Angiia Kristian a boni kakoauaa ba a tia ni “bungiaki-kaua” ke “Born again,”
ma a bon aki ataa NANON RAOI te manga bungiaki-kaua.
Te KOAUA i bukin te bungiaki-kaua e bon kakubanako
– te kaotioti ae nangi kamiimii.
_____________________________________________________________________________________________________________________________________
Nikotemo bon temanna te Baretiti ae nangi kakannato – temanna ana tia kairiiri I-Iutaia. E ataia ba Iesu bon te burabeti temanna ae e kanakomaiaki iroun te Atua, ao e nangi baka nanona n Ana taeka n reirei.
Ba bukina ba e rawa n nooraki irouia raona n Baretiti ao e bon kawara Iesu n roon te bong.
N aia tai ni marooroo ao Iesu e tuanga Nikotemo te koaua teuana ae nangi burinako nanona – te bai ae raba nanona ae e nangi miimii iai.
“Ko riai ni manga Bungiaki-kaua”
“I bon tuangko ae e koaua: akea te aomata ae e kona n nora Uean[Abanuean} te Atua ngkana e aki bungiaki kaua” (Ioane 3:3, man aia B’aibara Katorika).
N ana iango Nikotemo ao e taku ba te bungiaki aio ena bon rinanon naba “kawain te bung” n aomata. E titirakina Iesu: “E na kanga ni bungiaki kaua te aomata ngkana e a kara? Tao e na kona n okira biroton tinana ba e na manga bungiaki? (Kibu 4.)
Ao Iesu E a kaotia nakoina te aekan bung riki teuana (Kiibu 5-6). “Tai kuba ngkana I kangai nakoim: Kam riai ni bungiaki kaua,” E tuanga te I-Baretiti aio (kibu 7). Ma e bon aki oota iai Nikotemo (Kiibu 9-12). Ao ai aroia naba aomata aika maiti n boong aikai.
Angiia Kristian n taai aikai a taku ba a tia ni bungiaki-kaua ngke a “butimaea Kristo” nako nanoni mauiia. Ma teraa raoi nanon te “bungiaki-kaua” a bon aki ataia.
Te kauoua ni bung n aron ae kabarabaraaki nte B’aibara bon te bai ae NANGI BUBURANAKO arona nakon are a ataia ngkai Kristian. Nge E taekinna Iesu te “bungiaki-kaua,” E boni aki nanonna n ai aron are a nanonna aomata nako. E nangi kakawaki ba ti na ataa raoi nanona!
Uoua te Bung
E bon aki iruaa Nikotemo n aron te bung n aomata. Ngaia are e bon oota ngke E taku Iesu nakoina, “Ane e bungiaki n te iriko ao bon te iriko.”
Ma E a manga kabarabaraa Iesu ba te rin n Abanuean te Atua ti riai ni manga bungiaki kaua – tiaki riki nte iriko; tiaki riki te manga rinnako nte biroto ao ni manga bungiaki riki nte iriko, n aron are e iangoia Nikotemo. E kabarabaraa Iesu ba ti riai naba ni bungiaki nte Tamnei – bungiaki mairoun te Atua! E na riki ba Tamara te Atua nte kaua tai aio! N aron are ti bon bungiaki nte iriko irouiia ara karo aika iriko ma te raraa , ao e riai ba tina manga bungiaki nte Tamnei iroun Tamara are te Tamnei are i karawa.
E kaotia Iesu ba uoua aekan te bung – teuana ae rabata (physical) ao teuana ae tamnei (spiritual). Ngke ko bungiai irouia am karo ao ko bon rabatanaki nte iriko ma te raraa. Ma, “ane e bungiaki iroun te Tamnei ao bon te TAMNEI” (Ioane 3:6) – ai tiaaki te iriko ma te raraa, ma ai te tamnei.
E na akea te raraa iroun ane e “bungiaki nte Tamnei.” E a aki kainanoa te ikeike ba ena maiu. E na bon RABATANAKI NTE TAMNEI e taku Iesu.
Aei ana taeka n reirei te B’aibara! Te kauoua ni bungiaki bon tiaki kanoan am iango ke am kanamakin, ma bon te “bungiaki” n aron nanon te taeka ane (literal birth)!
Bukina ba E na kamatataa raoi nakon Nikotemo nanon te bungiaki iroun te Tamnei, E reita Ana taeka n taku: “E wai te ang nako ike e kan wai nako iai; ko ongo neaana, ma ko aki ataia ba e nako mai ia ao e nakea. Bon ane naba aron te aomata ae e bungiaki iroun te Tamnei” (kibu .
Noora raoi taekana. Ngkana koa tia ni “bungiaki-kaua” – bungiaki iroun Tamnein te Atua – ao kona bon aki konaa n nooraki, n aron te ang, irouia aomata (ti ngkana ko kan kaotiko n aron Iesu ngke E kaotia i muin mangauti-Na). E konaa n ataaki kawai te ang ba e biri nakea, ma rabatan te ang e aki konaa n nooraki.
Iesu E kabotaua te bungiaki nte tamnei ma te bungiaki nte iriko – te bungiaki nte iriko bon teuana aron ana kakamakuri te tamnei. Kaaro (aomata aika iriko ma te raraa) a bon baatinna raraaiia (physical nature) nakoiia natiia; ngkana ti bungiaki iroun Tamara are i karawa, ao e na reke iroura kanoan Tamneina (His spiritual nature) ni kabane!
Te Aomata bon te Katootoo ae karaoaki nte Bokaboka
Te Atua E karika te moan aomata, Atam, tiaki ba te tamnei (spirit), ma man “tanon aon te aba” (Karikani Baai 2:7). E taku te Atua nakon Atam: “Te TANO ngkoe” (Karikani Baai 3:19), tiaki te tamnei ae aki mamate – bon te tano! Te aomata e mamate (mortal), iai rabatana ae matoatoa (physical), e tuai n kai mamate ke n riki n tamnei.
Tera ae e karikia te Atua bon te aomata ae e rabata, e iriko - te iriko ma te raraa ae mamate. Atam bon katootoon te rabata ae rokoraoi. Bon te “katootoo ae karaoaki nte bokaboka iroun te Atua. E kaantaningaia ba E na moan karaoia-kaua nte TAMNEI ba ena riki ba Natin te Atua ae nangi tamaroa!
Atam bon te kariki bai nte iriko ma te raraa ae ea tia arona, ma e bon tuai tia arona nte tamnei. E bon karikaki ba ena kainanoa te bungiaki nte tamnei. Ao ai aroiia naba ni kabane aika a tia ni maiu.
Ma, ni kangaa? Ningai? I Bukin teraa? Ana bane ni kaekaaki titirai aikai man ara LESSON aio are tina kamatebaia.
Antai ao Teraa te “Atua”?
I bukin ataakin raoi ba teraa te bungiaki-kaua, ao e bon riai ba ena ataaki moa ba antai (who) ao teraa (what) te Atua, ao BUKIN TERAA (PURPOSE) ngkai iai ngaira (existence).
Tina nako nakon moan te B’aibara. Te moan taeka bon: “In the beginning God created the heaven and the earth (Genesis 1:1), nte taetae n I-Matang. N ara B’aibara n I-Kiribati ao taekana n aia B’aibara Boretetanti e kangai: “Ngke a tuai ni karikaki b’ai, ao E karika karawa ma aonaba te Atua,” ao n aia B’aibara Katorika: “Ngke e nang tiba kariki baai te Atua, ao e karika karawa ma aonaba” (Karikani Baai 1:1). Ma N na kabongana bon au rairairi ae: “Man te moan ao te Atua E karika karawa ma aonaaba.” Te taeka n Ebera ibukin te Atua ae e kabonganaaki ikai ao n taekan te kariki bai ni kabane bon Elohim. Bon ana bururare (plural) te taeka n Ebera ae Eloah, are nanona nte taetae n I-Matang “Mighty One,” ke “Ae Maaka.” Ngaia are Elohim bon “Mighty Ones” ke “Ake a Maaka” – e raka nakon temanna aika a maaka. (Noora kabonganakin plural pronouns n aron “katotoNGARA” ao “ aeKARA” ngkai e nanonaki iai te “Atua” n Karikani Baai 1:26.)
