Ana Koaua te Trinity

Boton ana reirei te aro n Kristian rimoa bon te koaua bwa aongkoa te Atua bon teniman (Trinity) - Te Atua n Teniman te Aomata - Te Tama, Te Nati ao Te Tamnei ae Raoiroi (are e taneai te aba n arana ae te 'Ghost' - ke te anti)

E kanga n rin te reirei aei i rouia kaain te aro n Kristian rimoa?

E bon aki roko man te B'aibara - bon akea naba taekana teutana i nanon te B'aibara! Ti a tia n taekina te kibu man Te Kaotioti 12:9 are e taekinna bwa 'kaain aonaaba ni bane a tia ni m'am'anaaki iroun Taatan te riaboro". E kanga, ngkanne, Taatan n karinna te reirei aei i buakon aia reirei "Kristian"?

Rongorongon te titiraki anne e bon kamiimii. Bwa e bon kamiimii naba bwa temanna te riaboro n aron Taatan ae konaa n, tiaki tii m'am'anaa te aonaaba, ma e m'am'anaaia naba "Kristian" - te aro are e ingoaki iai Iesu ao ni taekinaki bwa bon ana aro ni koaua. Ma, ao are e bon aki kaantaningaaki, e karaoia Taatan!

E karaoia rinanon ana aro ngaia are te aro ni kewe are e kateirakeaki n te ririki A.D. 33 - 33 te ririki imwiin maten Iesu. E kateirakeaki iroun Timon te tia tabunea, are kabwarabwaraaki n te ka-8 ni mwakoro n te boki ae Makuri, bwa Timon bon te tia babaire n te aro ae kamiimii aei (Mystery church) n te aba ae Tamaria. E koreaki n aia kauoua ni boki Uea 17:23-24 bwa Shalmaneser, are uean Assyria, ngke e a tia ni ekaianako te botanaomata man te aba ae Iteraera are i-meang (Northern Kingdom) ao e kanakoiia kaain te mwakoro ae Tamaria (I-Iteraera naakai) , are a mena i-meaangin Ierutarem, ao e karokoiia bwa ana oneamwiia i Tamaria kaain te kaawa ae Babiron are e moan tei iai te aro ni kewe are te 'Mystery church'. Bon tiantaire kaain Babiron aikai aika a maeka ngkai i-meangin Baretaina n ana tai Iesu. Kaain Iutaia man te kaawa are Iuta (Southern Kingdom) a bon aki kan reitaki ma tiantaire aikai, ao a araniia, ma te kamoamoa, bwa 'kiri'. Tiantaire aikai a bon kateimatoaa aia aro are te Babylonian Mystery church inanon te moan tienture aio.

N te ririki A.D 33, uoua te ririki imwiin katean ana aro Iesu n te bong ae te Bentekota, te riikan ae Biribo, are manga riki bwa te tia tataekinna te euangkerio n kaawa nako (evangelist), e nako Tamaria bwa e na taekinna naba ikekei ana euangkerio Iesu are Raoiroi. N te tai aei, ao Timon, te tia tabunea, e roko bwa e na ongoraa naba i rouna.

E a tia Timon n anaanaa naoia kaain Tamaria (tiantaire aika roko mai Babiron) ao a taon ririimwiina ike te tabo are nako iai bwa a taraia bwa mataniwiin aio aro are te Mystery church. A nangi kamoamoa Timon naakai, "mai irouia ataei ni karokoa ikawai", ao a taku, "Teuaei bon m'aakan te Atua" (Makuri 8:10).

Ngke a kakoauaa ana rongorongo Biribo ibukin Uean te Atua, ao kaain Tamaria aikai a kawaria bwa ana babititooaki irouna, ao Timon e bon reke angana ni babititooaki irarikiia.

Ao Timon e manga kawariia abotoro Betero ao Ioane, bwa e na anganiia te mane (bribe), ao e tuangiia bwa ana anganna naba to mwaaka n katoka bai i aoiia aomata bwa ana anganaki te Tamnei ae Raoiroi. E nangi uun Betero ao e kanakoa. Ma, Timon, e a tataekinna bwa e a reke bwa temanna naba aia abotoro Kristian ao e a ibita aran ana aro are te Babylon Mystery church nakon Christianity. E butimaea reirein te "aakoi" ibukin kabwaraan bure (are bon akea irouiia beekan), ma e raira te aakoi nakon te inaomata n aki kan ongo iroun te Atua (Iuta 4). E botumwaaka n raira ana aaro ni beekan, i aan arana ae 'Christianity', nakon te aro ae taabangaki i aon te aonaaba, bwa e iangoia bwa e na tauii tautaekan aaba ni bane.

