Teniman te Atua?

Te ‘Trinity Doctrine’

Te koaua are e nangi butimaeaki irouiia Kiritian bon te koaua are te Atua bon teniman, ke, te Trinity – Te Atua n teniman rabatana – te Tama (Father), te Nati (Son) ao te Tamnei ae Raoiroi - ae Tabu (Holy Spirit – are e aki toki n aranaki naba bwa te Holy Ghost).

E kangaara n rin te Trinity Doctrine aio n aia koaua moan Kiritian (traditional Christianity) nikawai?

Ti na kamatoaa ikai bwa e bon aki roko te koaua aio man te B’aibara. E a tia n taekinaki ikai bwa botanaomata ni kabaneia a bon bane ni mamanaaki iroun Tatan te riaboroo (Kaotioti 12:9, Kiribati Protestant Bible, KPB). E kangaara, ngkanne, Tatan ni karinna (introduce) te koaua aio n te aro n “Kiritian”?

E kakaongoraa rongorongon te titiraki aei. E bon nangi kamiimii bwa Tatan e aki ti mamanaa (deceive) te aonaaba ni kabuta, ma e mamanaa naba te aro n “Kiritian” – te aro are e uota aran Kristo ao are ngkoa bon te aro ni koaua. Eng, e bon karaoa aei Tatan!

E karaoia rinanon ana ekaretia ae kewe (false church), ae moan tei n te ririk A.D. 33 iroun Timon te tia tabunea (Simon te Sorcerer), ae taekinaki n Makuri (Acts) mwakoro 8. Bon ngaia atuun te aro are Babiron ae raba nanona (Babylon the mystery religion) i aon Tamaria.

E kangaara n tei aia aro ni beekan aio i Tamaria? Bwa bon tiaki kawaan Iteraera ngkoa te kaawa aei?

E koreaki n te boki ae 2 Uea 17:23-24 bwa Tiaremaneta (Shalmaneser), uean Atiiria (Assyria), e buakana te abanuea are i meang (northern kingdom) – ae Iteraera – ao e kamwaingiia nako kaaina man te kaawa ae Tamaria, ao e karokoia ana botanaomata mai Babiron ao e kamaekaiia iai. Te botanaomata aio bon kaain te aro ae raba nanona mai Babiron. Bon tiantaire ngaiia. A maekana te tabo are i meangin Baretaina (Palestine) n ana tai Iesu. Kaain Iutaia (Jews of Judea) n ana tai Kristo a bon aki kan karekerekeiia ma aomata aikai, ao a weteiia bwa kamea (dogs). Ma, tiantaire aikai a bon kateimatoaa aia aro ni beekan aio ae raba nanona mai Babiron inanon te moan tienture (1st century).

N te ririki A.D. 33, uoua te ririki imwiin katean ana Ekaretia te Atua (Church of God) n te bong are te Bentekota (Pentecost,) iroun Iesu Kristo, ao te rikan (deacon) ae Biribo (Philip), ae e a manga riki bwa te tia nakonako n tataekina taekan te euangkerio (evangelist), e uairio nako Tamaria ao e tataekina ana euangkerio Kristo ikekei. Timon are te tia tabunea e roko naba, ibuakoia baronga n aomata, bwa e na ongora naba irouna.

Timon e a bon tia ni maamanaia kaain te aba aei, ao a iriria (followed) bwa aia tia kairiiri n aia aro ae raba nanona mai Babiron “ao a bane ni baroakinna ataei ma ikawai, ao a kangai: Teuaei, boni M’aakan te Atua” (Makuri 8:10, Kiribati Catholic Bible, KCB).

Ngke a kakoauaa rongorongon abanuean te Atua (kingdom of God) are e tataekinna Biribo nakoiia, ao a babititoaki (baptized) aomata aikai, ao Timon e bon reke naba angana ni babititoaki irarikiia.

