Ana Tautaeka te Atua Ibukin te Aonaaba
Aomata ngkai a bon aki ataiaa ba iai riki te bawa ae tiaki oin aia bawa ae konaa n uotaamai utobia nakon te aonaaba ae urubeke, ao n onrake n taiani kangaanga.
Te bawa teraa ae na konaa ni karaoa aio, ao e na boni karaoiia?
TE ATUA AE M’AAKA! Iai irouNa te bawa ao te wanawana ni karika utobia ba ena boni bai.
Aei bon te rongorongo are e kanakomaiaki iai Iesu Kristo iroun te Atua ba E na taetaekinna nakon te aonaaba. Bon te “Euangkerio” – TE RONGORONGO AE RAOIROI – are e na oki Kristo n m’aakan te Atua ba E na karekea te rau ao te rikirake nakon te aonaaba!
Ti tabeman aika ataia are te Atua ea tia ni kataua 6,000 te ririki ba ana bon tautaekaniia aomata i boni rouiia. Inanon te tai aei ao te Atua e aki kan karinna n aia waaki nako aomata. E bon katukuia aomata ba ana toua kawaiia are a bon taku ba a riai (Taeka n Rabakau 16:25).
E katuka te aomata ba ena boni kakoauaa ba bon AKEA te tautaeka n aomata ae na konaa ni karekea te rau i boni rouna nakon te aonaaba ni kabuta.
Ngkana e oki Iesu Kristo ao E na katea Ana tautaeka te Atua i aon te aba. Ana reireinaki aomata ni kabane te ongoaaba nakon Ana tua te Atua. Ao n Ana tautaeka Kristo ao e na iai irouna te m’aaka ma te wanawana ibukin kamatoaan Ana tua.
E kaotia am B’aibara ba iai te utobia imwaaira. Bon te tai n manga kamaiuaki tamneira – tengaana te ririki n rau ao n rikirake! Ao n te LESSON 4 aio, ao rinanon Ana ibuoboki te Atua, ao kona konaa n noora mwaaim (future) rinanon Ana taeka n burabeti (prophecies) ba ko aonga n ataa tein ma aron te aonaaba ningabong!
****************************************************************************************************
LESSON 4
Ea Roko Utobia!
E tuangiira te B’aibara ba i aan Ana kairiiri Iesu Kristo, ao Ana tautaeka te Atua e na karika te BARETAITI UTOBIA iaon te aba. Mairouiia kanoan natin Iakoba (Jacob) are e ibitaki arana nakon Iteraera (Israel - natina aika Eberaim ao Manate), ae na kabonganaiia ba katootoo, ao te Atua E na manga moan kateirakeiia ao ni kakabaiaia botanaomata nikabaneiia mairouia. Tia nora te koaua aio.
1. N te B’aibara ao teraa ae e taku te Atua ibukin kanoan (descendants) Iakoba[Iteraera]? Itaia 27:6; Etekiera 36:8-11; Tekaria 8:7-8. Noora naba Amota 9:7-12.
TAEKA TABEUA: I muin okina ao Iesu Kristo ena kairiia kanoan Iteraera ni kawai (ancient Israel) man taabo ake a tauaki iai (place of captivity) ao ni kairiia nakon abaia ni kawai (ancient dwelling places) ike ana manga moan katei maeka iai.
2. Ana manga moan kateaki kaawa aika a tia n urubekeaki? Amota 9:14-15; Etekiera 36:33-35. (Wareka nikabane makoro 36). Noria ba ngkana e karaoaki te ikotaki aio ao a katei maekaia, ao e na toki makuri ni beekan irouiia kaain Iteraera, ao ana aki manga katikakinako n tautoronaki). E na iai te kukurei n kaawa aikai? Ieremia 33:10-14l Tekaria 8:4-5.
TAEKA TABEUA: Kaawa (cities) n taai aikai a bon rabunaki n aekan “pollution” nako ao ni onrake n aekan makuri n riaboro nako. Aekan makuri aikai ana aki nooraki n kaawan ningabong. Kaawan te Mireniam ana kamaenakoaki (decentralized). Ana bon tau uarerekeia ba ana karikirakea te marurung ao te kukurei n mauiia utu, ao e na bon tau buburaiia naba ba e na kabaerantaki imarenan te karaobai ao baai ake a kainanoaki ibukin te maiu ae kakukurei.
3. E na karika Ierutarem Kristo ba ana kabitare te aonaaba – ana etekuata te aonaaba ibukin Ana tautaeka? Tekaria 8:3; Ieremia 3:17. Ena riki ba te katootoo nakon te aonaaba ni kabuta? Itaia 62:1-2, 7.
TAEKA TABEUA: Ierutarem e kuri mena i nuukan te aonaaba, ao e raoiroi nena aio ba kanga te tienta ibukin ana tautaeka te aonaaba.E na manga moan kateaki ao ena riaon te tamaroa ao n tikiraoi! E na riki ba te katootoo – ibukin kaawa nte aonaaba ninabong.
4. Ana maiu ma te rau kanoan Iteraera n kawai n oin abaiia? Etekiera 28:25-26. Ao ena iai te raoi nte aonaaba ni kabuta? Itaia 2:1-4; Mika 4:1-4.