Ti nooria ikai ba Elohim bon te nauna ae bururare (plural noun). Ti konaa ni kangai ba Elohim e tei ibukin TEUANA TE KARINAN ae kaaina e rake riki nakon tii temanna n aron taeka n aron te ekaretia, te utu, ke te abanuea. N aron ae iai te animal kingdom ke te utu ni man, ao te human family ke human kingdom, ao Elohim, n aron ae kabonganaaki nte kariki bai, e kaotia ba iai naba ABANUEAN te ATUA ke Ana UTU.
Ma antai akana kaaina te Utu n Atua? Tia noora ana kaotioti te B’aibara.
1. Antai ae e mena ma te “Atua” ngke E karika te unibweeti te Atua? Ioane 1:1. Ao te “Taeka” bon te Atua naba? Kiiku 1-2. Ao tiaki te Taeka are e bon kariki bai ni kabnAe? Kibu 3.
TAEKA TABEUA: Te taeka n Kuriiti ae e rairaki nakon “Word” nte taetae n I-Matang n Ioane 1:1 bon Logos. Nanon te taeka aei bon te “tia taetae,” (spokesman) ke “teuare e taetae” (one who speaks).
2. Iroun antai ae a karikaki baai nte unibweeti – n reitaki ma te aonaaba (earth) ao aomata (humankind)? Ebera 1:2; Korote 1:16-17. Antai, ngkanne, te “Taeka" are n Ioane 1:1? Ioane 1:14; Ebeto 3:9. Ao antai raona are e mimitong are temanna are kaain naba Ana Utu te Atua? I Korinto 8:6.
TAEKA TABEUA: Ioane 1:1-3 ao Karikani B’ai 1:1 bon uoua rongrongon te bai ae ti teuana – moan karikan te unibweeti. A kaotia ba uoman kaain te Utu n Atua aika mimitong aika a kariki baai ni kabneia. A kaain n iangoa (plan) aron baai aika ana karikaki ao te Taeka e karoa te kariki bai. Baai ni kabane a bon karikaki iroun Teuare e mimitong are E a manga riki ba te aomata ae Iesu Kristo are E na mate i bukin aia bure botanaomata!
Te “UEA” nte O-Tetemanti
Ko ataia ba antai ibukoia kaain te Utu n Atua aio ae E bon rereitaki ma te aomata nte O-Tetemanti? Te Atua te Tama? Ao tao te Taeka, are E a manga riki ba Iesu Kristo? Ti tabeman aika a ataa te koaua ae kakawaki aei. Ma e bon kamatataa te B’aibara.
1. Iai te aomata ae e a tia n noora te Tama? Ioane 1:18.
2. Ma a bon kan rairaki n taraa te Atua nte O-Tetemanti? Karikani Baai 17:1; 18:1, 22; 32:30; Te Otinako 24:9-11; 33:18-23.
TAEKA TABEUA: Noria n te Otinako 33:18-23 ba e bon tuatua Mote ba ena kan noora te Uea (Lord) n “mimitongina.” Ma te Atua e tuuka Mote ba ena noora ubuNa ae mimitong ba muina ena MATE man raneaneaNa!
Kiibu aika a koteaki n titiraki 1 ao 2 a boni kaotia ba te Atua nte O-Tetemanti bon tiaki te “Tama.”
3. Antai ae e weteaki ba te “B'aa” (Rock) nte O-Tetemanti? II Tamuera 22:2-3. Ao Tawita e boni wetea ana UEA ba ana “Ba” ao “Atuana”? Taramo/Taiani Areru 18:1-2.
TAEKA TABEUA: Te King James Version ao tabeua riki B’aibara a kabongana te taeka “UEA” (Lord), nte man bubura (capital letters), ba rairan te taeka n Ebera are YHWH. Angiia taan kamatebaia te B;aibara a taku ba YHWH bon te weeba (verb) “to be” ke “to exist.” Ngaia are YHWH e kanikinaea “ae e maiu i boni rouna”, temanna ae “maiu” – man te aki totoki, nakon te aki totoki (eternity to eternity).
E kamatataaki n te Kaotioti 1:8, ae e kabarabaraaki Kristo ba “te areba ao te omeka . . . ae iai ngkai, ao iai ngkoa, ao e na nakomai” (aia B’aibara Katorika). Ao nte Moffat version: “the Eternal,” ao Fenton’s version: “Ever-Living,” a bon kaota raoi nanon te taeka ae YHWH.
Nte taetae n Ebera rimoa ao a aki kabonganaa man aika “a,” “e,” “i,” “o,” “u,” ke vowels. Bukina ba irouiia I-Iutaia e nangi tabu te ara ae YHWH ba ena maneweaki, ao a onea muina n Adonai (ae nanona “Uea” ke “Matita”) ke, n tabe tai Elohim. Man YHWH, ao karinan te vowels, ao e otinako te taeka ae “Jehova” ke, “Iehova.”
Ma ngaia are atongan raoi te taeka ae YHWH e bon tuai n ataaki nikarokoa ngkai.
4. N aron are e taekinaki n I Korinto 10:4, antai (ao e bon teimatoa naba) te “B’aa”?
TAEKA TABEUA: E boni kaotia te B’aibara nte kibu aei ba te “B’aa” – Uean te O-Tetemanti – bon Kristo! Tao e kakubanako aio nakoia akana a maan taku ba te Atua nte O-Tetemanti bon te “Tama”!
Ngaia are te “Uea” are E taetae ao E nooraki irouia aomata bon Ngai are E a manga riki ba Iesu Kristo. Ba akea te aomata (iriko ma te raraa) ae e a tia n noora te Tama (Ioane 1:18).
5. Ao Teuare E riki ba Kristo boni Ngaia naba are E taekinii Tua ake Tebwina? Te Otinako 20:1-2.
TAEKA TABEUA: Te taeka n Ebera i bukin te “Uea” (LORD) nte Otinako 20 bon YHWH. Ngaia are bon te Logos (Rokou), te “Tia Taetae,” are i muin te tai E manga riki ba Kristo, are E bon taekinii Tua ake Tebwina!
E aera ngkai e nangi kakawaki ba tina ataa aei ngkai?
Atakin te Atua ra are nte O-Tetemanti e nangi kakawaki nakoira ngkana tina manga bungiaki-kaua iroun Tamnein te Atua. Ba Atuan te O-Tetemanti, are ti taku ba E nangi unuun ao E tiritiri, bon ara TIA KAMAIU – E tangira, E atataiaomata, E akoi, E nanoanga, ao E kakaonimaki (Te Otinako 34:5-7).
KORAKORAN te Atua (Power of God)
Angiia Kristian ngkai a taku ba te Atua bon “teniman n temanna” ke te “trinity,” are te Tama, te Nati ao te Tamnei ae Tabu. E boni konaa ni koaua aei? Tia nooria ba teraa ana kaeka te B’aibara i aon aei.
1. Bon Tamnein te Atua (God’s Spirit) are te KORAKORA (POWER) are E kabonganaa n kariki bai? Ieremia 32:17; Karikani Baai 1:1-3; Taramo 104:30.
