Man te Moan Nikarokoa te Toki

N tain ana kauoua ni buaka te aonaaba, ao n te ririki 1944, ao n ana taratara te tia Tei temanna mai Buritan ae Winston Churchill, ao e taku ana taeka, “There is a great purpose being worked out here below”, ke, “Boni iai te bai ae kakawaki ae e waakinaki inano ikai”. E nanonna ikai Churchill ba iai ana makuri te Atua ae e tabe n uaakinaki i aon te aonaaba inano ikai. Ngke e taekinna aei teuaei Churchill ao e boni aki ataia raoi ba teraana raoi ae waakinna te Atua i nano ikai.

Bon iai ana Master Plan ke Oin Ana Kaantaninga te Atua i bukin kakoroan bukin ana waaki ae e kakawaki aio. Ti na konaa n taekinna ba boni uoua maangana. Te moan bon te ‘physical stage’ ke te ‘itera n rabata’ are E moanaki iroun Atam. E bon teimatoa n kakamakuri te waaki aio n te aonaaba ngkai ba kanoan kateira n ara aonaaba aio ae e nooraki n boonga aikai, ao te kauoua n itera bon te ‘spiritual stage’ ke te ‘itera n tamnei’ are e moanaki waakinana iroun Iesu Kristo ma Te Ekaretia (Church). E boni waakinako naba te kakamakuri n te itera aio nikarokoa boong aikai. Bon te kauoua n itera aio are e boni bane riki ana tai te Atua n mamakuriia. Aei bon oin raoi Ana kaantaninga ngke E karikibai. E na karika te aonaaba riki teuana, ae te aonaaba ningabong (world tomorrow). Bon aia aonaaba tamnei ke te spiritual world. Bon te aonaaba i muin ara aonaaba aio. Ao Kiritian aika a weteaki (called) ngkai a bon rineaki (chosen) ba taian moan ua (firstfruits) aika ana moan kaaina te ‘aonaaba ningabong’ aio. A boni weteaki ba ana moan baarongaa te aonaaba ae boou aio imwaiian te Motikitaeka (kaain te Moan Manga Uti –First Ressurection. Kabanina rongrongon “M’aitin te Manga Uti” ikai ).

Ti rineaki,mai buakaoiia e ngaa ma ngaa, ba ti na nakon te Atua, ba ti na raraoma, ba ti na ibita aron maiura, ti na ibita ara kaantaninga, ba ti na kakoauai nikabane burera, ma buaakakan te aonaaba aio ao arora n ira burena, ti na rairaki ao n toua te kawai ae boou, ba ti na uringnga ba teraa bukin rokon Iesu ao teraa E karaoiia i bukira, ao tiaki ba ti na tii ‘butimaea’ (accept him) nako nanora ma n tii kakoauaa Iesu (believe Him). Te raraoma (repent) ao te onimaki (believe) bon taiani makuri aika a bwebwee aika ti riai ni karaoi i bukin kareken te Tamnei ae Raoiroi. Kaain ana Ekaretia te Atua bon taiani moan ua ao e bon teimatoa n reitinako te kakamakuri ibukin katean te ‘aonaaba ningabong’ aio i rouia.

Kawakinan te Toa n Ūma n Rianna (Nakoia Ibonga 23:33-44; Kiribati Protestant Bible), ke, te Feast of Tabernacles, e bon kauringngiira ao e anganiira kanga aron kanoan te aonaaba ningabong anne. Te Mireniam (1000 te ririki n bokin te Kaotioti 20:1-6; KPB, bon kanoan te Toa n Ūma n Rianna) e bon kaotia ba e na bon roko te ‘Aonaaba Ningabong’ aio - e tuai moa n roko ngkai. Ao te Toa aio bon tiaki te moan ke te kabane n ana kaantaninga te Atua. Ana kaantaninga te Atua e teirakeaki man te O n aroka are i Eten. Ma, ti na teirakeia mai moana raoi.

