E boni Uti n Sunday?

E aki Uti n Moan bongin te Wiiki (Sunday)

E bon taunaki Iesu n ruana tenibong te ngaina ma tenibong te bong, n aron ae E taku n Mataio 12:40? Ko kona n karinna tenibong te bong ma tenibong te ngaina i nanon bakantaain te “Good Friday” ao otintaai n te “Easter Sunday”?

E taneai teaba n te koaua are aongkoa Iesu e tauraki n te kaibangaki n te Kanimabong, ao E uti n tmoaningabongin te Tabati. Teraa raoi koauan boong aikai? Ti na okira te B’aibara ba e na kaotia nakoira ba boong raa aikai ni koaua.

Kanikina

Taiani Baaretaio temwaangina a titirakinna Iesu ba e na kaota te kanikina - ae kamiimii - teuana ba kaotan are boni Ngaia te Meetia.

E kaekaia Iesu: “A ukoukora te kanikina te roro ae buakaka ae aki ongotaeka nakon te Atua! ma akea te kanikina ae ana anganaki, b’a ti te kanikina are te baere e riki nakon Iona are te burabeti: B’a aron Iona ngke e mena i nanoni biroton te ika ae rangi ni buubura tenibong te ngaina ao tenibong te bong, ao ai aron naba Natin te Aomata: b’a e na mena i aantano TENIBONG TE NGAINA AO TENIBONG TE BONG” (Mataio 12:39-40).

E katereterea ikai Iesu ba TII te kanikina ae E na anga ba kakoauaana ba bon te Meetia Ngaia bon are E na mena “i aantano” tenibong te ngaina ao tenibong te bong.

Kakawakin te Kanikina

Baaretaio aikai aika a aki butimaea Iesu a tangira te bai ni kakoaua (proof). Iesu e anganiia ma tii teuana te kanikina ba te bai ni kakoaua. Te bai ni kakoaua aio bon tiaki kakoauaan te manga uti, ma kaotan maanin te tai are E na mena i aantano i mwaain manga utina.

E kabakaa ana taeka Iesu ba bon Ngaia ara Meetia ngkana E na tiku i aantano tenibong te ngaina ma tenibong te bong. Ngkana e bon tii tiku iaantano tenibong te ngaina ma tenibong te bong, ao E na bon kaotia ba boni Ngaia te Meetia – ngkana E aki kakoroa bukin te kanikina aio ao e riai ni kakeaaki ba ngaia te kewetaia!

Moriuaka e karikia aomata Tatan ba ana aki kakoauaa karakinan Iona ao te “ika ae buubura”! Moriuaka te riaboro e kateirakea te katei (tradition) are e kakewea Iesu bon te Meetia!

Aia kangaanga taan kaaitara

Tii teuana te kanikina aio ae e kaotia Iesu ba kamatoaan koauana ba boni Ngaia te Meetia are a nangi tabeaianga iai taan kamatebai ao taan kaaitara. Angaia n kataia n kabuaa Mimitongin Iesu a boni n nangi kangare. Ba ngkana ana kabaraa n aron ae kabarabaraaki ikai ao katein ke aron te “Good Friday-Easter” are a tia n kateia e na boobukitaua n maanikun.

E taku temanna te tia kamatebai, “Eng, ti bon ataia ba e bon mena i aantano Iesu n te maan ae tii iteran are E a tia n taku!” Temwaangina a taku ba n aia koaua ao te taetae n Kuriiti, are e koreaki iai te NU-Tetemanti, e bon nanonaki iai teniua te tai (period), ae tao te bong ke te ngaina.

N aia koaua aio ao Iesu, e kaweneaki n ruana i anntano teutana te tai imwaain bakantaain te Friday, ao E manga teirake notintaain te Sunday – uoua te tairiki (bong) ao teuana te ngaina.

Ana Kabarabara te B’aibara

E boni bati te aki oota ma are ti katiteuanaaki iai bon te taeka ae “tenua te bong ao tenua te ngaia” e bon ataaki ba te maan ae 72 te aoa. Tenua tebwimauoua te aoa te ngaia ao tenua tebwimauoua te aoa te bong (tairiki).