5. Ao te Atua e na karika Ana karikibai ni kabane ba ana makuriraoi ibukiia Ana aomata? Te Tua Kaua 28:12; Itaia 41:18.
TAEKA TABEUA: E berita te Atua ba E na kakabaiaiaa Iteraera n kawai ti ngkana a karaoa nanon Ana taeka? (Nakoia Tibun Rewi 26; Te Tua Kaua 28). E kaotia te B’aibara ba a aki ongotaeka ao a KATUAEAKI (NTR 26, ao man te kibu 14). Nte Mireniam ao kanoan Iteraera ana ongotaeka nakon te Atua, ao ana bati ni kakabaiaiaaki!
6. Te Middle East (te aono ae e mena iai te aba ae Iteraera ao abaia kaain Arabia) bon kanga te rereua ngkai. E rabunaki n atiibu ao e warereke baai aika maiu i aona. Ma e taku taeka ni burabeti ba muin okin Kristo ao ena korakora ibitakina. Tao ana manga maiu rereua i aona, ao n onrake nte buakonikai ae maiureirei naba n tain te Mireniam? Itaia 41:14-20; 35:1-2,7.
TAEKA TABEUA: Ko konaa n noora tamneina? Taiani rereua (deserts) a riki ba taabo aika maiureirei tanoiia ao a rabunaki n kaai ma aroka aika kuriin, ma nei aika a kouburake n raanga nakoni karaanga; taiani maunga a kabooraoaki (levelled) ao ni karikaki ba taabo ni maeka.
Buakonikai n rengan ma o-n-aroka ana karika kanoani boong (weather) ba ana nakoraoi ao ana uota te maiu ao te marurung riki.
Kaai ni kateitei, ake a moanna n tare n taai aikai, ana manga rikirake maiua ngkai e rikirake naba maitin te botanaomata, are ena karikia ba ana konaa aomata nikabaneia n katea aia auti aika tamaroa, ma bai n nanon te auti.
7. Tao E na onea “Tion” te Atua ma taabo ake irarikina nakon te tabo ae kanga te ne-n-aroka are Eten? Itaia 51:3.
TAEKA TABEUA: Tion bon te maunga iaon Ierutarem. Aei bon te tabo are e aranaki ba ana “kawa Tawita.” Ngkai e nangi riki ba te kabitare, ao te taeka ae “Tion” ngkanne ena tei ibukin abaia nikabane kaain te baronga ae Iteraera.
Ana Katekeraoaki Nikabane Aaba
E taekina taeka ni burabeti ba nikiran te aonaaba ana reke tib’aia man ana kakabaia Kristo nakon Ierutarem ma tibun Iakoba. E na korakora ibitakin te aonaaba nte tai aei – ae imwaaira.
1. Ana aantaeka ao ni ongoaaba botanaomata nakon Kristo? Itaia 2:1-3.
2. Ngkai a nang ongo Tiantaire iroun Kristo, ana riki ba bon Ana aomata ma Ana toro? Rom 6:16.
3. Ao tiantaire aikai ana riki ba “natin” Aberaam, nte tamnei? Karatia 3:29. Ao teraa te berita are a anganaki kanoan Aberaam n taai aikai? Wareka Tibun Rewi 26:1-13 ao te Tua Kaua 28: 1-14.
TAEKA TABEUA: Iteraera ni kawai a bon aki reke irouiia nikabane taiani kakabaiaia ake a maneweaki n Tibun Rewi ao te Tua Kaua ba a bon aki kakaonimaki n ongoongotaeka nakon te Atua. Ma n Ana tai n tautaeka Kristo nte Mireniam, ao botanaomata nikabaneiia ana ongotaeka ao ngkanne e na reke irouiia kakabaia nikabane ake a moan anganaki Iteraera n kawai.
Te Taetae, te Inaomata ao te Mari
Teuana te oo ae totoka te rereitaki i marenaia aomata bon te taetae ke te language barrier. Ngkana a aki konaa ni oota i marenaia, ao ana aki konaa n tibaa aia iango, aia kantaninga, aia tamnei, aia koaua, i aon itera nako n aron te reirei, te makuri, te rabakau, te aro, te karao bai, te kateitei, te ununiki, rabakau aika boou, ao a maiti riki. Te aki oota e bon karika te kakaaitara.
Ko konaa n katamneia te aonaaba ae tii teuana ana taetae? Tao ena kanga arona ngkana nikabane aomata a taetae, a wareware ao a koroboki n tii teuana te taetae?
Ngkana e kabakaaki te oo aio ao nikabane aomata a bane n baati kabonganaan te taetae ae ti teuana – a bane n oota n te iango teuana, a bane n oota nte boraraoi ae teuana, ana bane n oota n kanoan aia rereitaki ni kabane – iangoia ba maitira te ibitaki nakon te raoroi ae e na konaa n riki.
1. Tao E na angan te aonaaba te Atua TEUANA te taetae ae itiaki ba ana bane n toro iroun ao n taboa aran Iehova nte aro ae ti teuana? Tebania 3:9.
TAEKA TABEUA: Te Aomata ngkekei a bon katiteuanaaki n aia taetae ae ti teuana. Ma a kabongana buaka ataibaiia - ba a kataia ni katea te botanaomata teuana are ena manga bon TIRINGIIA n tokin kawaiia (Nora Karikani B’ai 11). Ngke e kaokoroi aia taetae aomata n te taua are Babera te Atua, E bon kamaana riki rikin te tai are ena riki iai mangaongaon te aonaaba are e na konaa n karika kamaunaan te reeti n aomata, n aron ae ea riki ngkai.