Ao e manga roko Timon ni kawariia abotoro aika Betero ao Ioane, ao e uota te mane (money) bwa ana bwai n anainano (bribery), ao e tuangiia abootoro aikai bwa ana anganna te mwaaka ni katoka bai (laying of hands) i aoia aomata bwa e na reke irouiia te Tamnei ae Tabu (Holy Spirit). E bon kaota aki kukureina ao e kataetaea (rebuked him) ma te bwanaa ae matoa Betero. E ngae n anne ao Timon e manga tataekina bwa bon ngaia naba temanna aia abotoro Kiritian (Christian apostle), ao e arana ana aro are e raba nanona mai Babiron bwa te “Aro n Kiritian” (“Christianity”). E kabonganaa te koaua (doctrine) are te akoi (grace) ibukin kabaraan buure (forgiveness of sin), ma e raira te koaua aei nakon te raitienti (license) n aki kan ongo iroun te Atua (Iuta 4). E mwakuri korakora bwa e na karika ana aro ni beekan aio, are e aana i aan te ara n Kiritian, bwa e na riki bwa te aro ae taabangaki (universal religion), bwa e aongan reke irouna te mwaaka n tautaekana te aonaaba (political rule of the world).

Timon, te “Pater”(Peter), man te aro ni kewe aio, e aki koro bukin ana iango aio n ana tai ni maiu. Ma taan kairiiri imwiina, man aia etukuata (headquarters) ae kamwaingaki nako Rom (Rome), a bon kakoroa bukin aia kan tautaekana te Embwaea n Rom (Roman Empire), ao onean mwiina ae te “Embwaea n Rom ae Tabu” (“Holy Roman Empire”). Te embwaea aio, Holy Roman Empire, ai aoni kawaina n bobongaraoi kateana kaua iroun aban Erube (Europe) aika a kaaina te ‘European Union’ n taai aikai.

Te Euangkerio ae Kewe

Inanon 60 A.D., ao aban nako te B’aibara aika kinaaki ngkai bwa te ‘Middle East’ a bon tia n rairaki man te euangkerio ae koaua (true gospel) nakon are e tokobitoaaki (I-Karatia 1:6-7, Kiribati Protestant Bible, KPB). E boni maiu te abotoro Bauro n te tai aei bwa bon ngaia are e korea te reta aio nakoiia kaain Karatia. Ao inanon 90 A.D. ao e a manga korea te boki ae te Kaotioti n te abamwakoro ae Patmos.

Bon teutana te tai i mwiin aei ao te aro are e kateirakea Timon n te ririki 33 A.D. e a kataia n ibita aia waaki Kiritian ni koaua (true Christian) ae te Riao (Passover) nakon aia nebonebo (ceremony) kaain Babiron ae ataaki n arana ngkai ae te ‘Easter’ – ingoan atuaia te aine ae Astarte ke Ishtar.

Imwiin maten te abotoro ae Ioane, ao temanna ana ataein te reirei (disciple) ae Polycarp, e a teirakea te kauntaeka i aon te Riao/Itita (Passover/Easter) ma te Bishop n Rom, ae te tia kairiiri ngkanne n te aro are e kateirakea Timon.

Ao imwiina riki ao temanna naba ana reirei Kristo, Polycrates, e bon manga tabekarake riki te kauntaeka i aon naba te Riao ma temanna naba te Bishop n Rom. Te kaunikoaua aei e ataaki n arana ae te Quartodeciman Controversy. E taekinna Polycrates, n aron are a tataekinna Iesu ma ana reirei, bwa te Riao e riai n karaoaki (observed) n aron te waaki n Kiritian ae boou are e moan karaoaki (introduced) iroun Iesu ao te abotoro ae Bauro (1 Korinto 11), are a kabonganaa te burawa ae e aki riki (unleavened bread) ma te uain (wine) bwa onean miin te karea (sacrifice) ae te tiibu (lamb), n moan tairikin (eve) te ka-14 n bongin te moan namakaina ae Nisan n ana karenta te Atua, ae bakara te Spring, ke, tain te Maiu. Ma te ekaretia are i Rom e bon kamatoaa bwa e na kakaraoaki n moan bongin te wiiki are e bwakara ara bong are te Tabati (Sunday).