TAEKA TABEUA: Bon Tamnein te Atua are YHWH - te Rokou (Kristo) – ae E karika iai te unibweeti ae totota. Korakoran te tamnei (te bai ae aki nooraki) ae e onekaki nakon baai aika rabata, ke a nooraki (Eberas 11:3). Ao man korakoran TamneiNa are te Atua E manga kabooua (renew) aon te aonaaba (Taramo 104:30).
2. E kangara raoi ni kabonganaa korakoran TamneiNa ba E na kariki bai? Taramo 148:1-5. N ara B’aibara n I-Kiribati ao taekan te ibu 5 e kangai: “E tua ao a karikaki.” Te taeka ae “tua” e rairaki man te taetae n I-Matang ae commanded – “For He commanded, and they were created.” Noora naba Taiani Areru 33:8-9 ao Karikani B’ai 1:2-3.
TAEKA TABEUA: Kristo – te Rokou, ke te “Taeka’ (Ioane 1:1) – “E taetae, ao a karikaki.” Bon Ngaia are E taku, “E na ota, ao e a ota naba.” Te Taeka E karika korakoran te tamnei (spiritual energy) are e otinako maiRouna ba ena ibitaki nakon te bai ae rabata ae matoatoa (physical energy and matter). Aio aron karikan te unibweeti.
3. E mena n taabo ni bane Tamnein te Atua – e kaonrakea kanoan te unibweeti ni kabane? Taramo 139:7-8; Ieremia 23:24. Ao man korakoran Tamneina ao te Atua E konaa ni kateimatoa maiun ao n tautaekana Ana kariki bai? Ebera 1:2-3; Nemia 9:6; Taramo 6:6-7.
TAEKA TABEUA: Kanga aron te eea nte aonaaba ao maakan te Atua E mena n taabo ni bane. Aio te aro are e konaa iai te Taeka ni karaoa te makuri n kariki bai. E kabonganaa te korakora aio te Atua n aiaron te aomata ae kabonganaa korakoran te iti (electrical energy).
Ana tataro Tawita n te Taramo 139:7-8 e kaotia ba Tawita e ataia ba Tamnein te Atua e mena n taabo ni bane. Te tabo ra are ko nako iai nte unibweeti ao Tamnein te Atua e mena iai. Ane aron Iesu Kristo “ . . . n kawakini bai ni kabane ni MAAKAN ana taeka” (Ebera 1:30). Man maakana n Atua, ao E kawakini baai nte unibweeti n neia. Te makuri aio e karaoaki rinanon maakan ke korakoran Ana Utu te Atua man Ana kariai te Tama.
E ngae ngke te Tama bon ATUUN te Utu n Atua, n aron ae E kaotia Kristo (Ioane 14:28), Iesu boni Ngaia are E baronga Ana makuri te Tamnei ae Tabu (Ioane 15:26). Ae nanona ba E rietata riki nakon te Tamnei. Kiibu aika uoua aikai a bon tiringnga te koaua ba aongkoa te Tamnei boni temanna naba n ai aron ao n titaboo ma te Tama ma te Nati. Te Tamnei bon tiaki te “rabata” n Atua (God Person), ma boni korakoran ke maakan te Atua (power of God) – te maaka are E karaoa iai Ana kantaninga (will) te Atua. Bon TIAKI TE “AOMATA” TEMANNA!
4. Ao teraa nanon te kibu are n I-Ioane 5:7-8, are a kabongana tabemwaang ba kakoauaan aia koaua are te Atua bon teniman “aomata” aika mimitong? A kangaara warekaki kiibu aikai?
TAEKA TABEUA: Taekan kiibu 7 ao 8 nte taetae n I-Matang bon: “For there are three that bear record, the Father, and the water, and the blood: and these three agree in one” (KJV). Rairana n I-Kiribati: “Ba teniman taan kakoaua. Ba te Tamnei, te ran, ao te rara, ao a boraoi aia kakoaua ngaia n teniman” (B’aibara Katorika). Aei bon taekana ke rairan taekana man te taetae n Kuriiti are e bon koreaki iai bokin te Nu-Tetemanti.
Iai karinrin aika a tiba karinaki ae e konaa n nooraki nte King James Version ae e koreaki n te ririki 1611, ma bon akea n taiani rairairi aika boou – ba iai bukina. Taeka aika a tiba karinaki te Authorized (King James) Version bon taeka aika kewe. Taeka aika a karinaki aikai a bon tabeka te “koaua” ba boni iai te “trinity.” E moan bwebwerake te Trinity Doctrine n te ka-4 n tienture, ma a aki konaa n nooraki n booki n Kuriiti aika a kinaki (respectable Greek manuscripts). Atiba nooraki n te Latin Vulgate nte ka-8 n tienture i muin Kristo.
Taeka aika tiba karinaki, ike a kananaua taekan kiibu aikai bon taeka aika a kataia n taekinna ba te Tama, ao te Nati, ao te Tamnei ae Tabu, bon temanna – teniman nte temanna.
Taan korei Komentari nte B’aibara ( n kawai ao ngkai) a boni boonanoiia n kakoauaa ba te karinrin aio e boni aki riai.
E taku te taeka man te New Bible Commentary Revised: "The words are clearly a gloss and are rightly excluded by RSV [the Revised Standard Version] even from its margin" (p. 1269). Ao man te Peake’s Commentary on the Bible: "The famous interpolation after 'three witnesses' is not printed even in RSV, and rightly .... No respectable Greek MS [manuscript] contains it. Appearing first in a late 4th century Latin text, it entered the Vulgate and finally the NT [New Tes tament] of Erasmus [and eventually the King James Version]" (p. 1038).
5. E kinaaki te Tamnei ae Tabu nte B’aibara ba te bai (it) ke te aomata (he)? Ioane 1:32; Rom 8:16, 26; I Betero 1:11; Ioane 14:16-17, 26; 16:7-8, 13.
TAEKA TABEUA: Nte King James Version ao e kinaki (referred to) te Tamnei ae Tabu ba “it.” Nte ka-14, ka-15 ao te ka-16 n mwakoro n ana boki Ioane ao e “karikaki” te Tamnei ae Tabu ba te aomata (personified) ae te tia ibuobuoki. Ngaia are n rairaii n I-matang a kabongana “he” ao “him” n rekereke ma te “Tia Buobuoki,” ke te “Comforter.”
E aera e kinaaki te tamnei ae Tabu ba “he” ao “him”? Ena kaekaaki aio nte taetae n I-Matang, kioina ba e bon karako ara taeka n I-Kiribati.
Grammatically, all pronouns in Greek must agree in gender with the nouns to which they refer. The Greek word parakletos ("comforter" in English) is masculine in gender; hence the translators' use of the personal pronoun "he" and "him" for the Greek masculine pronouns.
E riai n ataaki ba nte taetae n I-Kuriiti ao n I-Matang, ao te taeka “spirit” e bon neuter – tiaki te maane ke te aine. Pneuma bon te taeka n Kuriiti i bukin “spirit” ao rairana n I-Matang bon “it”, ba tiaki te maane ke te aine, n aron are koreaki n John 1:32 ao Rome 8:16. N aia B’aibara Boretetanti ao e kabonganaki te taeka “E” n onean muin “it” n aia B’aibara I-Matang.
Te koaua ni koaua ba te Trinity Doctrine e kataia n kaotia ba Ana Utu te Atua e toki maitina ke e katauaki kaaina nakon tii teniman. Ae e tiringnga Ana kantaninga te Atua i bukiia aomata ake E karikiia. Tina noora ba teraa raoi te “kantaninga” aio n ara LESSONs ake imwaaira.
Te Atua
1. Teraa rabatan te Atua, ke teraa kanoan rabatan te Atua, ke e karaoaki man teraa rabatan te Atua? Ioane 4:24. Ao teraa ae e karaoaki mai iai te aomata? I Korinto 15:47; Karikani Bai 2:7.