Nte Mireniam, ma Kristo ae aia “Uea ueea”, ao ena akea te kangaanga aio. N okin Iesu Kristo ao E na uota te rabakau n wareware/koroboki, ao te reirei ae banin rinanon te taetae ae ti teuana ae itiaki ae E na angan te aonaaba.
2. E na iai te onobai ma te kateitei ae korakora ae na karaoaki nte Mireniam. Tao matoara te makuri ae ana karaoaki irouia aomata aika a tia ni kamaiuaki man kainanon ao kangangan te aonaaba ae riaboro aio? Itaia 11:10; 14:3. Tao te ongotaeka nakon Kristo ma Ana tua e na karekea kakabaian inaomatan ma motirawan te iango ma te rabata nakoiia botanaomata? Mataio 11:29-30.
TAEKA TABEUA: E na karika te maiu nte Mireniam te Atua ba e na kakukurei, ana mwengaraoi aomata ao ena karaunano – ti ngkana a bon teimatoa ni ongoaaba nakon Ana tua,
Ana kawai te Atua ibukin te maiuraoi bon kawain te inaomata – te inaomata man mwengabuakan ao kainanon te maiu nte aonaaba aio. Ma aomata n taai aikai a bon taku ba a bon maiuraoi ngkai. Te Atua ngkai e bon anganiia aomata inaomataia ba ana bon reirei man aia makuri ba ana bon rinanona ao n noora kangaangan te maiu aio are bon kawaiia ake a kan toua.
3. N taai aikai ao e bati te ngurengure ibukin te kan baibai nte aba. Utu a bon unraa imarenaia ba antai ae e riai ni baibai nte aba teuana ma teuana. Ao a manga kan taua abaiia kaain rarikiia. Tautaeka naba a manga anaa abaia ana botanaomata ba aongkoa ana “karikirakea”. Tao e bure imatan te Atua ngkana ko bon baibai n oin abam? Mika 4:4; Itaia 62:8-9.
TAEKA TABEUA: Ana bon baibai n abaiia aomata n te Mireniam. Ana bon kainaomataaki iroun te tautaeka ba ana bon “kanna” uaan arokaiia. Ao te Atua ena aki kariaiia baikirinakiia taan baibai.
4. Teraa aron te marurung nte aonaaba ningabong? Tao e na kainaomataia aomata te Atua man taiani aoraki ao man-aoraki? Itaia 33:24; Ieremia 30:17; Itaia 35:3-6; 58:8.
TAEKA TABEUA: Te reirei iaon te kamarurung raoi (true health) ao te kakamaiu ae kamiimii (miraculous HEALING) man aoraki nikabaneia ena karika te MARURUNG ae akea n aiarona nakoiia aomata nikabaneia!
5. Kaubwain te botanaomata man te ununiki bon te bai ae nangi kakawaki ae e konaa n reke irouiia. N boong aikai ao angin aban te aonaaba a bon mate – ti nakon 10% aon te aba ae a konaa n unikaki. A maiti rereua (deserts), aaba aika maungaunga ao aaba aika a aki konaa ni maekanaki. Ma nte aonaaba ningabong ao e na maekanaki ni kabane aon te aba ao ana maiureirei ngkai E nangi kakabaiaiaa te aonaaba ni kabane te Atua! Tao E na kabakaa te karau n taina ae e riai? Etekiera 34:26-27; Itaia 30:23.
TAEKA TABEUA: Ngkekei ao taan ununiki a bon kataia ni kaira aia tai n ununiki ma kanoani boong (weather) ma e naanakobuaka ma bibitakin kanoan boong aika a karina n riki. Ma nte aonaaba ningabong ana kukurei taan ununiki ba ena bon maiureirei arokaiia n taai nako – tii ngkana a bon teimatoa n ongotaeka nakon te Atua.
6. E na iai te kukurei ibukin marin te amarake ae E na anganiira te Atua nte aonaaba ningabong? Ieremia 31:12. E na boni iai korakoran te mari (superabundance of food)? Amota 9:13.
Te Karaanga ae Kamiimii
1. Teraa ae ena riki ngkana ea boo waen (feet) Christo ma te Maunga Orive? Tekaria 14:4
2. Te marua, ke marenan maunga (valley) ae ababaki aei e na riki ba kawain te karaanga ae e na raanga mai Ierutarem? Kibu 8. Ena raanga te karaanga nako mainiku nakon te Nama ae Mate (Dead Sea) ao e na raanga naba nakon te marawa i maeao (Mediterranean Sea)? Kibu naba ane ao te kibu 10, ma nooria n aia B’aibara Katorika.
3. Te karaanga are e raanga nako mainiku – ae e raanga iai te “ran ae e maiu” – nakon te Nama ae Mate – bon te karaanga are e manewaeaki n Etekiera 47:1-12? E kaotia kibuu 8 ao 9 ba te “ran ae e maiu” ngke e baro nako nanon te Nama ae e [Mate]Taari ao ea manga “kamaiuaki neineina.” Ao ena bati ikana? Kibu 9. Ao ana kamaiuaki naba taabo ake e raanga nako iai? Kibu 12.
TAEKA TABEUA: Te Nama ae Mate, ke te Dead Sea, ae 390 tabun te miita rinanona nakon tian taari (390m below sea level) bon te kabanea n nano n tabo iaon te aban ara aonaaba. Nte mabe ao e konaa n nooraki ba te karaanga ae Ioretan (River Jordan) e bon raanga nako iai mai meangina. E ngae ngke akea kawain ranin te nama aio n otinako, e bon teimatoa rietan iabutina, ba man ana makuri kabuebuen taai ae karika te evaporation, ke rairan te ran nakon te kaeti/eea.