Ao inanon te tai naba aio ao iai naba te kauntaeka ae e boo, imarenan Dr. Arius man te aono ae Alexandria, te Kiritian temanna ae mate n A.D. 336, ma bishop aika a mwaiti, i aon taekan te Atua ae Teniman (God a Trinity). E bon kaitaraa te koaua aei Dr. Arius ma bon iai naba kaairuaana.

N te ririki A.D. 325, ao te Embora ae Constantine e tewea ana bowii te Kauntira n Nicene (Nicene Council) bwa ana karaoa aia babaire i aon taian kauntaeka aikai. E bon tuai n riki bwa te Kiritian te uea Constantine n te tai anne, ma bon iai m’aakana ngkai bon te uea ngaia. Te Kauntira aio e kabwaatia (approved) bwa te Riao, ke, te Itita e na bakaraa moan bongin te wiki n taai nako (Easter-Sunday), ao e kabwaatia naba bwa te Atua bon teniman (Trinity). Constantine, ngkai te uea ngaia, ao e a kamatoai bwa te TUA. Ma e bon aki konaa ni kamatoaa bwa te KOAUA!

E a tia ni mwamwanaa te aonaaba Tatan ibukin ANTAI ao TERAA te Atua – ao ibukin Kristo ao te Tamnei ae Tabu (Holy Spirit). Ao ibukin ana TAUTAEKA TE ATUA (GOVERNMENT OF GOD),are e kateitei i aon tuan te tamnei (spiritual laws) are ana TUA TE ATUA (GOD”S LAW). Ao, TERAA ao BUKIN TERAA te aomata, teraa te kamaiuaki (salvation), e na kanga ni reke i roum, teraa te euangkerio ae koaua (true gospel), teraa (what) ao bukin teraa (why) te ekaretia (church) ao teraa kanoan taai aika ana roko (future)!

Teraa Aron te Atua?

Te taeka ae ‘Trinity’ e bon aki kabonganaaki n taekan nako te B’aibara n I-Matang, ke ni koreaki irouiia taan korea bokin nako te B’aibara. E na kamatataaki aio rimwi. Te Atua e bon aki katoka (limit) mwaitina nakon ‘Teniman’. Te koaua aio, ngkana e a ataaki, bon te kaotioti ae nangi kakukurei nakon te aomata!

Te moan tai ni iangoaki ke ni tataekinaki bwa te Atua bon Teniman e teirakeaki inanon banen te ka-2 n tienture – tebubua (100) te ririki imwiin korean angin bokin te Nu-Tetemanti. Te aro n Kiritian ae kewe (Te Kaotioti 17, Kiribati Protestant Bible, KPB) are e kateirakea Timon te tia tabunea e bon teimatoa ni tataekinna te kewe aio n raonaki ma te waaki ni beekan (pagan) ae te Easter. Ma ana Ekaretia ae Koaua te Atua (True Church of God) e bon teimatoa n aki butimaea. Te kauntaeka i aon aei e a roko n korakorana are e a moanna n aki karekea te rau (peace) i aon te aonaaba. Te beekan ae te uea Constantine e a wetea te Kauntira n Nicene bwa ana karekea etin kakauntaeka aikai. Ma ana taan boutoko te uea Constantine a bon nangi mwaiti are a taubararaanako ana Ekaretia te Atua ae e bon uarereke ana mwaiti (Kaotioti 12, KCB).

Angiia kaain te Kauntira n Nicene a boutoka te Uea Kontitantiin n kabwatia bwa te Riao (Passover) e na kakaraoaki n te bong ae te Tabati (Sunday) n taai nako, ao are te Atua bon teniman mwaitiia (Trinity).

Ko konaa n wareka rongorongoiia ekaretia aika uoua aikai n te boki ae te Kaotioti. N te ka-12 n mwakoro ao e taekinaki iai ana Ekaretia te Atua, ae e korakora bainkiriana (persecution).E aranna te ekaretia aio Iesu bwa “te nanai ae werereke”. N te ka-17 n mwakoro ao ko na wareka rongorongon te ekaretia ae kewe – te ekaretia ae nangi totoa, ae e aranaki iroun te Atua bwa “Babiron ae kakannato, ae raba nanona, tinaia kabekaau” (kibu 5, Kiribati Catholic Bible, KCB). E tei ibuakoia ao n toka i aoiia tauatekan te aonaaba. Ana miimii kaain aon te aonaaba ngkana a noora te aro-tautaeka (religio-political) aio ngkana e na manga kataia n kateirakea te tautaeka ngkoa bwa ai te Holy Roman Empire! E a moan tei rabatana bwa te Common Market, ma n taai aikai ao e a kinaaki ngkai bwa te Europen Union.