TAEKA TABEUA: Teuana te okoro i marenan te Utu ke Abanuea n Atua (God Kingdom – God Kind) ma te abanuea n aomata (human kingdom – human kind) ba te Atua e rabatanaki n te Tamnei ae aki mamate are e aki konaa n nooraki n matan te aomata, ao te aomata e rabatanaki nte iriko ma te raraa – e karaoaki man tanon te aba ae e konaa ni mka ao ni mate.
2. Imwaain kairakinakoaNa ba E na tauraki nte kaibangaki, teraa [te rabata] ae E butiia Tamana Kristo ba E na kaokia nako iai? ioane 17:5. E na manga neboaki Kristo n aron neboakin te Atua n Utun te Atua? Kibu naba aane.
3. Ana kangaara n oti Kristo ma te Atua n rabataiia n tamnei aika maaka ao n mimitong? Kaotioti 1:13-16. (“Natin te aomata” ae e taekinaki ikai bon mimitongin Kristo.)
TAEKA TABEUA: Maakan te Tama ao Kristo e nangi korakora ike a katotonga BANEN KORAKORAN OTAN TAAI!
4. Teraa riki teuana te okoro i marenan te Atua ma te aomata – teraa anuan ma katein te Atua? Taramo 99:9. Iai te aomata ae tabu n aron te Atua? i Tamuera 2:2. Ko konaa n taekinna ba te aomata, n arona n aomata, e “tabu”? Roma 3:10-18, 23; 8:7; Ieremia 17:9.
TAEKA TABEUA: Nanon te taeka ae “tabu” e rekereke ma itiakin te nano (pureness of heart) ao te inaomata man te bure (freedom from sin). Naaka uoman aika mimitong aikai aika kaaina moa ngkai te Utu n Atua iai irouiIA te anua ae “tabu” ke te katei ae aki kan kakaraoa te bure..
Ma teraa rekereken aikai ma am kan manga “bungiaki-kaua”?
BAAI NI KABANE! Ngkana koa manga bungiaki-kaua ao ena reke naba iroum te maaka, te mimitong ao te tabu are iroun te Atua! Tia manga noora riki aei rimwi.
Rekereken te Tama ma te Nati (Father-Son Relationship)
Koa tia n iangoia ba e kangara aron Aia reireitaki te Tama ma te Nati n Ana Utu te Atua? E nangi kakawai aei ngkana kona ataa Ana kantaninga te Atua, ao teraa raoi nanona ngkana koa bungiaki-kaua.
1. Teraa ae E taku Iesu i bukiNa ma Tamana? Ioane 10:30; 17:11. Ma e ngae n aane ao antai ae e kakannato riki korakorana n kairiiri? Ioane 14:28; ! Korinto 11:3.
TAEKA TABEUA: A bon katiteuanaaki te Tama ma te Nati n aia kantaninga ao nanoiia. Ma te Tama E kakannato riki. Te Tama bon te tia kairiiri n Ana Utu te Atua ke n Abanuean te Atua – nte tai naba i mwaain rikin te Taeka ba te aomata.
2. E aera e riki te Taeka (Kristo) ba te aomata ae te iriko ma te raraa? Ebera 2:9, 14.
TAEKA TABEUA: A bane n tia ni bure aomata ni bane (Roma 3:23). Ao “boon te bure te mate [ae akea tokina]” (Roma 6:23). E riki n aomata – iriko ma te raraa – te Taeka ba E na konaa ni kabaka boon aia bure ni KABANEIA aomata rinanon mateNa. E konaa ni karaoa aio Kristo ba maiuNa (His life) e boni “boo buaka” (more valuable) riki nakon mauiia ni kabaneia aomata nte aonaaba. E bon tiaki ti te Tia Karikibai, bon Ngaia te Atua ae e riki n iriko ma te raraa (Ioane 1:14.)
3. Ma, e kangara raoi te Taeka n riki ba te iriko ma te raraa? Mataio 1:18-21. Teraa “nakoan” (title) kaain te Abanuea are temanna imuin rikin te bung aei? Mataio 18:35; Ioane 1:14.
TAEKA TABEUA: Imwaain ae E karikaki Krsito (te Taeka) n biroton Nei Maria, ao bon tiaki “Natin te Atua.” Bon Ngaia temanna ibuakoia ake uoman ake kaain Ana Abanuea te Atua. Ngaia, n ai aron are e riki ba te Tama, e boni iai n aki toki (existed eternally). Ao bon akea nte B’aibara ba taekinaki ba bon Natin te Atua Ngaia imwaain rikina i biroton Nei Maria. Bungiana n aomata bon Ana moan bungiaki. E anganako te mimitong are E kaain tibatibaia ma raona naba are E mimitong, are E a riki ba “Tamana,” ba E na konaa ni bungiaki naon te aonaaba n aron te aomata, n maiuakinna te maiu ae tamaroa, ao i muina n anga Maiuna ba E na kabakaa boon aia bure aomata ni kabaneiia.
Ngaia are E a karikaki i nanon tinana Nei Maria, ae te aomata. Ma tiaki n aroiia aomata E bon karikaki rinanon are E a riki ba te “Tama,” man Ana makuri te Tamnei ae Tabu (Mataio 1:20; Ioane 1:14). (E oti ikai ba te Tamnei ae Tabu bon tiaki te “aomata,” ba ngke bon te “aomata”, ao ena riki te Tamnei ae Tabu ba Taman Krsito!) Rinanon bungiaNa ae kamiimii, ao Kristo E riki ba “Natin” te Atua, ao raona are temanna nte Abanuea E riki ba “Tamana.” Ao aei moan rikin te reireitaki imarenan te Tama ao te Nati (Father-Son relationship), are te reireitaki inaon te UTU (FAMILY relationship!).
Ti nangi nooria ngkane ba teraa rekereken aei ma te “bungiaki-kaua” n ara post are imuina.
E Karikaki te Aomata ba Katotongan te Atua
Te Aomata bon tiaki te “man” (animal) teuana, n aron are a taetaekinna akana a kaoauaa te evolution theory. (Te evolution theory bon te iango ba aongkoa aomata a otinako mairouiia maan.) Ana kantaninga te Atua i bukin karikaiia aomata e bon riaon ana iango te aomata. Tia nakon ana moan mwakoro Karikani Baai ba ti na moana ara kakae nte kaotioti aio.
1. Teraa aekaia (kind) maan ake a karikaki? Karikan Baai 1:20-25.
TAEKA TABEUA: Nna kairingkami nakon kiibu tabeua man kiibu akana i eta n aron taekaiia n I-Matang:
“And God created great whales, and every living creature that moveth, which the waters brought forth abundantly, after their kind, and every winged fowl after his kind: and God saw that it was good,”(kibu 21) ao kiibu 24-25: “And God said, Let the earth bring forth the living creature after his kind, cattle, and creeping thing, and beast of the earth after his kind: and it was so. And God made the beast of the earth after his kind, and cattle after their kind, and every thing that creepeth upon the earth after his kind: and God saw that it was good.”
Rairan te taeka ae “kind” n ara B’aibara n Kiribati bon “aekaia nako” (aia B’aibara Katorika) ao “aroia nako” (aia B’aibara Boretetanti.) Tao iai te aki boraoi nte taiani rairairi?