Ti na taraa moa ana boki Iona 1:17, “Ao e kab’autaki Iona n te ika ae e buubura, n ana babaaire te Uea, e mena i biroton te ika TENUA TE NGAINA AO TENUA TE TAIRIKI” (Te B’aib’ara  app).

Ao e bon katereterea Iesu ba n ARON Iona ngke e mena i biroton te ika tenua te ngaina ao tenua te bong, ao ai arona naba Ngaia n te maan anne n ruana i anntano.

Tao e bon ataia Iesu maanin te tai ae teuana te “ngaina” ke teuana te “tairiki”? E  kaekaia Iesu ao e taku, “Tiaki tebwi ma uoua te aoa n te ngaina . . . . ma ngkana e nakonako n te bong, ao e untabataba b’a akea te oota” (Ioane 11:9-10, Te B’ab’ara app).

Ti bane n anaa ara koaua man te B’abara ba e teirake Iesu n te katenua ni bong. Ti na noora kabarabaraan te maan ae karekea te katenua ni bong man te B’aibara.

N Karikani B’aai1:4 ao te Atua “E karaurea te oota ma te roo. Ao e arana te oota b’a te “Ngaina”, ao te roo b’a te “Tairiki.” E tairiki, ao e ngaina, bon te moa ni bong. . . . E tairiki ao e ngaiana, bon te kauoua ni bong . . . . ao E nooria te Atua b’a e raoiroi. E tairiki ao e ngaina, ao bon te katenua ni bong .(kibu 4 nakon 13, Te B’ab’ara app).

Ikai ao ti noora ana kabanarabara te B’aibara bukin te maan ae tenuua te bong: tenua te tairiki ao tenua te ngaina – ao e taku Iesu ba kaka-tebwi ma uoua te aoa kanoaiia ae bootana nikabane bon 72 te aoa.

Tao e anganaki te koraki teuana n te moan rinan ao bon akea ana kangaanga n roko naba n te ware aei.

Boutokaan te Koaua aei

*Noora Mareko 8:31. “. . . .b’a e na kamateaki, ao i MWIN tenibong, E na manga uti.”

*Noora Mareko 9:31. “E na kam’aneaki Natin te Aomata, ao a na tiring, ao ngkana e mate, ao E na manga uti i MWIN tenibong.”

*Ao Mataio 27:63. “. . . I mwin tenibong, ao N na manga uti.” E aki konaa n kee i aan 72 te aoa.

*Ao Ioane 2:19-21. “Kam na urua te Temboro aei, ma N na manga kateia n ti tenibong . . .ma te Temboro ae nanonna Iesu bon rabatana.”

Te Bong ae E Uti iai

Ngkana e na iraki te maan ae 72 te aoa, ao ara Uea e na uti n bon te tai naba are e taunaki rabatana i aantano.

Ti na ataa te bai ae nangi kakawaki.

Ngkana e konaa n reke i roura te tai ao te bong raa are e boo iai te taunimate, ao e na konaa n reke ngkanne te tai ma te bong are E manga uti iai. Ngkana e taunaki n te bakantaai, ao e tiku i aantano tenua te bong ao teua te ngaia, ao te manga uti e na kaea naba te tai are n te bakantaai tenibong i mwiina.

Te bong are e tauraki iai Iesu e bon bakaraa te bong are te “bong ni katauraoi” ke Preparation day”, ae te bong imwain “te tabati” (Mataio 27:62; Mareko 15:42; Ruka 23:54). E toki korakoran te bong aei n te bakantaai, n aron ae e baereia te B’aibara (Nakoia Ibonga 23:32).

N te aoa tenua n te bakantaai ao e takarua Iesu nakon Atuana (Mataio 27:46-50; Mareko 15:34-37; Ruka 23:44-46).

Ao Iesu e boni taunaki naba n te bong naba aei – i mwaain banen te bakantaai (Mataio 27:57; Ruka 23:52-54; Ioane 19:42). E reitia Ioane n taku ba “ bukina ngke bongin te katauraoi irouia I-Iutaia te bong arei.” N aron aia tua I-Iutaia ao maate nikabane a riai n taunaki i mwaain te Tabati ke Ana Bong ni Botaki te Atua (ana reke Ana boong n botaki te Atua n te boki “Nakoia Ibonga”).

