6. TERAA ao IBUKIN TERAA te Ekaretia?

E rairaki te kabarabara aio man ana mwakoro teuana te boki ae 'Mystery of the Ages' ae e koreaki i roun H.W. Armstrong, 1985. Iai tabeua kamataata n aron katootoo aika kaineti ma maiura i Kiribati ao references man booki ao Báibara n Kiribati are kam na boni kinai - aikanne bon au karinrin iaan te iango are ena matataa riki nakoiia taan wareware n Kiribati. Ao bon akea n au kaantaninga ba Nna ibita nanon taiani kabarabara nte boki aio. Ko kan warekia nte taetae n I-Matang n aron are e koreia HWArmstrong, nakon te link aio:

https://www.hwalibrary.com/cgi-bin/get/hwa.cgi?action=getbook&InfoID=1325954960&SearchWhat=KeyWord&SearchFor=mystery%20of%20the%20ages&NoShow=&page=&return=search 

                                                                                 Te Ekaretia ae Raba Nanona

Tao te bwai ae te kabanea n raba nanona e na bon aki raba nanona nakoiia taan wareware ikai. Bukina bwa nanon (meaning) te Ekaretia (Church) e bon aki ataaki raoi n ai aron ataakin te B’aibara. Kabwarabwaraan te Ekaretia (Church) bwa te bwai ae raba nanona (mystery) e na reke bwa te bwai ae kamiimii. Teraa koauan te Ekaretia, e moan kateaki mai iaa, ao teraa bukin kateana, e bon karabaaki ao riki nakoiia Kiritian n te aonaaba.

Aio e bon rekereke ma Ana euangkerio Iesu. Tao e na kaminoa ana iango te tia wareware n taekan te rongorongo are ‘ana euangkerio Iesu e bon aki tataekinaki nakon te aonaaba man nukan te moan tienture (A.D. 50) nakon nukan te ka-20 n teinture (1953)’. E a kaman ataa aio Bauro ngke e taku: “Ao ngkana e rabunaki (is hid) ara euangkerio, ao e bon rabunaki nakoiia naake a bua (lost): ake a kamataki nanoiia (blinded the minds) iroun uean te aonaba aio (god of this world) naake a aki onimaki, ba e aongan aki oti i aoia otan ana euangkerio Kristo, are katotoongan te Atua” (II 1-Korinto 4:3-4, KPB). Mirion ma mirion aomata a bon tia n wareka te kibu aio ma a bon aki ataa nanona raoi.

 

Te Ekaretia Bon Tii Bukiia Kiritian

Te taeka ae te ekaretia (church) e bon tii kabonganaaki irouiia Kiritian. (Te aro n Kiritian bon te aro ae te kabanea ni mwaiti i aon te aonaaba man te mwaiti n aomata aika a bon kaotiia bwa kaain te aro.) Aaro riki tabeua tao iai aia mootiku (mosques), tinakoke (synagogues) ao temboro (temples). Ma, bon te auti te Ekaretia? Te taetae n Kiribati ae ‘ekaretia’ e bon reke man te taetae n Kuriiki (Greek) ae ekklesia’ ae nanona bon “aomata aika kaain te taromauri/aro/umantabu” (congregation). Bon te auti ngkanne te ekaretia? E mwaiti aika ana kaeka bon ngaia anne, are a kaotia bwa a aki ataia bwa bukin teraa (reason) ao teraa nanon (meaning) te Ekaretia (Church). Ao ngkana e taeaki nako kamimiina, ao e na ataaki bwa bon te bwai ae nangi kakawaki te Ekaretia (Church) nakoia aomata nikabaneia i aon te aonaaba.

                Te Ekaretia (Church), ae kateia Iesu, bon te bwai ae nangi kakawaki nanona (important meaning) nakon te aomata temanna ma temanna are e a tia ni maiu i aon te aonaaba. Ma, e kuri n aki ataaki nanona iroura!

            Te taeka ae ‘Church’ bon te taetae n I-Matang ae rairan te taetae n Kuriiki ae ‘ekklesia’. Nanon te taeka ae ekklesia bon naake a weteaki (called-out-ones). Kaain Iteraera n te O-Tetemanti a bon aranaki bwa te ‘congregation’ – kaain te ekaretia. Ao n taabo tabeua inanon te B’aibara ao te taeka ae ‘congregation’ e bon katitabooaki ma te taeka ae ‘church’. E ngae n aane, ao bon iai te kaokoro teutana imarenan taeka aikai. Te congregation are Iteraera e bon tei n nonoti, bon teuana te botanaomata ae kaokoro. Ao a bon aki aranaki bwa naake a weteaki iroun te Tamnei (called-out-ones spiritualy) n nanona are e nanonaki iai n te Nu-Tetemanti.

                Te bwai are e aki ataaki irouiia Kiritian bwa teraa raoi bukina ngkai Iesu Kristo e katea te Ekaretia (Church).

 

Teraa Bukina ngkai e Kateaki te Ekaretia

Tao ena taraa ni kamiimii te bwai ae e koreaki ikai, ma ena kaotaki moa bwa teraa ae tiaki ngkoa te Ekaretia (Church) ao tiaki naba ngkai. Bon tiaki taben te Ekaretia bwa ena ‘kamauiia kaain te aonaaba’ (‘save the world’). Bon tii tabemwaang aika ataa aio, ae Iesu e aki roko bwa e na kataia n raira nanoiia aomata, ke ni weteiia bwa ana anga mauiia nakoina, ke, e na butimaeaki bwa aia tia kamaiu, ke, e na kamauiia.

Bon tiaki anne bukin rokona. E tii “weteiia” tengau-ma-uoman bwa ana reirei (12 disciples). Nanon te taeka ae ‘disciple’ bon ataein te reirei (student). Naake tengaun-ma-uoman aikai bon ataein te reirei aika a reireinaki iroun Iesu te euangkerio ibukin Uean te Atua (gospel of the kingdom of God), ao ibukin teraa ngkai a karikaki aomata nakon aon te aba. A reireinaki bwaai aikai bwa a bon tia ni kaakeaki (rejected), ao ni kabuaaki (lost) koaua aikai, iroun te moan aomata are karikaki, Atam. Ao a bon aki ataaki koaua aikai irouiia kaain aonaaba man te tai anne nikarokoa te tai are a manga anganaki ‘reirei’ ake 12 iroun Iesu. A tataekinii koaua aikai ana reirei Iesu aikai ao naake a kakoauaa a bon riki bwa kaain ana Ekaretia te Atua. Mai buakoiia 5,000 taan ongoraa tii 120 aika [weteaki] babititoaki n te Tamnei.

Ti na oki rikaaki moa. Te Atua bon te Tia Karikibwai ao bon te Uea ae Rietata (Supreme Ruler) i aon te unibweeti (universe) nikabanea. E a tia n katoka te akeanera (archangel) Rutibeero i aon ana kaintokanuea i aon te aba bwa e na kabuta ana tautaeka te Atua (government of God). Ana tautaeka te Atua e bon kairaki n ana tua te Atua (Gods law). Ana tua te Atua bon te maiu teuana (a way of life) – te maiu ae bwabwaronako mai iai te tangira (outgoing love).

                Ana tautaeka te Atua e bon kaaibibitaki iroun Rutibeero, are e manga riki bwa Tatan, ao Tatan e waakinna te tautaeka n te aro are e kaitaraa kawain te maiu – te kakaaitara (rebellion), iangoam i bon iroum (self-centeredness) ao te kakauntaba (conflict).

                Atam, te moan aomata, e anganaki te anga (opportunity) bwa ena reke irouna maiun te Atua are e aki toki (eternal God-life) ao e na ongeaaba nakon te Atua ao ni maiuakinna ana tua te Atua (submission to Gods laws) i aan ana tautaeka te Atua (Gods government). E kuri n reke bwa e na onea mwiin Tatan i aon ana kaintokanuea te aonaaba (earth’s throne). Ma e ribaa (rejected) naba ana tautaeka ao katein te Atua (way of God). Ngaia are e bon tiku Tatan i aon te kaintokanuea ni karokoa te tai aio. Atam ao te utu n aomata a bon tauaki ma te matoa (kidnapped), a mamanaaki (deceived) nakon maiuakinan te maiu ni kakataira (hostile way) are maiun Tatan. Ngaia are te Atua e a kaina (closed off), mai irouiia aomata, te kai ni maiu (tree of life), ao te Tamnei ae Tabu (Holy Spirit of God), nikarokoa te tai are e na manga roko iai Iesu, Atam te kauoman, n ekaanako (conquer) ao n oneamwiin (replace) Tatan i aon kaintokanuean te aonaaba. N moan rokon Iesu nako aon te aba ao E aki roko bwa e na anaa te kaintokanuea (seize the throne) aio, ma e roko bwa ena katokanikaia moa i aon (conquer) Tatan, n kaotia bwa E konaa (qualify) n oneamwiina i aon te kaintokanuea aio, ao ni kabakaa boon kainaomataia (pay the ransom) botanaomata, aika anaaki ma te matoa (kidnapped), n raraana (shed blood).

            E roko Kristo bwa e na weteia (call out) naake a katebenakoaki (selected) ao n rineaki (chosen) man ana aonaaba Tatan aio bwa ana rairaki man katein Tatan nakon katein te Atua ao ni kaotia bwa a konaa (qualify) n kairiiri (reign) ma Iesu ngkana E roko n oneamwiin Tatan i aon kaintokanuean te aonaaba. Naake a weteaki nakon te Ekaretia (called into the Church) a weteaki tiaki tii bukin te kamaiuaki (salvation) ao te maiu ae aki tootoki (eternal life), ma ana kamatebwaia aron ana waaki ana tautaeka te Atua ao ni karikirakea irouiia te anua ae mimitong (develop divine character) i nanoni maiuiia n te maiu ae kai toki aio (temporary life).

                Itiua (7) taian bootaki (festivals), are ana kakaraoaki ni katoa ririki, ake a anganaki Iteraera n te O-Tetemanti ao a tia naba ni katabuakaki (ordained) bwa a na kakaraoaki n aki tootoki (forever). Nanon bootaki aikai a bon tia n riki n aki ataaki inanon te tai ae e nangi maan. Bootaki aikai a bon kaota tamnein ana kainibaere te Atua (picture Gods Plan) ibukin te kamaiuaki (redemption) – te tamnei ae mimitong (divine plan) are e kaotia bwa te Atua ena kamwaita katotoongana (reproduce himself).         

Itiua ana Boong te Atua aika Tabu (God’s Holy Days)

Itiua (7) taian bobotaki (festivals) ke, boong aika ana kakaraoaki ni katoa ririki ake a anganaki Iteraera n te O-Tetemanti ao are a tia ni katabuakaki (ordained) bwa a na kakaraoaki n aki toki (forever). Nanoiia ni koaua a bon tia n riki bwa te bwai ae a aki ataaki inanon te tai ae e nangi maan. Boong aikai a bon kaotaa ana tamnei te Atua ibukin kamaiuakiia aomata (redemption) – te iango ae mimitong (divine plan) ae e kaotia bwa te Atua e tangiria bwa e na kamwaita katotongana.

Te moan bon te Bong ibukin te Riao (Passover) ae kaota maten Iesu bwa boon aia bure aomata are a rairaki mai iai (repented of). Ngke e kaotinakoiia Ana botanaomata mai Aikobita (te bure) ao te Atua e kaotia nakoiia etin tain ana bong (Te Otinako 12: 2; 16: 1-30, KCB). Te Riao n tain te O-Tetemanti e kaota otinakoia aomata (ae kaotaki irouiia kaain Iteraera) man te maiu ni bubure (ae kabootauaki ma Aikubita). Te Riao n tain te Nu-Tetemanti e kaota maten Iesu ibukin ara bure.

Te bong are imwiina, ao are ituua (7) bongina, bon Bongin te Buruwa aika aki Karikaki (Feast of Unleavened Bread) are kaota te Ekaretia ae otinako man te bure (coming out of sin), n aron Iteraera ngke otinako mai Aikubita. E kabwaraaki ara bure ngke ti moan butimaea Kristo – are ara bure ake ti moan karaoia nakon te tai anne. Ara bure imwiin butimaean Kristo e na bon tei bwa kaira nakon tain te motikintaeka. Ngaia are n taainako ngkana ti kauringaa te Riao ao ti na kataia n katokiira man manga kakaraoan riki te bure. Ti na kauringiira n aio n aki kanna te burawa ae riki. Te iiti (yeast) bon kanikinaean te bure ma te buakaka (1 Korinto 5: 8, KCB) ae e riiriki.

Imwiina bon Bongin te Moan Uaa (Feast of Firstfruits) ae kaotia bwa te Ekaretia bon ngaiia te moan riki (firstfruits) ao n aranaki bwa natin te Atua (begotten and born children of God). Ngkana e roko Iesu ao kaain te Ekaretia aika a maiu n te tai anne ana bon uaerake n butimaea Iesu i aan nang (sky). N te tai naba anne ao kaain te Ekaretia ao taan onimaki (man te O-Tetemanti) aika a tia ni mate, ana kautaki ao ana waerake naba ni kaaitiboo ma Iesu i aan nang.

Naakai ana moan motikaki taekaia ao te moan kautaki man te mate (First Ressurection). N tain te Nu-Tetemanti ao e aranaki te bong aio bwa te Bentekota (Pentecost).

Imwiin aei bon ana Bong te Buu (Feast of Trumpets) ae kanikinaean te Kauaoki, ke manga okin Iesu bwa e na manga toka i aon kaintokanuean te aonaaba (are e toka iai ngkai Tatan) ao n tautaeka Ngaia i aon te aonaaba n aki tootoki.

Te Bong ni Kabarabure (Day of Atonement), ae te bong n aki mamatam (fasting) (Nakoia Tibun Rewi 23:27; Mwakuri 27:9, KCB), e bon kaota kanakoan Tatan (putting away of Satan). Aio ae kabwarabwaraaki n te boki ae Nakoia Tibun Rewi, ke Nakoia Ibonga 16: 15-26, ae taekinaki iai rongorongon uoman man-kooti (goats). Te moan kooti ae tiringaki ao raraana ae kabiraki iai te bao-ni-karea bon tamnein te banna are karaoia Iesu ae baro raraana ibukin kaitiakan aia bure botanaomata. Te kauoman n kooti (ae maiu) bon Tatan ae e na katokaaki aia bure taan onimaki ni kabaneia i aona ao e na kanakoaki mai buakoia botanaomata. N te tai aio ao e na akea Tatan ibuakoiia aomata – e na toki mamanaia aomata iroun Tatan. Aio e na riki imwiin rokon Iesu.

Te Bong ibukin Umanrianna (Feast of Tabernacles) – te tai n kukurei bwa e kaota te mireniam (millennium) –1 000 te ririki – are e nang kaira te tautaeka i aon te aonaaba Kristo ma natin riki te Atua (born children of God). E na bon iai aomata aika a boni maiu n te tai anne ao ana bon mena i aan ana tautaeka Kristo are kaaina bon kaain te Ekaretia aika te moan b’ab’ati ke te moan uwaa – aika ana buoka kaotaan te Atua nakoiia beekan ao ake a kekeiaki. N aiaroia kaain Iteraera ngke a otinako mai Aikubita ao ni maeka n umanrianna mwaain rokoia n te aba n berita, ao ai arora naba kaain te Ekaretia bwa ti na uringnga bwa ti maeka n umanrianna (ana aonaaba Tatan aio) ngkai, imwaain rokon Uean te Atua (Kingdom of God).

                Te Bong ae Te Toki (Final Great Day) e bon kaota te tai imwiin te mireniam are a nangi motikaki iai taekaia nikiraia aomata. Te kaoua n motintaeka (2nd Ressurection) aio are ana kautaki nikiraia aomata (mai iroun Atam) ao n motikaki taekaia. A mwaiti aika ana riki bwa natin te Atua (kamaiuaki).

                Kauringaan boong aikai bon kateimatoaan kawain te tia onimaki nakon te kamaiuaki.

 

Katean te Ekaretia (Church)

Teraa te Ekaretia? Ibukin teraa te Ekaretia? Katean ke tein te ekaretia teuana ma teuana bon tiaki te bwai ae kamiimii n taai aikai, bwa e a butimaeaki bwa bon kanoan aia waaki aomata, ke bon inaomataia.

                BUKIN TERAA e kateaki te Ekaretia n te aonaaba? – BUKIN TERAA e kateirakeaki, ao teraa manenana?

                Ngkana ko titirakiniia aomata man aaba aika tiaki Kiritian ao tao ena bon akea aia reke. Bon akea aia atatai i aon te bwai ae te Ekaretia. Tao ngkana ko titirakiniia aomata man aaba aika a kaman tei ekaretia i aoiia ao tao ana taekina bwa te ekaretia e kateaki bwa te tabo n karaunano nakoiia naake a bon tuai ni butimaea te iango (theory) are a riki aomata mai irouia maan (evolution).

                Ngkana ko titirakina temanna kaain te aro ake a nanakonako n tataekina aia euangkerio (evangelists) ao tao e na taku bwa te Ekaretia bon ana bwai ni mwakuri (instrument) te Atua n ana aanga (effort) ni kataia ni kamaiuia (save) aomata man ain moone are e aki totoki (eternal hell fire). A taku naakai bwa te Ekaretia bon te tabo (station) are ana ‘kamaiuaki’ (saved) iai aomata. Ngkana e kateaki te Ekaretia bwa te tabo ibukin “kamaiuakiia aomata”, ao, te titiraki, e kangaara ni kamaiuiia aomata te Atua ake a maiu imwaain katean te Ekaretia iroun Kristo? E a tibwa kaoti Iesu 4,000 te ririki imwiin Atam ao te moan bure. Ngkana bon taben te Atua bwa e na ‘kamaiua’ te aonaaba, teraa ana anga ae e kabonganaa ibukin kamaiuakiia aomata aika a tia n riki inanon 4,000 te ririki imarenan Atam ma Kristo? N aron ae ti warekia n mwakoron “ANTAI ao TERAA te AOMATA” ao e taekinaki bwa te Atua e kaina (closed) te kai ni maiu (tree of life) nakon te Aomata man bon moan karikan te aonaaba. Te Tamnei ae Tabu (Holy Spirit) ao te kamaiuaki (salvation) a bon kainaki (shut off) mai rouia aomata inanon ririki akanne (4,000 te ririki).

            N aron aia kaekaeka aomata ake a titirakinaki bwa teraa te Ekaretia, ao a bane ni bure aia reke. Aia kaeka e bon kamatoaa raoi te koaua are e taekinaki n Kaotioti 12:9, KCB; KPB, are te aonaaba ni banin e a bon tia ni mamanaaki iroun Tatan te Riaboroo. Aia iango (minds) a bon tia ni kamatakiiaki (blinded) nakon ana koaua te Atua ibukiia aomata n aron are e mwakoro n 2 Korinto 4:3-4, KCB.

                Tein te Ekaretia ngkanne, bon te bwai ae nangi raba nanona nakoira ni kabane.

                Rongorongon ekaretia nako a bati n tataekinaki inanon beeba ni wareware ao n taian rerio. A taku tabemwaang bwa te ekaretia bon te auti ae tei irarikin te kawai, ke are e oti inanon te TV, ma rikina (it’s existence) e bon aki iangoaki bwa te bwai ae raba nanona (mystery). Ma ngkana ti manga titirakiniira, e aera ngkai iai te ekaretia, e kangaara n tei rabatan te Ekaretia? – teraa bukina ke manenana ngkai e kateaki? – tao bon iai kaokoroiia ma am ekaretia are ko mena iai? – ao ngkanne e a riki bwa te bwai ae e raba nanona. Angiia aomata bon akea aia kaeka i aon aei.

                Koaua aika a rekereke ma moan katean te Ekaretia ao manenana a bon kaotaki n te boki ae nangi raba nanona (mystery book) – te B’aibara.

 

Katotoo Tabeua

Mwaitira aomata, inanon warerekeia, aika a irira aia karo nakon ‘aia’ aro (religion) are a nanako iai, n akea ataakina irouiia bwa ibukin teraa?

                Mwaitira taanga aika a bon kaaina te ekaretia teuana ma ngke a raure ma buuiia ao a manga okira te ekaretia are a bungiaki iai?

Iram ataei aika a ibita aia ekaretia ngke a manga raure aia karo?

                E aera ko konaa n ibita am ekaretia nakon ana ekaretia buum ao ngaia e bon aki konaa n iiriko?

E aera ngkai tabemwaang a manga birinako man te ekaretia teuana nakon are teuana riki?

                E aera ngkai tabeua abwamwakoron Kiribati a bon matoa i aon aia ekaretia ae tii teuana?

Mwaitira aika a kaaina te ekaretia teuana kioina bwa a bon aranna bwa ana ekaretia aia utu, bwa bon te moan aro ae waerake i aon aia abamwakoro?

                Tao iraman roronrikirake aika a ‘kaaina’ te ekaretia teuana bukina bwa a kaitataaniia kaaina?      

        

Rekereken Te Ekaretia Ma Taai Rimoa

Ti na titiraki ni kaangai: “Iai ae ataia bwa BUKIN TERAA iai te ekaretia? Bon iai BUKINA? Rikin te ekaretia ae ataaki n arana ae ‘Christianity’ bon te kamiimii teuana n ara tai ngkai. Te taobike (topic) aio e kauringngiira bwa ngkanaa tiaki noori ao n ataa kanoan bwaai aika riki 6000 te ririki n nako nikarokoa te tai aei, ao ti na bon aki konaa n ataia bwa BUKIN TERAA e na iai te ekaretia.

                A mwaiti aika taku bwa te ekaretia bon te auti teuana ae bubura ma taubukiia aika a kateaki nako karawa                ma teuana ana tauwa (tower) ae uarereke ae tei nako karawa ma teuana te kaibangaki (cross) i aona.  E bon eti aei n aron ana kabarabara te Webster tekitinare (dictionary) bwa kabwaraan te taeka ae ‘church’ ke ekaretia bon te auti ae bubura. Ma e bon okoro nanona man ngke e moan oteaki te taeka aio.

                Tabemwaang a taku bwa te ekaretia bon te auti are e kakawaraki irouia aomata n bongin te Tabati (Sunday) bwa ana taromauri inanona. A taku bwa aomata a nakon te ekaretia. Ma n te Nu-Tetemanti ao e nooraki bwa te ekaretia e nakon (went) te auti teuana. Ao te ekaretia e ikotaki (assembled) n bongin te Tabati (Sabbath) are te Kaitibong (Saturday).

                A bon nangi korakora ibitakin aron ana waaki te ekaretia man n ana tai Iesu ao ma taai aikai. Aei bon te bwai ae kamiimii naba, bwa e kuri n aki ataaki irouiia aomata ibitaki aikai. Ma, IBUKIN TERAA ngkai e katea te ekaretia Kristo? Ao teraa ae e a tia n riki ngkai?

                Tao e a ataaki bwa Kristo ae katea te ekaretia. Ma antai ao teraa Kristo? Teraa bukina ngkai e katea te ekaretia? Bon tii teuana te ekaretia ae e kateia Kristo. E ngae n anne ao te aonaaba e a bon onrake n aekan ekaretia nako – Katorika, Boretetanti, ao ekaretia riki tabeua.

                Ao man ekaretia aikai ao a manga otinako mwaangaiia aika bati kurikuri (denominations, sects, congregations, assemblies), aika a bon tatannako ma aia koaua (beliefs), aia reirei (teachings), aia nebonebo (rituals), aia waaki (program), ao bongin aia bobotaki (schedules).

                E moan tei te Ekaretia bwa bon ti teuana te Ekaretia. Ao n aron are e tauaki mwiina (recorded) n 1 Korinto 12, ao e bon mwaiti kaaina, ma bon ti teuana te rabata – teuana te Ekaretia – are Iesu bon Kautuuna.

                N te Mwakoro 12 aio ao ara marooroo e na boboto i aon aua (4) te titiraki aika:

1)      Antai ao teraa Kristo? E aera ngkai e kaoti nako aon te aonaaba?

2)      Teraa ao bukin teraa ngkai e kateaki te Ekaretia?

3)      Teraa te euangkerio ae kabaeaki te Ekaretia bwa e na tataeakinna?

4)      Teraa rongorongon (history) te Ekaretia? E aera e nangi okoro te aro n Kiritian n taai aikai ma arona ngke e moan kateaki n te moan tienture?

Ngke e moan kateaki ao taekan te Ekaretia irouiia tabeman a taku bwa rabatan te aro (religious organization), te mwakoro ae rekereke (association) ma te aro, ke te botaki (society) ae rekereke ma te aro.

E taekinaki bwa ngkana ko “raoiroi” ao ko kaantaningaaki bwa ko bon kaaina te ‘ekaretia are e bootau ma nanom.’ E bon ataaki bwa iai aomata aika “raoiroi” ao iai aika “buaakaka” ao aomata aika a “raoiroi” a naanako n taromauri/tataro. Ma, e na iai te okoro ngkana e aki akaaka te ekaretia are ko rin n tataro iai?

 

Te Mitinare ae Akea Ana Tiibu

E titiraki te Mitinare temanna ae akea ana mwakuri nakon te Mitinare temanna. “Iai te maawa bwa I kan kamaiua buu ma natiu?” “Iai,” e kaekaaki, “ma ti n te KUC, ao ngkoe ko KPC” “Akea te kangaanga,” e taku te Mitinare arei, “N na tataekina are a tangiria bwa N na taekinna.”

                E taraaki te Ekaretia bwa te bwai ae rekereke ma te nebonebo ma raom tabemwaang, ao are e bon rekereke ma neboakin te Atua.

                Ma ngkana e rekereke te Atua ma te Ekaretia, teraa rekerekeiia? E kanaga n kateirakeaki te Ekaretia? Bon tebwai ae raba nanona nakon te aonaaba n taai aikai.

                N te Nu-Tetemanti ae koreaki n te taetae n Kuriiti (New Testament Greek), ao aran te Ekaretia bon ekklesia – te taetae n Kuriiti ae nanona, ‘naake a weteaki bwa ana otinako’ (called-out ones) – kaain te maneaba (assembly), kaain te botaki (congregation), te kurubu (a group). Akea mimitongin te taeka ae ekklesia. Ma aran te Ekaretia, ae kabonganaaki 12 te tai inanon te Nu-Tetaemanti, bon “Ana Ekaretia te Atua” (Church of God), ae kaotia bwa bon ana Ekaretia te Atua (God’s Church) – ao arana aio e a kaotia bwa e mimitong. Te Ekaretia n tain te O-Tetemanti e bon aranaki bwa ana “Botaki Iteraera” (Congregation of Israel).

 

E Aera e Katea te Ekaretia Iesu?

Te tabo n te Nu-Tetemanti are e moan oti iai te taeka ae ekaretia e nooraki n Mataio 16: 18, ngke e taetae Iesu nakon Timon Betero, ao e kangai, “N na katea au Ekaretia.” Te taeka n Kuriiti are e anganaki te tia koroboki (inspired word) bon ekklesia (ekaretia) are nanona ngkoa bon ‘naake a weteaki bwa ana otinako.’ Kabaraan nanon te taeka “N na katea au Ekaretia” e na kangai: “N na weteiia au reirei (disciples) bwa ana otinako man ana aonaaba Tatan, bwa ana rikirake n te aonaaba ae okoro ao ae boou, are e na riki bwa Abanuean te Atua.” Ao n te boki ae Ebeto 5: 23, e kaotaki bwa Kristo bon atuun te Ekaretia.

            Ngkana bon ana Ekaretia te Atua – ngkana e kateia Iesu Kristo ao ngaia ngkai atuuna (heads it) – ao nanona bwa bon iai KAKAWAKIN (Importance) te Ekaretia iroun te Atua, ngaia are E NANGI KAKAWAKI NAKOIRA AOMATA BWA TI NA OOTA IAI. Ti riai n ataia bwa teraa ae riki mai imwaaina – teraa ae karika katean te ekaretia – ti na kaotaira bwa BUKIN TERAA (WHY) ngkai Kristo ae Maiu e katea te Ekaretia – ao TERAA (WHAT) te Ekaretia, ao e rin iaa n ana babaire ae mimitong (divine plan) te Atua ae e karaoia ibukira kaiin te aonaaba.

 

Ana Ekaretia te O-Tetemanti

Iteraera man te O-Tetemanti bon iai tibangana ibukin te katauraoi (preparatory) ibukin katean (establishment of) ABANUEAN TE ATUA. Moan taekinan te Ekaretia, ae e a tia n tei rabatana, n te B’aibara, e bon reke n Mwakuri 7:38, ao taekana n aia B’aibara Boretetanti e kangai, “te ekaretia n te rereua” n te maunga ae Tinai, iaan ana tararua Mote. E nooraki ikai bwa Iteraera bon te “Ekaretia.” Ma, angin te tai ao Iteraera, te Ekaretia, n te o-Tetemanti e bon aranaki bwa te “Botaki are n te rereua,” (aia B’aibara Katorika) ke, ana “Botaki Iteraera” (Congregation of Israel).

                 Ma, ae ti na nooria, te Ekaretia n tain te Nu-Tetemanti e bon nangi okoro ao e okoro naba tabena ma ana “Botaki Iteraera” man te O-Tetemanti. E aki mataata irouia tabemwaang bwa te euangkerio n te tai anne e bon aki tataekinaki, ao te Tamnei ae Tabu e aki reke irouiaa ana Botaki Iteraera nikarokoa (until) te tai are e roko Iesu ao 1), e tokanikai (qualified) i aon (overcoming) Tatan, ao 2) e a tia n mimitong (glorified) arana imwiin waerakena nako karawa (Ioane 7: 39,KCB).

                Aio te bwai are a aki noria taan kamatebwai i aon te aro ao taan kairiiri n te aro. E ngae n anne, ao ti na kaotaira raoi bwa antai ao teraa Kristo.

                Ti nooria n ara Mwakoro are “Antai ao Teraa te Atua” bwa Kristo, man te moan, bon te “Rokou”(Logos) ao bon te Atua naba ngaia, ao ngke e riki bwa Iesu, e bungiaki bwa Natin te Atua. Ao ngkai e a riki bwa Natin te Atua teraa ngkanne Iesu?