Nte Gilbertese-English Dictionary are e bureetinati iroun te Diocese of Tarawa,1971, ao e reke te taeka n I-Matang “kind” ba rairan te taeka n Kiribati ae “aeka” (transitive verb). Ngaia n ara reirei ikai ao Nna kabongana taeka aika rekereke ma “aeka” ba nanon kind. Katootoo: N Karikani Baai 1:20-25 ao te Atua E karika te ika ba ena kamaita ‘aekana,” manikiba ana kamaita aekana, man-kao ena kamaita man-kao n aekana. Te aeka teuana ma teuana e konaa n reke “aekaia” (varieties) nako, ma ana ti kona n karika ae “aekaia.” Ngaia ane bukina ba kirii (dogs) a bon karika aekaia n kirii, mwangki a karika aekaia n mwangki, beeki a karika aekaia n beeki, te ika-ri e karika aekana n ika-ri, ao ai arona nako.
2. Ao teraa aron te aomata? Antai “aekana” ao “katotongana” are e karikaki mai iai? Kiibu 26-27.
TAEKA TABEUA: N Ana beaten (pattern) te Atua i bukin te maiu n rabata, ao te “aeka” e karika te aeka. N aiaron te aroka (plant) ke te man (animal) ae e bon karika aekana, ao te aomata a bon karika naba aekana. Ma, tiaki n aroia maan (animals), te aomata e karikaki ba katotongan (likeness) te Atua.
Kiibu man te B’aibara aikai a bon tiringa te evolutionary theory are aongkoa te aomata bon te “toki mai eta” i buakoia maan. E nangi teretere man kiibu aikai ba te Atua E karika te aomata ba aekana (image) ao katotongana! E karika te aomata te Atua ba KATOTONGANA - teiNa (form) ma tamneiNa (shape).
3. E ngae ngke e karikaki te aomata ba katotongan te Atua, e bon titaboo aekan rabataia? Ioane 4:24; Kaotioti 2:7.
TAEKA TABEUA: E boni nangi kaokoro te tamnei ao te tano. E ngae ngke e karikaki te aomata n tamnein (shape) ao katotongan (likeness) te Atua, e bon aki karikaki nte tamnei (spirit). E karikaki n tanon te aba, ba ena konaa ni mate ao n mka. Ma Ana kantaninga te Atua ba E na manga karikia nte tamnei ae aki mamate (eternal spirit).
N 1 Korinto 15:46-49 ao e kangai taekana: “E ai rimoa te aro n tamnei, ma e rimoa te aron n rabata, ao e RIMUI te aro n tamnei. Te moan aomata [Atam], e roko mai aon te aba ba e karaoaki man te tano; ao te kauoman [Kristo], te Uea mai karawa. . . . Tia [Kristian ni koaua] tia no katotonga teuare man te tano, ao ti na katotonga naba teuare mai karawa.”
E boni mataata ikai ba te aomata e bon kakannato riki nakon te man. Iai ana konaa (potential) te aomata ba ena riki ba te tamnei ae mimitong (divine spirit) – n aiaron te Atua ae tamnei!
Tokin Kawaira! (Our Destiny)
Tao ena taraa ni kamiimii, ma te Atua ae i aon kawaiNa ngkai ni katiaa Ana kabane n karikibai ae kakannato!
Ti tabemwaang aika ataa Ana kantaninga te Atua ngke E karikiia aomata. Te B’aibara e kaotia ba te Atua E KAKARAOA AEKANA (REPRODUCING HIMSELF) rinanoia aomata! Tokin kawaira (destiny) ti na riki ba NATIN te Atua – kaain Ana Utu ae mimitong!
Tina kaotaira riki nte koaua aio.
1. E bon teimatoa ni karaoa te aomata te Atua kanga te tia makuri (potter) ma te bokaboka (clay)? Itaia 64:8; ao 64:7, noora aia B’aibara Katorika.
TAEKA TABEUA: Karikan ao karaoan Atam ma Nei Ewa nte ne-n-aoraka are i Eten e bon babane raoi aroia ma tii n te rabata (physical). E nangi tamaroa karaoan rabataia – ma e aki tamaroa TAMNEIIA. A karikaki man te tano – tiaki man te TAMNEI ae mimigtong. A karikaki ba ana kara (old) ao ana konaa ni mate – tiaki n aki kakara ao n aki mamate.
Ma te Atua E aki kantaningaia ba ana tiku aomata n aroia n iriko ma te raraa!
2. E ataia Iobi ba te Atua iai te “makuri” ae E karaoia n maiun Iobi? Iobi 14:14-15.
TAEKA TABEUA: Tina taraa kabanean te kibu 15. Nte B’aibara n I-Matang ao aei taekana: “ . . . . . . . thou wilt have a desire to the work of thine hands.” N ara B’aibara n I-Kiribati ao a aki mataata raoi: “. . . ko na mataiakinai, ngai ae koa atia ni karikia” (aia B’aibara Katorika), ao “. . . . . . Ane ko na tangira ana makuri baim iai,” (aia B’aibara Boretetanti). Nooria ba ngkana e tii taboo kabarabaraan te kibu anne nte taetae n I-Matang ma ake a mwakoro n ara taetae n I-Kiribati. Te “work” ane e kabonganaaki nte B’aibara n I-Matang e bon nanonaki iai Iobi. Te “work” boni Iobi. E taia Iobi ba bon temanna ngaia ae karaoaki i aan bain te Master Potter (te bakuaku nte makuri ma te bokaboka).
3. Ao Kristian ni koaua a bon karaoaki ngkai ni katamaroaki i roun te Atua i bukin tabeiia are E karikiia nako iai? Itaia 43:7; Ebeto 2:10.
TAEKA TABEUA: N aia B’aibara Boretetanti ao e kangai taekan Ebeto 2:10: “Ba bon Ana makuri ngaira, . . .” “Ngaira” nte Nu-Tetemanti bon Kristian ni koaua aika a “natinaki” (begotten) iroun te Tamnei – a tuai ni bungiaki-kaua (born-again). “Ngaira” ngkai ae i aon kawaira ni “karikaki” (created) – IBUKIN TERAA? – “i bukini makuri aika raraoi”(Kibu 10). Te Atua ma maakana te Tamnei ae Tabu ae E karinna inanora, E makuria inanora Anuana ae moan te tamaroa. Man ara kariai ao te reireitaki, ao te Atua E na makuria inanora Aekana (Spiritual character). Ti na riki ba te karikibai aika kabane ni tamaroa i buakon Ana kariibai – “aomata” aika iai aia konabai ni kabongana korakoran maakan te Atua!
Karikan te aomata man te tano bon te moan maneka. Te aomata ane e rabatanakki nte bokaboka e na makuriaki iroun te Tamnei ba ena riki ba te “bai” ae nangi tamaroa ao ena rabatanaki nte tamnei. Te katootoo n aei (analogy): Te caterpillar ke uarereken te man te bwebwe ae kanga tein manin taari ae te kereboki, ae oneaki nakon te man te bwebwe ae nangi tikiraoi. Te Aomata e tangiria ba ena rinanon te oneaki n tamnei – spiritual change – ba e na riki ba te memba ae kororaoi n Ana UTU TE ATUA ae mimitong!
Teraa Ko Nanonna “Bungiaki-kaua” (Born-again)
Te Euangkerio ae E uotia mai Kristo bon te “rongorongo ae raoiroi” i bukin Abanuean te Atua – ao boni UOUA naba maangana. E bon tiaki ti te tautaeka ae E na kateia Kristo i aoia botanaomata ni kabane ngkana E oki, ma E na kamwaita kaain Ana UTU te Atua – Abanuean Atua, ae kaain Ana Utu te Atua aika a tia n oneaki nakon te tamnei (spirit members).
Ngkai moa ao bon ti uoman kaain Ana Utu te Atua ke Ana Abanuea – te Atua te Tama ao Iesu Kristo te Nati. Ma te Atua E na karaka riki kaain Ana Utu!