N te bong are e mate iai Iesu ao ni taunaki naba iai bon te bong n katauraoi nakon te Ana botaki te Atua are te Berena ae aki Karikaki (Feast of Unleavened Bread). Tabeua B’aibara a koreia ba te Toa n Riao ke te Passover. Ma Iesu e kawakina te Toa anne n te tairiki imwain katakana. Te bong are i muin te Riao bon te Berena ae aki karikaki ae e na kawakinaki inanon itiua te bong.

Ti na okira maten Iesu.

E mate i muin te aoa 3 teuatana n te bakantaai ao e taunaki naba teuatana te tai imwaain bungin taai. Ao ngkai te manga uti e na kaea naba imarenan te aoa 3 n te bakantaai ma bungintaai, tenibong imwiina, teiraken Iesu e riki, tiaki n te kaarangaina, ma n te bakantaai n uakaan ma bungintaai. E katounako, ma bon ana taeka te B’aibara!

Ngkana e uti Iesu n te tai riki teuana, ao E na bon aki mena i aantano tenua te ngaina ao tenua te bong, ae nanona ba e aki korobukin kaotan te kanikina are e na kaotia ba bon te Meetia Ngaia.

Ibukin aei ao te katei n kawai ae e tauaki ngkai e riai ni uruakaki!

Te Tabati ra are i muin maten Iesu?

Tao e nooraki ba te B’aibara e bon taekinna ba te bong i muin te mate bon te Tabati (Kaonobong). I bukin aei ao angiia botanaomata a taku ba e mate Iesu n te Kanimabong.

Ti ataia man bokin taiani uaengkerio ake au aba bongin te mate bon te bong ni “katauraoi.” Te katauraoi i bukin te Tabati (Sabbath). Ma te Tabati ra?

N ana boki Ioane mwakorona 19 ao e nangi maataata: “Te bong arei bon te bong ni katauraoi i m’ain te Toa ae te Riao” (kibu 14). “Ba te bong ae kakannato te Tabati arei” (kibu 31). N te B’aibara n I-Matang ao tabeua B’aibara n Kiribati ao ena kangai taekana: “Ba te bong ae rietaata te Tabati arei”- te “High Sabbath” n te taetae n I-Matang.

Teraa te bong ae e rietaata? Kaekaana i roun te I-Iutaia ao e na tuangko ba bon teuana mai buakon ana bong ni bootaki te Atua aika tabu. Kaain I-Iutaia a kawakinna itiua (7) bootaki aikai ni katoa ririki – ao ni kabane a aranaki ba te Tabati. Tabati n te ririki a bon bakaraa taia are n te karenta, n boong aika a kakaokoro n te ririki teuana ma teuana. E konaa n bakaraa te Moanibong, Katenibong ke te Tabati.

Ngkana ko noori kiibu aikai, ao kona nooria ba boong aikai a bon aranaki ba Taabati: (Nakoia Ibonga 16:31, 23:24,26:32, 39).

Ti na ti nakon Mataio 26:2: “Kam na ataia ba ai ti uabong ao e a roko te Toa are te Riao, ao ane e na kam’aneaki iai Natin te Aomata”. (Te B’ab’ara app). Ao ngkana ko reita am uareuare ao kona nooria ba Iesu e bon kamateaki n bongin te Toa are te Riao, ke te Passover!

Ao teraa te Toa are te Riao?

N te boki are te Otinako mwakorona 12 ao e taekinaki ikai te moan Toa are te Riao. Natin Iteraera a tiring te tiibu, ao a beenia kain aia mataroa n raraan te tiibu, ao te auti are iai te raraa iai ao te anera ae e uota te mate e riaona, ni kamauiia kaain te auti anne man te mate. Imuin te Riao ao iai te botaki ae tabu ke te Tabati n te ririki.

Noori bongiia: “Kam na karao te TOA ARE TE RIAO b’a karineau ni katebwi ma auan bongin te moan namakaina ni katoa ririki” E na moanaki te TOA ARE TE KARIKI AE AKI KARIKAKI  nakon te bong are i mwiina (te 15th)” (Warekaia Iteraera 28:16-17, Te B’ab’ara app).