Ranin te nama aio e nangi korakora taorona are akea te bai ae e konaa ni maiu iai. Ma ngkana e raanga te “ran ae e maiu” nako iai ao e na taonako ao ni baro nako maiaki nakon te rereua. Te katautau ba e baro nakon te nama are Araba (kibu 8, n aia B’aibara Boretetanti), ae e kinaaki ngkai ba te Persian Gulf. Taabo nikabane are e baro iai te ran aio ana bane ni maiu (kibu 11) ao iika ma aroka ana maiureirei.
4. Te “ran ae e maiu” aio e na raanga man te tabo ae e na tei iai Ana Temboro te Atua – Ana kaintokanuea Kristo? Etekiera 47:1, ao banen te kibu 12; Ioera 3:18, kabaneana. E kabotauaki te Tamnei ae Tabu ma te “ran ae e maiu”? Ioane 4:10; 7:37-39. Ngaia are te karaanga aio bon Tamnein te Atua naba?
TAEKA TABEUA: Te Tamnei ae Tabu, kanga aron te karaanga, e na baro nako mai Ierutarem ao e na katoka aorakin aia kaburoro ma kangaangan mauia n tamnei botanaomata!
E mataata ikai ba te aonaaba ningabong bon utobia, te baretaiti ae rau, ae rikirake, ao ni tikiraoi! Nikabane botanaomata ana tibaaki iaoiia Ana kakabaia te Atua. Te aonaaba e na raoi. N tain te Mireniam ao angin aon te aba ana maiureirei ibukin te ununiki. Buakonikai aika a tikiraoi, o-n-aroka, neei ma karaanga aika onrake nte ika, ana kuneaki n taabo nako nte aonaaba – akea rereua aika mate, ke karaanga aika baereka, ke taabo aika urubeke, ke rereua aika aki tau n maekanaki ao taabo aika mangeange.
Ma e na kangaara n karokoaki te aekan aonaaba ae utobia? E na kangaararaoi n riki te ibitaki aio?
Tia noria ba teraa ae e taku te B’aibara, ao antai ae e na rekereke ma te ibitaki aio. Tao kona kakoauaa ke ko aki ma ko bon konaa naba n rekereke ma karokoan te aonaaba ningabong ae tamaroa aei!
Ka-Ueaan Uean Ningabong
Bon taraa moa ana taeka te anera nakon Nei Maria, tinan Iesu: “Ao noria, ane ko na kariki i nanoni biritom, ao ane ko na bungia te nati te m’ane, ao ko na arana ba Iesu. Ane e na kakanato . . . . : ao te Uea are te Atua e na ANGANNA ana kaintokanuea tamana are Tawita: ao ane E na uea i aon te bata are Iakoba, n aki toki; ao akea tokin ueana” (Ruka 1:31-33, BB).
Nora naba are e koreaki n Ioane 18:37: “Ma ngaia are e taku Birato nako Ina, Bon te uea ngkoe? E taku Iesu, Ngaia ane ko taku, ba te uea Ngai. I bungiaki i bukin ae te katiota te koaua, ao I roko i aon te aba i bukin aei naba” – E na roko ba E na Uea!
E bungiaki Iesu ba E na tautaeka ao E na Uea i aoiia aaba nako. E kaaniia 2,000 te ririki nnako, ao E tokanikai i aon Tatan te Riaboro ba E nangi riki ba Uean te aonaaba (Mataio 4:1-11). Ma E aki kam’aw’a ke ni onea mwiin Tatan nte tai ane. E aki katokaaki bauna ni Uea ngke bon te aomata Ngaia (Ioane 18:36). E TAURAKI nte kaibangaki! E naaki taua moa nakoAna ba Uean te aonaaba nte tai aane.
Ngke a taku Ana Reirei ba e nangi tei Abanuean te Atua n aia tai, ao E anganiia Iesu taetae ni kaikonaki ba E na kabarabaraa nakoiia ningai te tai are E nangi waakina Ana tautaeka i aon te aonaaba.
1. N aron taekan te taetae n kaikonaki n Ruka 19:12-27, ao e nakea Iesu, imwin matena ao mangautina, ba E na anganaki nakoana ni Uea ao te Abanuea? E nakon Tiitia i Rom? Ke E kawariia aomata ba ana katokaa ba te uea? Kibu 12. Antai ae irouna te M’aaka ba ena katokaa Iesu ba aia “Uea ueea”? Rom 13:1.
TAEKA TABEUA: E kaotia Iesu nakoiia Ana Reirei ba E na waerake nakon Tamana i Karawa (te aba ae raroa, n Ruka 19) ba ena anganaki te m’aaka ba E na tautaekaniia botanaomata nikabaneiia.
2. I muin waeraken Iesu nako Karawa ao E mena ikekei nakon 60 te ririki, ao E kaoti nte mii nakon te Abotoro Ioane. Bon iai te baunuea i aon atuun Iesu ngke e noria Ioane? Te Kaotioti 1:12-18.
3. Ma tao E a tia ni katokaaki Ana baunuea n oki Na? Kaotioti 14:14. Te kibu ra nte B’aibara ae e kaotia ba E bon anganaki te Abanuea are E nako Karawa iai ba E na anaia? Taniera 7:13-14.