                Ti ataia bwa e aranaki bwa Atam te kauoman (1 Korinto 15:45, KCB). E aera ngkai e aranaki bwa Atam te kauoman? Te moan Atam e bon anganaki te inaomata bwa e na rinea te kai ni maiu (tree of life), are maiun te Atua – e na ongotaeka iroun te Atua ao e na oneamwiin Tatan i aon kaintokanuean te aonaaba. Ma, e aki koro bukin aei. Atam e rinea te kai are teuana are e karika bakana man ana akoi te Atua. Iesu, ngkanne, e roko bwa e na kakoroa bukin are e aki karaoia Atam. E roko bwa e na konaa (qualify) n oneamwiin (replace) Tatan i aon kaintokanuean te aonaaba (throne of the earth), ao n kateirakea (start) ana tautaeka te Atua (government of God) ma naake a weteaki (called-out ones) man ana aonaaba Tatan. E roko naba ma uotana mai roun te Atua te rongorongo ae raoiroi (gospel). Ao te rongorongo ae raoiroi aei bon te rongorongo ae raoiroi ibukin abanuean te Atua. Ao abanuean te Atua aio, bon kaokan (restoration) ana tautaeka te Atua i aon te aonaaba, ao taenakoan (ousting of) Tatan man te kaintokanuea anne.

                E roko Iesu bwa e na katea te Ekaretia. Ao e roko naba bwa e na kabakaa (pay) boon (ransom) te aonaaba ae tauaki ma te matoa (kidnapped) ao are boona (price) – bon matena (his death) – bwa boon te rekenikai (penalty) are a karekea (incurred) aomata man aia bure (sins).

 

Iesu – Uean Aonaaba

Are imwiina, TERAA AE A AKI KAANTANINGAIA ANGIIA “KIRITIAN” AO TAAN REIREI N TE B’AIBARA: E bungiaki Iesu bwa e na riki ni UEA! (Born to be KING!)

                Ngke e tei imatan Birato, ao e titirakinaki Iesu, “Ngaia bon te uea ngkoe?”. Ao e kaeka Iesu: “Ngaia ane ko taku: te uea ngai. I bukin aei ae I bungiaki, ao ibukin aei naba ae I roko nako aon te aba, . . . “ (Ioane 18:37-rairaki man te NIV, NAS, KJV. N B’aibara n Kiribati ao e aki kateretereaki rokon Iesu bwa ena uea).

            E taku riki Iesu, “Tiaki mai aon te aonaaba aio ueau . . .  ana boni buaka au aomata” – kaotan are bon ana aonaaba Tatan aio. E roko Iesu bwa e na weteia man te aonaaba aio (call-out of this world) aomata (kaain ana Ekaretia) bwa ana katauraoi (preparation) nakon te anga-reirei (teach) ao ni tautaeka (rule- Te Kaotioti 2:26-27, KPB) i Aana ngkana e reke bwa te UEA Ngaia imwiin tauan kaintokanuean te aonaaba.

                Imwaain natinakina (begotten – iroun te Atua) ao ni bungiaki bwa Iesu (born – iroun Nei Maria), ao te Atua e taetae nakon Nei Maria rinanon ana anera: “Ane ko na bikoukou, ao ko na bungia natim ae te mane, ao ko na arana ba Iesu. E na kakanato, ao e na aranaki ba Natin Teuare Moan te Rietata. E na kateia te Uea ae te Atua (Lord God) ba te uea i muin ana bakatibu are Tawita. E na tautaeka n tai nako i aoia Iteraera; e na akea tokin UEANA” (Ruka 1:31-33, KCB). Ana euangkerio (gospel) Iesu bon te rongorongo ae raoiroi ibukin ueana – abanuean te Atua.

                E nangi kakawaki bwa ti na ataia n te tai aei, bwa Iesu, n ana tai n aomata, bon te Atua ao te aomata naba. N Itaia 7:14, ao e buraabetinaki Nei Maria are tinan Iesu, bwa ngaia te kibono are e na bungiia natina. Aran natina n te burabeti aei, e na aranaki bwa Emanuera (Immanuel), ae nanona “Raora te Atua” (God with us). Rairana teuana, Iesu bon te Atua ao bon te aomata naba. Bon akea tamana ae te aomata. Te Atua ae Moan te Rietata bon tamana ae e karikia (begat) rinanon te Tamnei ae Tabu (Holy Spirit). Ma, e ngae ngke Iesu “Raora te Atua”, bon ngaia naba te aomata n aroia aomata nikabane. E konaa n kaririaki (tempted) n aroia aomata aika a kai kaririaki. E ngae ngke bon ngaia te Atua ae rabata n aomata (human flesh), e bon waakina ana mwakuri (ministry) kanga aron te aomata. Uringnga, bon ngaia Atam te kauoman (second Adam). E bon riai, ngkai ngaia ngkai e a aomata, e riai n totokaa butimaean te “kai ae tabu” (forbidden tree) ao n butimaea te kai ni kamaiu (tree of life). E bon riai n onimakina te Atua te Tama. Ao te Atua e bon mena iroun Kristo ao Iesu e ongotaeka nakon te Tama. E a konaa (qualified) ngkai n anaa (wrest) te kaintokanuea mai iroun Tatan.

Ti na tarai riki kiibu man te B’aibara ake a kaotia bwa rokon Iesu nako aon te aba bwa e na Uea (king). N te kibu riki teuana ao e taku Iesu nakon Birato, “Ngaia ane ko taku: te uea ngai. I bukin aei are I bungiaki, ao ibukin aei ae I roko nako aon te aba, . .“ (Ioane 18:37-rairaki man te NIV, NAS, KJV. N B’aibara n Kiribati ao e aki teretere raoi rokon Iesu bwa ena uea). N angin B’aibara n I-Matang ao e koreaki n aron aei: “Thou sayest that I am king. To this end was I born and for this cause came I into the world” (King James Version); “You say correctly that I am king. For this I have been born, and for this I have come into the world”(New American Standard); “You are right in saying that I am king. In fact, for this reason I was born, and for this I came into the world” (New International Version). Ao taraa rairana n aia B’aibara I-Kiribati: “Ngaia ane ko taku: te uea ngai, I bungiaki, ao I roko i aon te aba” (Ioane 18:37, Kiribati Catholic Bible). Ao raina are teuana, “Ngaia ane ko taku, ba te uea Ngai. I bungiaki i bukin ae te kaotiota te koaua, ao I roko i aon te aba” (Ioane 18:37, Kiribati Protestant Bible). Akea n B’aibaran Kiribati rairan te taeka ae “for this”, ke, “ibukin aei” are e katereterea rikina n uea – “ibukin aei [ueana] I roko i aon te aba”.

                E roko Iesu ao e tataekina ana euangkerio are te rongorongo ae raoiroi bukin Abanuean te Atua (Kingdom of God). E kataaki (tempted) ma e tokanikai (resisted) man ana kariiri Tatan. Tokanikaina aei e kaotia bwa e a konaa (qualified) ngkai n anna (wrest) kaintokanuean te aonaaba mai roun Tatan. Ma e tuai n anaia. E na karaoa aei ngkana e oki – n te Kauaoki (Second Coming).

 

Iesu bon te Atua

E aera e riai bwa e na bon tuku n Atua Iesu ngke e riki n iriko n aron te aomata (human flesh)? E aera e riai bwa e na Atua? E aera e riai bwa e na aomata? Ngke e Atua (As God), ao ngaia te Tia Karikiia (Maker) aomata nikabaneia (all mankind). N Ebeto 3:9, ao e taekinaki bwa te Atua e karikii bwaai ni kabane iroun Iesu Kristo. Ngke e bungiaki bwa te aomata (as a human), ao maiuna (his life) n Tia Karikiira (our Maker) e bon nangi korakora riki (greater) nakon bootan (sum total) maiuiia aomata nikabaneia (all human lives). Ngkai a bon bure (sin) aomata ao a kabaeaki i aan te rekenikai (penalty) ae te mate (death), ao te Atua e a tangiria (require) bwa e na mate te Tia Kirikiira (our Maker) n aron te aomata (human death) bwa kabwaraan aia bure aomata nikabaneia.

                Ngkai bon te Tia Karikiira Iesu, ao bon tii ngaia te ‘aomata’ ae man matena (his death) e na konaa n kabwaraa (pay) te rekenikai (penalty) ibukin aia bure aomata nikabaneiia (sins of all humans).

                Akea riki te anga (no other way) ae konaa te Atua ni kabwaraa aia bure nikabaneia aomata (redeem a vast humanity) ngkai e a bon tia ni baireaki man te moan bwa ana kamateaki ibukin aia bure (condemned to death).

 

E Kamarakaki Iesu I Bukin Marurungira

Ti riai n uringnga bwa e ngae ngke Iesu bon te Atua ae e karikaki n te iriko ao tee raraa, ao bon te aomata ngaia n arora ngaira aomata. E bon konaa ni maraki (suffer) n arora ngkana ti kammarakaki. E a bon tia ni motikaki taekana bwa e na kamateaki i roun Birato bwa are nanoiia kaain Iutaia (Jews) are a tatakaruaia.

                Bon te rorobuaka matoa Iesu ngke 33 ana ririki. Ngkai e bon aki urua teuana te tua i bukin te marurung (health), ao e a bon rinanon te maraki kakaiaki imwaain matena ae akea riki te aomata ae e a tia n rinanona. E bon kataratara (without sleep) n te tairiki imwaain teina i matan Birato. Ao n te moaningabong anne, ao Birato e kanakoa bwa e na kataereaki (scourged) imwaain ae e na tiringaki.

                N aron te kataere, ao e tangiraki te aomata bwa e na akea kunikain aona, e na kabaeaki baina ni kauoua ao e na bobaraaki, ma baina aika a kabaeaki nakon te boua. E na oreaki n te kai-n-oro (whips) aika a karaoaki man kunin te man (leather) ao a karawawataaki (weighted down) ma mwakorokoro n kai-biti, mwakorokoro n rii (shards of bones), ao mwakorokoro n biti aika a kakang (sharp jagged pieces) aika a kabaeaki (tied) n kamaenakoaki tao 4 nakon ni-5 te inti (inches) marangaia. A bon karaoaki (designed) bwa ana konaa n ribunako inanon irikon te aomata ngkana e bo ma kunina. E bon oreaki Iesu nikarokoa e a raamengamenga kunin (flesh torn open) akuuna ma rarikina ao e konaa n nooraki riin babaana (ribs). E bon kabonganaaki te kataere (whipping) bwa e na kamararaaki te tia bure bwa e na waekoa ni mate  ngkana e tauraki n te kaibangaki. Ao rongorongon Iesu are e a kaman taekinaki: ”Ba e uruaki moana, n te aro ae e aki kinaki ba te aomata” (Itaia 52:14, KCB); “Ba e makunakuna riki moana nakoni moan te aomata, ao e ikoaki riki tarāna” (Itaia 52:14, KPB).

                Aron kataerean Iesu ae akea aron kabwarabwaraana (indescribable) ao te kaikoaki (injury) are e karaoaki nakoina e bon kaaintoaa Iesu ni butimaea (endure) bwa a aongan kamarurungaki (healed) taan onimaki man kaairuaan te rabata (physical transgression), taian aoraki (sicknesses) ao manin aoraki (diseases) (Itaia 53:5; 1 Betero 2:24, KCB). Ai bon boon (penalty) ara bure (sins) ae e kabakaa (paid) te Tia Karikiira (our Maker) bwa ti aongan, ngkana ti onimaki, ti na kamarurungaki (be healed). E ngae n aei ao a mwaiti naake a taku bwa taan onimaki a bon kakeaa te aro n kakamaiu aei ae e katauraoia ara Tia Kamaiu, bwa a aki nakoina moa, ma a onimakiniia riki raoiia n aomata ake taokita (human doctors), te turake (drugs), bwaai-n-aoraki (medicines) ao te korokoro (operations).

                E bon nangi mamaara (weakened) Iesu i mwiin kataereana ae nangi korakora (terrible chastisement) are e a aki konaa n uota ana kaibangaki, are bon tabena bwa e na uotia, ma e bon uotia n te raroa ae warereke (short distance). E manga anaaki temanna te aomata bwa e na uotia i bukina.

 

Te Mate Ae Nangi Kamaraki ao Ae Nangi Ribaaki

I tinanikun oon te kaawa, n te tabo ae ana Tabo te Tabanou (Place of the Skull) ke Korokota (Golgotha), ao e tauraki (nailed) ikai Iesu i aon te kaibangaki. E bainikiriinaki (humiliated), e bawareaki (spat upon), e bainingareaki (ridiculed), ao n taetaebuakaaki (jeered at). Ma are e kamaraki riki, ngkai e a uota i aona ara  bure, bwa e na kabakaa boon (pay – te kataereaki) tuaara (penalty), e a kaakeaaki (forsaken) iroun are bon Tamana, te Atua.             

                Ngke e tine i aon te kaibangaki, n akea ana konabwai (helpless), ao te tautia temanna e a ewaria n ana kainoai, ao e takaarua Iesu ma te maraki (Mataio 27:50, Moffatt) ao e moti ikena. E karaoa aio bukina bwa ngkoe ao ngaia ti a tia n riaon ana tua te Atua. Teraa te kabanea ni karea (supreme sacrifice) are e konaa n anga te aomata i bukim ao i bukiu.

                Teuana riki te koaua ae kakawaki. Utin Iesu man te mate (resurrection) bon utin te aomata (tiaki utin te Atua), ao utina anne e karikia bwa ana konaa ni kautaki naba aomata, imwiin mateiia, nakon te maiu are akea tokina (immortl life).

                Ao teuana te taeka n buraabeti (prophecy) ae kakawaki ae koreaki n Itaia 9:6-7: “Ba e na bungiaki te tei i bukira, ti anganaki te nati te m’ane; ao e na mena te tautaeka i aon angana (government on his shoulder): ao e na atongaki arana ba Te tia Reirei ae kamimi, Te Atua ae M’aka, Te Tama ae Akea-tokina, Te Uea n Raoi. Akea tokini karakan ueana ma te rau, i aon ana kaintokanuea Tawita, ao i aon ueana, ni katei ma ni kateimatoa n te motiki-taeka ae eti ma te raoiroi mai mwin aei ao n aki toki. E na karaoa aei korakoran nanon Iehova Tabaota” (Itaia 9:6-7, KPB); Ao taekana teuana: “Ba e bungiaki te ataei i bukira, ti a anganaki te nati ae te mane; e na riki ba te tia tautaeka (Ruler). E na aranaki ba te Tia Reirei ae e kamimi, te Atua ae e Korakora, te Tama ae akea tokina, ao Uean te Raoi. E na rikirake ueana i nanon te raoi ae akea tokina, e na tekateka ba te Uea n ana kaintoka Tawita, e na tei ueana i aon te eti ma te raoiroi ae e teimatoa mangkai ao n aki toki. E na karaoa anne ni korakorana Iawe ae moan te maka” (Itaia 9:5-6, KCB). Noora riki taekan Iesu are e koreaki, “e na mena te tautaeka i aon angana”, ao “e na riki ba te tia tautaeka”  Eng, E na riki Iesu bwa te UEA i aon te aonaaba ni kabuta. Ao teuana bukin rokon Iesu bwa e na tataekinna ueana anne – te rongorongo ae raoiroi ibukin Abanuean te Atua ae e na roko!

E kananokaawaki bwa iai rabatan te aro ni Kiritian teuana ae e a tia ni kakeaa (forsaken) ao ni kabuaa (lost) te euangkerio aio - ao ni kakaibitia ma oin ana euangkerio are ibukin te aomata ae Kristo.

                E bungiaki Iesu bwa te aomata, bwa e na riki bwa te UEA, are n tokin te tai e na katea ABANUEAN TE ATUA, ao ni tautaekana (ruling) te aonaaaba nikabane n ana TAUTAEKA TE ATUA! Ma kaain te TAUTAEKA anne e kainanoa riki ae e mwaiti (require more) i rarikin IESU. Te uea, te buraim minita, te beretitenti ke te tia tautaeka i aoia botanaomata (nations) e bon waakina ana tautaeka (govern) ma taan kairiiri tabeman n iteran nako (various departments) rabatan ana tautaeka aika a mena i aana (below him). Ao n aron aei, ao Kristo e kainanoa te tautaeka ae bobonga (organized government) ae e na kaainaki irouia aika mwaiti (numerous others) aika a tia ni kataniai (trained) ao ni reke irouiia te konabwai (qualified) n tautaeka (to rule) i aana (under him). E taku Iesu, “N na katea au Ekaretia” (Mataio 16: 18, KCB). E na kaainaki te Ekaretia aio irouia naake a weteaki bwa ana ‘otinako’ (called-out) man ana aonaaba Tatan (Satan’s world) aio bwa ana reireinaki (taught) ao ni kataneaiaaki (trained) ibukin nakoa (positions) n te tautaeka i aan Iesu ngkana e roko (when he comes) bwa e na tautaeka (rule) i aoia botanaomata nikabane (over all nations).

 

Iesu – Te Tia Kamaiua Tamneira

E roko Iesu bwa te Tia Kamaiua tamneira, e na kamauia ana aomata te Atua (God’s people) man aia bure n taina are e a tia ni baereia (in due time), bwa ana konaa (might) ni BUNGIAKI nakon te utu ae mimitong ae ana UTU TE ATUA (FAMILY OF GOD) (Mataio 1: 21, KCB).

                Ti na uringnga, bwa te kai ni maiu (tree of life), ae tei (symbolizing) ibukin te Tamnei ae Tabu (Holy Spirit), e a tia ni koreaki nako (cut off) mai irouia aomata imwiin ana bure Atam. Te bwai are e aki ataaki irouia kaain aonaaba bwa Tamnein te Atua (God’s Spirit) e bon koreaki nako (cut off) mai irouia aomata nikabaneia (all of mankind) NIKAROKOA te tai are Atam te kauoman (second Adam) e na kamawaa (remove) Tatan ao ni kaoka (restore) ana tautaeka te Atua nako aon te aonaaba.

                Ao ibukiia botanaomata nikabaneia, e bon baireaki n te tai are bure iai Atam bwa e na ti teuana ana tai ni mate te aomata ao imwiin matena (after death), n tain te manga-kautaki (resurrection), e na motikaki (judgment) taekana (Ebera 9: 27, KCB).            

                A bon aki anganaki (not given) kaain Iteraera ni kawai (ancient Israel) te Tamnei ae Tabu (Holy Spirit). Ma a tii kateirakeaki tabeman buraabeti/ibonga (prophets) ibukin te tabe ae nangi kakawaki are ana katauraoiia aomata nakon te kamaiuaki (salvation), ngaia e bon riai (necessary) bwa e na iai buokaiia ibukin karaoan tabeia aio, e riai bwa ana kariaiakaki (exception made) bwa ana anganaki (given) te Tamnei ae Tabu (Holy Spirit).

                Ao ai arona naba ngkai te Atua, rinanon Iesu Kristo, ae e tii weteiia (called out) ana Ekaretia (Church) ibukin tabeia ae nangi kakawaki are ana katauraoiia nakon manga katean (establishing) ueana (kingdom) ao ana tautaeka (government) i aoia botanaomata nikabane (over all nations), ao e riai (necessary) naba bwa e na anganaki (given) te Ekaretia (Church) te Tamnei ae Tabu.

                Te Atua e bon aki anganiia buraabeti ma ibonga Tamneina (his Spirit) bwa e na reke irouiia te  kamaiuaki (salvation). Ao ai arona naba, bwa ngkai ao Atua e aki wetea (did not call) ana Ekaretia (his Church) man te aonaaba aio (out of this world) bwa e na anganiia (be given) te kamaiuaki (salvation) ke n kariniia n abanueana (enter his kingdom).

                Ao e wetea ana Ekaretia ibukin teraa?

Ti na kaokia riki: Te Atua e bon aki anganiia taiani buraabeti/ibonga Tamneina (his Spirit) bwa ena reke irouia te kamaiuaki (salvation). Ao ai arona naba ngke e wetea (call) ana Ekaretia (his Church) man te aonaaba aio (out of this world). E aki weteiia bwa e na anganiia (to be given) te kamaiuaki (salvation) ke,a tao e na kariniia i abanueana (enter his kingdom). Bwa ngkana e karaoa aei te Atua ao nanona bwa e a bon tii karineia (respecter) tabemwaang are e a tia ni weteia nakon ana Ekaretia n te tai aei, ao e rawa (refuse) ni weteiia nikiraia aomata.

                Ti na retia: Ngkana e ti kauka (open) te kawai nakon te kamaiuaki (salvation) nakon ana Ekaretia (Church) are tii tabeman kaaina bwa e na tii anganiia te kamaiuaki, ao e katikuiia nikiraia botanaomata aika nangi mwaiti nakon te tai teuana rimwii, ao ngkanne e na oti bwa te Atua e inanonano, bwa akea karineaia kaain te aonaaba ae banin. E bon katereterea Iesu bwa akea ae konaa n nakoina ma tii roun te Atua are e katikia (Ioane 6:44, KCB). Te Aro n Kiritian teuana e bon kaaitaraa (opposite) te taeka aei. Te Aro n Kiritian aio e bon taekinna bwa te Atua e bon weteiia (calling) ao ni kataia ni kamaiuiia (trying to save) aomata nikabaneia i aon te aonaaba. Ngkana bon ngaia anne, ao e a taraa ni tokanikai Tatan i aon te Atua. Bwa angiia botanaomata a bon aki ataa, ke, n nikinaa, te Atua, ke, n ataia are ana kamaiuaki mai irouna.

 

Te Tai ibukin te Kamaiuaki

Bon ana kaantaninga te Atua bwa ena kamaiuiia botanaomata nikabaneiia ake a bon bane n tia ni bungiaki nako aon te aonaaba ma, e a tia n baireia bwa e na iai aron taia (time-order).

                Naake a weteaki man te aonaaba nakon te Ekaretia n taai aikai a bon weteaki ibukin te tibwanga teuana (specific purpose) ao te mwakuri (specific work) ae nangi kakawaki. Te mwakuri aio bon karekean te rabakau n tamnei (spiritual training) bwa ana bookiia (aid) botanaomata nikabaneia nakon te rairannano (conversion). A bon weteaki n te tai are a bon babainikirinaki (persecuted) ao ni buakanaki (fought against) i roun Tatan ao nikiran te aonaaba (rest of the world). Nikiran te aonaaba ana bon weteaki (will be called) n te tai are e a kamawaaki Tatan (Satan removed) ao ana reireinaki ao ni kairaki nakon te rairannano iroun Kristo ma santa (saints) bwa ana karikaki bwa ana aki mamate (immortal) i abanuean te Atua (kingdom of God).

                A tia n kamatakiiaki nanoia taan onimaki ao naake a taku bwa bon Kiritian ngaiia iroun Tatan nakon te koaua aio (II I-Korinto 4:4, KPB). Bwa, e a bon tia ni mamanaia kaain te aonaaba nikabane Tatan, ao te aro naba ni Kiritian (Kaotioti 12:9, KCB).

                Aia tia rabakau kaain te aro n Kiritian n taai aikai a bon aki ataia raoi (do not comprehend) bwa teraa BUKINA ae nangi kakawaki rokoni Iesu.

 

E Aera Ngkai E Roko Iesu

E aki roko Iesu bwa ena kamaiuiia (did not come to save) kaain te aonaaba, bwa e bon tekateka i aon kaintokanuean te aonaaba aio Tatan n mamanaia botanaomata. Ma, E na kamaiuiia (will save) n te Kauaoki (Second Coming). E aera ngkai e roko Iesu 2,000 tabun te ririki n nako? Tiaki bukina bwa e na tautaeka, ke, e na tautaekaniia botanaomata nikabaneia, ke, e na kamaiuiia botanaomata, bwa e bon tautaeka Tatan i aon te aonaaba.

                Buangiakina bon rokon “Atam te kauoman”. E roko bwa e na 1) konaa (qualify), ngkai e bon aki konaa (failed) te moan Atam (fist Adam), n onea mwiin te akeanera ngkoa ae Rutibeero i aon ana KAINTOKANUEA TE AONAABA, n tautaeka n ana TAUTAEKA TE ATUA. E rook naba bwa, ka-2) e na katanoataa rokon ABANUEAN TE ATUA ao n reireiniia ana abootoro te euangkerio aio. E roko bwa, ka-3) ngkai bon ngaia ae Karikiira (our direct Creator), e na taua irouna tuaara ibukin ara bure ao ni mate i aon te kaibangaki. E  roko bwa 4) e na manga kautaki man te mate iroun te Atua, bwa e aongan reke irouiia aomata MAIUN TE ATUA ARE E AKI TOOTOKI, ao imwiin ana KAUAOKI - nakoiia ake a kukurei nanoia, kaain te aonaaba nikabaneia. Ao e roko bwa 5) e na katea ana Ekaretia te Atua (God’s Church), bwa ana reiakinaki iai taan kairiiri n te aonaaba ningabong.                                         

 

E ngae n Anne, Ao e Bon Tautaeka Tatan

E ngae n anne, ao inanon 4,000 te ririki imwiin te moan Atam, ao te tia kamane (wily) ao te riaboroo ae Tatan e bon teimatoa ni kakairiia (sway) ao ni tautaekaniia (rule) aomata (mankind) aika a KOREAKI NAKO (CUT OFF) man te rereitaki (contact) ao ataakin rongorongon (knowledge) te Atua! E tekateka i aon te kaintokanuea ae M’AAKA (POWER) – e ngae ngke e aki karaoa (did not) ana mwakuri (administer) ana tautaeka te Atua (God’s government), ma e nangi rabakau ni mamanaia aomata bwa ana maiuakinna te maiu are e bon kaitara (opposite) ma tuan (law) ana tautaeka te Atua – ae te aro ni kamoamoa (vanity), te aro ni kan kabotoa (competition), te uneaki (strive) ao te iowawa (violence), ao tiaki n aron mauin te Atua are e babaro nako (outflowing) te tangira (love), te itauanibai (cooperation), te rau (peace), te kukurei ao te kimwaareirei (joy).

                Bon mwiin bungiakin te Kristo te teei (Christ-child), ao Tatan e kakaea (Satan sought), rinanon te uea ae e rineaki irouia kaain Rom (Rome-appointed king) ae Erote (Herod), bwa e na kamatea te UEA ae na roko (future KING) (Mataio 3:13-15, KCB). Ma te Atua e tuanga Ioteba ma Nei Maria bwa ana birinako ma te Kristo te teei nako Aikubita nikarokoa te tai are e na mate iai te Uea are Erote.

                Ngke tao nakon 30 ana ririki ni maiu Iesu, ao e a tauraoi n rineiia ana abootoro, ao n tataekinna nakoia aomata (proclaiming) ao n reireiniia te rongorongo (message) are mai roun te Atua nakoiia  aomata (from God to man) – ana euangkerio. Ma imwaain aei, e nangi kakawaki moa (imperative) bwa e na KONAA (QUALIFY) n onea mwiin (replace) Tatan ao ni katea (set up) ABANUEAN TE ATUA (KINGDOM OF GOD), ngkana e a tia ni taobararaa (overcome) te riaboroo (the devil).

                Tao bon aei te kabane ni kakawaki ni kauntaba (confrontation) ao ni buaka (battle) ae e a tia ni karaoaki inanon te unibweeti (universe). E kabwarabwaraaki aei n Mataio te mwakoro 4.

 

Te Buaka ae Akea Arona

E aki matamtam Iesu inanon 40 te ngaina (days) ao 40 te bong (nights) – e aki amwarake ke ni mooi. Ma inanon mamaraan rabatana (physically weak) ao e bon kakorakoraaki tamneina (spiritually strong). N te tai aei ao Tatan e a kabanea arona bwa e na mamanaia (deceive). E taku bwa e na bon konaa ni kamwanea ao ni kabakaa te Kristo. E ataia Tatan bwa e a boo ana tai ni uneaki (fighting) ao e na totoka (prevent) kabakaakina man ana kaintokanuea (dethroning) i aon te aonaaba.

                E kataia moa Tatan n ana moan kanoa (first blow) are e taku bwa bon mamaran (most vulnerable) Iesu bon rabatana (physically) ao tamneina (spiritually). Te aomata ae aki amwamwarake ao n aki momooi inanon 40 te ngaina ao 40 te bong e na bon mamaara (weakened) are e na kai baka (easily tempted) ibukin tangiran te amwarake. Ao are e kai baka iai te tamnei  (spiritual weakness) bon te KAMOAMOA (VANITY)!

                “NGKANA” (“IF”), ana taeka ni kaunuun Tatan – e kabonganaa te taeka are e uarereke ma e nangi kaunuun are IF – “Ngkana ngkoe bon Natin te Atua” – e na bon kai rootaki ma te uun ae bon te aomata. E na bon bae ni kabooa te taeka anne ma: “Teraa ae ko nanonna, NGKANA ngai Natin te Atua? N na bon kaotia nakoim bwa bon ngai Natin te Atua!”

                Ma n ana taeka ni moan kataakin Iesu ao e taku, “NGKANA ngkoe bon Natin te Atua, ao tuangiia atibu aikai (command these stones) ba ana riki ni buraawa (bread).” N kabaraana teuana, “Natin te Atua e konaa ni karaoi miterio (produce miracles). Kakoauaa (Prove) nakoiu bwa boni ngkoe Natin te Atua! Ko a bon rootaki n te baki (hungry). Karaoa te miterio teuana. Kamwarakeko man te miterio!”

                Ma e kaekaa Iesu man taekan te B’aibara (quoting),  “E koreaki, ba te Aomata e na aki maiu man tii te berena n tii ngaia, ma man taeka nikabane aika baronako mai wiin (mouth) te Atua.”

                Ana moan taeka ni kamwamwane Tatan e bon taobararaakinako!

                Ana moan kataitai Tatan ae te moani kangaanga kaekaana e bon boakinako (parried). Ma e aki barananon Tatan. E kaira Iesu nako Ierutarem ao e katekatekaa i aon te tabo ae moan te rietaata n te Temboro. Ao e teimatoa n TITIRAKINNA bwa tao ngaia bon Natin te Atua.

“NGKANA ngkoe Natin te Atua, ao ke karenakoko nako naano: ba e koreaki, E anganiia anera te mwioko iroum: ao n baia ana tabekiko n waerake, ba e na aki ikoaki naba teutana waem i aon te atiibu.” Ikai ao Tatan e bon taekinii taeka man te B’aibara. Ma e kaburea (misapplied) nena are e riai n taekinna iai, e ibita nanona, n aron ae bon taneai Tatan ni kairiia (influence) taan reirei (scholars) bwa ana kakaraoia.

Te ka-2 n kataitai aio bon kataakin te onimaki (faith). E kaeka Iesu man taku, “E koreaki riki, Ko na tai kataa te Uea ae Atuam.” Aio e bon anaaki man te boki ae te Tua Kaua 6:16, ae kataakin Iawe, are e manga riki bwa Iesu.