E moanaki te rongorongo aio man ana boki Ioane 1:1 n te Nu Tetemanti ao tiaki Karikani B’aai 1:1 n te O-Tetemanti. E taku taekan Ioane 1:1: “Ngke e tuai ni karikaki b’ai, ao bon iai te Rokou (te Taeka, ke, the Word)”. Te Rokou bon aekan te aomata, ma akea tamana ke tinana ke ana bakatibu. Ao akea maitin ana bong ni maiu n aron ae ko konaa n warekia n te boki ae Ebera. E boni nang kakawaki te Rokou, ao bon iai raona riki temanna ae arana te Atua. Ao te Rokou bon te Atua naba. Boni iai uoman Ngaiia. Ao boni Tamnei ngaiia ni kauoman. Ao a bon mamaiu n taainako – a aki bungiaki – akea tamaiia ke tinaiia. Bon akea te tai are e moan teirakeaki iai mauiia ba a boni mamaiu. Ba e bon riai n iai te maiu ba e maiu te unibweeti, ao e maiu te unibweeeti iroun te Atua ao te Rokou (Taeka) ba iai te Maiu i Rouiia. E taku te kibu 4, ba “e mena te maiu i Rouna”. Ao ngkana A maiu, ao e kangaara aron mauiia? Teraa ae a kakaraoiia? Eng, boni iai aia makuri ke aia occupation. Ao te kariki b’ai bon aia makuri. Ao e manga taekinaki, n te kibu 14, ba te Rokou e “riki n iriko, ao e maeka i buakora.” E kinaaki n te aonaaba ba Iesu ara Uea. Ao e taekinaki n I-Ebeto 3:9 “are te Atua are kariki b’āi ni kabane iroun Iesu Kristo”. Bon te Taeka Ngaia: E taetae ao a riki b’āi (Taiani Areru 33:9). Ao aei aron karikan b’āi iroun te Atua.


Ao iai naba te Tua (Law) irouiia ba Iesu e ongo iroun te Atua, te Tama. Te Tama e tuanga Kristo te bai ae E na taekinna, teraa ae E na karaoiia, teraa ae E na karikia. Ao e taetae te Taeka ao a riki b’āi. Te korakora ke te bawa (power) ae e nako man Ana taetae bon te Tamnei ae Raoiroi. Te Tamnei aei e otinako mai roun te Atua ao i roun Kristo. Ao te Tamnei aei e karikiia ba Ana mena n taabo nibane - taabo nikabane!

A kangaara n maiu, n makuri, ao n karikibai? Mauiia bon te maiu n rereitake (cooperation) ao tiaki te kakabotoa (competition) ba iai te tangira i marenaia. Ngke e riki n iriko ao n raraa ao n maeka i buakora te Taeka, ao e taratara nako aon te aba i nano te Atua ao e taku, “Aio bon natiu ae e bati n tangiraki irou”. E tangira Natina are E boni kukurei i rouna. Ao e taku Iesu ba E tangira naba te Atua ao E ongongo n Ana taeka. Bon iai te tangira (love)! Ao bon iai naba te ongotaeka (obedience)! Mauiia bon te maiu n tangitangiri. Ao aia tangira e raraanga nako (outflowing). E kabaroa ana tangira te Atua nakon Natina ao nakon nikabane Ana karikibai. Ao Ana tangira te Atua ma Ana nanoanga e nangi korakora riki nakon rietaatan karawa man te aonaaba. Te Tangira bon anuanraoi te Atua! Ao iroun Iesu te tangira anne e nangi korakora are e anga maiuna ao e mate i bukira ba E na kabara ara bure ao ni kamanoira man te kauoua n mate (second death –nakon ‘Maitin te Manga Uti’). E kabaraa boon tuaan ara bure i bukira ba ti na aki kabaraa i boni iroura, ni kamateaki n te kauoua n mate. E konaa n korobukin anne ngkana ti kariaia ba ti na karaoi uoua b’aai aika a kakawaki aika te rairannano (repent) ao ni kakoauaa (believe), ao i muina te rikirake n ataakin (understanding) ma mimitongin (grace) te Atua ao ni kekeiaki (enduring) nikarokoa tokin maiura. Ngaia maiun te Atua bon te maiu n rereitaki, te maiu n tangitangiri, n ongotaeka nakon te Tia Kairiiri, ao te aro anne e karika te ‘tautaeka’. Ao e tautaekanaki te Nati iroun te Tama. Bon iai te tautaeka i Rouiia.

Ngkai bon taan karikibai, ao A karika moa te b’ai teuana i mwaain karikan te aonaaba, taai ma te namakaina, i mwaain taiani buraneti ake tabeua, ba a kariki moa taiani anera. Ao anera a bon rabatanaki n te tamnei, ao iai te maiu i rouiia are e aki konaa ni mate (immortal life). Iai i rouiia te maiu are e boni kouburake mai nanoia (self-containing life) are akea i rouiia aomata. Ao i muina te Atua e karika te aonaaba - i muiia anera. N ana boki Iobi mwakorona 38 ao n moan kibuna tabeua ao ko na konaa n wareka rongorongoiia akeanera ngke a takaarua ma te kimareirei ao bon anera aika a anene ma te kukurei ngke e karikaki te aonaaba ba neiia n maeka – kain katikuiia. Ao a kukurei anera aikai ba a ira nanon ana tua te Atua ao a mena i aan ana tautaeka te Atua. Te Atua e kamaekaiia moa anera i aon te aonaaba i mwaaia aomata!