TAEKA TABEUA: E kaotaki ikai katokaan Ana baunuea Iesu Kristo. “Teuare iai ma ngkoangkoa” ke te “Unimane” bon te Tama are i Karawa. E bon aki kabonganaaki te taeka ae te “Tama” kioina ba Iesu e bon tuai ni bungiaki ba te aomata nte tai are e noora iai te mi aio Taniera.
Nooria ba teuare “ai aron natin te aomata” e kawara “Teuare ma ngkoangkoa” ba e na butimaea te Abanuea. Te “Rokou” ke te “Taeka” (Ioane 1:1) bon ai aron Natin te aomata. E tuai ni bungiaki ba te natimane, ma i muina E na riki ba natin te aomata. N ana tai Taniera ao Ngaia bon “ai aron Natin te aomata” – Iesu are E na bungiaki mairoun te aomata[aine].
Kaueaaki ba aia “Uea ueea”
1. Iraua baunuea aika korakora ae ana reke iroun Iesu? Kaotioti 14:14. Ao baunuea ra ake “a maiti i aon atuuna” are e maneweaki n te Kaotioti 19:12?
TAEKA TABEUA: E na bon tii reke iroun Iesu teuana te baunuea ae korakora ao ae koora. Te baunuea aane ena kaotia ba Ngaia bon te Uea i aoiia aaba nako – te aonaaba ni kabuta. N B’aibara n I-Matang ao e kaangai taekana: “And on His head are many diadems.” Te diadem bon te baunuea ae uarereke ke bon ti te bau ae ena kanikinaea te nakoa ae kakannato. Baunuea aika uarereke a kaota naba nakoa aika uarereke are E na bon taui.
2. Teraa raoi nakoan Kristo ngkana E oki? Kaotioti 19;16. Antai ngkanne “ueea” akekei? Tina kaotaira.
3. Ana anganaki naba baunuea Kristian – aika a “tokanikai”? I Korinto 9:25. Naake a tokanikai nte maiu aio ana tautaeka i aoia botanaomata, ba UEEA ngaiia ma Kristo? Kaotioti 2: 26-27; 3:21; 5:10; 20:4; Taniera 7:22, 27.
4. Ningai te tai are ana anganaki nakoaiia n tautaeka Kristian? Kabotaua te Kaotioti 11:15, 18; 22:12 ma Itaia 40:10.
TAEKA TABEUA: E nako Karawa Iesu ba ena katokaaki Ana Bau iroun te Tama, ao teuana bukin okin Na nako aon te aba ba E na uota kanuangaia n tautaeka Ana saints aika a tia ni mangauti!
5. Teraa Ana taeka Kristo ibukin kanuangaia akana a kabonganaa raoi taiani taarena ake a anganaki iroun te Atua? Ruka 19:16-19.
6. Ana riki naba ba ibonga saints akana a mangauti? Kaotioti 5:10; 20:4, 6.
TAEKA TABEUA: Ana riki ba uea ma ibonga Kristian aika a moan n mangauti, ao ana motikitaeka i aoia botanaomata inanon tain te Mireniam.
Te Tautaeka ae M’aka ao ae Tamaroa
Ana tautaeka Kristo ena waakinaki mai Ierutarem are ena mena iai Ana etukoata (Ieremia 3:17). Ngkane e butanako aon te aba Ana tautaeka ao nikabane botanaomata ana kairaki nako i Na.
1. E na kangaara n teirakea Ana Tautaeka i aon te aba Kristo? Kaotioti 19:15. Nora te taeka “oko ae te biti.”
TAEKA TABEUA: N okin Kristo ao E na kabonganaa m’akana n kairiia aomata nako aan Ana tautaeka. E na kabonganaa te “oko ae te biti,” ae kanikinaean m’akana. E na tautaeka ma te m’aka, ao E aki tautaua kabonganaana ngkana e riai! Te aonaaba ae ea tia ni mamanaaki ao ni kairaki iroun te riaboro (Kaotioti 12:9) e riai n tautaekanaki ma te matoa nikarokoa e a ataa uaan Ana kawai te Atua ae Maiu ba a raoiroi.
E na boni taua aron te aonaaba Iesu Kristo, ma E na tautaeka nte eti ao te nanoanga, ngkai E a bon tia n riki ba te aomata naba Ngaia (Ebera 2:9-10; 4:15). Man te moan ao E na bon kamatoaa ba ana kukurei aomata! E na karokoa Ana tautaeka ae nanoanga i aoiia taan kaaitara ao ni karokoa te KIMAREIREI nakoia kaain aon te aonaaba nikabaneiia!
2. Teraa ae E na karaoia Kristo nakoiia botanaomata aika a rawa n aerake nako Ierutarem ba ana neboa te Atua n aron are E a tia ni baereia? Tekaria 14:16-19.
TAEKA TABEUA: E ngae ngke E na tautaeka ma te m’aka te Atua, E bon aki kan imanonoiia aomata ba ana butimaea Ana koaua. E na aki tauiia aomata ma te matoa ba ana butimaea Ana koaua n aron te rairannano – te raraoma, te babitito, etc.
Te Atua bon tiaki te anti ae kakamaaku, n aron aia taeka beekan tabeman. E tangiria te Atua ba ana kuukukurei aomata n taai nako! Ma e ataia te Atua ba te kawai nakon te kukurei ae akea tokina bon tii man te ongoaaba nakon Ana tua!
Inanon te tai, ngkana a moanna aomata n ongotaeka n Ana tua te Atua, ao ana kunea raoiroin ma tamaroan Ana tautaeka ao ana kukurei n butimaea, ao te “oko ae te biti” e nang aki kainanoaki.