Ma e bon aki bara nanon Tatan.

Imwiina ao e manga kaira Iesu nako taubukin te maunga ae te kabane n rietaata, ao e kaotia nakoina abanuean te aonaaba nikabaneia ma aron mimitongiia. Te ka-3 ni kataitai aio e bon rekereke ma te kan bwaibwai, ke te kaubwai (wealth, power): “Nikabane baai aikai N na anganiko, ngkana ko katorobubua nako naano ao ko neboai.”

E bon aki kakewea Iesu bwa Tatan bon uean te aonaaba ma botanaomata nikabaneia inanona. Aio bon te kataitai nakon Iesu ibukin karekean te bawa (power) i aoia abanuea nikabaneia n te tai naba anne.

                E bon ataia Tatan bwa Iesu e na reke irouna (inherit) abanuea nikabaneia aikai n te tai are e a manga oki iai (Second Coming). Ma e kataia Tatan n mamanaa Iesu bwa aongkoa e na reke irouna te bawa i aoia abanuea aikai n te tai naba arei (immediately). Ma, e a baireia Iesu bwa e nangi toki ikai te buaka ibukin antai ae e na tautaeka i aon te aonaaba.

                E a taetae nakoina ma te banaa ae matoatoa – te TAEKA ae kaotia bwa ngaia bon te UEA i aon Tatan!

                “Nako i akuu, Tatan!” e taekinna ma te banaa ae MAAKA! E karaurau n oki rikaaki Tatan ma te konaaki. Ma e aki bara nanon Tatan. Ao e bon aki toki naba iangoan te tokanikai irouna. E bon teimatoa ni bubuakana ana Ekaretia te Atua (Church of God) n boong aikai!

 

E Tokanikai Iesu

Iesu Kristo, ae te kauoua n Atam, e a TOKANIKAI! (QUALIFIED!). Te RONGORONGO AE RAOIROI (GOOD NEWS) ibukin ABANUEAN TE ATUA (KINGDOM OF GOD) e bon aki reke tataekinana nikarokoa te miniti are e tokanikai iai Iesu i aon Tatan. Natin te Atua e tokanikai i aon Tatane a KONAA (QUALIFIED) ni manga katea (reestablish) ana TAUTAEKA TE ATUA (GOD’S GOVERNMENT) ao ni katea naba (set up) ABANUEAN TE ATUA (KINGDOM OF GOD) i aon te aonaaba! Ngaia ngkai te EKARETIA (CHURCH) e riai naba n tokanikai ao ni konaa (qualify) naba n tautaeka (rule) ma ngaia!

                E roko Iesu, irarikin tabena riki tabeua, bwa e na weteia aika ana otinako man te aonaaba bwa kaain ana EKARETIA. Naake a weteaki aikai a bon tia n rin (had been in) – ao ni KAAINA (OF) – te aonaaba aio. A bon tia ni karokoa i aoia man aia bure (sin) te KABANEA NI TUAA AE TE MATE (SUPREME DEATH PENALTY). Ma te Atua e a tia ni karikii (created) BWAAI NIKABANEIA (ALL THINGS) mai iroun te TAEKA (WORD) are e manga riki bwa Iesu Kristo. Ngaia, maiun Iesu (Jesus’ life) e bon nangi kakawaki riki (greater in value) nakon (than) mauiia aomata nikabaneia (all humanity collectively)!

 

Kakawakin Kamatoaan Aam

Imwaain koron ana ka-30 n ririki, ao bon te kaabentaa (carpenter) Iesu – e mwakuri ma te atiibu (stone) ao te kai (wood). E bon ataia bwa aan te auti (foundation) e riai ni kaweneaki moa imwaain katean rabatana.

                E rineiia ana abotoro Iesu. E bon tuangiia n kaangai, “Kam aki rineai, ngkami, ma boni ngai ae I a tia n rineingkami” (Ioane 15:15, KCB).

                Ao e moana n tataekinna RONGORONGON (MESSAGE) te euangkerio are e a tia te Atua n kanokomaia bwa ana tia Uarongorongo (Maraki 3:1, KCB).

                Ti wareka naba taekana n ana boki Mareko te mwakoro 1: “Aei te Rongorongo ae e Raoiroi ae taekani Iesu Kristo ae Natin te Atua. . . . e managa Iesu nako Kariraia ao e kaotiota te rongorongo [ibukin abanuean te Atua] ae mairon te Atua. E kangai: “E a roko taina, e a kaan [Abanuean] te Atua. Raira nanomi, kakoaua te Rongorongo ae e Raoiroi” (Mareko 1:1, 14-15, KCB).

                Ao, iroun Mataio, “E nakonako Iesu ni kabuta te aba ae Kariraira; e reirei i nanon tinakoka (synagogue); e taekina te Rongorongo ae e Raoiroi ae taekan te Abanuea” (Mataio 4:23, KCB).

                Taekan Abanuean te Atua e bon kabwarabwaraaki n ara kaongoraa, mwakoro 7, ae “Teraa Abanuean te Atua.” Bon te Rongorongo ae Raoiroi ibukin te abanuea are e na kateaki iroun ana TAUTAEKA TE ATUA, are e na kaokaki ao n kabutaki irouiia kaain ana UTU TE ATUA – ABANUEAN TE ATUA are e na onea miin ana aonaaba Tatan aio.

                Ana rongorongo Iesu ae kakukurei ibukin TE TAI AE NA ROKO (FUTURE) -  n ikotaki ma ana kakai n katoki aoraki, ibitan te ran nakon te uain (wine) ao a mwaiti riki, a bon karekea te nano n kakaantaninga ae korakora (great excitement). E bon ririmwiaki Iesu ma ana reirei (disciples) irouiia baronga (crowds) aika mwaiti. E bon reireiniia ana reirei bwa ana riki bwa abootoro, n ana tai n tataekina te Rongrongo ae Raoiroi ibukin Abanuean te Atua.

 

E Aera E Kaaitaraaki Iesu Irouiia Baretaia

E butanako te rongorongo nako Ierutarem. Ao a bon rootaki ma te tabeaianga I-Baritaio, taan koroboki (scribes) ao Sadducees. I-Baritaio aikai bon kaain te baronga n Iutaia teuana aika a toka n nakoa (offices) tabeua n te tautaeka. N te tai aei ao e bon tautaeka ana Embwaea Rom i aon Baretain (Palestine). A katokaa temanna aia uea (district king) ao a karekea aia taanga ni buaka ae uarereke bwa ana buoka tararuaa Iutaia (Judea). Ma te uea mai Rom aei e a karekea nakoaia tabeman kaain Iutaia (Jews) n ana tautaeka. Tao e bon raoiroi te boo (pay) ngaia are a bon ribaia bwa ana kamotirawaaki mai iai. Kaain Iutaia aikai ao aia ibonga/mitinare a bon aki ataa nanon ana euangkerio Iesu. A ataia bwa e tataekina Iesu te tautaeka teuana are e na tautaeka i aoia AABA NIKABANE (ALL NATIONS) i aon te aonaaba. Te bwai are a aki oota iai bwa te TAI (TIME) are e na tei iai, ao AEKAN (NATURE) te tautaeka raa ae e taekinna Iesu. Ao bon angiia “Kiritian” n taai aikai a bon aki ataia naba bwa teraa te tautaeka ae e taekinna ikai Iesu. A taku kaain Iutaia aikai bwa Iesu bon te tia kaaitara are e kan ekanako ana tautaeka Rom ao ni katea oin ana tautaeka. A taku tabemwaang “Kiritian” i aon Kiribati bwa e a bon tia n tei te tautaeka anne. Tao iaa? Tabeman a taku bwa inanora, ao tabeman a taku bwa n ara Ekaretia nako. Naakai a bon aki ataia bwa te aekan tautaeka raa are e na kateaki. (E banin rongorongon te tautaeka aio n ara kaaongora are “Teraa Abanuean te Atua?”

               

A rootaki n te maaku I-Baritaio aikai bwa miina ana bukinaki bwa a boutoka Iesu, ao ana kabaneaki man nakoaia ao tao ana tiringaki n aia bure are te kaaitara. Ibukin aei are a bon kaaitaraa ao ni kabuakakaa Iesu.

                Kiritian ni kawai a bon aki ataia bwa bukin te raa ngkai a bon kaaitaraa ao ni kan tiringnga Iesu I-Baritaio aikai. I-Baritaio aikai bon taan borotiki (politicians) aika a bon aki kakaraoa ae e eti (unscrupulous).

                N te tai are e moan karaoa te Toa ae te Riao (Passover) Iesu n te rirki A.D. 28, ao e kaea Ierutarem ibukin te Toa.

                N ana tai ikekei ao temanna te I-Baritaio ae arana Nikotemo e karabaa n kawara Iesu n roon te bong. E maaku bwa mwiina e na ataaki irouia raona n I-Baritaio bwa e a tia ni maroroo ma Iesu.

                E kawara Iesu Nikotemo ao e taku nakoina, “Rabbi, tia ataia bwa te tia reirei ngkoe ae ko roko mai roun te Atua.”

                A bon ATAIA I-Baritaio ae Iesu bon te Metia! E nangi mate irouiia kibun Itaia 7:14 ao Itaia 53 are rongorongon te Metia. Ma, a bon tii ata teuana kaotin te Metia – a aki ata riki rongorongon te Kauaoki. Ngaia are a taku I-Baritaio aikai bwa rokon Iesu aei bwa e nangi ekaa nako ana tautaeka Rom n te tai arei.

                E ataa aia ingo I-Baritaio aei Iesu. Ngaia are e a kabwarabwaraa bwa Abanuean te Atua ae e na tautaeka i aoiia tauataeka nikabaneia i aon te aonaaba, e na bon aki kateaki NIKAROKOA te tai are te BUNGIAKI KAUA N TE TAMNEI (NEW SPIRIT BIRTH) – tain te KAUTAKI MAN TE MATE! (RESSURECTION!). 

 

Teraa te “Manga Bungiaki”

E kaeka Nikotemo Iesu n taku, “E koaua, e koaua, ae I tuuangko, Ngkana e aki bungiaki kaua te aomata, e aki konaa n noora abanuean te Atua” (Ioane 3:5, au rairairi man te KJV).

                Ma, e aki ataa nanon aei Nikotemo. E bon ataia bwa te buangiaki bon te BUNG – man biroton te tina. Taan kamatebwaia te B’aibara a bon aki ataa naba nanon ana taeka Iesu aei! A kakewea te bungiaki kaua ae te bungiaki n te tamnei. A kamaunaa te koaua aio ma aia taeka are ngkana iai ae e butimaea Kristo bwa ana Tia Kamaiu ao e bungiaki kaua. N aron aei ao a tia n mamanaaki iroun Tatan ao ngaiia a manga mamanaiia mirion ma mirion riki aomata.

                E titiraki Nikotemo, “E na kanga ni bungiaki kaua te aomata ngkana e a kara? e konaa n okira biroton tinana n manga bungiaki?”

                E kaeka Iesu ma kabwaraana ae nangi MATAATA (PLAIN) – ma e bon aki oota Nikotemo n ana kamataata Iesu aio, n aroiiia taan kamatebwaia te B’aibara ao taan kairiiri n aro nako n boong aikai.

                “E koaua, e koaua,” e kaeka Iesu, “. . . Ngkana e aki bungiaki te aomata n te ran ao te tamnei ao e na aki konaa n rin nako nanon abanuean te Atua. Ane bungiaki n te rabata ao BON TE RABATA; ma ane e bungiaki iroun te Tamnei, ao BON TE TAMNEI” (Ioane 3:5-6).

                Kaain I-Baritaio a bon ataa te baabitiitoo n te ran (water baptism). A kaman kabobonganaa inanon ririki aika maan ngkana a butimaea rainanoaiia tientaire (gentiles) nakon te aro n I-Iutaia (Judaism). A ataa aron ana baabitiitoo Ioane te tia Baabitiitoo – te baabitiitoo ibukin kabaraan te bure (Mareko 1:4). Nanon ana taeka Iesu e na bon riai ni MATAATA nakon Nikotemo – are te baabitiitoo n te ran bon te moan mwaneka nakon te BUNGIAKI n Tamnei.

                E manga katurua riki ana taeka Iesu ngke e manga taku, “Ane bungiaki n te rabata ao BON te rabata.” Ane e bungiaki n aomata bon te aomata ae iai tokin maiuna (mortal) – e karikaki n te iriko ma te raraa -  e karikaki man TANON (MATTER) on the aba! “Ane e bungiaki iroun te Tamnei, ao BON TE TAMNEI” – ai tiaaki te aomata ma e a karikaki n TAMNEI, ae akea tokin maiuna! (immortal). Ai akea rabatana ae karikaki man te tano ke te iriko.

                E kabwaraanakoa riki Iesu n taku:

                “Tai kuba ngkai I kangai nakoim: Kam riai ni bungiaki kaua” Ao e kabotaua are e bungiaki kaua ma kanga aron te ANG AE AKI NOORAKI (INVINSIBLE) – e aki konaa n nooraki n mataia aomata! “E wai te ang ike e kani wai nako iai; . . . ma ko aki ataia ba e nako mai ia ao e nakea. Bon anne naba aroun te aomata ae e bungiaki iroun te tamnei.” (Ioane 3:8, KCB).

                Ma e bon aki oota Nikotemo n taeka aika nangi mataataa aikai, n aroia taan kairiiri n aaro n boong aikai!

                Ara mwakoro ae “Teraa Ae Ko Nanonna -  Buangiaki Kaua?” e riai ni warekaki iroum te tia wareware.

                Nakon aia tia tei kaain I-Baritaio aio ao Iesu e kabotauaa te “kamaiuaki” (salvation), ke te maiu n tamnei (spiritual life) ma abanuean te Atua. Te abanuea anne e na bon AKI kaainaki irouiia rabata aika iriko ma raraa ake a tia ni ‘butimaea Kristo nakon mauiia’ ao ni kaaina te aro teuana are a bon rineiia. Mirion ma mirion ‘Kiritian’ a tia ni mamanaaki n ae n boong aikai.

                Kiritian aikai a bon aki ataaia bwa TERAA te Ekaretia – ke, IBUkIN TERAA – MANENANA – ibukin teraa ngkai iai!

                Kabootaua te kabwarabwara are e taekinna Iesu nakon Nikotemo ma kibun te B’aibara are ibukin te “kamaiuaki” (salvation chapter) are n 1 Korinto 15:

“Ba e taku te koroboki, ba e karaoaki te moan aomata are Atam ba te rabata n aonteaba ae e maiu; ma Atam ae te kauoman, bon te tamnei ae anga te maiu. E aki rimoa te aro n tamnei, ma e rimoa te aro n rabata, ao e rimui te aro n tamnei. Te moa n Atam, e roko mai aon te aba, ba e karaoaki man te tano; ao te kauoman, e roko mai karawa. Aomata aika a karaoaki man te tano, a katotonga teuare e karaoaki man te tano; akana mai karawa, a katotonga teuare e roko mai karawa. Ti a tia ni katotonga teuare man te tano, ao tin a katotonga naba teuare mai karawa.

“I tuangingkami, tariu: te aomata ae te iriko ma te rara, e aki kona ni karekea tibangana (inherit) n Uean te Atua.  . . .”(1 Korinto 15:45-50, KCB).

Ti na manga taekinna riki, ao ni tataekinna, E KAMWAITA AEKANA TE ATUA! (GOD IS REPRODUCING HIMSELF!)

Te reirei ae e aki toki n tataekinaki n umantabu n boong aikai bon te ‘koaua’ bwa aia Ekaretia (Church) bon Uean te Atua. Ma, “te aomata ae te iriko ma te rara, e aki kona ni karekea tibangana (inherit) n Uean te Atua” (1 Korinto 15:50, KCB).

 

Teraa, riki, te Ekaretia?

Ma, TERAA, ngkanne te Ekaretia? Ao IBUKIN TERAA te EKARETIA? E aera e na iai ana Ekaretia te Atua?

                Irouiia tabeman, ke tao e mwaiti riki, ao te Ekaretia bon akea rekerekena ma babairean mauiia. Eng, bon akea tibangan te Atua inanon mauia. Bon akea te Atua n aia aonaaba. Bon tii aomata, bwaai (material things) ao mamaten nanoiia (interests). Ma e bon kakoauaaki bwa i kabin aia iango, ao bon iai aia kanamakin bwa bon iai te Atua. Ma, e aki taraa ni KOAUA moa nakoia ngkai.

                Ae nanona bwa angiia aomata a bon aki ataia bwa teraa ngaia, ibukin teraa ngaia, ke manenana ke e aera ngkai e maiu.

                E ngae n anne ao bon iai te Ekaretia. Ma, ngkanne, IBUKIN TERAA? TERAA raoi te Ekaretia? Teraa MANENANA ae e na karaoia?

                Ti nooria bwa iai te bwai ae karaoaki n te aonaaba aio. E taekinna aio Winston Churchill imataiia kaain te United States Congress. Iai bukina ngkai iai aomata i aon te aonaaba. Ao ibukin kakoroan bukina ao e na iai te KABANE N IANGO AE NANGI KAKAWAKI (MASTER PLAN). Te Ekaretia bon iai tabena ae nangi kakawaki n te Master Plan aio.

                Ti na aki maningnga bwaai ake a riki aika a karekea katean te Ekaretia. Uringnga bwa ANTAI, ao TERAA te Atua – te utu ae mimitong aika taan karikibwai, are ngkai a taon kamwaita aekaiia rinanoiia aomata.

                Uringnga naba: Ibukin kaokan ana Tautaeka te Atua i aon te aonaaba, ao Iesu e na tangiria bwa ana iai taan tautaeka ma ngaia aika ATUA NABA (GOD BEINGS) – aika a tia n ribaa (reject) katein Tatan ae kewe ao aika tia naba n kaota ongeaabaiia nakon ana tautaeka ao katein te Atua aika a eti!

                Ana Ekaretia te Atua (God’s Churh) e bon kateaki bwa ana katauraoaki inanona kaaina aika ana riki bwa Atua aika bane nanoiia iai (dedicated) ao n baati kakatauraoi (organized). Te Ekaretia ngkanne e riki bwa e na buoka te Atua n kakoroa bukin ana iango ibukin kamaiuakiia aomata (salvation of man).

  

             Ti na uringnga bwa te Atua e a tia ni kaokoroa 7,000 te ririki bwa kakoroan bukin ana iango aio. Ti a tia n taekinna bwa ana kainibaire te Atua bon kamwaitan aekana (reproducing himself). Are koauana raoi bwa kamwaitan aekana bon rairan te aonaaba ae bure aio nakon ana Eti te Atua. Are nanona bwa karinan anuan te Atua inanoiia ake ana natinaki irouna. Imwiina ao ana manga ‘bungiaki’ nako nanon ana utu te Atua.

                Ao n aron ana kariki bwai te Atua ae e aki karikii bwaai nikabneia n tii te taina, ma n taia aika kakaokoro (successive stages), ao e na karokoa te kamauiaki (salvation) nakon te aonaaba n taia aika kakaokoro. Te Ekaretia bon te bwai ae e riai ni kateaki ao ni katauraoaki, bwa e na karekea te kamaiuaki nakoiia aomata. Ngaia ti na katereterea riki ikai bwa manenan (purpose) te Ekaretia bon tiaki tii karekean te kamauiaki nakoiia akana weteaki nakon te Ekaretia, ma e na reireiniia ao ni kataneaiia naake a weteaki bwa tabonibain te Atua ae e na kabonganai n kaira te aonaaba nakon te kamauiaki.

 

Te Ekaretia aia Kuura n Reirei Tia Reirei (Teachers College)

Ti na kabwarabwaraa ma te kabootau teuana. I aon Kiribati ao iai ana kuura n reirei te tautaeka ibukiia tia reirei n te JSS are te KTC. Te tautaeka e aki konaa ni katei umanreirein te JSS ni karokoa a tia ni kataneaiia tia reirei ibukin umanreirei aikai. Te Ekaretia e konaa n aranaki bwa ana kuura n reirei (teachers college) ana tia reirei te Atua aika ana katauraoiia taan tautaeka (rulers) ao taan anga reirei (teachers) n abanuean te Atua (kingdom of God) n te tai are e a anganaki te aonaaba ae banin te kamaiuaki man te bure (redemption) ao te maiu ae e aki tootoki (eternal life).            

                E kateaki te Ekaretia bwa tabonibain te Atua bwa ana weteiia naake a tia ni katauaki (predestined) man te aonaaba aio bwa ana kataneaiaki nakon nakoa (positions) ni kaririiri n te aonaaba ningabong, are ana manga reireiniia ao ni kataneaiia nikiraiia aomata. Aio bukina ngkai n te Nu-Tetemanti, ao e aranaki te Ekaretia bwa te “moan uwaa” (firstfruits) man ana kakamaiu te Atua.

                Nikabane bwaai aikai a tangiria bwa ana toua kawaiia ae kakawaki – te rangatana imwiin te rangatana – n aron are e a tia ni baireaki n ana Master Plan te Atua!

                Ikai ao ti na kauringiia taan wareware are te Tamnei ae Tabu (Holy Spirit) e bon kainaki nakoiia aomata man te tai are e moan karaoa temoan bure Atam n te tai are e moan kateaki te aonaaba. E bon kainaki nakoiia aomata nikabaneiia NIKAROKOA Kristo, Atam te kauoman, e a manga kaoka (restore) ana tautaeka te Atua ao ni kabakaa (unseat) Tatan man kaintokanuean te aonaaba. Te koaua aio e kateretereaki n ana taeka Iesu n Ioane 6:44, ibukiia kaain te Ekaretia n taai aikai, bwa akea ae konaa n nakoina ma tii ngkana e weteaki iroun te Atua. Ngaia are e nangi tataekinaki n te Nu-Tetemanti bwa kaain te Ekaretia a aranaki bwa “naake a tia n weteaki”, ke, n “rineaki.” Ngaia are e aranaki te Ekaretia bwa naake a weteaki. Ngaia are te katauaki imwaain taina (predestination) e tii kabonganaaki uoua te tai n te Nu-Tetemanti – are naake a weteaki a bon tia ni katauaki bwa ana weteaki. Eng, a bon tia n rineaki. A aki anga nanoiia (not volunteers).  

 

Kiritian ni Koaua: A weteaki – A aki Anga Nano

Tii iroun Kristo are ana manga konaa ni katiteuanaaki (reconciled) taani bure ma te Atua. Ma a riai moa n nakon Kristo. Ma, akea ae konaa n nakon Kristo ma tii ngkana te Atua e rineia ao, rinanon Tamneina ae Tabu, e weteia.

                Tao e na taraa ni kamiimii te koaua aio, ma ngkana e bane am tai n kamatebwaia te Nu-Tetemanti, ao are e kangaara n nangi tataekinaki te koaua aio n te Nu-Tetemanti, ao e na mataata nakoim.

                Ngaia are te Ekaretia (Church) ao manenana (purpose) bon bwaai aika raba nanoiia (mystery). E a tia Tatan ni kamatakiia aia iango Kiritian aika a tia ni mamanaaki (deceived) ao aaro ni kewe (counterfeit religions).

                Naake a “kaaina te ekaretia teuana n takun nanoiia” a bon tuai n rin n ana Ekaretia te Atua ae koaua. Akea ae konaa n rin n ana Ekaretia te Atua n “takun nanona.”  E na rineaki moa ao ni weteaki iroun te Atua te Tama rinanon te Tamnei ae Tabu, e na karaoa te rairannano ae korakora (heartrending repentance), ao n ibita aron maiuna (change lifestyle) nikabane, ao e a tia n tiaki tii n kakoauaa (believe in) ao ni butimaea (accepted) Iesu bwa ana Tia Kamaiu (personal Savior), ma e a bon tia ni onimakinna (believed) Kristo. Uringnga bwa Kristo bon ana Taeka te Atua. Iesu bon rabatan ana Taeka te Atua. Te B’aibara bon ana Taeka naba te Atua ae koreaki n te koroboki. Ngkana ko na kakoauaa Kristo ao kona kakoauaa moa ana taeka – ko na kakoauaa ana Taeka te Atua are n te B’aibara ae Tabu.

                Ngaia, ti na kaokia riki, TERAA ao IBUKIN TERAA te Ekaretia? Te Ekaretia bon naake a weteaki (man te aonaaba) aika natinaki (begotten) iroun te Atua. Ao bon rabatan Kristo (1 Korinyo 12:27; Ebeto 1:23). Bon te rabata n tamnei are e na riki bwa “Buun Kristo” (Bride of Christ) – imwiin kautakiia (resurrection) nakon te aki mamate (immortality). Ao e na mareaki nakon Kristo! Bon ngaia te TEMBORA n tamnei are e na kawaria Kristo n te kauaoki (Ebeto 2:21).

                E bon aki kateaki raoi ana Ekaretia te Atua NIKAROKOA e waerake nako karawa Iesu ao n anganaki te mimitong (Ioane 7:7-39). Ma te Atua e a bon kaman weteiia tabeman bwa ana katea aan (foundation) te Ekaretia n aron Aberaam ao buraabeti/ibonga man te O-Tetemanti – ao tao Abera, Enoka ao Noa naba (Ebeto 2:20).

                Ao Iesu, n bon mwiin te tai are e tokanikai i aon ana kariirii nako Tatan, ao e a moana weteaiia ana abootoro. Ana katea, ma buraabeti, AAN te Ekaretia, i aan Kristo are bon ngaiia raoi aan ao ATUUN te Ekateria (1 Korinto 3:11; Ebeto 5:23).

                Angiia aomata a aki noora te mwakuri ae nangi kamiimii ae karaoia te Atua ibukin kamwaitan aekana – nakon te mwaiti ae tao birion ma birion raona n Atua!

 

Ana Tamnei te Atua: Te rangatana imwiin te rangatana

E aki konaa ni kuriia te Atua. E tangiraki te Master Plan are e na karaoaki nanona te rangatana imwiin te rabgatana. E tangiraki te TAOTAONNANO (PATIENCE) ao te nanomatoa ae e aki tiotio mai iroun te Atua!

                Tii tabeman aika a ATAA NANON (UNDERSTAND) aio!

                Teraa, ngkanne, ae tangiraki ibukin karekean te ATAIBWAI? “Bon iai nanowanawanaia ae raoiroi akana taua mwin ana taeka ni kabaneia” (Taian Areru 111:10, KPB); “A good understanding have all they that do his commandments” (Ps. 111:10, KJV).  Te tua teuana ibukin tuuan te ongeaaba bon te kaaua – kawakinan ana Tabati te Atua.

                Imwiin ana kaaitara Atam, ao Tatan e bon toka i aon kaintokanuean te aonaaba, ao e ataia te Atua bwa e na karaurau n kakoroa bukin ana Master Plan te rangatana imwiin te rangatana.

                Aomata aika e koro te eti n mauiia n aron Abera, Enoka ao Noa a bon kamanenaaki ibukin tabeia nakon katean ABANUEAN TE ATUA. Ma te Atua e moan katea aan ana UTU TE ATUA mai roun tamaia taan onimaki Aberaam ao Itaaka, Iakoba ao Ioteba.

                Ao mai roun Moote ao te Atua e kateirakea te botanaomata ae Iteraera – ana moan Congregation, ke, ana Ekaretia te Atua. Te Ekaretia n te Nu-Tetemanti aio e bon anganaki ana tautaeka te Atua, ma TIAKI Tamneina ae Tabu!  N te tai aio ao Iteraera e bon tuai ni baireaki bwa ana kaaina ana utu te Atua nakon te tai ae imwaaira. Ma e ngae n anne ao Iteraera e bon kakoroa naba bukin ana tamnei te Atua ae e a tia ni iangoia.

                Ma, inanon ririki akanne, ao te Atua e teimatoa n weteia ao ni katauraoiia ana buraabet/ibonga bwa ana riki bwa AAN ana EKARETIA.

 

Te Ekaretia – Te Moan Kiniuwaa (First Harvest)

Ao TERAA, ngkanne, n te tai arei te EKARETIA? N aron are e kaotaki n te katenua (third) ibuakon ana BOONG AIKA TABU (HOLY DAYS - FESTIVALS) te Atua ao te Ekaretia bon MOAN AOMATA aika ana moan ibitaki rabataia ae te iriko ma te raraa nakon te TAMNEI n aron te Atua bwa ana riki bwa aekan te ATUA naba! (GOD BEINGS!) Ti na kaokia riki, te Ekaretiia bon tabonibain te Atua aika a katauraoaki bwa ana kabonganaaki ma ao i aan Kristo ibukin kakoroan bukin ana Master Plan te Atua are kamaiuakiia aomata bwa e na kamwaita aekana. N te tai aei, ao te Ekaretia e bon NATINAKI (BEGOTTEN CHILDREN) iroun te Atua. Ma te Ekaretia e na riki bwa te moan KARIMOA (FIRSTBORN) aika a na moan kinikaki (Ebera 12:23, KCB) n rokon Kristo n MWAAKANA ma MIMITONGINA!

                Inanon te tai mai roun Aberaam nikarokoa Kristo, ao te Atua e a tia ni weteiia man ana aonaaba Tatan buraabeti/ibonga aika a natinaki ao ni katauraoaki bwa ana riki bwa taan moan katea ana Ekaretia te Atua! Iesu bon ngaia aana ni koaua!

                Inanon ana tai Iesu are 3 ½ te ririki n tataekinna te euangkerio, ao e weteiia, ao e reireiniia, te kauaoa n baronga aika ana katea naba aan ana Ekaretia te Atua – ana moan abootoro ake 10 ma uoman.

                Inanon ana tai ni tataekinna ana euangkerio, ao Iesu e tataekinna nakoiia botanaomata rongorongon ABANUEAN TE ATUA ae e na roko. E reireiniia ao ni kakatauraoiia ana abootoro ngke e waakina ana mwakuri.