Tao e na kakubanako nakoia tabemwaang, ma Iesu E bon taetaekinna ba aomata a konaa n “bungiaki” nako nanon Ana UTU ke ABANUEAN te Atua!
1. E boni kaotia te Atua ba oin Ana kantaninga ba E na kamaita kaain Ana Utu ae mimitong irouiia “natina” aika a maiti aika E na weteiia nako iai? II Korinto 6:18; Ebera 2:9-11; Kaotioti 21:7. Bon tiaki ngkoa Iesu te “karimoa” (firstborn) ibuakoia taari aika MAITI? Roma 8:29.
TAEKA TABEUA: Ko na riki ba “AEKANA” – n mimitong n aron ae E mimitong – n riki ba te memba n Ana Utu te Atua ae mimitong n aron Kristo ae memba ngkai.
2. Ma teraa ae e na riki nakoiia Kristian aika iriko ma te raraa imwaain riniia n Ana Utu te Atua? I Korinto 15:49-52; Ioane 3;3-8.
TAEKA TABEUA: E taku Iesu ba ti riai ni “bungiaki-kaua” – ONEAKI NAKON TE TAMNEI! Eng, bungiaki-kaua – tina bungiaki iroun te Tamnei ae Tabu ba ti na riki ba Naati n Ana Utu te Atua!
Ti Natinaki ngkai – Ti tuai Bungiaki-kaua
1. Ngkana boni Kristian ni koaua ngaira. tao – nte maiu aio – tia riki ngkai ba natin te Atua? 1 Ioane 3:1-2. Tao tia baibai (inheritors) ngaira ngkai n Abanuean te Atua, ke bon taan baibai raoi (heirs) nako iai? Roma 8:14-17.
TAEKA TABEUA: Nooria, ba e ngae ngke tia riki ngkai ba “natin te Atua”, bon ti te tia baibai (heirs) ngaira – ae ti na riki, nakon taai rake (future), ba bon taan tia baibai raoi (inheritors) n Ana berita te Atua. I bukin teraa? Ba bukina ba ngkai ti bon ti natinaki (begotten) moa. Ti n te tai are tia manga bungiaki iroun te Atua are tia nangi riki ba taan baibai raoi n Abanuean te Atua – memba aika mimitong n Ana Utu te Atua.
Imwaain te kauoua n maneka n karikan te aomata – karikana nte tamnei – ao te Atua E riai moa n natinna (beget) moa temanna ma temanna: E na karinna Tamneina ae Tabu inanon ara iango (minds) ba E na tomaaki (join) ma tamnein te aomata (human spirit – human nature). Tia riki n “bikoukou” man te “seed” ke manin te maiu n aki totoki. Ai moan rikin te maiu n tamnein te Atua i nanora. Ao n aron te teei ae uarereke inanon biroton tinana ae e a moanna n maiu (grow), ao ngaira naba ti riai n maiu (grow) n te MAIU N TAMNEI (SPIRITUAL CHARACTER) i muin natinakira (begotten) iroun Tamnein te Atua. Te maiu (growth) aio ena reke man muin kamatebaian te B’aibara (Bible study), te botumaaka nte tataro, ao n “nakonako” ma te Atua ni katoa bong.
2. Kabootaua ngkanne Karatia 3:26 ao Ebeto 1:5 ma Roma 8:14-17.
TAEKA TABEUA: Kiibu n Karatia ao Ebeto a bon kaota te koaua ae ti teuana – are Kristian bon Natin te Atua – aika a tauraoi ba ana riki ba taan baibai raoi (inherit) nte maiu ae akea tokina (eternal life).
Ngaia are ni kabane Kristian aika a tia n natinaki (begotten) iroun te Tamnei ae Tabu a tia n riki (ma a tuai n BUNGIAKI) ba natin te Atua te Tama kanga n aron te teei inanon biroton tinana are e tuai bungiaki bon natin ana karo!
3. E na boni reke iroura anuan te Atua ae mimitong ngkana ti natinaki iroun te Tamnei ae Tabu? II Betero 1:3-4. Teraa tabeua “uaan” katein te Atua atre e konaa n nooraki n mauiia Kristian imuin natinakiia iroun Tamnein te Atua? Karatia 5:22-23.
4. Bon “ anuan” te Atua te tangira are e anganiira iroun Tamneina ae Tabu? I Ioane 4:16; Roma 5:5; I Korinto 13:1-13, noora raoi te kibu 13. Ao bon te “tangira” naba aei ae e anganiira te konaa ba ti na “kakoroa” bukin – IRA NANON – tina kawakinna - Ana Tua te Atua? Roma 13:10.
TAEKA TABEUA: Te Tamnei ae Tabu are e butimaea te aomata mairoun te Atua e konaa ni kaboutauaki ma ana man (sperm) te maane. Tamnein te Atua e anganiira anuan te Atua kanga aron te karo n angan natina anuana. Te Tamnei ae Tabu – te “ua” (I Betero 1:23, n aia B’aibara Boretetanti) are ti natinaki mai iai – e anganiira anuan ma maiun te Atua ae Tamara i Karawa.
Ngkana ngkoe te aeka n Kristian ae e taekinaki nte B’aibara, ao ngkoe ngkai bon natin te Atua ae ko natinaki (begotten) iroun te Tamnei ae Tabu. E karinna Tamneina te Atua n am iango, ao n bootia ma tamnein te aomata (spirit in man –human nature). E natiniko (begot) iroun te Tamnei ae Tabu n aron ana man te karo ae kabikoukoua ana bunimoa te tina. Ko “kabikoukouaki” n “uaan” te maiu ae akea tokina ba ko nangi uakina maium n tamnei (spiritual growth). Ma ko bon tuai ni bungiaki iroun te Atua – ko tuai n riki n tamnei – tuai ni aki mamate. Ngkana te Kristian ngkoe ae ko tuai n natinaki iroun te Tamnei, ao nanona ko tuai rinanon te maiu n tamnei aio.
Bungiaki-Kaua nte Manga-Uti
1. Ti konaa ngkai ti iriko ma te raraa n baibai (inherit) n Abanuean te Atua? I Korinto 15:50. Teraa ae e riai n riki nakoira ba ti na bungiaki ba natin te Atua aika mimitong n Ana Utu te Atua? Kiibu 51-53.
TAEKA TABEUA: “Ane e bungiaki n te Tamnei ao bon te tamnei,” e taku Iesu (Ioane 3:6). Ao ngkai ti bon tuai ni bungiaki nte Tamnei. Ti bon IRIKO MA TE RARAA – ae ti konaa n namakinna te maraki ao n baro raraara ngkana ti ikoaki. Ma ngkana ti bungiaki nakon Ana Utu te Atua, ao tia kainaomataaki man te maraki ao te kainano (Kaotioti 21:4). Ao ma rabatara n tamnei ae boou ao tiaki konaa n waeaki n te tai (time) ao te tabo (space). Ngke E mangauti Kristo – “bungiaki-kaua” – E konaa n rinnakoa (pass through) te oo (wall) ae matoatoa (Ioane 20:19, 26). Ngaia are akana a taku ba a tia ni manga bungiaki-kaua a boni kaairua, ba bon te iriko ma te raraa ngaiia nte bong aei.
E taku Iesu ba ti riai ni “bungiaki iroun te Tamnei” – ti riai n rabatanaki nte tamnei – ngkana tina noora ke n rinnako n Abanuean te Atua (Ioane 3:3, 5). Ngaia are te bungiaki-kaua bon te bai ae ena riki n tain te mangauti (resurrection) nakon te aki mamate!