E aki korobukin aio iroun Timon, te Pater - te Tama - (e aki toki ni kaairuaaki ma Simon Peter - Timon Betero), ma e moanna n korobukina irouiia naake a bonota mwiina, ma aia etukuata (headquarter) ae kamwaingaki nako Rom. E reke irouiia angina aaban nako Erube, ao a arana bwa "The Holy Roman Empire". E a tia ni manga bua te 'Empire' aio. E moan riki te empire aio n te ririki A.D.962, iroun te embora ae Otto I, ao e kamaunaaki n 1806, iroun embora Francis II. N te ririki 1957 ao e a manga moana ni kaoti ma arana ae te European union.

Te Euangkerio Teuana

N te ririki ae A.D. 60 tabun, n te moan tienture, ao angin aban te 'Middle East' - aaba n aiaron, Babiron, Tiiria, Karatiia, Baretaina, Iteraera, a tia n rairaki man te euangkerio are koaua nakon te euangkerio teuana (Karatia 1:6-7). N te tai aei ao e bon maiu te abotoro Ioane bwa e aki toki ana koroboki n A.D.90. Bon i aon kawaina ni katiia ana boki are 'Te Kaotioti' i aon te abamwakoro ae Patmos, n marawan te Mediterranean.

Tabeua te tai imuiina ao te aro are e kateia Timon n te ririki A.D.33 e a kataia n raira aia toa Kristian, are te Riao, ke, te Passover (Iesu e a tia n ibita arona ma kabonganaakin raaraaia maan nakon te kariki ao te wain), nakon aia toa kaain Babiron are aranaki bwa te Itita (Easter - e reke te ara aio man antiia te aine ae Nei Astarte ke Ishtar)

Imuiin maten te abotoro Ioane (c. A.D 110), temanna ana reirei, Polycarp, n te ririki A.D.155, e a kateirakea te kauntaeka (debate) i aon etin te Passover/Easter ma te bishop Anicetus, mai Rom.

E aki maan i muiin aei ao temanna naba ae taua ana reirei te aro ni koaua ae Ten Polycrates, e karika naba te kautaeka i aon naba etin te Passocer/Easter ma te bishop naba temanna mai Rom. E aranaki te kautaeka aio bwa te 'Quartodeciman Controversy.' E uneakinna Polycrates bwa Iesu ao ana Reirei ake 12 a bon kawakinna te Passover n aron are e tuangiia Iesu ao te abotoro Bauro (I Korinto 11:23-34), bwa ana kabonganaa te kariki ao te wain, n bakantaain 14 n Nisan (te moan Namakaina n aia karenta Iutaia. Ma te aro are i Rom e bon kamatoaa bwa e na karaoaki n ana "Bong te Uea" (Sunday).

Kanga n te tai naba aei ao teuana naba te kauntaeka ae karaoaki i marenan Dr. Arius, mai Alexandria, temanna te Kristian ae mate n A.D. 336, ma tabeman bishop, ibukin atongan te Atua bwa te Trinity. E nangi kaaitaraa te iango aei, ma bon iai naba kaairuaana i nanon te aro.

N te ririki A.D.325, te embora Constantine e tewea te bowi ae kinaaki n arana ae te Nicene Council, bwa e na iangoaki etin mangaongao aikai. Constantine bon tiaki te Kristian, ma bukina ngkai e uea n te tai anne e a riki bwa te Tia Babaire. Imuiin te bowi ao te Council aio e a kabatii ni kauoua tabeka aikai - te Easter are e na kakaraoaki n te Tabati, ao te kauoa, te Trinity e baati bwa te Atua bon teniman. Constantine, ae akea rekerekena ma te aro, e a kamatoa bwa te TUA. Ma, e aki konaa ni karaoia bwa te KOAUA!

Taatan e a tia ni m'am'anaa te aonaaba bwa e na aki ataaki ANTAI ao TERAA te ATUA (Who and What is God?) - ao Kristo, ao te Tamnei ae Tabu (Holy Spirit). E kataia naba ni karaba rongorongon ana TAUTAEKA TE ATUA (Government of God) are boboto i aan ana TUA TE ATUA (God's Law). Ao riki TERAA ao BUKIN TERAA te Aomata (What and Why Man?), te Kamaiuaki (Salvation), TERAA ao BUKIN TERAA te Ekaretia (What and why the Church), ao boong aika imwaaira (Future).

*Kiibu nikabane aika a kabonganaaki ikai a bon rairaki man te B'aibara n I-Matang ma tabetai tiaki n aron taekana nikabane are e koreaki n te B'aibara n I-Kiribati.