A Karinaki Kiibu aika Kewe

Bon tii teuana te kibu man te B’aibara are a kateitei aona naake a taua te koaua ae “teniman te Atua (Trinity). E kuneaki te kibu aio n 1 Ioane 5:7-8, n te B’aibara n I-Matang ae te Authorized Version, ao anne e rokinaki n taekan te kibu anne inano: “Ba teniman tani kakoaua,[i karawa, te Tama, te Taeka, ao te Tamnei ae Raoiroi: ao boni teniman ngaiia. Ao teniman tani kakoaua i aon te aonaaba], ba te Tamnei, te ran ao te rara, ao a boraoi aia koaua ngaia teniman (KCB). Taeka aika rokinaki akanne a bon karinaki irouiia taan korea te B’aibara nakon te rairaiiri ae te Latin Vulgate n maon te ka-4 n tienture. E bon aki nooraki inanon aia koroboki kaain Kuriiti (Greek manuscripts) rimoa ao inanon B’aibara n I-Matang n taai aikai. A bon karinaki inanon te tai n kauntaeka imarenan Rom ma Dr. Arius ao ana Ekaretia te Atua.

E kabwarabwaraaki n ana komantare B’aibara nako (Bible commentaries)bwa taeka aikai a bon aki koreaki n ana boki te abotoro Ioane, ke tao inanon ana boki aika e a kaman korei. Inanon ana boki ake teniua (3 epistles) ao n ana boki naba ae te Kaotioti, ao te abotoro Ioane e taetae ibukin “te Tama, ao . . . te Nati” (1 Ioane 1:3, KCB), ao bon akea “te Tama ao te Taeka”, n aron are e koreaki n te kibu are e karinaki n 1 Ioane 5:7-8.

Bon iai bukina ae koaua ngkai e tangiria Tatan, te tia mamanaia aomata, bwa e na karinaki taeka ni kewe aikai, n te Latin Vulgate ao imwiina e karekeaki rinna n te Authorized Version.Ana koaua te Trinity e bon tiringnga ana euangkerio Iesu. Ana euangkerio bon te RONGORONGO mai iroun te Atua nakoiia aomata, te rongorongo ae raoiroi ibukin ABANUEAN TE ATUA ae ena roko (coming KINGDOM OF GOD). Anne te bwai teuana ae e tangiria Tatan bwa e na kamaunaa rongorongona. E na mataata riki inanon ara waaki.

E kamatoaaki te koaua are e aranaki te Tamnei bwa te mwaane (he)n tabeua kibun B’aibara nako. Ma tiaki n taai nako – tabetai e aranaki bwa te bwai (it) inanon B’aibara naba aikai. Te katootoo teuna, n rongorongon moan ruon te Tamnei ae Tabu ao moan katean ana Ekaretia te Atua n te bong ae e ataaki bwa te Bentekota.

E Bwaro Nako (Poured out) te Tamnei

E roko mai karawa te Tamnei ae Tabu kanga kaberoron te anga ae korakora, ao “e (it – Tamnei ae Tabu) kaona te auti ike a tekateka iai.” Imwiina, e nooraki te Tamnei ae Tabu – e KONAA N NORAKI – e karikia bwa e na noraki (manifested itself) – “A nori baike kanga newe ake ai aron taian ai” (Makuri 2:2-3, KCB). N te kibu 18, ao Betero e bon kabongana ana taeka te burabeti ae Ioera ae e koreaki n te taetae n I-Matang ikai: “I will pour out . . .of my Spirit . . “”N na kabwaroa . . .” Te Tamnei ae Tabu, n aron te ran, e konaa ni kabwaroaki.