Ao te Atua e katea Ana kaintokanuea teuana i aon te aonaaba, ba e na tautaeka ao e na kaira aron te maiu i aon te aonaaba are maiun te Tama ma te Nati are te maiu n tangira. Ao A katokaa Rutibeero n te kaintokanuea aio. Ma e riai n iai te tia kairiirii, ao te Atua bon te Tia Kairiiri. E toua muina Natina ao e karaoi nikabane baai ake e tuangaki i roun te Tama. Ao a kamaekaaki anera i aon te aonaaba, ao i nanon tikuiia ikai ao iai te kukurei ao te kimareirei ao bon te bai ae tamaroa, ba tii ngkana iai Ana tautaeka te Atua i aon te aonaaba ao e na iai te kukurei ao te kimareirei, ba te tautaeka anne e kaira aron te maiu ae e kakarika te rau, te kukurei ao te kimareirei. Ma iai te bai ae e riki.

N ana kauoua n boki Betero mwakorona 2 kibuna 4 ao ti wareka aei: “Ba e aki katoka kai’a anera te Atua, ngke a bure” (Kiribati Protestant Bible). E katounako te rongorongo aei ba ti bon taku i nanora ba anera a bon ‘tabu’ – akea te buaakaka i rouiia. Ma, n aron are makoro, “a bure anera”. A reke n te bure anera, ao e riki aei i mwaain karikaiia aomata! A karaoa ae e bure anera ao a anaaki ao ni teweia nako naano nako moone (tartaroos) ao ni kabaeaki n te tiein ae te tien ae roo (chain of darkness – real meaning of ‘tartaroos’) ao ni kawakinaki nakon tain te Motikitaeka.

Iai aia tai anera ae e na motikaki iai taekaiia, ao iai naba ara tai aomata ae e na motikaki naba iai taekara! Ao i aan aia bure anera ao are e toka i etaia te akeanera ae Rutibeero, e reke rongorongona n Itaia14 ao n Etekiera 28 naba. A boni bure anera aikai ao aia matananiwii ae Rutibeero, te kaerabu, ae e a tia ngkoa n rabunna Ana kaintokanuea te Atua i Karawa n baina ni kiba (wings), ao e a bon tia n katanaieakaki n Ana kaintokanuea te Atua, ao e bon reiakinaki ao n reireinaki n Ana Tautaeka te Atua. E katukaki i aon te aonaaba ba e na tautaeka i aoia anera ake a tia ni rineaki ba ana mena i aana i aon te aonaaba. Ao tii ngkana e teimatoa Rutibeero n iira Ana tua te Atua ao ni tautaekaniia ana anera n aron Ana Tautaeka te Atua i Karawa ao e na teimatoa te kukurei ao te rau ao te kimareirei i rouiia anera ake i aon te aonaaba. Ma, e rin te nano n kan kaaitara i roun Rutibeero. N ana boki Etekiera 28 ao e taekinaki ba Rutibeero e nangi tamaroa anuana ma kateina man te tai are e moan karikaki iai nikarokoa te tai are e a kuneaki te nano n kaaitara (rebellion) i rouna. Ao e a moanna n ribaa (resent) te Atua. Ao e a reke i rouna te nano are e tangiria riki ba e na urubai (destroy) nakon are e na kariki (create) bai. Te Atua te tia karikibai, e kaakarikii b’aai, ao e riki Tatan ba te tia urubai. E rairaki nakon te ‘roo’ ao e karikia ba e na roo te aonaaba. Ao mai ikai ao te aonaaba e a riki ni maamate (decay) ao n urubeke (ruin), ao te roo (darkness) e rabunna te aonaaba nikabuta. Ao e rabunaki naba aon te aonaaba n te ran (water) n aron te ieka. Ao aei are ko konaa n kunea n Karikani B’āi, ba e makoro, “E karika karawa ma aonaaba te Atua”, - te taeka “Atua” bon ‘God’ are e rairaki man te taetae n Ebera ae “Elohim”, n aron koreana ngke e moan koreaki te boki aio i roun Moote. Ao te taeka ‘Elohim’ e bon bururare (plural) ae e tei i bukin tiaki temanna te rabata (personage) ma e riaon temanna ma tii teuana te Atua. Kanga aron te utu: e konaa n tii teuana te utu ma e maiti kaaina-uoman, teniman, tengaun, tebubua, ma tii teuana te utu. Te ekaretia: tao irangaa kaaina ma tii teuana te ekaretia – ana ekaretia te Atua. Tiaki ana ekaretia te aomata temanna, ke tao Taatan, ma ana EKARETIA te Atua – ae nanona NATIN te Atua.