Te tiibu i bukin te Riao ae e kamateaki ni katoa ririki n te ka-14 n bong n te moan namakaina ae “Abib” kanga bon Kristo, ana Tiibu te Atua are e uotaanako ana bure te aonaaba. Kristo bon ara Toa are te Riao ae te karea i bukira (I Korinto 5:7).

E bon kamateaki Iesu n bongin te Toa are te Riao ao aei e bon kakauringaaki nikatoa ririki. E tauraki n te ka-14 n bongin Abib, aia moan namakaina Iteraera n te ririki. Ao te bong aio ae te Toa are te Riao bon te bong i mwaain – ao bon te bong naba ni katauraoi – te bong n Botaki ke te Tabati ae Rietaata are kakaraoaki nikatoa ririki, are bakaraa te ka-15 n bongin Abib. Te Tabati aio e konaa ni bakaraa te bong teuana inanon te wiiki. Angin te tai ao e baabaka n te Kaabong.

N aia karenta I-Iutaia ao n te ririki ike e tauraki iai Iesu n te kaibangaki  ao bongina bon 14 n Aibib, ae te Katenibong, are bongin naba te Passover, ke te Toa are te Riao. Ao te Tabati ae Rietata bon te Kaabong, n te bong are i mwiina. Aei bon te Tabati are e a kaan roko are e barekiia iai Ioteba tei Arimatea ma raona ba ana uaekoa n “tauna” rabatan Iesu n bakantaain te Katenibong anne. Boni uoua Tabati aika a okoro n te wiiki anne.

Te Bong ra are E Uti iai?

Taan moan kakaae, Nei Maria Makaterena ma raona tabeman, a roko n te ‘tomb’ ke ‘bangaia maate’ n moan bongin te wiiki (Sunday), ao e bon kaarangaina, e boni roo, ba taai e a tiba moanna uarakena (Mareko 16:2; Ruka 24:1; Ioane 20:1). Kiibu aikai aika a kateitei iai tabemwaang ba aongkoa e uti Iesu n te moaningabongin moan bongin te wiiki (Sunday morning). Ma e aki taekinaki n kiibu aikai.

Ngke a roko n te tabo ao e a kaman uuki bangaia maate ike e kaweneaki rabatan Iesu iai. N kaarangainan moan bongin te wiiki anne ngke e bon roo, ao akea Iesu ikekei! Noora ana taeka te anera are e mena i mwaaia, “Akea ikai, ma e a tia n manga uti” (Mareko 16:6; Ruka 24:6; Mataio 28:5-6).

E teirake ningai ngkanne?

Ti ataia ba e “taunaki” Iesu n te bakantaai n uakaan ma bungin taai. Tenibong i mwiina, ngkana e na kakoroaki 72 te aoa ao E uti naba n te bakantaai ae uakaan ma bungin taai n te bong ae te Kaonobong! Te Tabati e toki n te bakantaai. E bon kaan ma bungin taai are e a roko ngkanne moan bongin te wiiki (Sunday). Ae nanona ba, bon tiaki te Sunday are E uti iai.  E boni uti n te Kaonobong ke te Sabbath!

E taku taekan I Korinto 15:3-4: “B’a I moa n anganingkami i buakon baika a kakannato te baere I anganaki naba: b’a E mate Kristo i bukin ara bure . . . . E taunaki, ao E a manga uti n te katenibong n aron taekana n te B’aibara.”

Tia nooraki ngkanne ba bon akea te kibu n te B’aibara ae e kamatoaa ba bon tii Sunday ae bongin utin Kristo. Tao kona tounako, ma aei “aron taekana n te B’aibara”.

*************************************************************************************

I Bukiia aika a kan ataia:

Bongin te Toa are te Riao* man aia Karenta I-Iutaia.

2022 – Eberi 15 Kanimabong

2023 – Eberi 5 Katenibong

2024 – Eberi 22 Moanibong

2025 – Eberi 12 Kanimabong

*uringnga ba e karaoaki n te tairiki i mwaain te bong are e oti. Katoto: 2022 – te Passover e observed naki n tairikin Eberi 14.Ao ai arona nako.

p.s. E nakea Iesu ngke E uti? Aei bon te rongorongo teuana ae ab’ab’aki ao koa manga bon kaakauka te site aio i bukin reitan am kakae nako.

**************************************************************************************************************************************************************************