                Ma e AKI WETEIIA nakon te kamaiuaki botanaomata are e kabwarabwara nakoia. Angin te tai ao e bon taetae nakoiia n taetae n kaikonaki (parables). IBUKIN TERAA e taetae n kaikonaki? Bwa e na rabunna, e na karabaa mai rouiia nanon taetae ni kaikonaki (Mataio 13:10-16, KCB), aika a bon anganaki ana abootoro aika rineaki bwa ana ataa nanoiia. Bon iai bukina ae nangi kakawaki bwa e aera ana Master Plan te Atua, te rangatana imwiin te rangatana, e aki moa, n te tai anne, n wetea te aonaaba nakon te kamaiuaki. E wetea moa te Ekaretia bwa ana otinako man ana aonaaba Tatan bwa ana rairananoiia ao n ibitaki bwa ana riki bwa berebitoro ao ueea (Kaotioti 5:10, KCB) i aan Kristo N TE TAI are e na roko bwa e na kamaiua te aonaaba. Ibukin aei ao angin taian koaua (truths) a bon kaotaki nakon te Ekaretia, ae e katauraoaki bwa ana buoka (assist) Kristo n kamaiua te aonaaba. Ma e tuai n roko te tai ae e na kaotaki (reveal) koaua aikai nakon te aonaaba. E ngae n anne ao aaro n te aonaaba aio a bon tanaki n tataekin ‘koaua’ aika a biri tinanikun te koaua ae taekinaki ikai.

 

Katiaan ana Mwakuri Iesu I Aon te Aba

N raa banen ana mwakuri Iesu i aon te aba, ao e a tia ana kakatauraoi ibukin katean ana Ekaretia. E a bon tia ana mwakuri, ngkai te aomata ngaia, ae e roko bwa e na karaoiia. Imwiina e anga maiuna i aon te kaibangaki. E anaia ao n taua irouna ara bure n aomata.

                Kaotakoraoi ikai, bwa Kristo e AKI taua irouna ana bure Tatan are e kakamwaneiia iai aomata nakon te bure. E na bon teimatoa Tatan ni maiuakinna rekenikaina n te tai ae akea tokina (for eternity).

                E a tia ni kaweneaki aan ana Ekaretia te Atua. Kristo bon ngaia Atuuna ao atibuni maninganingana – AANA ni koaua (main Foundation). Ana abootoro ma ana buraabeti/ibonga a riki bwa taan kamatoaa riki aana.               

                A nangi inginga abootoro bwa a nangi mananga n waaki – a na nako n tataekinna te euangkerio ae koaua. Ma te Atua e bon wanawana ngke e aki enikuriaa ana mwakuri, e taotaonanona, n anaa temanekana imwiin temanekana. Ngaia Iesu e tuangiia ana abootoro ba ana TATANINGA! “Kam na tiku i nanon te kawa [Ierutarem] NI KAROKOA te tai ae kam na anganaki iai kakorakorami mai eta.”

                Tebwina (10) te bong imuina ao e roko Bongin te Bentekota (Day of Pentecost), ae e ataaki rimoa n arana ae Bongin te Moan-Uaa (Feast fo Firstfruits) (Warekaia Iteraera 28:26, KPB).

                N te bong anne ao e ruo te Tamnei ae Tabu! N te bong anne ao E KATEAKI TE EKARETIA!

                Te bong anne e kaotia bwa antai taian moan uaa n abanuean te Atua. Ana botaki (feast) te Atua e kaota ana kini uaan te tamnei (spiritual harvest). Ana moan uaa te Atua ae e kinikia mai buakoiia botanaomata aika ana bungiaki iroun te Atua – bwa ana riki bwa AEKAN TE ATUA – BON TE EKARETIA! Ngaia are naake ana bungiaki nakon abanuean te Atua n te tai are e roko iai Kristo mi irouiia buraabeti ni kawai bon kaain ana Ekaretia te Atua. Buraabet ni kawai man te O-Tetemanti bon ngaiia naba AAN TE EKARETIA (Ebeto 2:19-21).

                Nikabane – buraabeti, abootoro ao kaain te Ekaretia are e maeka irouiia te Tamnei ae Tabu – ana manga kautaki (resurrected) ao/ke ana ibitaki (changed) nakon te aki mamate (immortality) n ROKON Kristo n MIMITONGINA ao MWAAKANA!

                Ngaia are te Ekaretia e bon kaainaki irouiia te MOAN man ibuakoiia botanaomata aika ana BUNGIAKI KAUA (BORN AGAIN) nakon abanuean te Atua. Ana riki bwa AEKAN TE ATUA!

                A bon nang mamanaaki (Te Kaotioti 12:9) naake a taku ngkai bwa a tia ni “bungiaki kaua.”

 

Te Kamaiuaki Ngkai Tii Nakoiia Temwaangina

Imwaain are ti reitia nako, ao ti RIAI N ATAIA BWA BUKIN TERAA tii TEMWAANGINA aika a tia ni weteaki nakon te kamaiuaki – ibukin teraa nikiran te aonaaba a KOREAKINAKO mai roun te Atua – IBUKIN TERAA e tuai ni motikaki taekan te aonaaba – ibukin teraa a “kamaiuaki (saved)” ke a “aki kamaiuaki (lost).”

                Ma tii ngkanna, ke NIKAROKOA natin Atam temanna ae e konaa n tokanikai (qualify) n te tabo are e baka (failed) iai Atam – e konaa ni tokanikai i aon TATAN – e konaa ni kaboa muin aia bure aomata – ao e na akea ae e na konaa ni kaoka (restore) ana TAUTAEKA te ATUA – akea ae e na konaa n anganaki maiun te Atua ae akea tokina!

                Ana botoniango te Atua ibukin kakoroan ana kaataninga – kamwaitan aekana (reproducing himself) – e tangiria bwa te “TAEKA”, are e a kaman iai man mwaain karikani baai, e na bungiaaki bwa te iriko ma te raraa bwa ai natin Atam. Ma e kaantaningaaki naba bwa e na bungiaki bwa e na natinaki (begotten) iroun te Atua.

                Te Metia, ao bon tii ngaia, ae e na konaa ni tokanikai i aon Tatan – bwa e na konaa (qualify) n onea muin Tatan i AON ANA KAINTOKANUEA TE AONAABA! Tii mai irouna are ana konaa natin Atam n katiiteuanaaki ma te Atua, n reke irouia Tamnein te Atua – n riki bwa natin te Atua – n riki bwa aekan te Atua are kanoan ana kaantaninga te Atua are e na kamwaita aekana!

                Ai kamaiura te botoniango aio ibukin te KAANTANINGA AE RIETAATA! AI KAKANNATORA TE ATUA AE AKEA TOKIN MAIUNA NGKAI E KARIOA ANA IANGO AEI!

                Ana iango te Atua ae nangi kororaoi aio e a tangiriaki bwa natin Atam ana AKI MOA MOTIKAKITAEKAIIA NGKAI! E bon katikuiia te Atua ma aroia – ao e bon ataia te Atua bwa ana bon kukurei ao n kan toua kawain Tatan ara te “ANAIA” (GET). 

                Ma n te tai moa aei ana bon aki motikakitaekaia (judged), ma ana “kanna uwaan aia mwakuri.” Ana maiuakinna te maiu ae buakaka (sinful life), ana mate (die), ao te Atua e na manga Kautiia (Resurrect) n te taina nakon te Motikintaeka. E a tia Kristo n mate ibukin aia bure – e na kanakoaki (removd) Tatan – Kristo ao kaain te Abanuea ana kaoka (restore) ana Tautaeka te Atua i aon te aonaaba – ao ngkanne ana WETEAKI nakon te rairannano (repentance), nakon te katiteuanaaki (reconciliation) ma te Atua, bwa ana riki, man oin nanoiia, bwa aekan te Atua! (God Beings!).

                Ngaia aei bukina ngkai te Atua e korea nako te aonaaba mai irouna, n aron aia bakatibu Atam ae e koreia nako, ngaiia ma ana utu, mai iroun te Atua.

 

E Aera E Raba Nanona Nakon Te Aonaaba

N aron ae e anganaki te tamnei (inspired) bauro ngke e koreia, n I-Rom 11: 25, KPB, “I aki tangiringkami, tariu, ba kam na aki ata te b’ai ae raba aei (ao e bon raba naba ngkai nakon te aonaaba). E reitia Bauro n taku: ”Ngkami [Kristian], kam aki ongotaeka ngkoa iroun te Atua, ao kam nanoangaaki ngkai ba a aki ongotaeka [bekan]. Ai aroia [bekan]: A aki ongotaeka ngkai, ba kam nanoangaaki ngkami, a aonga n nanoangaaki naba ngaia ngkai. Ba e kainiia aomata ni kabaneia te Atua n te aki ongotaeka, ba e na nanoangaia ni kabaneia.”

Ao e takaarua Bauro n ana koroboki: “Ai bati ra kaubain te Atua! Ai nano ra wanawanana ma ana atatai! Ai kanganga ra atakin ana baire ma kuneakin ana iango” (Roma 11:30-32, KCB).

                E koaua bwa e bon korea aio Bauro nakoiia Iteraera n taain akekei – ma e bon kaineti naba nakoira n taai aikai.

                Te Atua e weteiia ao e katauraoiia buraabeti n te O-Tetemanti. E a tia n weteiia ao n teimatoa n weweteiia kaain ana Ekaretia bwa ana tokanikai i aon Tatan – tiaki n aroiia naake a mataki, aika aki weteaki ao a bon koreaki nako mai iroun te Atua a aki kaantaningaaki bwa ana tokanikai i aon Tatan. Ibukin Teraa?

                BUKIN TERAA te Ekaretia?

                Bwa ti na konaa (qualify) n tautaeka (rule) MA ao I AAN Kristo n abanuean te Atua – bwa ti na katauraoa te kawai imwaain te KABANEA N WEWETE NAKOIIA KAAIN TE AONAABA IBUKIN TE KAMAIUAKI!

                Ti na noora ngkanne ana taeka Kristo nakoiia TII kaain ana Ekaretia:

                Nakon te Ekaretia n te ka-21 n tienture ao e taku Iesu, “Ane e tokanikai, ao N na katekateka i rarikiu i aon au kaintokanuea, n ai arou naba ngai, ae I a tia n tokanikai, ao I tekateka i rarikin Tamau i aon ana kaintokanuea” (Kaotioti 3: 21, KCB).

                Ao e manga taku riki nakon ana Ekaretia, “Ane e tokanikai ba e teimatoa ni makuri irou n ua te tokiao N na angina tem aka i aoia botanaomata. e na kairiia n te eko ae te it, . . . . “ (Kaotioti 2:26-27, KCB).

                Man kiibu aikai ao e kaotia Iesu bwa ibukin teraa a weteaki temwaangina man te aonaaba aio nakon te Ekaretia inanon taai aikai. Tiaki bukina bwa e na kataia ni kamauiia kaain te aonaaba, ao ngaira bon kaain te aonaaba. Tiaki bukina bwa ti na kamaiuaki ao ti na karinaki inanon abanueana, n aron ae taekina Iesu n Te Kaotioti 5:10, ti na riki bwa uea ao ibonga/berebitero ao ti na tautaeka ma ao i aan Kristo n te tai ae e a taakinna baina bwa e nangi roko te kakamaiu nakon aon te aonaaba.

 

Te Rairannano Ae Koaua E Tangiraki N Te Ekaretia

Ti aki konaa ni kakaokia n taai nako ma naake a weteaki nakon te Ekaretia ngkai a aki tii weteaki bwa ana kamaiuaki. Ma, ngkana ana riki bwa uea ao ibonga/berebitero, n riki bwa aekan te Atua ao ni buoka Kristo ibukin kamaiuan te aonaaba, naake n te Ekaretia a bon riai n tia n rairaki (converted) ma nanoiia ni kabane (genuinely).

                E ataaki bwa angiia “Kristian” a bon aki ataa raoi nanon te rairannano ae koaua.

                Te rairannano e teirake man te iango (mind), ao raon te iango are te nano (heart). E aki konaa n ataaki raoi nanon aei ma tii ngkana ko a tia n wareka kabarabaraan ana iango te aomata are e koreaki n ara mwakoro 3 ara kaongoraa aio - “Teraa te Aomata”.

                N aron ana iango te aomata ae e okoro ma ana kaburoro te man bwa iai iroun te aomata tamnein te aomata (human spirit), ao ai aron naba te aomata ae e a tia n rairaki ma nanona ae koaua ae e okoro ma te aomata are e tuai raoi n rairaki bwa iai iroun te nano ae rairaki te Tamnei ae Tabu.

                Korakorara ao mwaitira ana konabai ana iango te aomata nakon ana kaburoro te man? Ao ai aron naba korakoran te okoro imarean te nano ae e a tia n rairaki (converted mind) ae e kairaki iroun te Tamnei ae Tabu, ao te nano ae e tuai n rairaki (unconverted mind).

                Akea ae konaa n reke irouna te Tamnei ae Tabu nikarokoa e a tia n raira nanona (repented). E anga te rairannano te Atua (Makuri 11:18, KPB). Te kauoua ni bai ae e tangiraki ibukin karekean te Tamnei ae Tabu bon te onimaki (faith). Ae nanona bwa tiaki tii kakoauaan te Atua ma Kristo, bwa ngkai Kristo bon te ‘Taeka’ ke ana Tia Taetae ana Utu te Atua, ao e riai ni kakoauaaki naba te bai ae E taku.

                Te rairannano bon rairan te iango. Nanokaawakin (sorrow) te Atua e bon korakora riki nakon te raraoma (remorse). Ao te nanokaawaki n atua (godly sorrow) e kairiko nakon te rairannano (repentance). Tiaki tii te nanokaawakin te nano ibukin buure aika tia ni karaoaki, ma bon ibitan te katei (attitude), te iango (of mind) ao kawaim (direction) ao manenan te maiu (purpose of life). N bon etina ao te rairannano (repentance) e bon tabe riki ma aron maium are imwaaim ao tiaki aron maium are e a tia n nako. Raraan Kristo e a tia ni kaitiakiku man arom are ngkoa. Te rairannano (repentance) bon tiaki kamarakan te rabata (penance). Akea te bwai ae ko konaa ni karaoia bwa e na kamaunai burem aika a tia n nako. Raraan Kristo e a tia ni kabakaa boon am bure are ko a tia ni karaoi. E a tia ni kaitiaka kanoan am mwangko.

                Te aomata ae raira nanona (converted) bon te aomata ae e tia n ibita, ke n raira ana iango ke nanona ni kabane. Te nano ae rairaki bon te nano ae e tomaaki nanon (mind) te Atua ma nanon (mind) te aomata. N aron ae taku te Atua rinanon Bauro, “Kam na nanona te nano aei, ae mena naba i nanoni Kristo Iesu” (I-Biribi 2:5, KPB). Te Taamnei ae Tabu bon tamnein te iango ae rau, are bon te nano ae bon rairaki. E a tia n rairaki man aron tangiran bwaai (desires), man manena (purpose) ngkoa, ao man bwaai are e kaantaningai bwa e na kan kakaraoi (intentions).

Buren Te Aro N Kristian Ni Kawai  

 Te “kamaiuaki” (salvation) n aia koaua Kristian rimoa e bon aki ibita temanna nakon te aomata ae boou ke ae okoro. N taai nako ao taan kabarabara a tataekinna nakoiia botanaomata bwa ngkana a ‘butimaea Kristo’, a ‘onimakinna Iesu’, ke a ‘anga mauiia nakon Kristo’, a bon kamaiuaki (saved) naba n te tai anne. A bon ‘ibitaki’ n te tai naba anne nakon aomata aika a tia ni ‘bungiaki-kaua’ (born again). Titeboo ma kanga miin te iti (switch) are ngkana e ‘kauraaki’ (flipped) mina ao te aomata anne e a bon kiba nako karawa n bon te tai are mate iai, are a taku bwa te mate bon tiaki te mate raoi. N te B’aibara ao bon akea ana taeka te Atua n aron aei. E taekinna te Atua bwa iroun Atam ao te bane ni mate, ao e ngae n anne ao ‘nikabane’ ana kamaiuaki iroun Kristo rinanon te mangauti (resurrection) man te mate. Ao e ngae n anne ao e taku riki te Atua bwa te mate (the dead) e bon aki ataa te bwai teuana (totally unconscious).

                Nakoiia kaain Iteraera ni kawai ao te Atua e anganiia ana Tua (Law) ma tiaki Tamneina (Spirit). E aki ibitaki (changed) aia iango (mind) ke tao ana rairaki (converted). A bon teimatoa n aroiia n aomata ni bubure (carnal). Ao ana iango te aomata e bon riribaa (hostile) te Atua (Roma 8:7).  Bon akea te rairannano (no conversion) irouiia kaain Iteraera ni kawai – akea te kamaiuaki (no salvation). Te mwakoro 37 man ana boki Etekiera e kaotia bwa e na kangaara n reke Tamnein te Atua irouiia, ngkana e kukurei ma nanoiia, n tain ana motikintaeka te Kaintokanuea ae Mainaina ae Kakannato (Great White Throne judgment).

                Te aomata ae e reke irouna ao e kairaki iroun te Tamnei ae Tabu bon te aomata ae e a ibitaki (changed). E a tia n rinanon manga kabouan ana iango, ke ana taratara. Nikarokoa te tai are e kakoauaaki bwa iai tamnein te aomata, ao are e konaa Tamnein te Atua n reitaki ma tamnein te aomata, ao e na bon aki konaa ni banin atakin te ‘kamaiuaki ni koaua’ (true salvation). Te Kristian ni koaua e riai n rikirake n te nanorinano (grace), ataakin bwain te tamnei (spiritual knowledge) ao te anua ae mimitong (godly character).

 

E Aera E Weteaki Moa Te Ekaretia

 Ikai ao e na kabarabaraaki bwa e aera ngkai e aranaki te Ekaretia bwa te moan uaa (firstfruits) man ana kakamaiu (salvation) te Atua. Tiaki nanona bwa tao e inanonano (discriminating) te Atua bwa e tii weteiia kaain te Ekaretia mai buakoiia botanaomata ni kabane man te aonaaba aika a tuai ni kamaiuaki, ma bukin raoi aei ae bukin weteaia kaain te aonaaba nakon te kamaiuaki. Tao ti na kauringko bwa bon iai te tai n ana kaantaninga (plan) te Atua ibukin kamaiuakin te aonaaba – ibukin kamwaitan aekana.

                Iesu Kristo bon te moan (first) mai buakoiia taian moani uaa (firstfruits). Bon te moan bungiaki (first born) ibuakoiia tarina (brethren) aika mwaiti (1 Korinto 15:23; Roma 8:29). E weteaki te Ekaretia bwa e na ibitia, e na karikirakea n te anua ae raoiroi, ao n tokin te tai e na bungiaki (born) n Kauokin Kristo bwa ana riki bwa aekan te Atua (God Beings), ao ana riki bwa uea ao ibonga i aan Kristo n te tai are e a tauraoi ni kamaiua te aonaaba.

                Kanga n arona teuana, te Ekaretia e na riki naba bwa te tia kamauiia (co-saviors) kaain te aonaaba ma Kristo. Uoua te bwai ae tangiraki mai roun Kristo ngkana e na kamaiua te aonaaba. Te moan, e bon riai ngkai e bon karikiira, bwa e na mate ibukira ni kabane, bwa e na kabaraa tuaara (penalty) ibukira. Akea ae e kona ni karaoa aio ma bon tii Iesu Kristo n tii ngaia.

                Ma e nangi mwaiti aika a tuai n ataia bwa ngaia ti aki kamaiuaki man raraan Kristo. Ko na warekia n Roma 5:10 bwa ti katiteuanaaki (reconciled) ma te Atua te Tama man maten Kristo, ma ti na kamaiuaki man mangautina. N tain te Itita ke te Kabate (Easter) ao aaro tabeua a nangi tataekinna mangautin Kristo, ma bon akea naba teutana tataekinan manga kautakiia maate nakon te kamaiuaki, ao ibukin te mangauti bwa ana kamaiuaki.

                Ti Iesu n tii ngaia ae e konaa n riki bwa te karea ibukin kabaraan ara bure ni kawai (past sins). Ma te aonaaba e riai ni kakaea kamaiuana man maiun Kristo imuin mangautina. Te Ekaretia bon ana Buu ni mare (affianced Bride) Kristo are e na mareaki ma Natin te Atua n tain manga okina, imuin mangautiia kaain te Ekaretia. Imwiin manga utin te Ekaretia man te mate, ao n riki bwa buun Natin te Atua, ao n riki bwa kaain ana utu te Atua, ao ana riki bwa tiaki tii taan bwaibwai (heirs) ao n bwaibwai ma Kristo (co-heirs), ma n kabaraana teuana ana riki bwa taan kakamaiu ma Kristo (co-saviors).

                E na rikirake (grow) ana utu te Atua. N nakoaia n ibonga ao ueea ao te Ekaretia n tain te mangauti (resurrection) ana riki bwa taan bobooki- n-tautaeka (co-rulers) i aan Kristo bwa ana kaoka ana tautaeka te Atua i aoiia botanaomata ni kabaneia. Ao n nakoaia n ibonga ao ana riki bwa taan kakamaiu (co-saviors) ma Kristo ibukin kamaiuakin te aonaaba ae banin.

 

E Aera E Kainanoaki Te Moan Uaa

Ibukin teraa ngkai e riai bwa e na weteaki te Ekaretia man te aonaaba (out of the world) bwa e na reke irouiia te kamaiuaki (receive salvation) n bongin te Ekateria aio (this Church age), ao a katukaki nikiran te aonaaba n te roo (spiritual darkness) ao te mamanaaki (deception)?

                Imwaain ae e na konaa n riki bwa ara Tia Kamaiu (Savior) ao ara Uea n taai aika ana roko (future King), ao e bon riai,n ngkai te ka-2 n Atam ngaia, bwa e na karaoa te bwai are e aki konaa ni karaoia te moan Atam – e na ekaanako Tatan ao n karekea irouna ana iango ao ana tautaeka te Atua. Ngkana e na tautaeka te Ekaretia ma ao i aan Kristo – ngkana e na riki te Ekaretia bwa ibonga ao ueea, n buobooki i aan Kristo ibukin kamaiuan te aonaaba, ao e riai bwa kaain te Ekaretia ana konaa naba n totoka (resist) ao n ekaanako (overcome) Tatan.

                Aei are e na aki kainanoaki mai irouiia nikiraiia botanaomata ngkana e a roko irouiia te kamaiuaki. E na aki roko irouiia te kamaiuaki ni karokoa te tai are imuin kakiraroaan (put away) Tatan. Ngaia, are ko a nooria, bwa e bon aki inanonano te Atua ngke e aki wetea te aonaaba ni kabane, bwa e taku, “Akea te aomata ae e konaa nakoiu, ma ti te Tama are e kairia nakoiu” (Ioane 6:44). A bon riai bwa a na weteaki kaain te Ekaretia temanna imuin temanna n te tai are a tia n totoka ao n ekaanako Tatan.

                Aei are e kabarabaraa bwa BUKIN TERAA (WHY) te Ekaretia – NAKOANA (PURPOSE) ae nangi kakawaki!

 

E Barongaaki Raoi Te Ekaretia? – Ngkana Eng, Ao Ni Kangaara?

Ma TERAA te Ekaretia – E BARONGAAKI (HOW ORGANIZED) – E KANGAARA aron ana waaki?

Inanon ana tai ni maiu ana Ekaretia te Atua man te tai are e moan kateaki iai (Bentekota) ao e bon kairaki n aron are e a tia n tuangiia Iesu. Ma imuin te tai ae e maan ao e a moanna n rin te kakan eti bwa e na kanga aron barongaan te Ekaretia. N te ririki 1927 ao e barongaaki bwa e na uoua tain te bobowii (conference) ni katoa ririki. Ao n bowii aikai ao kaain te mwakoro teuana ma teuana ana rinea aia aomata temanna bwa e na kaea te bowi ibukiia. N te bowi ao a bon katei bai ibukin rineakin kaain te taibora, aron waakinan aia reirei n te aro, ao ai aron waakinan te Ekaretia. Te mwakoro teuana e bon konaa ni kaainaki irouiia tii niman te aomata.

                Ma te mangaongao inanon te Ekaretia, ibukin aron te kairiiri ao te tautaeka, e riki n 1930. Man 1933 ao te Ekaretia e a bonouaaki mai nuukana. Uoman taan kairiiri a bon katea oin aia ekaretia. Temanna e katea ana etukoata i Salem, West Virginia, ao are temanna i Stanberry, Missouri. Ao a kabonganaa te aro n makuri ibukin kabiran te waaki ae aranaki bwa te “Bible organization.”

                Te ‘organization’ aio e kaainaki irouiia tengaun-ma-uoma (12) maane aika a katokaaki araia bwa “abotoro” – ao ni kinaki bwa “kaain te tengaunmauoman.” Itiman (7) maane a manga rineaki nakon te nakoa n rikan (deacon) ao aia tia babaire (chairman) bon aia tia mane (treasurer). Ao ai manga iai kaain “te itingaun” (70) – ke iitingaun unimaane. E bon katotoongaki aei man te Sanhedrin n aron aia reirei Iutaia (Judaism). E ngae n anne ao e bon aki koro mwaitiia kaain te “itingaun” bwa bon tii tabeman minita aika tia ni katabuaki.

                Te aro ae te Roman Catholic Church e bon kabonganaa te aro n kairiiri ae temanna mai ieta (hierarchical system) ma te Boobe (Pope) ma te maaka ni kabane irouna, ao i aana taian katinare (cardinals) aika kaouman ni maaka, ao ai kaain te etukoata (HQ) are n te Vatican – taian Akebekeboo, ‘bishops’ ao ibonga (priests).

                Te Presbyterian Church e bon kairaki irouiia presbyters, ke taian minita aika taua te nakoa. Te Congregational Church e kairaki man aia babaire kaain te aro (congregation). Te Kiribati Protestant Church e ataaki bwa iai aia bowii ae bubura (conference) ae kakaraoaki n katoa ririki ao ikai are e baireaki aron kabutan te ekaretia.

Ao ai arona ma aekan ekaretia nako. Ekaretia n ana aonaaba Tatan aio a bon barongaaki ke ni kabutaki nakon kateia aomata. Ma te B’aibara e bon kabarabaraa ke e anga kawai ake ibukin kabutan, ke aron ana tauataeka te Ekaretia. Iesu Kristo bon Atuun (Head) te Ekaretia. Aron ana tautaeka te Atua bon mai ieta rikaaki (hierarchical). Te Atua te Tama e bontoka i ietan Kristo – bon tii Ngaia te tia karao Tua (Law Giver) ao a bane babaire irouna (supreme authority).

E kabarabara te Atua n 1 Korinto 12 taian makuri (functions), nakoa (offices), te ‘admin’ ao naake a tia n rineaki nakon katabeaia are e a tia n katokaia iai te Atua n ana Ekaretia.

“Tariu, I tangiria ba kam na ataibai n taekan taiani karea aika mairoun te Tamnei ae [Tabu] . . . A maiti aeka ni karea, ma a reke mairoun te Tamnei ae ti temanna. A maiti aeka n nakoa (administrations), ma a reke mairoun te Uea ae ti temanna. A maiti aeka ni makuri, ma bon ti temanna te Atua ae e karaoi makuri ni kabane irouia aomata ni kabaneia . . . A bane n reke baikanne mairoun te Tamnei ae ti temanna, ae e tibatibai ana karea nakoia aomata nako n ai aron nanona. Bon te b’ai ae ti teuana te rabata, ao a maiti b’aina; e ngae ngke e maiti b’aina nako, ao bon TI TEUANA TE RABATA. Ai aron naba Kristo. Ngaira ni bane, aika I Iutaia ma bekan, ao [ke] toro (bond) ma inaomata (free), ti a tia ni babetitoaki ma n riki ba te rabata ae ti teuana iroun te Tamnei ae ti temanna, . . .” (1 Korinto 12:1, 4-6, 11-13).

 

Teuana te Ekaretia ma teuana te Tautaeka

Ataia raoi, bwa bon ti TEUANA TE EKARETIA. Tiaki Ekaretia aika mwaiti. E aki bwenaua te Ekaretia. Bon tii teuana te Ekaretia. Tiaki teuana te tina n Ekaretia ao e rawata mwaangana aika a buubai bwa a aki boonnano. Mwaanga aika a buutakinako a bon AKI ATAAKI BWA KAAIN TE EKARETIA. Bon te Ekaretia are e na mare (marry) ma Kristo n tain te mangauti n are n kauaokina – tiaki ekaretia aika mangaongao – tiaki ekaretia aika a tia n butakinako! Tiaki te tina n ekaretia ao natina aine aika birinako man te koaua! E na mataata riki aei ngkana ti reitia nako.

                Kona ataia bwa te Ekaretia e bon MWAITI TABENA ae e kakaraoia. Bwa inanon te Ekaretia ae tii teuana aio ao bon iai mwaangana nako aika a tararuaaki iroun te manatia temanna (executive administrator) (kiibu 4-6). Uringnga bwa te manatia, ke kaain te ‘admin’, a aki karaoi tuua (policies, procedures, doctrines). A kakoroi kanoan nanon tuua – tuua aika a tia ni kateaki mai ieta.

                Ao n aron te katein te aonaaba aio, ao i Amerika ao te Beretitenti e AKI KATEI TUA. E kakoroi kanoan tuua aika a tia ni kateaki ao ni kabaataki iroun te “Congress” – e kamatoai tuua aika a kateaki iroun Congress. Kaain te admin, ke taan kairiiri, n te Ekaretia a bon kakoroa bukin, ao a kamatoai, tuua, babaire, koaua aika a anganaki mai ieta.

                E bon kateretereaki n te kibu 20 bwa te Ekaretia ae tii teuana aio: “Ma a maiti bain (members) te rabata, ao BON TI TEUANA TE RABATA”  - teuana te Ekaretia ae e aki bwenaua! Te Atua e bon kaainaki irouiia uoman Atua (Te Tama ma Te Nati). Uringnga bwa te Atua bon te Utu (God Family) ae mimitong. Naake a kaaina te Ekaretia a bon tia n natinaki (begotten sons) –a natinaki nakon ana UTU TE ATUA! Ma a tuai (not yet) ni bungiaki (born) bwa (as) aekan te Atua (God Beings)!

                Taraa te kibu 25: “ E [na] akea te bobuaka (schism) i nanon te rabata, ma ana bane baina nako ni ibuobuoki (care for one another).”

                Ibukin kabutan ana waaki te Ekaretia ao te Atua – tiaki aia rinerine kaain te Ekaretia – “Boni ngaia are e anga ana karea nakoia aomata: e kateia [moa – firstly] temangina ba Abotoro, ao [imuina – secondarily] temangina ba Burabeti, temangina [imuina – thirdly] ba tan tataekina (evangelists) te Euangkerio . . .” (Ebeto 4:11, KCB). Ke n taekana ae rairaki man te RSV: “Ao ana karea (gifts) bwa temwaangina ana rii bwa abotoro, temwaangina buraabeti, temwaangina taan tataekina te euangkerio, temwaangina mitinare (pastors) ao tia reirei (teachers).”