Te Reirei ae Boou nte Mireniam
Kabarabaraan Ana tautaeka Kristo nte Mireniam, ao e taku te B’aibara: “E na kebo te aba n atakini Iawe n ai aron ae e kebo marawa n taari” (Itaia 11:9, BK).
N tain te Mireniam ao te Atua E na REIREINIIA botanaomata tuua ake ana karekea te kukurei. I muin reiakinaiia n Ana tua, ao te Atua e na angan temanna ma temanna nanoia ba ana karaoa nanon Ana tua ke ana aki. Bon angiia botanaomata ana noora raoiroin ma tamaroan te tua ao ana boni kukurei n ONGOTAEKA nakon te Atua. Ma imwaain are ana rinea nanoiia ao ana kataia n taraia man itera nako. Ana manga moan REIAKIKAUA (REEDUCATED) ba ana noora buakakan otaia mai mwaaina ao n noora koauan are a tiba reiakinaki iai.
Te reirei (education) bon te bai ae kakawaki nte Mireniam. Bukin teraa ngkai e kakawaki te reirei? Tina kaotaira.
1. Te reirei teraa ae kanga eaki nangi bainaki nte aonaaba ngkai? Te reirei i aon taekan te aro? Otea 4:6. Teraa te kangaanga ae ena reke man akean te rabakau aio? Kibu naba ane.
2. Akean te rabakau aio iroun te aonaaba e riki ba kanga te keeten ae karabaa ana iango te aomata man ana koaua te Atua? Itaia 25:7.
3. Antai ae kanga ena bukinaki ba e mamanaa te aonaaba ni kabuta? Kaotioti 12:9. E bon angaanga te kewe? Ioane 8:44. Ena kariaiakaki te riaboro ba ena mamanaa te botanaomata ngkana e a teirakea Ana reirei Kristo ibukin taekan te koaua? Kaotioti 20:1-3.
4. Ea tia n mamanaa te aba te riaboro rinanon aaro ni kewe – n ikotaki ma aaro ake a taetaekina Kristo, ma a kakeaa te Atua man aia makuri? II Korinto 11:13-15; Tito 1:16.
Teraa te Reirei ae Koaua?
1. Teraa te koaua? Ioane 17:17.Teraa ae ena karaoiia Ana koaua te Atua nakoiia aomata nte aonaaba ningabong? Ioane 8:31-32.
TAEKA TABEUA: Teuana te koaua ae bainaki ngkai bon are te reirei (education) bon akea rekerekena ma aron te maiu teuana ma teuana (a way of life). A maiti aika taku ba te reirei ena ti reireiniko aron karekean maium man te makuri (earn a living), ma TIAKI aron te maiu (how to live). Nte Ambassador College (ana university te Ekaretia) ao ataei a reireinaki aron te katei are AAN te ataibai – man te B’aibara!
2. Iai te koroboki ae te bai ni kakoaua ae boni kaotia ba te Ekaretia ni koaua e taetaekina Ana “kawai” te Atua? Makuri 18:25-26; 19:9, 23. E butimaeka Ana “kawai” te Atua iroun te aonaaba? Makuri 24:14.
TAEKA TABEUA: Ana kawai te Atua ibukin te maiu e bon aanaki n Ana KOAUA te Atua. Ma Ana koaua te Atua e bon aki butimaeaki n te aonaaba aio. Te B’aibara e bon kakeaaki iroun te aro n reirei ae moten (modern education)!
3. E a kaan roko te tai are ana nooria aomata ba bon e nangi bure ma aron maiura n boong aikai. Teraa ngkanne ae ana nooria aomata? Ieremia 16:19. Ana tangiria ba ana maiuakinna te maiu teuana ngkana a nooria ba e bon raoiroi mauiia ngkai?
TAEKA TABEUA: Aomata nte aonaaba aio a bon kaman butimaei taiani kewe mangke a bungiaki – iango ake akea uaaia a bon karinaki n aia iango n akea te kan titiraki ba bukin teraa. Ao ngkai a ikawai ao a bon teimatoa ni kabonganai keewe akanne, ao a katea aron mauiia mai iai.
Ngkana E kamauiia aomata Kristo man te mate, ao aomata ana noora nanobabaiia – akean aia reirei ae tamaroa. Kakoauaan aia kairua aei bon te moan maneka nakon te rairannano (repentance).
4. Teraa raoi te rairannano? Itaia 55:6-9. Bon te rairaki man te maiu ae bure? Kibu 7.
TAEKA TABEUA: Te rainannano bon kakeaan taiani iango aika a kaairua ake ti kamanenaa n mauiira are ti taku ba a boneti n akea kakoauaana, ao n rairaki nakon Ana koaua te Atua ao Ana kawai i bukin tkairan maiu.
5. Te reirei ae boou nte Mireniam e na boni ibita aron ana karikirake te aomata? II Korinto 8:21. E na ibita naba kateira n aomata? I Betero 4:3-4. Ao aron iterannako n maiura? I Korinto 10:31.
Aron Ana Reirei ae Boou te Atua
Te riaboro nte aonaaba aio e konaa ni bukinaki ibukin reirei ni kewe ae butanako nte aonaaba ngkai. Ara kuura n reirei aika a rietaata a aki taetaekina te koaua ba a tia ni karenakoa te Atua main anon aia umanreirei! Ana system te education e bon riai ni ibitaki. Ma teraa te system ae boou ae ena onea mwiina?