2. Nikarokoa a manga bungiaki-kaua – oneaki nakon rabata n tamnei – teraa ae a kantaningaaki Kristian ba ana karaoia nte maiu aio? II Betero 3:18; Ebeto 4:15. Ana kanga ao iroun antai are ana “kamarakeaki” ao ni tobaaki ba ana rikirake ni kakannato n aron Kristo? I Betero 5:1-2; Ebeto 4:11-13.
TAEKA TABEUA: E kariki (begets) te tama. E aki “uotia rake” (bring forth): e karaoa ane te tina. I muin ana makuri te tama, are ea uakina MAKURIANA teutana te tai imwaain te bung. N te tai are e kariki te tama (begettal), ao e bon tuai n roko nte bung. Irouia aomata ao, e roko tain te bung ruaiwa (9) te namakaina i muin ana kariki te tama.
Nte tai ane imwaain te bung, ao te tina e karaoa tabena ni kamarakea ao ni kamanoa natina are inanoni birotona, ao e katabeaki naba Ana Ekaretia te Atua (God’s Church) ba ena :”kamarakea ao ni kamanoia Kristian aika a tia n natinaki iroun te Tamnei – e na kamarakea ana “nanai ni tiibu.” Natin te Atua aika a natinaki nte Tamnei ana kamarakeaki n amaraken te tamnei mairoun te Atua – taeka man te B’aibara. Ana maiuakinna Ana taeka te Atua ba a aongan rikirake mauiia n tamnei.
N okin Iesu Kristo ao ti a tia n maiuakina te maiu n tamnei, ao ti nangi bungiaki ngkanne iroun te Atua (born of God), ba ai natin te mangauti ngaira (Ruka 20:35-36, noora aia B’aibara Boretetanti), n ai aron Kristo ae E riki ba “Natin te Atua,” ngke E mangauti man te mate (Roma 1:4). (Uringnga ba Iesu naba e "begotten" moa i mwaain ae E a riki raoi ba "Natin" te Atua. Ebera 1:5; Taramo 2:7; Ioane 1:18; Ioane 3:16; Makuri 13:33; I Ioane 4:9).
3. Ngke e taetae i bukin te mangauti, are te bungiaki-kaua, teraa ana taeka Bauro ibukin rabataiia ae boou ae ana oneaki nako iai Kristian? I Korinto 15:42-44. Ana riki ba n aron Kristo ngkai? Birimon 3:20-21; I Ioane 3:2; Mataio 17:1-2; Kaotioti 1:13-16; Mataio 13:43; Taniera 12:3.
TAEKA TABEUA: Bukina ba te Atua E tamnei (spirit), ao akana a bungiaki iroun te Tama, ana riki n TAMNEI naba – ana rabatanaki naba nte bai ae e rabatanaki iai te Atua. Ana anganaki rabataia te tamnei (spirit body) n aiaron Kristo ao ana KATUTUARAOINAKI (Glorified) ao n anganaki MAAKAN TE TAMNEI (Spiritual Power). Te maaka ao te katutuaraoi are ana anganaki Kristian aika bungiaki nte Tamnei nte mangauti (resurrection) ena nangi korakora are ena karika ubuia (faces) ba ana raneanea (shine) n aiaron otan taai! Ao akana a bungiaki iroun te Atua a atiba konaa n noora te Atua (see God) ba bukina ba a rin inanon te Abanuean – Ana Utu ae mimitong – te Atua!
Okoron te “Natinaki” ao te “Bungiaki”
Angiia Kristian a taku ba a tia ni “bungiaki-kaua” ngke a tia ni “butimaea Kristo” nakoni mauiia. Ao a kabonganaa n tiaki etina te kibu are n I Ioane 3:9, “Akana a bungiaki iroun te Atua, a aki konaa ni bure; ba tirina (seed) e mena i nanona: ao e aki konaa ni bure, ba e bungiaki iroun te Atua,” ba a taku ba ana aki manga konaa ni bure nte maiu aei.
Ma e taku te B’aibara ba e boni kairua te iango aei!
1. E bon aki taekinna te Abotoro Bauro ba Kristian a boni kakaraoa te bure tabetai? I Ioane 1:8-10.
TAEKA TABEUA: E nanonna ikai Bauro nte kibu 8 ba a boni bubure i muina ngke a tia n rii n Kristian. E taekinna naba ikai ba boni ngaia naba temanna te tia bure.
2. E boni taonaki nte bure Bauro e ngae ngke e a maan tia ni babititoaki ao n reke irouna (natinaki - begotten) te Tamnei ae Tabu? Rom 7:14-25. Boni iai te aomata nte aonaaba ae bon tuai no karaoa te bure teuana? Te Minita7:20. Tao ea mataata ba Kristian n aroia n iriko ma te raraa ngkai a bon aki kororaoi moa ngkai, ae nanona ba a bon TUAI NI BUANGIAKI IROUN TE ATUA!
3. Noora ngkanne I Ioane 5:18. E taekinna naba te kibu aio ba Kristian a bon tuai ni bungiaki iroun te Atua?
TAEKA TABEUA: N te tai are tia buangiaki iroun te Atua nte mangauti, ao ti na boni maiuakina te maiu ae raoiroi (akea te bure) ba bukina ba e a reke iroura anuan te Atua ae kororaoi ao ae mimitong (I Ioane 3:9).
Ma ngkai ti bon ti “natinaki” (begotten) moa iroun te Atua ao ti na “kawakiniira” man te bure – ti na totoka ana karirii te riaboro. Ma ti na boni konaa ni reke nte bure (sin). Ngkana ti aki tauraoi ke ti mamaara nte tai teuana ma teuana, ao ti konaa ao n tabetai ni bure!
Te maiu irouia Kristian aika “natinaki” bon te bubuaka ma ana karirii te riaboro. E ngae ngke te Kristian ni koaua e a tia n natinaki n Tamnei te Atua (II Betero 1:4) e na boni konaa ao n taatabetai e na boni kaota nanona n aomata (human nature), ba a bobuaka temanna ma are temanna (Karatia 5:17).
Ao teraa aroia Ana aomata te Atua ake nte O-Tetemanti? Ti na konaa n ataia ba a tia n natinaki (begotten) ke ni bungiaki (born-again) iroun te Atua?
4. Iai Tamnein te Atua iroun Tawita? I Tamuera 16:13; Taramo 51:10-11. Ao nikabane “unimaane n kawai,” n reitaki ma Aberaam, Itaaka ao Iakoba? II Betero 1:21; Roma 8:14; Ruka 13:28. E ngae n ane, antai ae MOAN bungiaki (nte mangauti) iroun te Atua? Korote 1:18
TAEKA TABEUA: Ngkai boni iai te Tamnein te Atua irouiia unimaanen te O-Tetemanti, ma Kristo te moan bungiaki iroun te Atua (rinanon te mangauti – resurrection), ao ngkanne e a oti ba unimaane akanne a bon ti “natinaki” moa iroun te Atua – a tuai ni bungiaki nakon Ana Utu. Ngaiia, ao Kristian aika natinaki naba iroun te Tamnei, ana bane ni BUNGIAKI (Born-again) iroun te Atua nte moan mangauti (first resurrection)!
Te Taeka n Kuriiti ae “Gennao”
Angin te mangaongao i bukin te “bungiaki-kaua” e bon riki man kaairuan rairan te taeka n Kuriiti are e kabonganaaki nte Nu-Tetemanti. Ma ti teuana te kibu (Iakobo 1:15-18), te taeka n Kuriiti ae e kabonganaaki i bukin te “natinaki nte tamnei” (spiritual begettal) ke te “bung” (birth) bon gennao. Nanon te taeka aio bon “bikoukou” (to conceive) ke “natinaki” (to beget), ao “bungiia” (to bear) ke “bungiaki” (to be born) – ae kabarabaraa ni kabane ke tabeua te makuri i bukin karikan te aomata.