                Te abotoro bon “temanna ae e kamwanangaaki” ma ana euangkerio Kristo, ma mwiokona bwa e na tataekinna te rongorongo ae raoiroi aio n oin korakorana ma e konaa ni karekea buokana ngkana e kainanoia. Ao riki, bon iai ana babaire te abotoro i aoiia mwakoro ke ekaretia nako (1 Korinto 16:1). Te abotoro ae Bauro e bon tararuaa ni kabane aia ekaretia Tiantaire (II Korinto 11:28).

                Taian buraabeti a katea aan te Ekaretia n tain te O-Tetemanti, ao aia koroboki (writings) a bon kabonganaaki ao a katea naba aan te Nu-Tetemanti ao te euangkerio. Akea te burabeti ae e a tia ni maneweaki arana bwa e kairiiri ke ni buoka kabutan te Ekaretia n tain te Nu-Tetemanti.

                Taan nakonako n tataekinna te euangkerio (Evangelists) bon mataniwiia mitinare/minita, ao a konaa naba n katei ekaretia aika boou n mwakoro nako ao a tararuai tabeua ekaretia i aan te abotoro. Ngaia are taian evangelists a konaa n tauii nakoa n aobitin Te Ekaretia n boong aikai. Te evangelists e bon aki tiku ni maan bwa e mwainging. Te Pastor ngkanne e bon tiku n tararuaa ana mwakoro ke te ekaretia are e kanakoaki nako iai. Ao iai naba n te Ekaretia tia reirei (teachers) – tiaki nanona bwa taan kabarabara (preachers). E ngae n anne ao ni kabane minita ao tia reirei a aranaki bwa unimwane, ke ikawai (elders) n te Nu-Tetemanti. Ngaia are n ana Ekaretia te Atua n boong aikai ao iai “Ikawai” aika taan kabarabara (preaching elders) ao iai naba aika a aki kabarabara (non preaching elders). ‘Ikawai’ aika a kabarabara a tararuai ke a ‘pastor’ mwakoro ke ekaretia n aia aono. Ao iai naba ‘Ikawai’ aika a aki kabarabara aika a aranaki bwa “Ikawain te mwakoro” (local elders) n te Ekaretia n boong aikai.

Te Temboro Are E Na Kawaria Kristo

Ti na reitaa nako Barongaakin te Ekaretia (Church Organization).

                Te Ekaretia bon Rabatan Kristo ae tamnei (spiritual Body of Christ) – tiaki te kurubu ke te rabata teuana n akiakaaka, ke tao te kirabu ke te kuura teuana. Ma e ngae n anne ao e bon nangi kororaoi aron barongaana (highly organized).

                Bon noora aron barongaana: “ Ma ngaia ae, ai tiaki ianena ke irua ngkami ngkai, ma bon raoia Kristian ngkami n ababa (fellow citizens), ba kain ana utu te Atua“ (Ebeto 2:19, KCB). Nooria bwa te Ekaretia bon te UTU, n aron te Atua bon te Utu ae mimitong – “ao ana utu naba te Atua ngkami” (I-Ebeto 2:19, KPB).

                Ti na reitia: “Ao kam kateaki i aon taiani boua ake tān tuatua [abotoro] ma burabeti, ao Iesu Kristo naba te atibu are bouan te maninganinga are moan te kakanato (chief corner stone), are a bane ni kaboraoaki te kateitei (fitly framed together) i Rouna, ao e riki rake ba te maneaba (temple) ae tabu i nanon te Uea [ao] are kam kateaki naba . . . ba nen te Atua ni maeka i nanon te Tamnei” (Ebeto 2:19-22, KPB). Te kibu aio e bon nangi kamatataa bwa te temboro ra are e na kawaria Kristo n ana Kauaoki. Akea te kibu ae e taekinna bwa tao e na kateaki te temboro (auti) i aon Ierutarem imwaain okin Kristo. E ngae n anne ao ana ka-40 ni mwakoro Etekiera e taekina katean te temboro teuana imuin manga okin Kristo.

                Te Ekaretia, ngkanne, e na karikirakea bwa te TEMBORO AE TABU – te temboro n tamnei (spiritual temple) are e na kawaria Kristo n okina -  n arona ngke e kawara temboron te aonaaba n te moan tai.

                Taraia riki: “ti na riki rake nako nanon Teuare Kristo, are te atu (head) . . . ba te rabata ae banin (compact), are e tomatomaki ma n reireitaki nako ma oini maiuna . . .” (Ebeto 4:15-16, KPB). Nanon te taeka ae compact: e koonaki, e kakooaki, ana riki bwa te iriko ae toma. Aio ae kaota te BONNANO, te BUTIRAOI! E taekinaki bwa naake kaain te Ekaretia ana kabooananoia bwa ana “bane ni boraoi ami taeka” (I Korinto 1:10, KCB).

                Iteraera n te O-Tetemanti, te Ekaretia n te O-Tetemanti, bon te botanaomata naba teuana n te aonaaba – ma tiaki n aron te aonaaba n aron are e baarongaaki iroun te Atua. Ana tautaeka e bon HIERARCHICAL. Bon te tauateka ae kairaki iroun tii temanna n aomata (theocratic) – te tautaeka mai i eta nako naano – kaaitaraan te “democracy”, ke aia tautaeka botanaomata.

                Te EKARETIA e bon barongaaki i aan ana tararua te theocratic government, mai ieta nako naano. Naake a kaaina a bon aki rineia taian aobitia (officials) n te Ekaretia. Bon te Atua, Ngaia are e kateiia naba taan ibuobooki (lay members – b’ain te rabata) n te Ekaretia (I Korinto 12:18).

                E bon kamatataa Kristo ngke e taku, “Akea te aomata ae e na nakoiu, ma tii te Tama are e kanakomai nakoiu” (Ioane 6:44). Te aonaaba, n aki warekaki ma naake a weteaki, a bon KOREAKI NAKO mai iroun te Atua!         

                Tia tia n rinanon te koaua are te Atua bon Ngaia ae e rineiia taan kairiiri ngkai bon aomata ngaiia i aan Kristo, n te Ekaretia. A bon aki rineaki irouiia kaain te ekaretia. E ngae n anne ao iai ekaretia n te aonaaba aio a taku bwa a bon riai n tautaeka ke ni karaoi babaire kaain te ekaretia (congregation) – “ana tautaeka botanaomata (democracy) – ao a araniia bwa “Congregational.” Ekaretia tabeua a kariaia bwa ana tautaekanaki irouiia aia mitinare ke presbytery ao a araniia bwa “Presbyterian.” Tabemwaang a kakoaua ana reirei Luther ao a araniia bwa “Lutheran.” Tabemwaang a kaota nanobuakaia n tabeua koaua nako are a araniia bwa “Protestant.” Tabemwaang a nano n ana reirei Wesley, are e nangi korakora i aon “method’ are a araniia bwa “Methodist.” Tabemwaang a kateitei i aon reirein te babitito ao a ingoa aia ekaretia n te reirei ane tii teuana ao a araniia bwa “Baptist.” Teuana te ekaretia e tangiria bwa e na tauiia aomata ni kabane i aan ana koaua ao e aranna bwa “Catholic,” are nanon te taeka aei bon “te aonaaba ni kabuta” (universal). Teraa aran te Ekaretia are e kateia Iesu?

 

Aran Te Ekaretia Ni Koaua

E tataro Iesu ibukin ana Ekaretia: “ . . . Tamau ae ko Raoiroi [Tabu], kawakinia n aram aika Ko anganai, ba a aonga n riki n TEUANA, n ai arora. Ngke I mena ma ngai’a, ao I kawakinia n aram . . . Ao I nako Im ngkai . . . I a tia n angania am taeka; ao e ribai’a te [aonaaba], ba tiaki ana b’ai te [aonaaba] ngai’a; n ai arou ngkai tiaki ana b’ai te [aonaaba] Ngai. I aki tataro ba Ko na uoti’a nako mai aon te aba, ma I tataro ba Ko na kawakinia mairoun teuare buakaka. Tiaki ana b’ai te [aonaaba] ngai’a, n ai arou ngkai tiaki ana b’ai te [aonaaba] Ngai” (Ioane 17:11-16, KPB). “Katabuia (sanctify them) ni makan TE KOAUA; TE KOAUA BON AM TAEKA” (Ioane 17:17, KCB).

                E taku Iesu bwa ana Ekaretia ae koaua (true Church) e bon KAWAKINAKI n aran te Tama – te ATUA. Tebwi-ma-uoua (12) te tai inanon te Nu-Tetemanti, ao ARAN te Ekaretia aio bon ana EKARETIA TE ATUA (CHURCH OF GOD). Bon ana Ekaretia te Atua, ao Iesu Kristo bon ATUUNA (HEAD) ae e kakairiiriia (guiding), e kakateimatoa maiuna (sustaining), e kakaotii kawai nakoiia (directing)!

                Inanon nimaua (5) taian kiibu ike e mwakoro aran te Ekaretia, e bon kananonaaki rabatan Kristo ae banin – te Ekaretia ni banin. Ngaia are ngkana e taekinaki kaain te Ekaretia ni kabane, ma kaaina ni kabane aika i aon te aonaaba, ao arana bon ana “Ekaretia te Atua.” Aikai nimaua taekan te B’aibara aika a taekinna aio:

1)      Makuri 20:28: Te babaire nakoia unimwane bwa ana “kamaarakea ana EKARETIA TE ATUA.”

2)      1 Korinto10:32: “Tai karaoa te bai teuana ae e na riki ba te bai ni kabakaba i bukia I-Iutaia, ke i bukia bekan, kei bukia kain ana EKARETIA TE ATUA.”

3)      I I-Korinto 11:22: “Ao kam taku baa kea bongan ana EKARETIA TE ATUA, . . . “

4)      1 Korinto 15:9: E koreia Bauro nikangai: “I a tia ni bainikirina ana EKARETIA TE ATUA.”

5)       I-Karatia 1:13: E bon kaoka te kibu anne ieta – “I kakorakorāi ni bainikirina ana EKARETIA TE ATUA.”

Ao ngkana e taekinaki te kaawa teuana ke te mwakoro teuana ao te Ekaretia ni koaua e bon aranaki bwa ana EKARETIA TE ATUA n te kaawa anne. Aikai aua kiibuntaeka:

6)      1 Korinto 1:2: “ . . . ana EKARETIA TE ATUA are i Korinto . . .”

7)      II. I-Korinto 1:1: “. . . ana EKARETIA TE ATUA are i Korinto . . .”

8)      1 Timoteo 3:5: ngke e taekinna te unimwane temanna man te mwakoro teuana ao e koroboki  Bauro nakon Timoteo n taku: “Ba ngkana iai ae e babanga ni kaira oin ana utu, ao e na kanga ni kona ni tararua ana EKARETIA TE ATUA?”

9)      I. Timoteo 3:15: “. . . ata aroma e riai I buakoia kāini maneaban te Atua, ae ana EKARETIA TE ATUA  AE MAIU.” Ikai ao e aranaki bwa ana Ekaretia te Atua ae maiu (living God).

Ao ngkana e taekinaki kaain te Ekaretia n te aona teuana, tiaki tii teuana te rabata ma ikotan ekaretia nako n te aona anne, ao arana ae e kabonganaki n te B’aibara bon ana “EKARETIA NAKO TE ATUA” (THE CHURCHES OF GOD). Aikai teniua kibuntaeka aika kakoroan kiibu ake tebwimauoua.

 

10)   I. I-Korinto11:16: “Ao akea te aro aei i roura, ao akea naba irouia ana EKARETIA NAKO TE ATUA.”

11)   1 Tetaronike 2:14: “Ba ti tearona aromi, ngkami tari, ma aroia kaain ana EKARETIA [NAKO] TE ATUA akana i Iutaia, aika ana aomata Iesu Kristo.”

12)    2 Tetaronike 1:4: “Ai ngaia ae ti kamoamoaira iroumi, ibuakoia kain ana EKARETIA TE ATUA N TABO NAKO.”

Ngaia are bon akea ana Ekaretia te Atua, ma tii ngkana bon Ana EKARETIA TE ATUA, ae teimatoa ni kawakin ana reirei ao ni kakaraoi bannan te Ekaretia aika a taekinaki n te B’aibara, are e moan kateia Iesu Kristo, ma bon ana bwai te Atua te Tama, ae e kakorakoraaki n te Tamnei ae Tabu, ae iai irouna ana Koaua te Atua, ao e kakoroa bukin rokon Kristo are tataekinan ana Euangkerio ae te RONGORONGO AE RAOIROI IBUKIN ABANUEAN TE ATUA nakon te aonaaba ni kabuta.

Ao bon ti teuana te Ekaretia n aron aei!

Ao e AKI KONAA NI BWENAUA. E bon tiku n arona TEUANA.

N 1 Korinto 1:10 ao Bauro e ‘tuangaki’ bwa e na koroboki nakoiia Ekaretia nako bwa ana “BANE NI BORAOI AMI TAEKA. “E na akea te boobuaka n te bwai are e riai ni kakoauaaki (believed), n anga reirei iai (taught), ke ni tataekinaki (preached).

 

Kristian Ni Kawai

Ao e a kanga aroiia aaro aika a araniia bwa Kristian – tabeua aika mirion ma mirion kaaina? A bane ni taekinaki n Te Kaotioti 17:5 bwa “Te b’ai ae raba. Babiron ae kakanato, ae tinaia kabekau ma b’ain aon te aba aika riki n bati n ribaki.”

Ngkanne, tao a riaboroo aroiia?

Bon tiaki te bwai are a bon ataia ke a kanamakinna. Aia aonaaba aomata e bon KOREAKI NAKO mai i roun te Atua. Tatan e bon tekateka i aon kaintokanuean te aonaaba, ma korakorana bon teutana i aan te Atua! Ao e bon mamanaaki te aonaaba i roun Tatan (Te Kaotioti 12:9). Naake a mamanaaki a bon aki ataia bwa a mamanaaki. Bwa, tao ngke a ataia ao ana bon aki mamanaaki. A bon konaa ni kakoauai bwaai ma nanoiia ao a taku bwa a eti.

Tao a kamaraiaaki naakai? A bon aki! Ma a bon TUAI NI MOTIKAKI TAEKAIIA – a aki kamaraiaaki (condemned) ke a kamaiuaki (saved). Bon tii tabeman aika a noora korakoran Tatan ao buburan ana kewe are e mamanaiia iai botanaomata.

Bon Tatan ngaia ae e buakaka ao e riaaboroo. Ma bon te rabata ae e aki nooraki ao e korakora – e aki nonoraki ao e aki kinaki irouiia botanaomata aika a konaa ni mate.

Tatan bon temanna ae e nangi bakuaku n KARAOI KATOTOO (COUNTERFEITER). E karikia bwa “anerani karawa” (II. I-Korinto 11:13-15). Ao iai naba ana ekaretia aika katotoo. Tabonibaina (mitinare, berebitero ao ibonga) a bon mamanaaki irouna bwa ana taku bwa bon mitinare, berebitero ma ibonga ni koaua ngaiia ao a raoiroi ao a beku ibukin Kristo (2 Korinto 11:15; Mataio 24:5).

“Ma I maku ba kam na maninga nako ao kam na kaki te raoiroi ma te itiaki ae mairoun Kristo, n ai aron neiere Ewa ngke e mamanaki n ana rabakau te naeta. Ba kam tauraoi ni butimaea te aomata nako, ae e na nako n taekina Iesu temanna, ae e okoro ma ae ti taekinna, kam tauraoi ni butimaea te tamnei temanna, ae tiaki te Tamnei ae kam a tia n anganaki, ao te Euangkerio teuana, ae e okoro ma are kam a tia n anganaki. . . Bon abotoro ni kewe aomata akanne: a mamana te aba n aia makuri, ba aongkoa ana abotoro Kristo ngaia. Tai kuba iai, ba Tatan naba, e katotonga anerani karawa. Ma ngaia ae tai kuba naba irouia ana tabonibai Tatan, ngkai a baka ni makuri i bukin te raoiroi. N tokina ao a na anganaki boon aia makuri” (2 Korinto 13:3-4, 13-15, KCB).

Taraia bwa ekaretia aika a tia ni mamanaaki ao aika aro ni kewe a bon kakoauaa bwa bon te aro ni koaua aia ekaretia, ao aia ibonga/berebitero bon “tabonibain te raoiroi” – aongkoa bon ‘tabonibain’ raoi Iesu Kristo. Ao, eng, e mwaiti i buakoiia a bon taua ma nanoiia, ngkai a bon tia ni mamanaaki. Ma e ngae n anne ao a bon tuai n ataia ke ni tataekina (preached) ana Euangkerio Iesu are i bukin ABANUEAN TE ATUA (Mataio 24:14). Ao bon akea naba teutana ataakin te rongorongo ae koreaki ikai i bukin ana EKARETIA TE ATUA!

  

E Bon Koaua Naba, ma . . .

E mwaiti aaro aika Boretetanti (Protestant denominations), ao tabeua aika a ingoaki irouiia aomata (personal ministries) a tataekina kanoan te B’aibaara, moaraariki aron te maui n Kristian, aia onimaki, aia tangira, ao n ai arona nako, ao a bon bane ni koaua. Ma a katuaanakoa angin kiibu man te B’aibara aika a taetaekinaki ikai n Te Aonaaba Ningabong. E taraa n ae Tatan e bon kariaia bwa e na iai te koaua, ma tii teutana, i rouiia ake a mamanaaki.

Ma a bon bua (lost) ngkana a aitara ma boton koaua nako (pivotal truths). Bon angiia e akea i rouiia te ara raoi (proper name), Ana Ekaretia te Atua. Akea ataakin ke a taetaekina Abanuean te Atua (Kingdom of God) ke n ataia bwa teraa Uean te Atua – are ti konaa n taekina bwa akea i rouiia (do not have) ke taetaekinan (or proclaim) ana euangkerio (gospel) Kristo ae koaua. Akea i rouiia ana tautaeka te Atua ae e atuunaki i roun Iesu Kristo, ma abotoro, taan taetaekina te euangkerio (evangelists), baatita (pastors) ao unimane (elders). A aki ataia bwa teraa te kamaiuaki (salvation). A aki ataia bwa teraa ana tamnei ke ana iango (plan) te Atua.

Teuana te moan (original) Ekaretia, ae e babanikiriniaki (persecuted) ao n kakaaitaraaki (opposed), ma e bon maiu (in existence) ngkai, bon iai irouna koaua aika are e kaotia bwa bon ngaia te Ekaretia ni koaua. Ao, e ngae n anne, ao te Ekaretia aio, imwaain te ririki 1933, ao e bon tia ni bua mai irouiia koau aikai. Ma ngkai, ao tebwi ma uanua (18) koaua a tia ni manga kaokaki nakon te Ekare man imuin te ririki anne.

 

Tii Ana Iango te Aomata E Bon Aki Ataia

Nikarokoa ngkai ao ti tuai n taekinna raoi bwa TERAA (WHAT) ao I BUKIN TERAA (WHY) te Ekaretia.

Bwa I BUKIN TERAA?

                Bon rikiia aomata (natural) bwa korakoran aia iango e bon tii roota bwaai aika iai rabataia (physical things) ao ake a rabatanaki n rabata aika a kakaokoro (material things). A bon aki ataia aomata bwa a bon tia ni KOREAKI NAKO (CUT OFF) mai i roun te Atua! Ana iango te aomata n akea te Tamnei ae Tabu i rouna ao e bon aki konaa n iangoa bwain te tamnei (think spiritually) – e aki konaa n atai bwain te Tamnei (Spiritual knowledge) – e aki konaa n atai aia kangaanga nako aomata, aia kabuanibwai nako, aia mwakuri n riaboroo nako ke i bukin teraa ngkai iai te aomata (purpose of human existence).

                Ma te Ekaretia bon ana Ekaretia te Atua. Ao ana mwakuri nako te Atua (things of God) a bon raba nanoia (mystery) – a aki ataaki raoi n te iango n aomata (natural carnal mind). Ngaia are e bon reke naba teutana n aia iango n aomata bwa TERAA ao I BUKIN TERAA te Ekaretia, ma bon tiaki ana iango raoi (concept) te Atua.

                E bon rereitaki te Atua ma aomata rinanon ana Taeka ae e koreaki, te B’aibara ae Tabu. Ma boton ana iango te B’aibara bon te maiu n Tamnei. Ao te iango n aomata n akea Tamnein te Atua e aki konaa n iangoa bwai n te tamnei, ke n ataa nanon taekan te tamnei. Bon te bwai ae e raba nanona te B’aibara – kanga te jigsaw puzzle, ae e ngaa tabun mwaitin mwakorokorona (thousand pieces), ae ko na katomatomai “te reirei i aon te reirei, te reirei i aon te reirei (precept upon precept); te tua i aon te tua, te tua i aon te tua (line upon line); teutana ikai, ao teutana ikanne” (Itaia 28:9-10, 13, KPB). Ao e tangiraki te Tamnei ae Tabu i roun ana iango te aomata bwa e na kabaninna te spiritual jigsaw puzzle aio. Tiaki tii ngaia, ma e tangiraki naba te tai (time), te kakaonimaki (diligence), te taotaonnano (patience).

TERAA ngkanne TE EKARETIA?

 

I Bukin Teraa “Moan-Uaa” (“Why Firstfruits”)

Aio te rabata (body) are e weteia te Atua bwa ana otinako man ana aonaaba Tatan. Bon te rabata ae e weteaki i bukin tabena teuana ae nangi kakawaki – ana kataneaakaki (trained) bwa ana riki bwa taan tautaeka (rulers) ao tia reirei (teachers) n te tai are e nang kaurea baina te Atua bwa e nangi raira nanoiia kaain te aonaaba. bwa ana konaa ni tautaeka ao n riki bwa tia reirei ma ao i aan Kristo. Ao e bon riai bwa e na ibitaki moa rabataia n aomata nakon aekan te Atua (God Beings), kaain ana Utu te Atua ae mimitong. Anne bukina ngkai a aki toki n aranaki bwa “moa n onimaki”, “te moani makoron te burawa”, ke te “moani ua” n ana kakamaiu te Atua (Ebeto 1:12; Roma 11:16; Kaotioti 14:4). Bongin te Bentekota e bon moan aranaki bwa Botakin te Moan-ua (Feast of Firstfruits), ae kaota kanikinaean wetean ao kataneaiia kaain te Ekaretia nakon tabeiia are kakanato imwaain ae e na kauka te kakamaiuaki te Atua nakoiia kaain te aonaaba. E riai ni mataata bwa e bon tuai n roko te tai are e nang kauka te kai ni maiu (tree of life) te Atua nakon ana aonaaba Tatan. E aki kan kauka te kai ni maiu nakon te aonaaba te Atua, bwa e a tia n rineiia naake ana weteaki bwa ana aongan tauaraoi n riki bwa uea (kings) ma tia reirei (teachers), ao n riki bwa aekan te Atua (God Beings) i aan Kristo ngkana e a kauka te kai ni maiu te Atua nakon te aonaaba. Aei te tai are, n aron are e koreaki n Ioera 2:28, KPB; e buraabetinna te Atua ni kaangai: “Ao n tai ae rimwi, ao N na nurakina Tamneiu i aoia aomata ni kabaneia”, ke, “I muin anne ao N na karuoa Tamneiu i aoia aomata nako”, n aron taekana n Ioera 3:1, KCB. 

                Te koaua bwa e aki weteaki te Ekaretia bwa e na tii kamaiuaki – ke ni weteaki bwa ana nako karawa, n aron aia taeka tabemwaang – e bon kamatataaki n taekan te kaikonaki i bukin te bwaaun (pound) ao te mane te koora (talents).

 

Taetae ni Kaikonaki i Bukin te Bwaaun

Rongrongon te taetae ni kaikonaki i bukin te bwaaun (Ruka 19:11-27, KPB), e kabootauaki iai Iesu ma te toka temanna ae nakon ana kaintokanuea te Atua i Karawa bwa e na karekea (inherit) ueana n Abanuean te Atua. E anganiia ni kakatemanna kaain ana Ekaretia teuana te bwaaun (pound), ae kabootauaki ma teuana mwakoron (portion) Tamnein te Atua ae Tabu (Holy Spirit). E kaotaki ikai bwa ti riai ni rikirake n te Tamnei, ao te akoi (grace) ao te wanawana (knowledge), i nanon te maiu n Kristian. Ngkana e okira te aonaaba Kristo, imuin butimaean te abanuea (kingdom) ao e a tia ni katokaaki bauna (crowned), ao e na weteiia akana n te Ekaretia bwa ana wareb’aiaki (accounting). Teuare e a tia ni kamwaita mwakoron (portion) te Tamnei ae Tabu are e anganaki (e karikirakea n te aro n akoi ao n wanawana) tebwina te tai, e na anganaki kanuangana (reward) tebwiina te kaawa aika totoa (cities) bwa e na tautaeka (rule) i aoiia. Ma teuare e kamwaita rikirakena tii nimaua te tai, e na tautaeka tii i aoiia nimaua kaawa. Uringnga bwa ti na anganaki kanuangara (reward) man miin ara mwakuri ke rikirakera n te maiu n tamnei, ma te kamaiuaki (salvation) bon te baintangira (gift) ae akea boona. Ma e a kanga aron te aomata ae taku bwa e a tia n “reke nnena i Karawa” n akea karikiraakean maiuna n tamnei? E na manga anaaki mai i rouna mwakoron te Tamnei ae Tabu ae e a tia n anganaki – e na akea te kamaiuaki are e taku bwa iai i rouna. E NA AKI REKE ROKONA N ABANUEAN TE ATUA! E AKI WETEAKI BWA E NA TII KAMAIUAKI, MA E NA KONAA (QUALIFY) n tautaeka ao n anga taeka n treirei i aan Kristo n te Abanuea, n te tai are e kauka te kamiuaki nakoiia aomata ni kabaneiia. Ko na ataia bwa e aki kaukaki te kakamaiu n ana aonaaba Tatan. Ma e nangi riki bwa ana aonaaba te Atua – te aonaaba ningabong!

Te taetae ni kaikonaki are n Mataio 25 e bon katereterea te koaua naba aio.

 

Taetae ni Kaikonaki I Bukin te Tia Ununiki

Ao te taeka ni kaikonaki naba are n Mataio 13:1-9. Ma ana reire Iesu a aki ataa nanon ana taeka ni kaikonaki aei. A titirakina Iesu (kibu 10),bwa e aera e taetae nakoiia botanaomata n taetae n kaikonaki. Nakoia ana reirei, ake a weteaki man te aonaaba aio bwa iai katabeaiia, ao e kaekaia Iesu, “Ngkami, kam anganaki atakini baika a raba aika taekan te Abanuea ae karawa, ao ngaia a aki anganaki.” Ao aei bon te katootoo teuana ae kaotia bwa te Atua e aki ngkai moa weteiia kaain te aonaaba nakon te wanawana ao te kamaiuaki. E taetae Iesu nakon te aonaaba ae tuai ni weteaki rinanon taeka ni kaikonaki bwa e na karabaa (hide) nanon ana maroroo (kibu 13). E manga bon kabaraa nanon ana taeka ni kaikonaki nakoiia ana reirei (kiibu 18-23) aika weteaki. Tabeman aika weteaki nakon te Ekaretia n taai aikai a bon ongo ana Taeka te Atua ngkana e taetaekinaki, ma a aki ataa nanona, ao Tatan e a rawea nako te ‘koraa’ are e unikaki i nanoiia. Tabeman a butimaea ma te kim’areirei taian koaua ngkana a taekinaki, ma e warereke aia ataib’ai ao aia onimaki; ngkana e roko bainikiriaiia, ao a uun ao a tannako. Tabeman a ongo ao a rootaki, ma imuin te tai e bane aia tai n iangoa aia karekemane ao kakukureian te aonaaba are akea uaan aia mwakuri – n aron teuare e anganaki teuana te bwaaun ma e aki rikirake n te maiu n tamnei ao te wanawana. Ao, mai buakoiia ake a weteaki bwa ana otinako man te aonaaba aio ao nakon te Ekaretia, tabeman a karaka maiun tamneiia 100 te tai, tabeman 60 te tai, ao tabeman 30 te tai. Ana kamaiuaki (saved) man ana akoi te Atua ae akea boona (free grace), ao n te maiu are imuina (next life) n Abanuean te Atua, ao ana anganaki kanuangaia ke n anganaki nakoaiia aika kakawaki nakon uaan aia m’akuri.

                E nanonaki ikai mwaitin uaana. Ao mwaitin uaana e nanonaki tiaki tii te ware B’aibara, te tataro, te nanako n taromauri ke kakaraoan tabem n te aro. E nanonaki ikai “uaan te Tamnei” n aron ae kabarabaraaki n Karatia 5:22-23 – karikirakean arom n i tangitangiri (more love) ke tabeaiangam (concern for others) i rouiia aomata nako, rikirakem n te kim’areirei (joy), ae te kukurei (happiness) ae taonako, te rau (peace) ae teimatoa n am utu, ma kaain rarikim (neighbors), ao aomata ni kabane. Te rikirake n te aki barannano (patience), rikirake n te akoi (more kind) ao n rau (gentle) nakoia aomata, te nano ae raoiroi (goodness) ao te onimaki (faith), ao te nanorinano (meekness) ma te taotaonnano (temperance).

                Te EKARETIA, ngkanne, bon te rabata ae e weteaki (called out) man ana aonaaba Tatan bwa e na katauraoaki bwa e na kaoka (restore), ma ao i aan Kristo, ana TAUTAEKA te Atua. Te tai anne bon te te tai are e a tia ni KANAKOAKI (REMOVED) Tatan. Bon te tai are a nang weteaki aomata ni kabane bwa ana raira nanoiia (repentance) ao ana anganaki te kamaiuaki (salvation) ma te maiu ae akea tokina (eternal life) rinanon Tamnein te Atua ae Tabu! Te EKARETIA, ae e aki konaa ni mate (immortal), e na TAUTAEKA ma Kristo – onean mwiin ana tautaeka Tatan are ngkai!