E konaa ni kabwaroaki, ke n raanga nako, te aomata temanna nako nanon te aomata temanna?

E Baronako te Tamnei ae [Tabu]

Te Tamnei ae Tabu e roko mai karawa, e kaberoro (audibly), kanga te ang ae korakora (mighty wind), “ao e kaona te auti ike a tekateka iai.” Imwiina, ao e kaoti (appeared) – E NOORAKI (WAS VISIBLY SEEN) – e karikia n rabata (manifested) – “A nori baike kanga newe[uaai] (cloven tongues) ake ai aron taian ai (fire), ake a uamae nako n toka i aoia n tatabeman” (Makuri 2:2-3, Kiribati Catholic Bible, KCB). N te kibu 18 ao Betero e bon anai taeka (quote)mai iroun te burabeti/ibonga ae Ioera: “N na karuoa (pour out- taekana n B’aibara n I-Matang) . . . Tamneiu (of my Spirit).” Te Tamnei ae Tabu, n aron te ran, e kona ni “KABAROAKI” (POURED OUT). Ko konaa ni kabaroa temanna te aomata nako nanon temanna riki te aomata – tao te Atua nako nanoiia aomata ake a mena ikekei?

Ioane 7:37-39, KCB:

“N te bong are e kakananto, are kabaneani bongin te toa, ao e tei Iesu, ao e kangai n te bana ae e korakora: ‘Ngkana iai te kani moi, ao ke e nakoiu, ao ke e moi. Ba e kangai te koroboki: Ane e kakoauaai, ao a na raanga nako mai nanona karanga n ran ni kamaiu.’ Ana taeka Iesu anne, bon taekan te Tamnei, are e na anganaki akana a kakoaua Iesu. N te tai arei ao e tuai n reke te Tamnei, ba e tuai n neboaki (glorified) Iesu.”

Ao n te boki ae Makuri, “. . . a ruanaki [poured out] naba bekan (Gentiles) n te karea (gift) ae te Tamnei ae [Tabu] (Holy Spirit)” (Makuri 10:45, KCB).

Te Kabane n Taeka

Te Atua (God) bon te UTU (FAMILY) ae kaainaki (composed) moa ngkai (at present) irouiia UOMAN ‘Aomata’ ake n Ioane 1:1-4, ma e ngaa ma ngaa riki aomata, aika a tia n natinaki (begotten) iroun Tamnein te Atua (by God’s Spirit), aika a kaaina ngkai ana Ekaretia te Atua (God’s Church), ao aika i aon kawaia n manga bungiaki (born) nakon te utu are mimitong n okin Iesu nako aon te aonaaba. Iesu Kristo, ngke e kautaki man te mate (resurrected), ao e a manga BUNGIAKI (BORN) bwa Natin te Atua ae mimitong (Roma 1:4) – te karimoa i buakoia taari (sons) aika a mwaiti (Roma 8:29, KCB) n ana Utu te Atua (God’s Family).

Te Atua ao Kristo a bon rabatanaki (composed of) n te tamnei (spirit), taraakiia bon aekan ao katotongan te aomata, ma mataia (eyes) aika n aron te ai (fire) ao ubuiia (faces) ae raneanea (bright) n aron tokin korakoran taai (sun at full strength)!

Te Atua bon te tia karikii bwaai (Creator) ni kabane aika iai (exists).Te Atua ao te Taeka (are e manga riki bwa Iesu) a bon kaman iai n aki tootoki ao imwaain bwaai (before all else). Mai irouiia ao e otinako (emanates)Tamnein te Atua (Spirit of God), are e karika te Atua bwa e na mena n taabo ni bane (omnipresent) ao n atai bwaai nikabaneia, ke, akea tokin ana ataibwai (omniscient). Te Atua te Tama bon te Tama ae mimitong (divine Father) n ana Utu te Atua (God Family), are a na ‘bungiaki’ (born) nako iai Kritian ni koaua.

Nakon "ANTAI ao TERAA TE Aomata" ibukin te kamataata iaon ana Utu te Atua.