Ao i muin aia makuri n kaaitara Rutibeero ma ana anera ao e a urubeke aon te aonaaba, n aron are ko warekia n Karikani B’aai 1 ao kibuna uoua. Ma n te moan ao ‘E karika taiani karawa ma te aonaaba Elohim, ke te Atua’ (e raka i aon temanna te rabata), ao e onrake te aonaaba n te mate (decay) ao e urubeke aona (ruin) ao e rabunaki taiani marawa n te roo (darkness) ao e boni onrake te aonaaba n te ran n te tai anne ao e roo aona. Ao e roko te “Taeka” ao e taetae, “E na roko te oota” ao e mamakuri te Tamnei ae Raoiroi ao e roko te oota. Ao e tibaa te oota ma te roo, ao e karikia ba e na oti te aba ae mau, ao e reitaanako ana karikibai n manga kabooua (renew) aon te aonaaba i bukiia aomata ake Ana karikiia. Ngkana ko wareka Taiani Areru 104 te kibu 30 ao e taku taekana: “Ko kaotinakoa Tamneim, a karaoaki; Ao Ko a manga kamaiua aon aontano” (Kiribati Protestant Bible). N te Kiribati Catholic Bible ma angin B’aibara n I-Matang ao e kaangai taekan te kauoua n itera n aia rairaiiri: “Ao Ko a manga KABOOUA aon te aonaaba”; “You RENEWED the face of the earth”. E karaoa aei te Atua i muin aia makuri n urubai anera aika bure. Ngke e karika te aonaaba te Atua (n te moan karikibai) ao e nangi tamaroa, ao e “raoiroi”, ma e tuai n tia raoi. Kanga aron kam’aakin te keike (cake). E a mai ma e tuai n bane arona: ba ai ti te aiting (icing) are e tangiraki ba e na katamaroaa aona. Ao e karika te aonaaba te Atua, ao ngke e a tia ao E kamaekaiia anera iai ba ana katamaroaa aona ma a aki katamaroaa ba a urua aona. Ao ngkana ko wareka Taramo 104:30, ao te Atua e kaotinakoa Tamneina ao E manga “KABOOUA aon te aonaaba”. Aei are E karaoiia n Karikani B’ai 1:2, ngke “E karika karawa ma aonaba te Atua”. Aei bon tiaki te moan (not the original) karikibai (creation), ngke E a manga kabooua aon te aonaaba te Atua i muin aia urubai Rutibeero ma ana anera, ba ai te ka-uoua n karikaibai (recreation). Ngke E karikiia Atam ma Nei Ewa, ao e taku te Atua nakoia: “Nako ao kamaita aekami ao MANGA MOAN kanoa te aonaaba”; “Be fruitful and multiply and REPLENISH the earth”. E a bon tia ni kakaai aon te aonaaba ngkoa ba e kaainaki i rouiia anera. Ngaia are e tuangiia Atam ma Nei Ewa te Atua ba ana MANGA MOAN kanoaa te aonaaba, ma e nangi kanoaaki i rouiia aomata!

Ao n Karikani B’ai 1, ao n te kibu 2, ngke E a manga karika kaua te aonaaba te Atua, ao n te kibu 26 ao ko warekia, ba e taku te Atua (Elohim – e raka i aon temanna): “Let US create Man in OUR image and OUR likeness”, ke “Ti na karika te Aomata n katootooNGARA ao n aeKARA . . .” E a tia te Atua n karika te kao n aron tein te utu ni man-kao, te ‘tarabuti’ n aron tein te utu n man-ika, te ‘itei’ n aron tein te utu n mani-kiba, te ereb’anti, te raion, te beeki n aron tein te utu ni man. Ao i muina e taku: “Ti na karika te aomata n aron tein te Utu n Atua!”

Teraa Ana kaantaninga (purpose) te Atua ae karaoaki i nano ikai n te aonaaba?

Ana kaantaninga te Atua ba E na KAMAITA aeKana (REPRODUCE Himself)!


Reitaki ikai