                Te EKARETIA, ngkanne, bon te rabata ae kaainaki i rouiia naake a weteaki bwa ana oti nako (called-out-ones), ao n tain te mangauti (resurrection) ana riki bwa te MOAN UAA (FIRSTFRUITS) man ana kiniuaa (harvest) te Atua. Te kiniuaa anne bon kinikan rabatan te aomata ae te iriko ma te raraa, ao e na rairakaki (converted) nakon aekan te Atua (GOD BEING) ae mimitong ao n aki mamate – naake ake e kamwaita aekana (reproduce himself) i rouiia te Atua!

 

Te Ekaretia E Bon Aomata

E AERA n wanawanana te Atua ao e bon karaua (gone slow) – te rangatana imuin te rangatana? Tabeman a ataa KAKAWAKIN ANA TAMNEI te Atua!  

                Imuin ririki aika mwaiti n te maiu ni bubure, ao aomata a abon KOREAKI NAKO mai i roun te Atua, ao e ngae ngke a anganaki Tamnein te Atua ae Tabu naake a raira maiuiia ma te rairannano (conversion), naake i nanon te Ekaretia bon “merimeri i nanon Kristo” – e bon korakora riki maiuakinan katein te aonaaba nakon maiuakinan te maiu n tamnei.

                KAOTAKO N AEI!

                Te Ekaretia, ae e weteaki n te maiu aio, e bon TUAI NI KONAA bwa e na TAUTAEKANA te aonaaba -  n tekateka ma Kristo n te KAINTOKANUEA are e moan angan Rutibeero te Atua – i bukin waakinan (administering) ana TAUTAEKA TE ATUA!                

                Ao anne BUKINA ngkai e a katuka ana TAUTAEKA ma te Ekaretia. Anne BUKINA ngkai ana Ekaretia te Atua e tautaekanaki i roun tii temanna (theoratic) ao tiaki te mwaiti (democracy). Anne bukina ngkai e karikii nakoa n tautaeka (ranks in government) te Atua i nanon ana Ekaretia, apostles, evangelists, pastors, elders, aika a kabarabara (preaching) ao aika a aki (non-preaching), ni karokoa “ti [te Ekaretia] na bane ni botaki n te onimaki, ao n ataakin Natin te Atua, ao ti na rikirake ni ikawai, ma n roota kororaoini ikawaini Kristo” (Ebeto 4:13, KCB). Tiaki te bwai are ko a “rin n te Abanuea” n te tai are ko babititoaki iai, ma e tangiraki te rikirake n te maiu n tamnei (spiritual growth), te rikirake n te wanawana (development in knowledge) ao te rikirake n te raoiroi (righteous character). Anne BUKINA e airaki (hierarchical) te Ekaretia – e tautaeka te Atua mai i eta rikaaki, tiaki mai nano nako i eta. Bwa imwiina ao naake a mena i nano ana manga tautaekana te ATUA!

                Bon te tautaeka NABA AEI (SAME) are e na kabonganaa Kristo n tautaekaniia botanaomata ni kabane n tain te mireniam!

                Ao anne BUKINA ngkai Tatan e a tia ni mamanaiia taan kaaitara n te Ekaretia bwa ana aki kukurei ao n ribaa ana tautaeka te Atua – anne bukina ngkai iai aika a tia n otinako man te Ekaretia!

                Ekaretia n te aonaaba aio – “Aro n Kristian n kawai” – a AKI taetaekina ana tautaeka te Atua. A aki kakoauaa bwa e na roko Iesu bwa e na TAUTAEKA (RULER). A aki taetaekina bwa e na roko Iesu bwa e na UEA (KING) - ma bon tii ara Tia Kamaiu (Savior). A taraia nako – a kakeaa – taeka n te B’aibara aika a taetaekina Kristo bwa te UEA ao ara tia tautaeka ae e na roko, ao bon ara tautaeka n abanuean te Atua. Ao ti bon konaa n taekinna bwa a bon nanonna (deliberately) bwa ana KAKEAA (REJECT) ao ana KATIKUA (OMIT) ana euangkerio Kristo man aia reirei ao aia kabarabara! A taetaekina bwa te aomata e a kamaiuaki (saved) naba n bon te tai are e “butimaea” Kristo nakon maiuna!

                Ti na kaokia riki, teuare e weteaki i roun te Atua ao e karinaki nakon ana Ekaretia e bon, n ana tai n rairannano, aki naba teutana ni konaa n anganaki te kariai bwa e na tautaeka i aoiia botanaomata tabeua!

                E aranaki bwa te “merimeri i nanon Kristo.” E a, ngkana e bon raraoma ao e rairananona n maiuna ngkai, tiba reke i rouna mwakoron (portion) Tamnein te Atua ae Tabu. Eng, n aron are ti warekia n Roma 8:16: “E kaotia te Tamnei anne, ni botaki ma tamneira, ba bon natin te Atua ngaira.”

                Ma e tangiraki bwa ti na karikirakea maiura n tamnei bwa e na reke i roura te konaa (qualify) n tautaeka i aoiia kaawa aika totoa (cities) ao i aoiia botanaomata (nations) ao n reireiniia naake a rairananoiia.

                Ao n aron are e taku Bauro nakoiia Kristian n te moan tienture aika a aki karikirakea maiuiia n tamnei: “Ti aki tangiria ba kam na riki n taningaroti, ma kam na katotongia akana a onimaki ma n nanomaka, ao e reke iai irouia muin ana motintaeka te Atua. Ngke e karaoa ana motintaeka te Atua nakon Aberaam, ao e karaoia n te taetae n tuea (swear). E aki kona n taetae n tuea te Atua n aran temanna ae e [na] kakannato riki nakoina, ma ngaia are e taetae n tuea n oin arana. E kangai: “N na kabatia kabaiam, ao N na kamaitiia am kariki.”” (Ebera 6:12-14, KCB).

                Ti a tia ngkai, e ngae ngke ti tuai ni manga bungiaki kaua (born again), n natinaki (begotten) i roun te Atua. Te katootoo bon te teei (embryo or fetus) are i nanon biroton tinana – e a natinaki i roun ana karo, e ngae ngke e tuai ni bungiaki. Ngaia are ti a taekinna ikai, bwa kabakaan te teei (abortion) bon te TIRI-AOMATA! 

                Ma ikai ao ti a kairaki nakon MANENAN (PURPOSE) ao TABEN (FUNCTION) te Ekaretia aika nangi kakawaki.

                Te kibu 22 n te boki ae Karatia 4 bon te karaki (story) ae e kaota tamnein (as in allegory) berita (covenants) ake uoua – te Berita are e karaoaki ma te botanaomata ae Iteraera n te Maunga Tinai ao te Berita ae Boou are e na karaoaki n okin Kristo. E ngae n anne, ao ara mitinare n te Ekaretia bon “tani makuri n te Berita ae Bou” (2 Korinto 3: 6, KCB).

                Te Ekaretia bon mwakoron (part of), ao te moan maneka nakon kakoroan bukin te Berita ae Boou.

                N te karaki aei i bukin berita ake uoua, ao te Ekaretia e aranaki bwa “TINARA NI KABANE”- e kaineti aei ma kaain te Ekaretia.

                Noora ngkanne te kabotau aio. E kamwaita aekana (reproducing himself) te Atua rinanoiia aomata. E anganiira te m’aaka bwa ti na konaa ni kamwaita aekara (reproduce ourselves). Ao kamwaitaiia aomata bon tiitaboo ma ana mwakuri te Atua are e na KAMWAITA AEKANA N TE TAMNEINA (SPIRITUAL REPRODUCTION)!

 

  

Kamwaitaiia Aomata E Kaota Kamaiuakin Te Tamnei.

Nooria ngkai bwa e kangaara ni katotoonga kamaiuakin te tamnei (spiritual salvation) kamaiuakin te aomata (human reproduction).

Moan rikin te aomata e riki man te bunimoa ae nangi uarereke ae arana te ovum. E karikaki te bunimoa aio inanon te aine ae te tina (human mother). Buburan te bunimoa aio kanga tabon te neiran (pin point). Kanoan nanona, ngkana ko katarataraa, ao e na nooraki te nucleus ae uarereke. Ma te bunimoa (ovum) aio e bon uarereke maiuna, i bon i rouna. A taku taokita (doctors) ao tiaintiti (scientists) tabeman bwa bon tii 24 te aoa (hours) abwakin maiuna ma tii ngkana e a manga kabooaki (fertilized) n ana tari (sperm cell) te mwaane (male).

                Ma e konaa n reke i roun te bunimoa aio te maiu n aomata (human life) mai i roun te tari are e karikaki i nanon rabatan te tama te mwaane (human father). Te sperm cell bon te cell ae te  kabanea ni uarereke n rabatan te aomata (human body) – tao 1/50  buburan ana bunimoa te aine. N muin aia tai ni bootaki te tina ma te tama ao te tama e na tia ni katukua tao iraua te mirion te sperm cell i nanon te tina. Mai buakoiia mirion sperm cells aikai ao tii teuana te sperm cell ae e na reke rokona n ana bunimoa te tina. E na karinna i nanon te bunimoa ao n nako n bootaki ma te nucleus. Ikai ao e a anga te maiu (imparts life) – te maiu n aomata (physical human life) – nakon te bunimoa.

                Ma e bon tuai n riki bwa te aomata ae e a tia ni bungiaki. Te maiu n aomata aio ngkai e a  natinaki (begotten). I nanon te moan aua n namakaina ao e a aranaki ngkai bwa te embryo. Imuin anne nikarokoa bungiana ao e aranaki bwa te fetus. Te maiu n aomata aio e bon teirakea maiuna man te bwai ae nangi uarereke – tabon te neiran – ao te tari are e anga maiuna bon te kabanea ni uarereke n cell n rabatan te aomata!

                N te tai are e a natinaki iai, ao e riai n kamwarakeaki (fed) ao n anganaki kanana aika riai (nourished) man amwarake aika man te tano, rinanon te tina (mother). Man te amwarake aei ao e na maiu (grow), ao n rikirake (grow and GROW) – nikarokoa e a roko n te bubura are e a konaa ni bungiaki iai – imuin ruaiwa (9) te namakaina. N ana tai ni maiu, ao kanoan nanona (physical organs) ao moamoana (characteristics) a moanna n riki. E riki buroona (heart) ao e a moanna maiuna (begins to beat). Kanoan nanona ake tabeua a moanna n riki. Ao imuina rabatana, atuuna, rangana ao baina. Te kabanea bon irana (hair on the head), tabonibaina (fingernails) ao taboniwaena – e a matoa moamoana ke taraakin ubuna (facial features). N koron 9 te namakaina ao angiia ataei a koro rawawataiia (weight) tao 3 nakon 4 te kiro ao e a tauraoi ni bungiaki.

                Te aomata (human) e riai ni natinaki (begotten) i roun tamana ae te aomata naba (human father). Te manga bungiaki (born again) n te Tamnei (Spirit) – n Atua – ao e riai bwa ko na natinaki (begotten) moa iroun te Tama ae Tamnei (Spiritual Father) – te Atua Tabaota. 

 

Te Kabootau ae Kamiimii

Ti na noora ngkanne kamiimiin aron rikin maiun te aomata (begettal), maiuiina i nanon biroton tinana (gestation), ai bungiana (birth) ae e bon tiitaboo ma aekan kamaiuakin tamneim (spiritual salvation) – BUNGIAKI iroun te Atua – anganaki te MAIU AE AKEA TOKINA n Abanuean te Atua – ana UTU te Atua are ko na BUNGIAKI NAKO IAI!

                Te aomata ae e ikawai (adult human) bon, n maiuna n tamnei, bon te “bunimoa”, ke te “ovum.” I nanon te bunimoa ao iai te nucleus - ana iango te aomata ma tamneina (human spirit). Ana bunimoa te tamnei aio e bon uarereke maiuna, i bon i rouna – ngkana e kabootauaki ma te MAIU AE AKEA TOKINA – tao nakon 70 te ririki. Ma te maiu n tamnei, ae mimitong ao e aki konaa ni mate, e na konaa n anganaki te bunimoa aio ngkana e rinnako inanona te Tamnein te Atua ae Tabu. Tamnein te Atua ae mimitong aio e bootaki ma te nucleus (ana iango ao tamnein te aomata) are i nanon te bunimoa, ao e na anganiira karea aika a kakanato (2 Betero 1:4, KCB). Ma, ngkai moa, ti bon maiu n aron ma anuan te aomata ae e iriko ma raraa.

                Ai aron te sperm cell ae nangi uarereke, ao Kristian aika boou ao moan teirakea maiuiia ao kateiia n Kristian ma mwakoron (portion) Tamnein te Atua ae uarereke. E mwaiti aika ana bon tiku, n te moan tai, tao nakon 99.44 i aon te kabubua n aroiia n aomatan aonteaba. Ao aei e nooraki irouiia kaain te Ekaretia ake i aon Korinto (2 Korinto 3:1-3, KCB). E taekinna Bauro bwa e na bon kamwarakeiia moa n “raninmamman” te tamnei (spiritual milk) – ao tiaki moa te ‘amwarake n tamnei’ (spiritual food) are kanaiia ikawai. A bon tuai n manga “BUNGIAKI KAUA (BORN AGAIN).”

Ao ngkai , ngkai e noora kawaina te sperm cell nakon te nucleua are i nanon te bunimoa, ao ai aron Tamnein te Atua ae e rinnako i nanon ao ni bootaki (joins) ma ana IANGO (MIND) ao tamnein te aomata (human spirit). Bon iai, n aron are ti a tia ni kabarabaraa bwa iai te tamnein (spirit) i nanon te aomata (man). Te tamnei aio e a tia n botaki (combine) ma te kaburoro (brain) bwa ana karika ana IANGO (MIND) te aomata. Tamnein te Atua ni botaki ma, ao e tei n tia kakoaua, ma tamneira n aomata bwa ti a riki ngkai bwa natin te ATUA ngaira (Roma 8:16, KCB). Ao Tamnein te Atua ae Tabu, ae e a tia ni botaki ma tamneira n aomata n ara IANGO, e a angan ara iango te m’aaka bwa ti na ataa B’AIN TE TAMNEI (SPIRITUAL KNOWLEDGE) (1 Korinto 2:11, KCB) – b’aai ake e aki konaa n atai ana iango te aomata n bon i rouna.  

               

Ngkai ti a konaa n namakina te MAIU AE AKEA TOKINA –maiun te Atua – rinanon Tamnein te Atua are i nanonra. Kanga aron ana bunimoa te aomata bwa bon te aomata ae maiu ma e tuai n ikawai. Ma ti bon tuai n riki bwa tamnei aika a aki mamate (immortal spirit beings) – ti tuai ni bungiaki i roun te Atua – n aiaron ana bunimoa te aomata ngkai e tuai ni bungiaki i roun ana karo – tuai n riki ngkai bwa taan b’aib’ai raoi (inhertors), ma bon taani b’aib’ai (HEIRS) iroun te Atua. Ba ngkana e maeka i nanora Tamnein te Atua, ao n tain te mangauti, ao te Atua e na “kawaekoaa” ni ibita rabatara ae e mamate nakon ae e aki mammate MAI iroun Tamneina are e “maeka i nanora” (Roma 8:11, 1 Korinto 15:49-53, KCB).

Ao ti na noora te kabootau ae kamiimii aio!

Ngkai moa ti bon aki bungiaki bwa aomata aika mimitong (divine beings). Ti bon tuai (not) n rabatanaki n te tamnei (composed of spirit), ma ti rabatanaki n te iriko ma te raraa. Te maiu n tamnei e a tiba natinaki (begotten). Te maiu n tamnei e moan rikirake man te aro ae nangi uarereke ae e aki konaa n nooraki ana mwakuri – ma tao tii namakinan te “maiu ae boou” n aiaron am ‘moan tangira’ – i nanon te aro (spiritually speaking). Ma ataakin b’ain te tamnei ao karikirakean te maiu n tamnei e nangi uarereke ngkai moa.

 

Te Tamnei ae e Aomata Bunimoana

Ngaia ngkai, ti a natinaki n te tamnei (spiritually begotten), ao tamneira bon katotongan te bunimoa ae e a tiba raure (spiritual embryo). Ngkai e a tangiraki bwa ti nangi kam’arakeaki n am’araken te tamnei. E taku Iesu bwa te aomata e aki konaa ni maiu n tii te berena (physical food), ma man ana TAEKA NI KABANE TE ATUA! (spiritual food) Aei are ti mooi iai man te B’aibara! Ma ti nimma (drink) ataakin te tamnei (knowledge) ao aron te maiu n tamnei (character) rinanon te rereitaki, te itamaomao ma te Atua n taai nako riranon te TATARO, ao te marooroo n Kristian ma natin te Atua aika n te Ekaretia. Ao riki man reirei aika a taetaekinaki n te Ekaretia.

                Ngkai ao te embryo ao te fetus e bon kam’arakeaki man am’arake aika a matoatoa rinanon te tina. Ana EKARETIA TE ATUA a aranaki bwa Ierutarem i eta “are TINARA NI KABANEIRA” (Karatia 4:26).

                Noora te kabootau! Te EKARETIA bon TINAIA n te tamnei KAAIN TE EKARETIA. E a tia te Atua n rineiia ao ni weteiia ana mitinare bwa ana KAM’ARAKEA ana NANAI NI MAN – “tāni kawakin ekaretia, . . . i bukini katauraoia ake a itiaki nakoni makurian nakoaia, nakoni kateani rabatani Kristo: ao tokina ba rokora ni kabaneira n te onimaki ae ti teuana, ma atakin Natin te Atua naba, n riki ba te aomata ae e ikawai, ao tiara ba onrakeni Kristo” (I-Ebeto 4:11-13, KPB).

                Boni tabeiia (duty) ana mitinare Kristo aika bon koaua nanoiia (ae e nangi karako mwaitia ngkai) bwa ana KAWAKINIIA (PROTECT) ake a natinaki ma a tuai ni bungiaki, man aaro ni kewe ao mitinare ni kewe.

                Te tina (human mother) e bon uouota natina i nanon rabatana n te tabo are e nangi anga raoi kawakinana (protection) man ikoaki nako (physical harm); ao kawakinan te teei bon tabena teuana irarikin kakam’arekean te teei ae tuai ni bungiaki! Ao aiarona naba ma te Ekaretia, bwa rinanoiia mitinare ao e na reireinIIa (teaches), e na kaoti kawai (instructs) nakoiia, e na maroroakin aia kangaanga (counsels), e na anganiia taeka n i buobuoki (advises), ao e na KAWAKINIIA (PROTECTS) man kabakan te maiu n tamnei kaain te Ekaretia aika a tuai ni bungiaki.

                Ti na reitia! N aron te fetus ae tangiraki bwa e na rikirake, ke e na ikawai riki, bwa e na tau buburana i bukin te bungiaki, ao aiaron naba te Kristian ae natinaki bwa e na riai naba n rikirake n te akoi (grace), ao ataakin Kristo (knowledge of Christ) (2 Betero 3:18) – e na tokanikai (overcome), e na karikirakea maiuna n tamnei (spiritual character) i nanoni maiuina, bwa e aongan BUNGIAKI nako nanon Abanuean te Atua!

                Ao n ai aron te fetus ae e moanna n, teuana imuin teuana, n riki kanoan nanona nako (internal organs), moamoana ao anuana, ao te Kristian ae e natinaki e na teimatoa n karikirakea katein maiuna n tamnei – te tangitra (love), te onimaki (faith), te taotaonnano (patience), te karaurau (gentleness). E riai ni maiuakinna, ao ni KAAKARAOA ana Taeka te Atua. E riai ni karikirakea te maiu ae mimitong (divine character)!

  

N Tokina – Te Maiu ae E Aki Mamate

Ao n ana tai (time) te Atua are e bon baireia – e konaa ae e a kaman tia ni mate teuanne – ao  rinanon te mangauti (resurrection), ke te onekaki n te tai ae nangi waekoa nakon te aki mamate n tain okin Kristo, ao e nangi BUNGIAKI n Atua – nako nanon ABANUEAN TE ATUA – bwa te Atua bon te Abanuea! E nangi akea rabatana ae te iriko ma te raraa, ma ai te tamnei, n aron te Atua ae te Tamnei (Ioane 4:24).

                Ai TAMAROARA ana KOAUA te Atua!

                E ngae n anne, ao man anuana n kewetaia ao Tatan e a tia ni MAMAANAA TE AONAABA – e kamatakiia aomata nakon te koaua are te Atua BON TE Abanuean are e taetaekinna Iesu – ao are ti konaa ni bungiaki n te tamnei – bwa kaain te UTU ae mimitong anne – n riki bwa kaain ABANUEAN TE ATUA!

                Ai kakawakira ana KOAUA te Atua! Te Atua e karika aron karikan te aomata (reproduction) bwa kaotan ana koaua n te aro are TI NA TEIMATOA N ATAA ANA TAMNEI I BUKIN KAMAIUAKIN MAIURA N TAMNEI!

                Bon taben te Ekaretia – ngkai bon ngaiia Tinaiia Kristian inanon te Ekaretia – bwa e na karikirakea maiuiia n tamnei akana a weteaki i roun te Atua – aika a weteaki i roun te Atua bwa ana kamwaita kaain te Ekaretia.

                Uringnga, bwa akea ae e konaa n nakon Kristo, ma tii naake a weteaki ao a kairaki i roun te Atua te Tama (Ioane 6:44). Kristian aika boou, aika a tiba rairananoiia, a aki rairananoiia mai irouiia taan taetaekinna ana taeka te Atua – a aki ‘anaaki nanoiia’ bwa ana ‘raira nanoiia’ – a aki “rootaki” n aia kabarabara mitinare aika a nangi angang banaaia – ke n rootaki n aia wewete mitinare bwa ana babititooaki.

                Ko bon aki konaa n noora te aekan maan ni wewete ao n anai nano aikai n tain te Nu-Tetemanti. E ngae n anne, ao aomata n taai aikai a taku bwa aei te waaki ae e tangiria Kristo – te waaki ae e bon karaoia Iesu.          

                E AKI ROKO Iesu n rokona anne bwa e na kamaiuiia kaain ana aonaaba TATAN. E roko bwa e na weteiia man (call out) ana aonaaba Tatan te koraki n aomata aika a tia ni katauaki bwa ana weteaki ao ni kairaki i roun te Atua. E taku Iesu bwa e bon kangaanga i rouiia nikiran ana aonaaba Tatan bwa ana kawaria bwa ana kamaiuaki ma tii ngkana a bon weteaki i roun te Atua bwa ana riki ba uea ao tia reirei nAban te Atua Ningabong ae e na onea muin (replace) ana AONAABA TATAN! Akea te tai ae e a tia Iesu ni bubutiia temanna ma temanna bwa “ana anga maiuiia nakoina.” N ana maniba (well) Iakobwa are i Tamaria ao Iesu e maroroo ma te aine temanna i bukin te Tamnei ae Tabu ae kanga te “ran ae maiu.”

                E taku te aine anne nakon Iesu, “Te uea, anganai te ran anne bwa N na aki manga taka.” Aei bon te bubuti ae e tabekaki i roun te aine temanna ae e tuai n rairananona bwa e kan kamaiuaki ao e na anganaki te Tamnei ae Tabu. Ma IESU E TI KAOTA ANA BURE NAKOINA – TERAA AE E NA RAIRANANONA MAI IAI. E AKI kangai, “Nakomai nakou, n arom anne, n tia bure.”

                Akea AE KONAA N NAKON Iesu ma tii te Atua te Tama ae e kairia! Ti bane ni bure. Te bure bon kaaitaraan te Atua te Tama. Te bure e riai n raraomaeakinaki – rairaki mai iai! Bon ribaakin te bure (remorse) ao tiaki tii kakoauaan am bure (guilt).  E tangiraki bwa ko na kaotia bwa ko bon nangi NANOKAAWAKI AO KO NA KATANNAKO MAN TE BURE. Karaoan aei e katiteuanaiko ma te Atua n am onimaki i roun Kristo. Bon te Atua te Tama ae e karakaa (add) mwaitiia kaain te Ekaretia mai i rouiia naake e weteia nakon te kamaiuaki (Makuri 2:47, KCB). Bon te Atua ae e kateiia n nneiia (sets) kaain te Ekaretia (1 Korinto 12:18, KCB) – tiaki banaan te tia kabarabara ae karokonano ao e katika te nano nakon te bao-ni-karea!

                Te Atua e karekea nneia n ana Ekaretia ba e aongan rikirake i rouiia anuana ae tabu, ae eti, ae tamaroa. Ao I BUKIN TERAA? Bwa ana katauraoiia (prepare) bwa a riki bwa AEKAN TE ATUA (GOD BEINGS) n ABANUEAN (utu) TE ATUA, bwa ana tautaeka i aon te anaaba n ana tautaeka te Atua.

                E na kangaara te Ekaretia ngkai TINAIA membwa ni KARIKIRAKEA TE MAIU N TAMNEI ANNE?

                E a uotiira ngkai nakon teraa raoi MANENAN (PURPOSE) te Ekaretia.

                E uotiira nakon ATAAKIN bwa BUKIN TERAA ko aki konaa ni BUNGIAKI-KAUA i tinanikun te EKARETIA.

Manenan Raoi Te Ekaretia

Te kabanea ni kakawaki i buakon b’aai – TERAA RAOI MANENAN TE EKARETIA? E aera ngkai te Atua e katabea Kristo bwa e na kateiia?

                Te Ekaretia bon Tinaiia n te tamnei aomata aika a tia n rairananoiia (converts). Ngaiia bon taian embryos ao taun fetuses aika a tuai ni bungiaki, ma a tia n natinaki (begotten) i roun te Tamnei ae Tabu – a tia n riki bwa natin te Atua.

                Te Ekaretia bon te rabata n tamnei (spiritual body), e baereaki raoi, i bukin kanakin am’arake i bukin kamaiuan te tamnei, te kataneai ao karikirakean te maiu n tamnei i bukiia akana a na riki bwa AEKAN TE ATUA – natin te Atua te Tama!

                I bukin te kataneai – karikirakean te maiun te Atua n tamnei, ao te Atua e angan ana Ekaretia uoua tabena aika a kakawaki:

1)      “Nako, kabuta aonaba” ao taetaekinna te Rongorongo ae Raoiroi – rongorongon teraa? – Abanuean te Atua ae e na roko.

2)      “Kam’arakeiia au tiibu.”

Ao n KAM’ARAKEAIA te tiibu, karikirakean maiun te Atua i rouiia, ao te Atua e a tia n anganiia TABEIIA bwa ana boutokoa, ana buoka te tabe are e nangi kakawaki: “Nako, kabuta aonaaba.”

Te moan tabe ae nangi kakawaki aio e bon moan anganaki abotoro. Ao i aaia (lesser extent) taian evangelists aika a kariaiakaki bwa ana nakonako n taetaekinna te euangkerio. Taan kairiiri ake tabeman – mitinare ake a tia ni katabuaki – a bon kabaeaki (stationary) n aia mwakoro, ma a bon konaa naba taian pastors n te aono teuana n tewea ana marooroo n ana aono – ma e na aki kataia bwa e na kamauiia akana a kan kamaiuaki, ma e na tii taetaekinna te Rongorongo ae Raoiroi i bukin Abanuean te Atua ae e na roko.

Te tabe aio, ke te mwioko aio – taetaekinan Abanuean te Atua ae e na roko, ao “kam’arakeaia tiibu” – bon taben ao ana waaki te Ekaretia.

Bon iai naba taben te ‘lay’ memba (member) temanna ma temanna i bukin kabutan te Rongorongo ae Raoiroi i aon te aonaaba. Ni kangaara? E na aki nako n taetaekinna ana rongrongo Kristo nakoiia kaain rarikina (neighbors) ke kaain te aonaaba. Anne bon moan taben taian abotoro, ao a i buobuoki ikai evangelists, ao i nanon te kaawa taian pastors.

Ma ana mwakuri (operation) te Ekaretia ni kabane e bon BANIN (WHOLE), bwa e tibatibaaki nakon itera nako n mwakuri (operation) ao n tararua (administration) (1 Korinto 12:5-6, KCB).

 

Taben te Lay Memba

Te katotoo, terra taben te memeba temanna ma temanna n te mwakoro teuana ma teuana i bukin kabutan te euangkerio i aon TE AONAABA NI KAABANE? Aei bon taben te abotoro. N ana ka-2 ni mwakoro te tienture ae nako ao e kabonganaaki naba te reirio (radio), te TV (television) ao te MAN (in PRINT)!

                N te moan tienture ao e karaoaki i roun te aomata – te abotoro, te evangelist - ae e bon nakonako n taetaekinna te rongrongo (personal proclamation). Ao TERRA TABEN te lay memba ae e na karaoia i bukin buotokaan te mwakuri aei?

                E MWAITI! Ngkana akea te rabata ae bubura aei ae te lay memba ao bon akea te bwai ae e na konaa ni karaoia te abotoro!

                Noora te katotoo teuana man te B’aibara: Betero ao Ioane a bon taetaekinna te rongorongo n te Temboro are i Ierutarem. E karaoa te miiterio teuana Betero are e a kamwaita riki taan mataku. I bukin aei ao a katikaki Betero ma Ioane n karinaki n te matawariki n te tairiki anne, ao a bon kakamaakaki. E na konaa ni kabuanibai maiuiia are a nangi maaku.

                Ngke a kabaraaki n te ingaabong are imwiina ao a kawaekoaia n kawariia kaain te lay (Makuri 4:23). A kainanoa aia i buobuoki, aia boutoko, aia kaunganano. A TATARO korakora! Betero ao Ioane a bon KAINANOA aia nanoteuana (loyalty), boutoko ao aia tataro kaain te lay memba. Bon kaain te TIIM (TEAM) teuana NGAIIA NI KABANE!

                Ti konaa ni taekinna bwa ana bon aki konaa ni waakina nako tabeiia n abotoro, evangelist, pastor ao n elder ngkana akea aia boutoko kaain te lay. Ti noora koauaana n te B’aibara bwa e bon teimatoa taetaekinan te euangkerio i rouiia abotoro i rabubua te ririki imuin waeraken Iesu nako karawa, ao ni karokoa taai aikai. Ngke akea aia boutoko lay memba ao tao e a kaman tiringaki taetaekinan te rongorongo.

                Ao aiaron naba te lay memba. E aki konaa ni karikirakea irouna maiun te Atua ae tabu, e eti, e tamaroa ngkana akea muin aia mwakuri abotoro, evangelists, pastors ao elders. Ni kabane memba aika a kateaki ma tabeiia aika tatannako i roun te Atua i nanon te Ekaretia a aki konaa ni waaki i bon i rouiia – a kainanoa te i buobuooki mai i rouiia memba nako, ke a “interdependent” – te waaki ae nangi okoro ma aaro ke botaki n te aonaaba nako!