Ngkai te “natinaki” ao te “bung” a kaain n bootaki i nanon te taeka gennao, ti riai n angan te B’aibara ba e na boni kamatataa ba teraa raoi ae nanonaki nte kibu teuana ma teuana.
Aikai tabeua kiibu aika a kabonganaa gennao are e nanonaki iai “begotten” (natinaki), tiaki “born” (bung ke bungiaki) n te B’aibara ae te Authorized (King James) Version: Ioane 1:12-13; I Ioane 2:29; 4:7; 5:1 (3 te tai); 5:4. E bon eti te King James ni kkabonganaa “begotten” n I Korinto 4:15, Ebera 1:2, I Betero 1:3 ao I Ioane 5:1.
Teraa aron kiibu aika wetea Kristo ba te “Rikitemanna,” ke te ONLY–begotten”? (Ioane 1:14, 18; 3:16.) Tao kiibu aikai a tiringa te koaua are Kristian n koaua a “natinaki” iroun Tamnein te Atua, ao a karikirakea mauiia n tamnei imwaain te bungiaki-kaua iroun te Atua n tain te mangauti? E bon aki!
Kaekaan titiraki aikai ba kiibu akanne a bon taetaekina aron moan natinakin te Taeka (begettal) iroun te Atua i nanon biroton Nei Maria. Aron “natinakiN Na” ao bungia Na (birth-gennao) a boni kamimii. Bon akea te aomata temanna ae ea tia n natinaki iroun Tamnein te Atua i Karawa i nanon biroton te tina! I bukin aei ao ti Ngaia – ao bon ti Ngaia n taai nako – te “Rikitemanna” (ONLY-begotten). Ao akana a tia n natinaki (I Betero 1:3) are a maiuakinna te maiu ae boou ao n tokin te tai – imuin rikirakeia nte maiu n tamnei ao te bungiaki-kaua – ana bungiaki nte Tamnei ao n riki ba Natin te Atua - ao n riki ba kaain Ana Utu te Atua n Abanuean te Atua are E na kateia Kristo n okiNa!
Ko Riai Ni Bungiaki-Kaua!
Teraa Ana karikibai te Atua n tain Karikani Baai (Creation) n ana moan mwakoro Karikan B’ai (Genesis) bon karikan baai aika a rabata (physical). Te Aomata are e karikaki man bubun te tano, bon te RABATA (MATERIAL), are E iangoia te Atua ba E na manga “ribanaiia”(mold and shape) nakon te rabata n TAMNEI ae kororaoi. E taraia ba kanga te tia mwakuria te bokaboka (Potter) ae E na ribanaira nakon “katotongaNa” ma “aekaNa” nte rabata n tamnei.
Te kakariki (human reproduction) irouia aomata bon te aeka ni makuri (process) are E kabonganaa te Atua ba Ena kamwaitia (reproducing Himself). Nikabane aomata man aia tai Atam ma Nei Ewa a moan teirakeaki mauiia man te “bunimoa” ae nangi uarereke ae te "ovum," ae e karikaki inanon biroton te tina. Ma te ovum e boni tuai ni banin karikana. N aron aia taeka tabeman, ao maanin maiun te ovum bon nakon 48 te aoa. Ma ti ngkana e “ribanaaki” (fertilized) n ana man (sperm) te tama inanon te tai anne, ao ena mate. Te aomata ae boou (new human life) e na ti konaa ni moana maiuna ngkane ana man te tama e kabikoukoua – e rinnakoa - te ovum.
Ngkana ti taetae n bain te tamnei ao ana iango te aomata kanga aron te "ovum." Ti karikaki ba ti na kainanoa kabikoukouraa iroun Tamnein te Atua ba tina konaa ni karikaki nte tamnei n aekan te Atua ao ni maiu n aki totoki!
Te ovum, nte tai are e a kabikoukouaki (fertilized) iai, ao e a riki ba te aomata ae natinaki (begotten) n arona n “embryo” (8 te wiiki nte biroto). Iraua te wiiki n arona n embryo ao e a rikirake te embryo nakon te “fetus” (imuin 8 te wiiki nte biroto). Ana “womb”(biroton) te tina e tabenna ba ena kamarakea ao ni kamanoaa, ao ni uouotia n rabatana are ena konaa ni kamanoa mani kangaanga nikarokoa ea bon tau ni bungiaki.
Ao aiarona naba, Ana EKARETIA te Atua e kamanoa ao e kamarakea te Kristian ae natinaki nte Tamnei ma kanana Ana Taeka te Atua ba a aongan rikirake nte maiu n tamnei (II Betero 3:18) n anuan te Atua ae mimitong. Ma iai teutana te kaokoro nte kabotau aio.
Ana fetus te aomata e aki reke irouna te rabata ao te iango n ikawai imwaain bungiana. Iroun te Kristian ae natinaki nte Tamnei e riai n ikawai inanon te maiu n tamnei imwaain ae ena bungiaki nte tamnei nte mangauti. Te ataei ae e bungiaki iroun tinana e a tiba moana karikirakean rabatana i muin bungiana, ma karikirakean te maiu n tamnei irouia Kristian ena karaoaki imwaain bungiia nte tamnei (I Betero 2:1-2).
Ngkana ti manga bungiaki-kaua (born-again) – bungiaki iroun te Atua, oneaki nakon te tamnei n tain te manguti (resurrection) – ti na bon taua taraakira ae iroura ngkai. Ma rabatara are ea mangauti (resurrected) ana bon okoro – ai te tamnei ao tiaki te iriko ma te raraa (I Korinto15:35-44). Ao moamoara (faces) ana raneanea n aron otan taai n banen korakorana n airon naba are iroun Kristo (Kaotioti 1:16.)
Teraa te maiu n tamnei ae tina riai ni karikirakea imwaain te bungiaki-kaua? KARIKIRAKEAN TE ANUA (CHARACTER) n tamnei!
Te anua are iai ana konabai (ability), ngkai iai inaomatana, ba ena ataa ae eti man te buakaka – baai aika eti man ake a kaairua – koaua man te kewe – ao ni karaoi babaire aika eti, e ngae ngke ko kaririaki, e anaaki nanom ke n takun nanom; ao te nano ma kairakim n totoka te bure ao ni KARAOA te eti, are te ongotaeka nakon Ana Tua te Atua n tangira. Ena ti konaa n karikirakeaki te aekan maiu n tamnei aio ngkana e kamarakeaki n Ana Taeka te Atua rinanon Bible Study, rinanon te tataro, ongotaeka nakon te Atua, ao n bane nanom n ana mwakuri Ana Ekaretia te Atua (God’s Church) are ea tia ni mwiokoaki (commissioned) iai.
Ngaia are ngkana E a oki nako aon te aonaaaba Kristo n Ana Kauaoki, tina bane N mangauti ao n oneaki rabatara nakon are irou-Na (I Ioane 3:1-2). Nte tai naba ane ao rabatara ena karaoaki ni katotonga rabata-Na ae mimitong. Ti na BUNGIAKI-KAUA BA KAAIN ANA UTU N TAMNEI TE ATUA (SPIRIT MEMBERS OF GOD’S OWN FAMILY)- n riki ba kaain te Moan Kautaki (1st Resurrection) – n riki ba Natin te Atua n maiu n aki totoki – n riki ba Natina aika aki mamate aika ana tauataeka (rule) ma aia Karimoa Iesu Krsito!
Aei ngkanne, n aron ana taeka te B’aibara nanon te taeka ae “bungiaki-kaua” ke “born-again.” Ke buokiko te Atua n kaotako te koaua aio ao ni karikiko ba temanna naba ae kona “natinaki” ao ni manga “bungiaki” iroun te Atua.
*********************************************************************************************************************************************************************************************