1. I rarikin nakoana ae aia “Uea ueea” i aoiia botanaomata, e na bon riki naba Kristo ba Mataniwiin te Anga Reirei ae Boou? Itaia 2:3l Taramo 25:8-10.
TAEKA TABEUA: E na botii nakoa aika uoua aikai Kristo. N Ana tamnei te Atua ibukin tararuaan te aonaaba ao te aro (religion) ma te tautaeka (government) ana aki kamaenakoaki nte Aonaaba Ningabong!
2. I aan Kristo, antai ae ena tautaeka i aoiia tibun Iakoba? Ieremia 30:7-9, noora aia B’aibara Boretetanti. Teraa ae e nanonna Ieremia ngke e taku “na kateirakea”? I Korinto 6:14.E na riki n [nati n]uea Tawita i aoiia kaain Iteraera? Etekiera 34:23-24.
TAEKA TABEUA: E na manga kautaki Tawita ba e na uea i aoiia tibun Iteraera n kawai. Tabena teuana bon REIAKINAIIA Ana tua te Atua.
3. Ana bon katokaaki abotoro ake tengaun ma uoman i aoiia ana baronga Iteraera ake tengau ma uoua? Mataio 19:28. Ana bon katoaaki ma aia kaintokanuea? Ruka 22:29-30. Ana bon REIREINIIA ana baronga Iteraera ake 12 Ana KOAUA te Atua? Mataio 28:19-20.
TAEKA TABEUA: Taian abotoro a taetaekina te eungkerio nakoiia ake a konaa n roko irouiia 1,900 tabun te ririki n nako, ao Ana Ekaretia te Atua a taetaekinna ba te “kaotioti” (witness) nakoiia botanaomata n boong aikai (Mataio 254:14). Ma te aonaaba ni kabuta ana ongo Ana koaua te Atua ngkana e taetaekinaki n tain te Mireniam!
4. Antai riki aika ana tautaeka ao taan anga reirei nte aonaaba ningabong? Kaotioti 2:26; 5:10.
TAEKA TABEUA: Kristian ake ana manga kautaki (Kaotioti 5:10) ana riki ba “ibonga” ao ueea. Ao taben raoi te “ibonga” e na anga reirei (Maraki 2:7).
Ngkana e roko te Atua i aon te aba, ao ena aki tiku nakoiia aomata ba ana rinea oin aia uea ke aia ibonga. Nte aonaaba ningabong ao te ATUA ena bon rineiia Ana saints ba taan tautaeka ao taan anga reirei. Ana reireiniia aomata Ana tua te Atua, are bon kawai nakon te rau, te mwengaraoi ao te kukurei!
5. Ana boni konaa ni kaoti i mataia aomata saints aika a tia ni mangakautaki, nte tai are a taku? Itaia 30:20-21. Teraa are ana karaoiia? Kibu 21.
TAEKA TABEUA: Nte aonaaba ningabong, naake a tokanikai ba ana tautaeka ma Kristo ana boni tautauraoi n taai nako ni buoboki, n anga reirei ao n katoka makuri n iowawa.
Bukina ba a rabata n tamnei (composed of spirit), ana konaa n nako ao n oki nte tai ae waekoa ao n rinnakoa te o (wall) ke ni kabuaia “rabataia”, n aron Kristo are E karaoia i muin mangautiNa (Ioane 20:19, 25-27; Ruka 24:31).
Teraa Muin te Reirei ae Boou Ngkana e Kabutaa Aon te Aonaaba
1. Ana konaa n nano teuana aomata ngkana a kinaa te Atua ao n ataa Ana kawai? Itaia 52:7-8. E na boni bane te aonaaba n ataakin Ana koaua? Abakuka 2:14; Itaia 11:9; Ieremia 31:34. Ao ana ataa naba Ana koaua akana a kan kakaaitaraa te Atua? Itaia 29:24.
2. Ana bon “ataa te Atua” kaain Aikubita “n te bong arei”? itaia 19:21. Ana kangaara kaain Aikubita, ao botanaomata nikabaneia, n ataaraoi te Atua? Itaia 55:6-7; I Ioane 2:3-4. Ao ana bareka naba reitakin Itiobia ma Kristo? Taian Areru 68:31.
TAEKA TABEUA: Aaba ake a uakaan ma Iteraera ake e taekinaki nte B’aibara a bon tei ibukin botanaomata nikabaneia nte aonaaba ningabong. Nikabane aaba ana bon ataia ba te aro n Kristian ni koaua bon iai uaana aika raoiroi.
3. Teraa Ana boraroi te Atua are E berita ba E na kabaroa te [kaubwai]kakabaia kanga te karau? Maraki 3;10-12.
TAEKA TABEUA: Te ongotaeka nakon Ana tua te Atua e na bon karokoa te kaubwai, te rau ao te kukurei nte aonaaba ningabong! Tao e boni koaua ba oin raoi te rabakau ae eti bon ataakin te Atua ma Ana tua?
Aroaro aika Boou
1. E na ibita aroia maan (nature of animals) te Atua nte Mireniam? Itaia 11:6-8; Otea 2:18. Ana bane n rau maan nikabaneiia? Etekiera 34:25.
2. Nte B’aibara ao te Atua e kabotaua nanon (heart) te aomata ma ana iango (mind). Teraa nanon te aomata – ana iango - n taai aikai? Ieremia 17:9. E bon karikaki ana iango[nanon] te aomata ba ena ongotaeka nakon te Atua ma Ana tua? Roma 8:7.