                E kangaara raoi butin te waaki ae te interdependent aio?

 

E Karekei Aanga Ni Buobuoki Aika Boou Te Atua

N ana ka-21 n tienture te aonaaba aio ao kabutan ana mwakuri te Ekaretia e bon kainanoa te mwane (money). Auti i bukin itera nako (facilities) ao aanga aika a kakaokoro (methods) aika a reke i roun te Ekaretia ngkai i bukin kabutan ana waaki a bon aki reke nakoia n te moan tienture. Ma ngke akea aia kabwi (tithes) ao aia anga nano (freewill offerings) kaain te lay memba ao taben te Ekaretia e bon aki konaa ni kakoroaki bukina n te aonaaba ngkai.

                Ngke a aki kateimatoaa aia tataro korakora (fervent prayers) kaain te lay memba ao ana mwakuri te Ekaretia e aki konaa ni katiaaki. Ngke akea aia KAUNGA (ENCOURAGEMENT) kaain te lay memba ao naake a toka n te etukoata (H.Q) ana bon aki konaa ni kaaitarai itera nako n aron te babainikiriniaki (persecution), te kakaaitaraaki (opposition), te kataaki (trials) ao te barannano (frustrations).

                Ao n iterana are teuana, te lay memba a bon kainanoa naba te kaungaaki (encouragement), te reirei (teaching), taeka ni buobuooki (counseling), ao te kairiiri (leadership) man te H.Q. ao mai irouiia aia pastor n aia mwakoro nako.

                N boong aikai ao e KANGAA RAOI (HOW) barongaan (organized) ana Ekaretia te Atua – e kanga raoi (HOW) ni kabutaki (operate) n te ka-21 n tienture ae moten (modern) aio?

                Ana euangkerio Kristo – Abanuean te Atua – e otinako nakon te aonaaba n te aro ae nangi korakora rinanon te rerio, te T.V, ao ara makatiin ae nakon 7 te mirion te kaobi (copies) ae e ananaaki, n akea boona, ni katoa namakaina. Ao iai naba booki aika uarereke (booklets) ao bon booki (books) naba aika ko anganaki n akea booia (free) ngkana ko kainanoi (upon request).

                Ao i bukiia kaain te Ekaretia ao akana mena n ana aobiti te Ekaretia, ao iai naba aia makatiin ni kaongoraa ae meerinaki (mailed) ni katoa 2 te wiiki nakoiia mitinare. Uoua te tai n te namakain ao iai aia nutibeeba ae kakanakoaki nakoiia memba. Ni katoa namakaina ao iai te makatiin teuana ae e kakanakoaki nakoii lay memba, mitinare, ao naake a anga baia ni buobuooki (co-workers). Ao bon iai ana reta ana Abotoro Kristo ae e kakaongoraea muin taian waaki, b’aai aika a karaoaki n te tai anne ao kainano (needs).

                Ao ti na aki maninga te itera teuana ae nangi kakawaki, te Bible Correspondence Course, ae akea te roo (free upon enrollment) iai ae e kanakoaki (sent) nakoiia lay memba, ao aomata nako (public).

                Ao mamanangan te Abotoro ae e uota ana rongorongo Kristo nakon iteran nako te aonaaba nakoiia uea, embora, beretitenti, buraim minitita ao kautuun tautaeka nako e bon riai naba n taekinaki ikai.

                Itera nako aikai a bon kanakoraoa kabutan ana waaki ke taben te Ekaretia, 1) taetaekinan Abanuean te Atua nakon te aonaaba, ao 2) kam’arakean te nanai n tiibu.

                Naake a kan rin n te Abanuea n oin kawaiia ao tiaki rinanon ana kawai Kristo ma ana Ekaretia e bon aki kataneaiakaki (trained) n aron ana kawai Kristo, bwa e na tautaeka (rule) ma Kristo n te Abanuea.

 

“Kristian I Aan Aia Auti” – Ex-Memba

E a kanga aron te Kristian ae e bon tiku ma ana koaua i aan ana auti bwa e taku, “I aki kan ira ana waaki te Ekaretia – N na kamaiuaki ngkana I ti rereitake ngai ma Atuau.”

                Aio kaekaana: E a bon tia ni kawenea ana tamnei (plan) ao te kawai (method) i bukiia aomata bwa imuin are a natinaki, kataneiakaki ao ni katauraoaki bwa ana riki bwa kaain te botanaomata ae mimitong aika bungiaki bwa AEKAN TE ATUA aika ana katea ABANUEAN TE ATUA!

                Abanuean te Atua bon ana UTU TE ATUA (GOD FAMILY) – te utu ae kaainaki i rouiia aekan Atua (GOD BEINGS) aika a bane aroiia n tia ni kataneaiakaki (highly trained) ao ni barongaaki (organized) raoi. Te Ekaretia bon ana kuura n reirei (school) te Atua ae e okoro (special) i bukin kataneiaia (training) akana a tia n rineaki (selected) ao ni weteaki (called) bwa ana kataneaiakaki n te Ekaretia – bwa ana uea (kings) ao ibonga (priests), bwa ana tautaeka (rule) ao ana anga reirei (teach) – are tabeiia n te Abanuea. Tii naake aika a kataneaiakaki n te Ekaretia aika ana riki bwa uea ao berebitero n Abanuean te Atua.

                Te aomata ae taku, “N na bon kamaiuaki n au onimaki” e a bon tia ni mamanaaki. N te tai aio ao e bon tuai ni kaukaki te kakamaiu (salvation) nakoiia kaain ana aonaaba Tatan. Akana a weteaki ngkai, a bon aki weteakitii bukin te kamaiuaki. A weteaki bwa ana kataneaiakaki n te aro ni kataneai are e bon tii reke n ana Ekaretia te Atua.

                Naake i nanon ana aonaaba Tatan a bon aki konaa ni kataneaiia i tinanikun te Ekaretia bwa tao ana riki naba, n te tai are e a kanakoaki iai Tatan ao e a riki te aonaaba bwa ana aonaaba te Atua, bwa taan tautaeka (rulers) ao ibonga/berebitero (priests) n Abanuean te Atua.

                E barongaaki raoi ana waaki nako te Ekaretia nakon ana tamnei (pattern) te Atua are e kateaki n te teamwork ao te cooperation bwa e aongan buti raoi. Ana riki bwa ana UTU TE ATUA are e na tei (exist) n ana Kauaoki Kristo. Uringnga bwa te Atua BON te UTU anne mimitong anne!

                Ti na noora te kabotau teuana man ana aonaaba Tatan. Te tia butibooro temanna e taku: “I kan takakaro n taian kaboo ni kabane, ma N na bon train n bontii ngai. I aki kan riki bwa kaain te tiim nikarokoa e boo te takakaro.” Tao e na karinna te coach n te tiim ngkai e bon aki irira te train ao n akea ataakin te teamwork? Ao te Atua e na bon aki kariaia temanna bwa e na rin n ana utu n tain te mangauti ngkana e aki kan riki bwa kaaina ngkai – n te Ekaretia -  n tain te “kataneain te maiu n tamnei ae waakinaki ngkai.

                Nakoia naake a tia n rineaki bwa ana riki bwa abotoro n moan waakinan te Ekaretia, ao e taku Iesu nakoiia i bukin te Ekaretia:

                “Ngai rabatana, ao ngkami mwaangana.” Akana a aki toma ma rabatana bon TIAKI KAAIN TE EKARETIA, ao te Atua te Tama e na tewenakoiia bwa kanga mwaanga ni kai aika mate. Te MAIU (LIFE) are n taian mwaanga nako e bon reke man te rabata – Kristo, ae Atuun te EKARETIA!

                E a kangaa aron temanna ae e kaaina te Ekaretia ma e a manga KAOTINAKOAKI bwa e karirika te mangaongao, ke e kakaitaraa ana tautaeka te Ekaretia? Te Ekaretia bon kanga te tina ae e bikoukou. Ngkana e kabakaaki te teei, ao MAIUN TE AOMATA are n te teei e a bon anaaki naba mai i roun te fetus. Bon iai teutana okoron te kabotau aio.  Te aomata are e a kaotinakoaki ma ana Ekaretia te Atua, e bon konaa, rinanon te raraoma ao te rairannano, n manga kaokaki nako nanon te rabata.

 

Ao Ekaretia Nako N Te Aonaaba?

Ao e a kangaa aroiia mirion ma mirion aomata aika kaain ekaretia (churches) nako ke aaro (religions) nako?          Tatan bon te tia katotoo (counterfeiter). Bon iai ana ekaretia ao ana aaro Tatan ao iai naba ana mitinare aika a mena i nanon ekaretia ao aaro aikai (2 Korinto 11:13-15, KCB). ao e a kanga aroiia mirion ma mirion aomata aika a kaaina taian moan ekaretia n Kristian, ke te aro n Kristian? N te boki ae te Kaotioti, ao te EKARETIA NI KOAUA (TRUE CHURCH) e kaotaki n te ka-12 n mwakoro bwa te “nanai ae uarereke ae e aki toki ni babainikiriniaki, ao a mwaiti kaaina aika a tiringaki i bukin aia onimaki (martyred) – n aia tain ni BIBIRINAKO (FLEE) man te bainikirinaki (persecution), te kamarakaki (torture) ao te mate. N mwakorona 17 ao e kaotaki rongorongon taian ekaretia nako aika a mena i aan ana kairiiri te “tina” Babiron, “neiere tinaia kabekaau ae e kakanato, are e riki mairouna moan te kamara i aon te aba (kibu 5). N taekana teuana, te aro ni kawai ae “Babiron Ae Raba Nanona” are a otinako mairouna aaro riki tabeua aika a buutakinako. Te aro (church) ae korakora aio bon ngaia are e aki toki ni babainikiriniia ana “aomata te Atua” (saints) (kibu 6). Te aro ni kewe aio (false church), ae korakora arona n te borotiki, e kaurei rangana n tekateka i aon te kameanti (beast) ae kaotaki n te mwakoro13 bwa kanga te tautaeka ae e tautaeka man korakoran te “raakon” (dragon) are (Kaotioti 12:9) bon Tatan te riaboroo.

                E bon kamiimii te rongrongo aio ma e bon taekinaki n ana TAEKA te Atua.

                Ao e a kangaa aroiia naake a kaaina aaro n aron aikai, ao a taku bwa Kristian aika a tia ni bungiaki-kaua ngaiia ni koaua? A tia ni MAMANAAKI!  Tao a taku bwa a bon nanonnaraoi aia onimaki ma a bon mamanaaki ao e bon kaairua aia koaua. A aki ataia bwa a mamanaaki. Ma a bon aki ngkai motikitaekaia (judged). A bon aki kamaraiaaki (condemned) nakon te ai are i moone, ke tao a kamaiuaki (saved). Bon raoiia NI KABANE KAAIN TE AONAABA aika a mamanaaki ao ni kairiiraki i roun Tatan – a KOREAKI NAKO mairoun te Atua!

                Ti na kaokia n taekina – e na kaukaki mataiia nakon ana koaua te Atua ngkana a bon maiu n te tai are e oki iai Kristo ao e kanakoaki Tatan – ke, ngkana a tia ni mate n te tai anne ao ana manga kautaki (resurrected) ao ni weteaki nakon te koaua ao te kamaiuaki n te tai n ana motikitaeka te Kaintokanuea ae Mainaina ae Korakora (Kaotioti 20:11-12).

                Eng, e bon MAMANAAKI te aonaaaba ni kabane. Ma ti na kamoamoa te Atua! Ae i aon kawaina ngkai ni kanakoaki Tatan man te aonaaba, ana kaureaki maata (eyes opened) nakon taian KOAUA aika KAMIIMII, ao n tokin te tai ao ana tia aomata ni kabane aika a tia ni maiu (have lived) ni weteaki nakon te kamaiuaki (salvation) ao te maiu ae akea tokina! (eternal life!) Ma ngkana e weteaki, ao te aomata temanna ma temanna (each) e na bon karaoa ana baire (decision). E kananokawaaki ngkai I atonga aei, ma iai akana ana aki kan raraoma (not repent), ni kakoauaa (not believe), ao ni kamaiuaki (not saved). Te rongorongo aio e bon aki taetaekina te kakamaiu nakoiia aomata ni kabane. Tabemwaangina e na bon toki maiuiia n “ain moone.”

                E ngae n anne ao ana TAMNEI te Atua e riai ni kakoroaki bukina i nano ikai n nakon ana MASTER PLAN -  te rangatana imuin te rangatana!

 

Taian Reirei ao Taian Koaua

Ngkai ao ti na noora riki ana reirei ao ana koaua nako ana Ekaretia te Atua ae koaua.

                Ao aei e bon kaineti ma manenan (purpose) te Ekaretia – bwa ana weteaki man ana aonaaba Tatan aio reirei (disciples - students, learners) bwa ana kataneaiakaki (trained) bwa ana riki bwa uea (kings) ao mitinare (priests) n ana aonaaba te Atua ningabong (tomorrow) n te tai are e nang kauka iai te kaini maiu (salvation, immortality) nakoiia aomata ni kabane!

                Ma, uringnga bwa teraa ae weteaki iai te Ekaretia bwa e na kaokia (restore) – abanuean (kingdom), ana tautaeka (government) ao anuan (character) te Atua. Teraa ae e anaaki nako? Ana Tua te Atua, are aan (foundation) ana tautaeka ao oin raoi (very essence) anuan ao maiun te Atua.

                N taekana teuana, te bwai are e ibitii bwaain ni kabane bon te bwai ae te BURE (SIN). Te bure bon uruan (transgression) ana tua te Atua ae tuan te tamnei (spiritual law) (1 Ioane 3:4).

                E a tia Tatan n mamanaia ekaretian te aonaaba aio n tuangiia bwa ana tua te Atua e a tia ni kakeaaki (done away) – bwa aongkoa, Iesu, e aki kabarai buure n raraana, ma e kakeai – “e taurai i aon te kaibangaki” (“nailing it to the cross”).

                Te taeka ae e aki toki ni kabonganaaki irouiia Protestants ae “tauraki te tua i aon te kaibangaki” e bon konaa n tei i bukin te bwai teuana. Aio bon ana reirei Tatan bwa ngke e tauraki n te kaibangaki, ao Kristo e a kamaunaa naba te tua, are a konaa aomata ni kakaraoa te bure n akea aia kangaanga. Ma te bwai are e tauraki n te kaibangaki bon Kristo ae te tia uota ara bure, are e bon katokaa i aona ara bure, ao e kabarai, i bukira, rinanon matena bwa ti na kainaomataaki man kabaraakina i bon i roura, ao ti aki anganaki te inaomata bwa ti na kakaraoa te bure n akiakaaka (sin with impunity).

                Ana reirei ao ana koaua (truth and Doctrine) ana Ekaretia te Atua ae koaua e bon boboto i aon etin (righteousness) ao te ongeotaeka (obedience) nakon ana tua te Atua. Te tua anne bon te TANGIRA. Ma tiaki te tangira n aomata. Ana tangira te aomata e bon aki konaa n riiaon tangirana i bon irouna (self-centredness). E kainanoaki “ana tangira te Atua, iroun te Tamnei ae e [Tabu] ae ti a tia n anganaki” (Roma 5:5). Kaain Iteraera ni kawai a bon aki konaa n karaoa raoi nanon ana tua te Atua – a bon konaa n karaoia nakon arona are e koreaki iai. Ma bukina ngkai te tangira bon ngaia kakoroan nanon te tua ao bon tii ana tangira te aomata are irouiia, a bon aki konaa ni kawakina te tua nakon are nanonaki n te tamnei  – bukina bwa a bon tuai n anganaki te Tamnei ae Tabu.            

                Te reirei aio e bon rekereke ma “uaan te Tamnei ae Tabu – te tangira (love), te kimareirei (joy), te rau (peace), te taotaonnano (patience), te raoiroi (goodness), te karaurau (gentleness), te onimaki (faith), te nanorinano (meekness), etc.

                Ana reirei (teachings) ana Ekaretia te Atua e bon boboto i aon “maiuakinan taeka ni kabane” man te B’aibara.

                Te moan aomata, Atam, e bob baireia i bon i rouna bwa teraa ae e eti ao ae e bure – e na baireia bwa teraa oin ana reirei, ana koaua ao katein nako maiuna. E bon katotoonga te aro aei te aonaaba inanon 6,000 tabun te ngaa te ririki. E weteaki te Ekaretia bwa e na maiuakinna te maiu ae e reireinaki iroun te Atua, rinanon te B’aibara.

 

Rongorongon te Ekaretia ae e Uarereke

Ngkai ti a roko n rongorongon te Ekaretia ngke e moan kateaki n A.D. 31 nakon te tai ae ngkai.

                E kateaki te Ekaretia n bongin te Moan-Ua ae e aranaki bwa te Bentekota, n Tuun 31 A.D. E ruo te Tamnei ae Tabu mai karawa nako aoia reirei ake 120 ake a botaki i Ierutarem, n te aro ae e nangi kamiimii.

                Uaake 120 a bon katiiteuanaaki n nanoiia ae tii teuana. E karina n “roko mai karawa tangin te neaa, ae kanga neaan te ang ae korakora” (Makuri 2:2) ae e kaonaa (filled) “te auti ike a tekateka iai.” Imuina ao “a nori baike kanga newe ake ai aron taian ai, ake a uamae nako n toka i aoia n tatabeman.”

                Bon akea n aiaron te bwai ae e riki aei mai imwaaina ke imwiina. Ma e ngae n anne ao te aro ae te ‘Pentecostal’ e taku bwa e rereke te aro aei nakoiia.

                Ma n aia bobootaki ao akea te rongoaa ae e roko mai karawa. Akea naba newen te ai ae e toka i aon atuuia. Tabeman a ‘niniaki’ ao a taetae n te aro teuana are aongkoa te taetae n “tamnei”. Ma bon akea te aro aei ae e riki n te ai arei n bongin te Bentekota n Tuun 31 A.D. Nooria n te B’aibara bwa teraa taian taetae (languages) are a kabonganaa reirei n te tai arei. E mwaiti aomata, i rarikiia ake 120, aika a roko man taabo nako i aonaaba ao aika a kakaokoro aia taetae ni tatabeman. Ao a taku aomata aikai, “Kai boni I Karirairia ni kabaneia aomata aika a taetae aikai. Ao e aera ngkai ti bane n ongo aia taeka n oin taetaen abara nako?”

                Ao noora raoi aei. Ni kabane aomata aika a roko ikekei – tatabemaniira nako (each individual) – a bon ongo b’anaaia ni kabane, reirei ake 120, ni taetae n oin aia taetae. Kaain Greek ake a roko n te tai anne, a bon ongo b’anaaia reirei ake 120 n taetae n Kuriiki. Taian Parthians a bon ongo b’anaaia reirei ake 120 n taetae n aia taetae n Parthian. Kaain Mede a ongo naba b’anaaia reirei ake 120 n taetae n te taetae n Mede. Naakai ni kabane a bane n ongo b’anaaiia reirei ake 120 n taetae n aia taetae n tii teuana te tai. Ao a bane n ataa nanon (understand) te bwai ae e taekinaki. E reke i rouiia nanon te rongorongo!

                N taai aikai ao n aia bobotaki (meetings) taian “Pentecostals” ao e konaa te aomata temanna n bon kanokoa naba ana taetae n akiakaaka (gibberish) ae akea temanna n te botaki anne ae e konaa ni kabara nanona (cannot understand) (1 Korinto 14:26, KCB). E mwakoro bwa ngkana iai ae e taetae n te taetae ae boou ao e riai n iai te tia raitaeka bwa ana oota aomata ni kabane. Ma, “Ngkana akea te tia kabara nanon te taeka, ao ke e kainababu te tia taetae i buakon te koraki: ke e boni taetae i boni rouna nakon te Atua” (kibu 28). E taekinaki n te kibu 33 bwa te Atua bon tiaki te tia karika te mangaongao (confusion). Ao n te kibu 19, ao e kaotia te Atua bwa e aki nangi kakawaki te “speak in tongues” bwa e taekinna n aron aei: “E raoiroi riki irou ba N na atongi taeka aika nimaua aika iai nanoia, aika ana reireiaki iai aomata, nakon atongan taeka aika tebuina tenga n te taetae ae e bou.” Eng, ao e a kangaa arona ngkana a taetae n “tongues” tao uoman, niman, ke uangaun aomata n tii teuana te tai - tao e na korakora te kaberoro ao e mangaongao – ao antai aika ana konaa ni kabaraa nanon aia taeka n te aro ae mangaongao aei?

                E kakawaki bwa ana ataa nanon am taeka taan ongoraa – e na kabaraaki nanona, e na rairake am taeka nakon are oin am taeka – e riai n reke iroum nanon te rongorongo ae e taekinaki. Ko aki kamiiaki ke ko kairaki nako are ko na manga kataia n kabara nanona n oin am iango – tiaki ngkoe ae kona manga kabara nanon am taetae. Ngkana e konaa n taetae n te taetae ae boou temanna, ao e taku te kibu 26: “Ao e [na] kona ni kabara nanona temanna.”

 

Ana Babitiitoo Te Tamnei ae Tabu

Ana waaki te botaki n “Pentecostal” n taai aikai e bon boboto i aon te aki oota ao te mamanaaki i roun Tatan bukin koauan raoi ke nanon raoi te babitiitoo n (of) – ke, n etina raoi, man (by) - te Tamnei ae Tabu. E taku Kristo nakon te abotoro e Bauro bwa man teuana te Tamnei ao ti bane ni babitiitoaki nakon teuana te rabata – te Ekaretia (1 Korinto 12:13). Nanon te taeka ae ‘babitito’ bon “kateboanako” (immerse) ke “kateboa nako nanon” (plunge). 

                A  bon tia n mamanaaki kaain te botaki n “Pentecostal” aikai bwa n aia iango ao a taku bwa e a reke iroum te maiu (saved) ngkan ko tii butimaea Kristo bwa am tia Kamaiu. A reitia n taku bwa te “babitito n te Tamnei ae Tabu” e bon kaota korakorana i roum ngkana ko taetae n te taetae ae boou, ke n “tongues”. Te aekan ‘babitito’ ae a aranna aei kanga e anganiia te korakora bwa e na marannako aia taetae, bwa aongkoa a taetae ma nanoiia nikoaua – aongkoa a niniaki n te Tamnei - ma, bon te kamoamoa n angin te tai.

                Te kabarabara anne i eta e na aki konaa n ibitiia akana a tia n rekeenga i nanon te mamanaaki aio, ma te kaantaninga bwa e na totokiia nikiraia (prevent others) aomata bwa ana aki kairaki nakon te mamanaki bwa aongkoa ana konaa naba n ‘niniaki’ n te Tamnei – ana taetae n aia taetae anera, a taku tabeman.

                N taai aikai ao te euangkerio (gospel) i bukin (about) Kristo e taekinaki nanona bwa ngkana ko tii “kakoauaa Kristo” (believing on Christ), ao ko taetaekinna bwa Kristo bon am tia Kamaiu, ao e a kaotia ikanne bwa ko a kamaiuaki (saved). Ma Mareko 7:7-9 e kaotia bwa e mwaiti aika a bon nako naba n taromauria Kristo, ma e matebuaka (in vain) bwa bukina a aki kakaraoa (obey) nanon ana tua (commandments) te Atua – moaraariki kawakinan te "Tabati" – ma a kakaraoa kateiia aomata (traditions of men) are e a tia Tatan n mamanaa iai te aonaaba ni kabuta.

                N te boki ae Ioane 8:30-44 ao I-Iutaia (Jews) ake a “kakoauaa bwa iai Kristo” ma a aki kakoauaa Kristo ke ni kawakinii ana tua a aranaki, i roun Iesu, bwa natin tamaiia ae te riaboroo (children of their father the devil). Ao n te boki ae 1 Ioane 2:4 ao e taekinaki ikai bwa te aomata ae taku bwa e kinaa (knows) Kristo bwa te Tia Kamaiu, ma e aki kawakinii (does not) ana tua (commandments) bon te tia kewe (liar) ao akea te koaua i nanona.

                N te bong are e moan kinaaki iai te Bentekota, ao mai buakoiia I-Iutaia (Jews) man aaba nako, ao teniua te ngaa (3,000) aika a babititoaki, n te bong naba anne, imuin raraomaia ao kakoauaan Kristo ma ana Taeka. Tebongina ke uabong imwiina, ngke e a tia ni kamaiua (healed) te mwauku (cripple) temanna Betero n mataroan te Temboro, ao uangaa (2,000) riki aika manga babititoaki. Te ekaretia aei, ae e a tibwa moan kakatea waena, e a rinna n rikirake, tiaki n te ikoti (addition), are e kariniia iai te Atua nakon ana Ekaretia, ma n te kamwaiti (multiplication).

                Ma te rikirake (growth) aei e aki reitinako n teimatoa arona n kamwaita kaaina aika boou.

                Uringnga, akana n te Ekaretia a bon tii weteaki i roun te Atua man ana aonaaba Tatan. E tekateka Tatan i aon kaintokanuean (throne) te aonaaba aio. E bon korakora ana uneaki bwa e na teimatoa ana tautaeka (reign) ao e na karangaanako (upset) ana waaki te Atua are e iangoiia i bukin kamaiuakiia botanaomata. E kataia n tiringa (kill) Kristo te merimeri. E kataia Tatan n kataa (tempt) ana onimaki ao ni kabakaa Iesu bwa e na aki riki (disqualify) bwa te tia kamaiu ngke 30 ana ririki. E aki kan konaaki Tatan, ao e teimatoa nanona aei ni karokoa te bong aei. E kataia n kamaenakoa (destroy) te Ekaretia ma ngkana e aki konaa, ao e na katea katotoongan (counterfeit it) Ana Ekaretia te Atua, ao n mamanaaia (deceive) kaain ana aonaaba nakon te aro n Kristian ae kewe (false Christianity) aio.

                Ao bon man te moan ao Tatan e karikiia I-Iutaia (Jews) bwa ana kaaitara te Ekaretia ni kakewea te rongorongo are Iesu bon te Meetia are e buraabetinaki. N te moan ao e kaainaki te 'ekaretia' aio (counterfeit) i rouiia I-Iutaia. I-Iutaia ake a aki rairaki (unconverted Jews) a bon uneakinna bwa ana kateimatoaa kabonganaakin taian ‘tiakaramento’ ao tiringaiia maan (animals) bwa karea n aron are e koreaki n ana tua Mote.

                E aki maan imuina, ao ngke e a maiti riki taian memba n ana Ekaretia te Atua (Makuri 6:11), ao e roko bainikiriinan (persecution) te Ekaretia ae e nangi korakora (Makuri 8:1). A kakaea maiuiia memba ao a maenako (scatter) nakon aban nako Iuta (Judea) ao Tamaria (Samaria) aika raroanako, ma a bon tiku abotoro (apostles) i Ierutarem.

E a Tataekinaki te Aro ni Kewe

Ao imuina ao e teirakeaki te kauntaeka (controversy) i aon te euangkerio (gospel) raa ae e na taetaekinaki nakoiia aomata (to proclaim) – ana euangkerio Kristo (are ana euangkerio Iesu are te rongorongo ae raoiroi i bukin Abanuean te Atua) ke ana taetaekina te euangekrio I BUKIN Kristo, tii taetaekinakin (preaching) butimaean (acceptance) Kristo bwa te tia Kamaiu (Savior). Ngke e a moanna ni korakora raumeaakin ana koaua Kristo (apostasy), ao angiia kaain te Ekaretia a moanna n rairaki nakon te euangkerio (gospel) ae e okoro (different) ao ae kewe (false), ae e taetaekinna nakoiia aomata bwa Kristo te Tia Kamaiu, ma a aki kaotia (omitting) ke ni taetaekinna bwa te bure (sin) bon uruan (transgression) ana tua te Atua i bukin te maiu n tamnei (God’s spiritual law), ao a aki naba taetaekina te rongorongo ae raoiroi i bukin Abanuean te Atua (Kingdom of God), kam’awakin (removal) Tatan, ao kaokan (restoration) ana tautaeka te Atua (government of God) i aon te aonaaba ao ai kaukan (opening) te kamaiuaki (salvation) nakoiia botanaomata ni kabaneiia, are, ngkana a motikaki taekaiia, ao ana raraoma (repent), ana kakoauaa ao n reke i rouiia (receive) te maiu ae akea tokina (eternal life) ao n riki bwa natin te Atua (sons of God) – n aekan raoi te Atua (actual God beings).

                Te abotoro Bauro e koreia n 2 Korinto 11:3: “I maku ba kam na maninga nako ao kam na kaki te raoiroi ma te itiaki ae mairouni Kristo, n ai aron neiere Ewa ngke e mamanaki n ana rabakau te naeta. Ba kam tauraoi ni butimaea te aomata nako, ae e na roko n taekina Iesu temanna, ae e okoro ma ae ti taekinna: kam tauraoi ni butimaea te tamnei temanna, ae tiaki te Tamnei ae kam a tia n anganaki, ao te Euangkerio teuana, ae e okoro ma are kam a tia n anganaki.”(man te Kiribati Catholic Bible)

                Ao e reitia Bauro ni kabarabaraia burabeti ni kewe aika ana roko ao n ibita ana euangkerio Kristo n te tai naba anne.

                Ti na raibaan ara B’aibara nakon Karatia 1:6-7. E koreia Bauro: “I mimi ngkai kam kai rairaki mairoun teuare weteingkami (ko riai ni weteaki ngkana ko na riki bwa te memba n te Ekaretia – akea ae konaa n nakon Kristo, ma tii naake a weteaki) n ana akoi Kristo, nakon te euangkerio teuana; ao tiaki aongkoa [ba] iai te euangkerio [riki] teuana: ma ti aei, ba iai tabeman aika nanoingkami (trouble you), ao a kani kab’aoua (pervert) euangkerioni Kristo.” (man te Kiribati Protestant Bible). Ti kan kaeta teutana taekan kabanean te kibu 7 te B’aibara aio. “Ao a kani kab’aoua EUANGKERIONI Kristo” e kaotia bwa e nanonaki ikai te euangkerio I BUKIN Kristo. E kaairua aei bwa e roko Iesu ma te euangkerio ae nanona bwa ANA euangkerio Kristo – tiaki I BUKIN Kristo. Etina: “Ao a kani kab’aoua ANA euangkerio Kristo”. Ana euangkerio Kristo bon rongorongon Abanuean te Atua ae e na roko. A kaman rarairaki nakon te euangkerio ae okoro.

 

Te Aro ni Kewe e Aranaki bwa te Aro n Kristian

E a kaman rabunaki rongorongon te Ekaretia ae koaua n aron are ko konaa n warekia ana boki Bauro are Makuri (Acts). Ma n A.D. 150 ao e a manga moana n oti taekana. Ikai ao ti a noora te ekaretia ae e aranna bwa te aro ni Kristian, ma e nangi okoro, kanga okoron te bong ma te ngaina, i nano ma i eta, ke te mainaina ma te batabata. Ma e bon aranna bwa te aro ni Kristian.

                Ti na noora moa te rongorongo are e koreaki n bokin rongorongo (history book) teuana ae The Decline and Fall of the Roman Empire, te Moan worim (volume 1) ao mwakorona 15. “The scanty and suspicious materials on ecclesiastical history seldom enable us to dispel the dark cloud that hangs over the first age of the Church.” Tabemwaang a aranna te tai anne bwa te “tienture ae bua”, ke te “lost century”, bwa rongorongon (history) te Ekaretia anne e bon bua (lost) n te tai anne.

                Taan kamateb’ai ao taan ukoukoraa rongorongon te Ekaretia a bon ataiia bwaai aika riki nakon te Ekaretia n Kristian imarenan A.D. 50 ao 150 a bon aki ataaki raoi – bwa kanga e rabunaki n te aoi (mist) ae matenten.

                Te tia kamateb’ai temanna ae nangi kinaaki ae Samuel G. Green n ana boki te Handbook of Church History ao e korea aio: “The thirty years which followed the close of the New Testament Canon and the destruction of Jerusalem are in truth the most obscure in the history of the Church. When we emerge in the second century we are, to a great extent, in a changed world.”

                Man te Lectures on Ecclesiastial History ao William Fitzgerald e korea aio: “Over this period of transition, which immediately succeeds upon the era properly called apostolic, great obscurity hangs . . .”

                Man The Course of Christian History ao William J. McGlothlin e korea: “But Christianity itself had been in [the] process of transformation as it progressed and at the close of the period was in many respects quite different from the apostolic Christianity.”

                Man te History of the Christian Church ao Philip Schaff e korea: “The remaining thirty years of the first century are involved in mysterious darkness, illuminated only by the writings of John. This is a period of Church history about which we know least and would like to know most.”

                Ma ngkana ti karaua n taratara nako naon te aoi (mist) aio, ao ti na moanna ni konaa n noora te b’ai aika tia n riiriki.

                Te aonaaba are e katea iai ana Ekaretia Kristo bon ana aonaaba te Embwaea n Rom – te kabanea ni korakora n embwaea ae e a tia ni kateaki. E rokoroko ana tataeka i aon Buritan nako tabon Turkey ae ngkai, are e bootiia botanaomata aika a kakaokoro rikiia, aia taetae, aia katei i aan teuana te tautaeka.

                E nangi matoa ana kairiiri Rom ma e bon reke inaomataia botanaomata, n aron are a bon koreaki n ana tua Rom. Ngkana a teimatoa botanaomata aikai n karinea ao ni kinaa te embora mai Rom ao n angaangan Rom are ana bwai Rom, ao a bon kariaiakaki bwa ana kakaraoa katein aia aro ao ni taromauriia antiia aia bakatibu.

                Imuin te bong are te Bentekota, ao abotoro a karaoa kanoan ana taeka Kristo are e tuangiia bwa a nako ni kabutaa te aonaaba n taetaekina te euangkerio are i bukin Abanuean te Atua. Ngke e a moanna ni butanako te aro n Kristian mai Iuta (Judea) nakon abaiia tiantaire ake i meang (north) ao a moanna naba n aitara (encounter) ma naake kaain te aro ni beekan ae bwweberake ma Babiron (Babylon), Bwetia (Persia) ao Kuriiti (Greece).

                Ikai are a kaaitiboo abootoro ma Simon Magus, ke Timon Makuti, te tia kairiiri (leader) n te aro (cult) teuana ae e bwebwerake n te aro (religion) ae e raba nanona (mystery) mai Babiron ni kawai (ancient Babylon).

                Ana tiaka (plot) Timon Makuti bwa e na kabooa (buy) nakoana teuana ae kakawaki i nanon te Ekaretia e bon totokaki iroun Betero (Makuri 8). Ma mitinare ni kewe (false ministers) riki tabeman a manga bon karekea riniia.

                N ana moan reta (epistles), ao Bauro e kaota raraomana i bukiia ekaretia ake i Kuriiti ao Karatia bwa muina ana rairaki nakon te euangkerio riki teuana – ae e uota te rongorongo ae kewe i bukin Kristo ao i bukin ana rongorongo ae raoiroi Iesu.

                Ana euangkerio Kristo e a moanna n raaniiaki (diluted) ngkai a rin mitinare ni kewe ma aia reirei, aika a aanaki man aia reirei kaain Babiro ao Bwetia, ao e a timtim nakoiia kaain te ongoraa (congregation).

                Inanon raabanen te moan tienture, ao abotoro a bon kaungaiia taian memba bwa ana kateimatoaa aia onimaki.

                Iuta (Jude), are tarin Iesu, e kaungaiia taain memba bwa ana kamatoaa n taua aia onimaki are a tia n anganaki (Iuta 3).

                Te abotoro Ioane e kaunringiia tarina bwa e na akea te bwai are ana karekerekeiia iai ma naake a uota reirei aika kewe (2 Ioane 10, KCB).

                A mwaiti aika a araniia bwa Kristian a bon aki raoi rairananoiia. Ma n te tai aei, ni kabane aika a araniia bwa Kristian a bon babainikiriniaki irouiia ana tautia Rom (Roman authorities), bukina bwa a rawa n taromauriia aia embora.

                Te uea Nero are e baba (mad) n bukinii Kristian n te ririki A.D. 64, bwa a kabueka (burned) Rom ao e ruruoniia n bainikiriniia n te aro n akiakaaka. E ngaa ma e ngaa aika mate ibukin aia onimaki (martyrdom).

                Teutana te tai imuina ao, ao taian Iutaia (Jews) mai Baretaina a teirake n kaaitaraiia ana tautia Rom. E taubaraakaki taan kaaitara aikai ao e tiku n urubekebeke Ierutarem n A.D. 70.

                Tii tabeman Kristian ni koaua mai Ierutarem aika reke birinakoia ao a riaon maunga ni kataniia n te kaawa ae Pella.

               

Itiua Mwakorokoron Maiun te Ekaretia (Seven Church Eras)

N te boki ae te Kaotioti ao iai itiua reeta ke rongorongo (messages) nakoiia itiua ekaretia aika a kateaki n te aono ae Asia Minor n raa-banen te moan tienture A.D.

                Ekaretia aikai – Ephesus (Ebeto), Smyrna (Timirena), Pergamos (Berekamo), Thyatira (Tiatera), Sardis (Tiaariti), Philadelphia (Biraterebia) ao Laodicea (Raoritiea)– a bon bane n tei irarikin te kawai teuana i bukin uotakin te meeri (mail) are e kateaki iroun te Embwaea n Rom ni kawai.

                Taan toka n te aoti a toua te kawai aio ma uotaia te meeri man te kaawa teuana nakon te kaawa teuana.

                Kanoan taian reta aikai bon taeka ni kaunganano ao n reirei ao a kaota naba ni kamatataa anuaiia (dominant characteristics) ekaretia aikai n te aro are a bon kinaaki man anuaiia n te tai arei.

                Ma kanoan reeta aikai a bon katauaki naba nakoiia kaain tinanikun kaawa aika uarereke aikai.

                Bon taeka ni burabeti aika a karinaninaki (series), ae kaota anuan te Ekaretia ae koaua ae i mwaaia (future), man te bong are e moanaki iai te Bentekota n A.D. 31 nikarokoa ana Kauaoki Kristo.

                Rongorongon (history) te Ekaretia e na kaotaki man itiua taai (eras) aika a kakaokoro – kakatemanna ma korakorana (strengths) ao mamarana (weaknesses) ao bon ana kangaanga nako aika riki nakoina.

                N aron te meeri ae e baatinaki (pass along) mai Ebeto (Ephesus) nako Raoritiea (Laodicea), ao aiaron ana koaua te Atua ae e baatinaki man te tai (era) teuana nakon te tai (era) are imuina.

                Kanga aron te takakaro are te ua-kai, ke te relay – are e baatinaki te baton, ke te kai, iroun te tia biri temanna nakon te tia biri temanna, ao taan biri aikai a karaoa tabeia, nikarokoa a roko n te tia.

                N moan teiraken te ka-2 n tienture, tao ira-bwi te ririki ae e a tia n bane, ao te baton e a baatinaki mairouiia kaain te Ephuses era nakoiia akana e tia ni weteiia te Atua nakon tain ana Ekaretia are tain Timirena (Smyrna era).

                Akea korakoraia, a aki toki ni babainikiriaki, ao a ribaaki bwa aongkoa e bure aia koaua (heretics), a moanna n aki nooraki i roun te aonaaba. Ma, e ngae n anne, ao e a kaoti man te tienture ae bua, teuana te ekaretia ae e moanna n tatangiraki (popular) ma e rikirake ni bubua kawaina man te euangkerio are e taetaekinna Iesu.

                E bon teimatoa babainikirinaiia kaain ana Ekaretia te Atua i rouiia tautian Rom nikarokoa te ka-4 n tienture ike te uea ae Kontitantiin (Constantine) e a kinaa te ekaretia are e tatangiraki n te tai anne bwa ai te aro (religion) ae e a kamatoaaki (official) n te embwaea.

                 Ma te Ekaretia are e a kinaa e a bon nangi okoro ma te Ekaretia are e kateia Iesu. Ana taeka n reirei, taian koaua (doctrines) are e angan ana abotoro a taunaki i aan ana waaki nako te ekaretia aei ae e katanna i aan aran Kristo. E bon kinaaki ngkoa bwa te aro n Babiron ae Raba Nanona, ae e a aranaki ngkai bwa e Kristian, ae e butimaea te koaua (doctrine) i bukin te akoi (grace) ma e a karikia bwa te raitienti (license). Ti konaa n taekinna ni kangai, bon te aro ni beekan ni kawai ae Babiron ae Raba Nanona (Babylonian Mystery religion) ae e bwaina oneana ae boou ae te Kristian.

                N te tai are e a kinaiia iai Kontitantiin ao te Ekaretia aio e a teirakea ana waaki n kabuta ana rongorongo nakon te aonaaba. Taan anga reirei ao mitinare a mananga nakon iteran nako ana Embwaea Rom ni kabuta ma aia rongorongo are i bukin Kristo. Tao iraua te ngaa – ke tao mirion – aika a ongo te rongorongo aei ao a kakoauaa (believed it). Ma bon tiaki te euangkerio are e taetaekinna Kristo – rongorongon ke taeka ni buraabeti i bukin Abanuean te Atua ae e na roko.

 

E Kamatoaaki ana Koaua te Aro ni Kewe i roun te Embora

Teraa ae e riki nakon te Ekaretia ni koaua inanon tienture ike e rabunaki nako iai te euangkerio?

                Te Embora Kontitantiin e mate n A.D. 337, nakon 300 tabun te ririki imuin taurakin Kristo. E a tia n anga ana taeka ni kakab’aia (blessings) nakon te ekaretia are e kamatoaa bwa bon te ekaretia are e kateia Kristo.

                Ao ngkai e a toki maakuiia (fear) man te taotaobaraaki (oppression) – taan babainikiriinaki (persecuted) a riki bwa taan tia babainikiriniia (persecutors) aomata. Naake man te Ekaretia ni koaua aika a kan kaitaraa aia koaua a kanimaki (branded) araia bwa heretics, ao a tau ni katuaeaki (worthy of punishment).

                Tao i nanon te ririki A.D. 365 ao te Catholic Council of Laodicea e koreia i nanon teuana aia canon ae e nangi ataaki ae kaangai: “Christians must not judaize by resting on the Sabbath, but must work on that day, rather, honouring the Lord’s Day. But if any shall be found to be judaizers, let them be anathema from Christ.” Rairana: “Kristian ana aki katotongiia kaain I-Iutaia n motirawa n te Tabati, ma a riai ni makuri n te bong anne, ao, ana karinea ana Bong te Uea. Ma ngkana iai ae e kuneaki bwa a katotongiia kaain I-Iutaia, ao ke a na riki bwa kaaitaraan are i roun Kristo.” Aei bon te motintaeka nakon te bainikiriinaki ao te tiringaki. Te ekaretia ni kewe e bon aki tiringiia taan onimaki ni koaua i bon i rouna, ma e karikia (cause them) bwa ana kamateaki (Kaotioti 13:15, KCB). Te tua (decree) aio ae e kab’ataki n A.D. 365 e bon kaotia n te aro ae e nangi mataata bwa e boni iai Kristian ni koaua aika a bon kakawakina te Tabati.

                Te baronga n Kristian, ae uarereke, kaain te Timirena (Smyrna era) aio a manga moan birinako – bwa ana kakaea te tabo are ana inaomata ni katea iai aia aro (religious freedom).

                Bon tii teutana rongorongoiia aika reke (recorded). Tabetai a konaa n nooraki n taian footnotes inanon booki n history, a ribaaki bwa e okoro aia koaua (heretics), a bainikiriinaki ao a bon ririmiaki (hounded) i rouiia aiaia (enemies). Ma rongorongoiia ae e nang kakawaki e bon roko mairoun Kristo i bon irouna, n ana taeka ni kaunganano nakon te Ekaretia are i Timirena (Smyrna). “I ata rawawatam ma aki-kaub’aim . . . Ko na tai makui baika ko nangi maraki iai . . . Ko na kakaonimaki ni karokoa matem, ao N na anganiko te bau are te maiu” (Te Kaotioti 2:9-10, KPB).

                Ao ikai are e a manga b’aatinaki te baton mairouiia kaain te Timirena (Smyrna era) nakoiia akana n te Berekamo (Pergamos era).

                Naakai a bon weteaki bwa ana uota te koaua rinanon te tai ae nangi korakora iai te kanganga ae e nangi ataaki n te aonaaba bwa te “Dark Ages”.

                M’aakan (power) ao ana katikitiki (influence) te ekaretia ae kabuta (universal) e bon butanako n taabo nako, are e kabirinakoiia naake a taua ana koaua te Atua nakon nanon te buakonikai.

                Ma a bon aki raroa nako man te bainikiriinaki ke te kamateaki i bukin aia onimaki.

                Ngaia are bon tii tabeman kaain te Berekamo (Pergamus era) aika a bon tiku n aia koaua.

                Teuana te nga te ririki imuin katean te Ekaretia i roun Kristo ao nikiraiia kaain te Berekamo (Pergamus era) aika a rootaki n te kua a b’aatinna aia baton.

                A teirakea aia waaki kaain Tiatera (Thyatira era) ma te korakora ae boou, ao a nakonako n taetaekina raraomakin te buure (repentance) nakoiia ake a maeka n te Alpine Valleys n maiakin Buranti (France) ao meangin Itare (Italy). A mwaiti aika ongo ao a mwaiti naba ake a rairaki.

                Ngke e ongo te ekaretia are e a tia ni kamatoaaki n te tautaeka te rongorongo aio ao a bon rootaki.

                Taan kairiiri n te Ekaretia ni koaua a anaaki ni kabureaki. Tabewaangiia a kamateaki i bukin aia onimaki.

                Imuin maten aia moan taan kairiiri, ao te Ekaretia ae koaua e a moanna n akea kaaina – ma e a manga kaota ubuna i aan ana kairiiri Peter Waldo. Inanon iraua te ririki n te ka-12 n tienture, ao te baronga aei aika a kinaaki n araia ae Waldensians e a manga moan nako raoi mauiia n neiia naba are te Alpine Valley, ao a reitia n taetaekina te koaua are e reke i rouiia n te tai anne. Taian boki ao beeba a bon koreaki ao ni kaobiiaki n te bai (handwritten). N te tai anne bon imwaain karaoakin mitiin n printing.

                N aron are e buraabetinna Iesu i bukiia Tiatera, iai aia onimaki ao taan mwakuri korakora. Aia mwakuri are a tibwa katiaa a bon kakanato riki nakon aia mwakuri mai i mwaaina.

                Ma, n aron are a moanna n taneai iai, a manga reke i rouiia aiaia aika a aki toki ni babainikiriniia, ma, n te tai aio ao aiaia bon te rabata ae e kinaaki bwa te Inquisition – ana tautia te ekaretia are e kinaaki n te tautaeka, ao tabeiia bwa ana kakaeiia mani katuaeiia ke ni kamateiia akana a aki onimakina ana koaua nako te ekaretia aio. Eng, e roko te roo i aon kaawan nako te Alpine Valley are ngkoa te tabo ae mano (safe haven) i bukin karaoan ana mwakuri te Atua.

                Naake a tiku a manga moanna ni katotonga ao ni karekea i rouiia kateiin ao anuaiia kaain aaba ake irarikiia.

                N te tai aio ao e a mwaiti baronga aika a kakaokoro i aon Erube aika a araniia bwa Kristian.

                E ngae n anne, ao te aonaaba e a moanna n ibitaki. Te mitiin i bukin te printing e a reke – ao te ataib’ai e a moanna n rikirake. Te mwakuri ni kaaitara ae te Protestant Reformation e urua ana waaki n kan tauii imwiin b’aai te Ekaretia mai Rom.

                N tain te buaka i marenaia aaro aika a kakaokoro i aon Erube n te tai are e aranaki bwa te Middle Ages, ao a mwaiti aomata aika birinako man kangaangan te buaka ao a kaea Ingiran bwa e reke iai te rau. I buakoiia naakai bon memba n te Ekaretia ni koaua. Uotaia bon aia koaua ao aia onimaki, moaraariki ataakin te Tabati.

                Ma, i aon Ingiran n te ka-17 n tienture ao iai te baronga ae te Puritans aika a kakawakina ana Bong te Uea are n te bong ae Sunday ao a nangi aki kukurei i rouiia akana kawakina te bong ae te Tabati (Sabbath), ma e ngae n anne ao e bon reke naba baronga n aomata i aon nako Ingiran aika a kakawakina te Tabati. E a moanna Iesu ni kakatea te ka-5 ni mwakoro n ana waaki te Ekaretia are te Tiaariti (Sardis era).

                Ingiran n te tai aei e bon boretetanti ao e nangi ribaaia aomata aika a nangi kakan eti (dissenters), ao riki naake a kawakina te Tabati.

                E totonako te Ekaretia ni koaua i aon Ingiran. Ma, n iteran te marawa, ao tabeman aomata a moanna ni kunea te Aba ae Boou (New World – aei ngkoa aran te aba ae Amerika ngke e tuai n riki bwa Amerika).

                Stephen Mumford, temanna te memba n te ekaretia teuana ae kakawakina te Tabati i aon Ronton (London), e kitana Ingiran nako New Port, Rhode Island n te ririki 1664. Rhode Island bon mwakoron Amerika ae te kabanea ni uarereke, ao e kuneaki iroun Roger Williams, man te aro ae te Baptist ae birinako naba mai i rouiia Puritans ake a maeka n te kaawa ae Massachusettes.

                Rhode Island bon te moan aba i aon te aonaaba ae e kariaia te freedom of religion, ke te inaomata n ana aro te aomata bwa aan ana tua ke ana constitution. Ngke e nooria bwa akea temanna ae kawakina te Tabati ao Munford ma buuna a rereitaki ma kaain te aro ae te Baptist i aon Newport. E aki kaota ana koaua, ma e bon kakaraoi kanoaia. Tabeman mai buakoiia, aika a bon kawakina ana Bong te Uea (Sunday) a moanna n ibita aia iango bwa, a taku bwa ngaiia naba, a riai ni kawakina te Tabati (Sabbath).

                A riki naakai bwa te moan baronga aika a kakawakina te Tabati i aon Amerika.

                N te moan tai ao a bobotaki n aia auti. N te Umanibong (Museum) are i Newport, ao e konaa n nooraki aia Record book ae kawakinaki iai – ma araia i nanona – aia biribiri – ao boong aika a rin iai kaaina.

                Ao are e bon teimatoa naba ni kawakinaki bon aia Maneaba ni bobotaki (Meeting Hall) are a kateia i Newport n moan teiraken te ka-18 n tienture. A manga roko kaain tinaniku n bootaki ma ngaiia n aia koaua ao aia onimaki, ngkai e a moanna n manga wewete te Atua nakon ana mwakuri n te Aba ae Boou.

                E manga tei te kauoua n rabata (congregation) n te kaawa ae Hopkins. E bon aki maan ao e rikirake te ekaretia aio nakon irabubua kaaina. Iraua te ngaa aika babititoaki n te karaanga Pawkatuk River are e uakaan ma ngaia. Ao e a mangamoan totonako (decline).

                Ma, i nuukan 1800, ao a manga kaoti congregations, aika a kawakina te Tabati, i aon nako Amerika are aranaki bwa te Midwest. E riki aei man mwiin ana mwakuri William Miller, n ririki aika 1831-1849.

                N te tabo ae Battle Creek, i aon Michigan, n te ririki 1860, ao iraua te ngaa aika manga mwae nako bwa a karaiki n aia koaua ana koraki Nei Ellen G. White.

                A buutaki nako man te ara ni koaua – ana Ekaretia te Atua. A aki tiku n te euangkerio are i bukin Abanuean te Atua ma a onea imwiina n ana reirei nako Nei Ellen n aiaron te “shut door policy”, te “investigative judgment”, te “2,300 day doctrine” ao te “spirit of prophecy,” are a kataia ni kaotia bwa Nei Ellen bon te burabeti n aia ekaretia ao ngaia ae katei ana koaua nako aia ekaretia.

                A araniia bwa te Seveth-day Adventists, ke Te Itibong, are a bon kinaaki iai nikarokoa boong aikai. Ma naake a rawa ni mwaing a bon tiku n te Ekaretia ni koaua ao a kaoki koaua tabeua aika a tia ni bua inanon te tienture are e a tia n nako.

                A kamwainga aia aobiti (H.Q.) nako Marion, Iowa, ao imwiina nako Stanberry, Missouri. Aia makatiin, The Bible Advocate, e a bureetinaki n te tai aei. E aki matebuaka aia mwakuri – a bwebwerake mwaangan rabataia (congregations) n taabo nako i aon Amerika.

Ae ngaia are i nanon te ka-19 n tienture, ao ana rabata teuana ana Ekaretia te Atua ni koaua e a reke teina n te kaawa ae nangi rau ae Willamette Valley i aon Oregon.

Bon taan ununiki naakai, ao bon akea naba aia reirei (no formal education). Akea aia mitinare ae beeba ae e na reireiniia ao ni kairiia. Ma bon te ara are irouiia, Church of God (ana Ekaretia te Atua) ao a kakaonimaki ni kakawakina te bong ae te Tabati.

E bon abwaabwaki kawain te Ekaretia rinanon tienture aika kakamaaku man te bong are te Bentekota.

E mamaara, ao akea te boutoka. Ririki ni babainikirinaki ao n tibanako e bon roota mwaitiia. E rawata koaua aika a bua i aon kawaia. Ma a bon tiku n kawaia.

N tikuiia i Willamette Valley ao a bon tiku ma te kariariaa. E a kaan te tai are ana manga baatinna te baton – nako nanoni baia akana ana weteaki i roun te Atua bwa ana karaoa ana mwakuri n te tai aei ae e a uakaan ma tain te toki.

 

Kaokan Ana Koaua Te Atua Nakon Ana Ekaretia

Man te ririki 1931, teuana te ngaa ao ruabubua (1,900) te ririki man moan katean te Ekaretia, ao te baronga ae uarereke aio are man te Ekaretia ni koaua a moanna ni kakatea rangaia bwa a nang riki bwa kaain te Philadelphia era (Biraterebia) ngaiia. E a roko te tai are e ataaki bwa ai “tain te toki” (“time of the end”). A niniaki n te tamnei ae kareke korakoraia. E a roko te tai are e buraabetinna Iesu n Mataio 24:14 bwa e nang kakoroaki bukina – “E na katanoataki i aonaba ni kabutaa te Rongorongo ae e Raoiroi aei, ae taekan te Abanuea, ba te bai ni kakoaua i bukia botanaomata nako. Ao ngkanne, e na roko te toki.” Taian koaua n aron aei aika bon tia ni bua ma a moanna ngkai n manga ataaki ao ni taetaekinaki.

                Te Biraterebia (Philadelphia era) aio e bon kabarabaraaki n te Kaotioti, mwakoro 3 ao kibuna 7-13. Te Sardis era (kiibu 1-6) n te tai aio e a bon mamaara n tamnei ao e a mwemweere n tabena i bukin kabutan ana euangkerio ni koaua Kristo. Eng, n te tai aei ao e bon bua mairouiia ataakin nanon raoi te euangkerio anne. A ataia bwa e a uakaan ana Kauaoki Kristo, ma akea ataakin bwa teraa ae e na riki n tain te mireniam are teuana te ngaa ririkina (1,000 year millennium), ao riki bon akea ataakin te koaua are e na roko Kristo bwa e na tautaeka (rule).

                Ao nakon rabatan ana Ekaretia te Atua ni koaua ae te Biraterebia (Philadelphia era) ao ti warekia: “Nakon ana anera te Ekaretia . . .” Te taeka ae anera ikai e bon reke man te taeka n Kuriiki ae aggelos ae nanona – te tia uarongorongo (messenger), ke te tia tarataraa arom (agent). E aki tii nanonaki ikai anera ma e konaa naba n nanonaki iai aomata. Ikai tao e a manga oti ana mwakuri te Atua ae e karika te bwai teuana ma uoua nanona (duality). E konaa ni nanonaki ikai te anera ae e tamnei rabatana ae e a tia n rineaki bwa e na agent ke te tia bubuoki i bukin te Ekaretia ae e tei n te tai aei. Ma e konaa naba n nanonaki ikai te aomata ae te tia uarongorongo ke te agent are e a tia te Atua ni kateia bwa e na kaira ana Ekaretia n te tai aei.

                Ti na reitia nako ma te kibu 8: “I atai am makuri. Iai te mataroa ae I kaukia i maim, ao akea temanna ae e kona ni kainna. I ataia ba ti teutana korakoram, ma ko boni kawakina naba au taeka, ao ko aki kaki taekau.”

                Te Ekaretia n taina aio (Bereterebia) e na kariki uaa. N taina aio (this era) – ke n nakon te aomata are e na kairiiri (human leader) – ao te Atua e a tia ni kateia i matana te mataroa ae e uki. E koreaki n 2 Korinto 2:12 ao n Makuri 14:27 bwa e kangaara Kristo ni kauka te mataroa nakon Bauro bwa e na nakon aaba nako bwa e na taetaekina te euangkerio. Te Ekaretia aei ao/ke ana tia kairiiri bon akea korakoraia ke n reke aroiia n ana aonaabaTatan aio ma a bon matoatoa n aia onimaki nakon ana Taeka te Atua. E ngae ngke a bua (lost) taian koaua, aika moan anganaki taian moan abotoro i roun Iesu, a manga kaokaki (restored) rinanon te B’aibara nakon te Ekaretia n Bereterebia aio bwa bukina bwa a bon kakaonimaki ni kakawakin.

                E kaotaki n ana boki Maraki 3:1-5 ao 4:5-6 bwa te Atua e na kateirakea temanna man korakoran ao n tamnein Eria, teutana te tai imwaain ana Kauaoki Kristo. N Mataio 17:11 ao e taku Iesu, aio i muin tian taben Ioane te Tia Babitito, bwa Eria ae buraabetinaki ikai “e na bon roko, ao e na kaeti (restore) bai ni kabane.” E ngae ngke e taekinaki bwa Ioane te Tia Babitito e roko naba n korakoran ao tamnein Eria, e bon aki kaeta te bai teuana. Te aomata ae e na kateirakeaki imwaain ana Kauaoki Kristo e na katauraoa (prepare) te kawai – katauraoa te Ekaretia – i bukin rokon Kristo, ao e na kaoki (restore) taian koaua aika a tia ni bua n tain maiun te Ekaretia n taai ake i mwaaina. Ao riki bon iai te mataroa ae e na kaukaki nakon te tia kairiiri/te Ekaretia bwa e na kakoroa bukin Mataio 24:14: “E na katanoataki i aonaba ni kabuuta te Rongorongo ae e Raoiroi aei, ae taekan te Abanuea, ba te bai ni kakoaua i bukia botanaomata nako. Ao ngkanne e na roko te toki.”

                Taeka ni burabeti aikai koro nanoiia ngkai. Te euangkerio ni koaua e a tia ni kaokaki (restored) ao e a tia n roko ma korakorana i aon aban nako te aonaaba ni kabuta.

                Te Ekaretia n Bereterebia aio e a reke maiuna ae kakorakoraaki n te Tamnei.

                Ni kabane rabakau aika boou ma taabo ni mwakuri a bane ni kamanenaaki mani kabonganaaki.

                E kabonganaaki moa te reirio (radio), man teuana te tabo ni kanako bana ae uarereken te kaawa ae Eugene, i aon Oregon. Ao imuina te bureeti (printing press). E kaoti te TV n te ririki 1945 – n bon mwiin ana Ka-2 ni Buaka te Aonaaba. E moanaki ni kabonganaaki te TV i roun te Ekaretia n te ririki 1955. Te euangkerio ni koaua, n ana moan tai inanon te maan ae 1,900 te ririki e a moanaki ni taetaekinaki ao ni kabutaki n te beeba nakon aban nako te aonaaba. E a rikirake maiun te Ekaretia.

                Taian moan abotoro ana bon miimii n noora buburan ao raababan te mwakuri ae e waakina te Ekaretia n Bereterebia. Te aro n rereitaki (communications), rabakau aika boou (technology) ao bwaai (resources) ni mwakuri riki tabeua are e a tia ni katauraoiia te Atua nakon ana Ekaretia ana bon taraa ni kamiimii nakoiia naake a bon moan anganaki te tabe ae kakawaki aio 2,000 te ririki n nako.

                Ma bwaai tabeua ana aki taraa ni kamiimii – te Tabati ao Boong aika Tabu, arana, ana Ekaretia te Atua ao te euangkerio i bukin te Abanuea – aikai ana bon kinai – bwa a uotaki rikaaki man ana tai Kristo nakon te tai ae tain te toki.

 

_____________________________________________________________________________________

E toki ikai kanoan te mwakoro aio.