3. Teraa ae e taku te Atua ba E na manga karinna n ana iango te aomata nte Mireniam ba E na IBITA anuan te aomata? Etekiera 36:26-27; Ieremia 31:33.
TAEKA TABEUA: Nkai E nang ibita aron te raion (lion) are e bon kaakan iriko nakon ten anon n kan kanna baa-ni-kai ao ni karinna te nano ae rau inanoiia maan nikabane, E na karekea naba te ibitaki ae kamimi nakon nanon te aomata ae e ririba te Atua. Te ibitaki n nanoiia aomata aio e na karika te kan rairaki (repentance) ao ni butimaea TAMNEIN TE ATUA AE TABU. Aei are ena bon karika te aonaaba ningabong ba te UTOBIA!.
Rinanon Ana miterio te Atua ao E na bon karinna inanon te aomata Ana tangira are E kan angaanga nako (Roma 5:5). Te tangira ni koaua (true love) e na oti irouiia aomata rinanon te Tamnei ae Tabu. Aomata, ngkanne, ana i tangiriia raoia n aomata ao ana katai ni kakukureiia n taai nako!
E na kainanoaki teuana te boki ae matenten ba ena koreaki inanona nikabane baai ake ana riki iaon te aonaaba nte tai are ea KAMANGORIAKI ao ni RAIRAKI nanon te aomata iroun te Tamnei ae Tabu – nte tai are e a bon reke iroun te aomata te aro n Atua (II Betero 1:4).
KABANE N TAEKA: LESSON 4: Ana Kawai te Atua te Kabane ni Tamaroa
E a kaman anga Ana berita te Atua man te moan tai ba E na karikia ba ana kakabaiaaki kaain te aonaaba nte aro ae korakora (tremendous abundance). Ao ana noora aei aomata ao ena uti mataiia nakon te koaua ae bon te koaua – Ana KAWAI TE ATUA BON TE KABANEA NI TAMAROA!
E a kaan te tai are “Iehova Tabaota E na karaoa te amarake ae moan te kangkang i aon te maunga aei, ba kanaia aomata nikabaneia, ma te ninima ae te wain . ., ma te amarake ae nenea . . . . Ao E na kamauna te roki i aon te maunga aei, ae te roki ae kaweneaki i aoia natanaomata ni kabaneia, ma te rabuna-ni-mata ae takinaki i aoia botanaomata nikabaneia” - matakiia nakon bain te tamnei (Itaia 25:6-7.
I aon kawaina te Atua ni katoka ana waaki te aonaaba nakon te tiriaomata ae nangi korakora man te nukiria (nuclear cosmocide). E na kanakomaia Iesu Kristo ba E na kaeti makuri nte aonaaba ao ni kataenikaiia taan kaaitara. Ao i muina Ngaia ma Ana saints ana nangi waakina aia anga reirei i aon Ana koaua te Atua ma Ana tua nakon te aonaaba – Ana kawai are e uota te kakabaia, te rikirake, te rau ao te kukurei.
Te baretaiti ae utobia are a nangi kariariaa botanaomata e nang karokoaki. Muin te tai ae maan ao e nang URE MATAIIA aomata. E na kanakoaki rabunan mataiia are ea tia ni totokiia man touan te kawai nakon mamatennanoia.
Akea te aomata nte aonaaba ningabong aika ana mamanaaki, tiaki n aroiia angiia botanaomata n boong aikai.E na akea te riaboro ae ena kairiia aomata nakon te kaririaki. Nikabane aomata ana ataa te KOAUA! E nang akea mangaongaon te aro. E na ure mataiia aomata nakon Ana kaotioti. E na kai rin irouiia aomata te reirei. A na moanna n maiuakinna Ana kaqai te Atua – te kawai n tabeakiniia kaain rarikim – te kawai ae kaota AROARO aika KOAUA – te kawai nakon te RAU, te KUKUREI, te MWENGARAOI, te KIMAREIREI!
Te iowawa, te aoraki, te man-aoraki ao te kainano ana AKEA. Te raarikin ao te nanobaba ana kanakoaki. Te moa-ngare ena moamoa i ubuia aomata – moamoaia aomata ana takiakia ma te kimareirei! Man-kaakang ana manena. E na akea buakakan te eea (air pollution), buakakan te ran, buakakan te tano! E na iai te ran ae nangi bwiua ibukin te mooi; te eea ae nangi itiaki ibukin te ikeike; tanon te aba ae nangi maiu reirei ae ana maiu iai amarake aika nangi kangkang; ao TIKIRAOIN ma tararaoin taiani uee ma kaai.
E na onrake aonaaban te Mireniam ma aomata aika a boni kukurei n taai nako aika ana kairaki, buokaki, kamanoaki ao n tautaekanaki iroun Kristo ma Ana saints. Ao nikabaneia aomata ana weteaki iroun te Atua ba ana baibai (inherit) nte MAIU AE AKI TOOTOKI ae e onrake nte kukurei ao te kimareirei!
Eng, bon te AONAABA TEUANA!
E ngae ngke e aki konaa ni bai te baretaiti ae utobia iroun te aomata – e ngae ngke a aki konaa aia tautaeka aomata n anganiira te rau raoi, te rikirake ao te mari – e kaotia am B’aibara ba te ATUA AE M’AKA AE ATUAN KARAWA MA AONAABA E KONAA AO ENA KAROKOA UTOBIA NAKO AON TE AONAABA . . . NTE TAI AE A KAAN!
Ke e waekoa n “Roko Ueam”
***************************************************************** END ******************************************************************************