Karuaiua n Tua
TE KARUAIUA N TUA
Ti a bon roko ngkai n tain te “kewe ae akea arona,” te aroaro ae uoua ubuna.
Bon te tai are mataniwii n taabo ni karaobai aika a kakannato, kaain te tautaeka ao borobetiaa n kuura n reirei aika a rietaata ni kewe n te kabowii, e ngae ngke a tia ni katokaa baia i aon te B’aibara. Ao bon te tai ae kamiimii ba mirion ma mirion aomata aika a kakoauaa rikiia aomata man te man (evolution) a bon mamananga n nako n taromauri n ekaretia aika, tao a bon kakoauaa te Atua te Tia Karikibai are n te B’aibara.
Te Kristo man te B’aibara e bon kabuakakaiia aomata aika a BAARETAIO (HYPOCRITES) n Ana tai ni maiu. Tao teraa ae E na taekinna i bukin ara roro n taai aikai?
A Maiuakinaki te Maiu ni Kewe
N ana boki ae “Sex, Vice and Business,” ao e taekina Monroe Fry ba n aban tinaniku ao a kukurei komiunitii (communities) ni butimaea taian aroaro aika a buakaka tii ngkana e na reke kaniuangan aia bitiniti man aroaro aikai. E bon katereterea naba ana boki teuaei ba angiia ikawai aika a toronibai a bon ataia: ba taan kairiirii man taian aro ao te tautaeka aika a ‘kakannato’ a bon tauraoi ao ni kukurei n boutokoa makuri n kemboro (gambling), kaboakiia aine i bukin te makuri ni wene ni bure (prostitution) ao kabonganaakin te turake (drugs) ngkana a nooria ba e na reke naba tibaia (te mane) mai iai.
Nakoiia kaain te komiunitii ao a taraaki baai aikai ba boua (idols) aika raoiroi ma ni kakannato. Ma nakoia taan kaboanakoia aine, taan kaboanakoa te turake ao taan baibai n auti n kemboro, ao a bon tauraoi n karaoa aia booraraoi ae raba ma makuri aikai. A bon tauraoi ni kabonganaa nakoaia ae rietaata n taraia ba e na maiureirei makuri aika a bubuaka aikai – tii ngkana e rereke tibaia mai iai.
Taekaia n te taetae n aomata, a bon maiuakina te maiu ni KEWE!
Norakiia raora n Kristian aika maiuakina te maiu n BAARETAIO e boni kamiimii! Ma ti bon katuaeaki – ba ti bon riaon Ana karuaiua n tua te Atua.
Ti nooria n ara reirei aio ae kamatataan riki Tua ake Tebwina ba te kabane ni bure ae nangi RAWAWATA bon katokaan te bai teuana ba e na onea muin te Atua ae koaua. Ao te makuri aei e bon kairiira nakon ‘taromaurian’ te boua ae kaaraki, kabuakakan aran te Atua, riaon Ana Tabati, akean karinean ara karo, ao nakon te tiriaomata, te wene ni bure ao te kimoa.
Ao te kamataata aio e bon karaoaki naba nakon Ana karuaiua n tua te Atua.
E Taekinaki te Karuaiua n Tua
“KO NA TAI KAOTA ARON RAOM N TE ARO NI KEWE“ (Te Otinako 20:16, KPB). Ke, “KO NA AKI BUKIBUKI NI KEWE” (Te Otinako 20:16, KCB).
Bon kakaean ao uotan te koaua are e karekerekea te aomata ma te Atua. Ba, te Atua, bon te KOAUA!
E taku Iesu: “Au taeka te koaua“ (Ioane 17:17). Ao E taekina riki: “Boni Ngai te kawai, TE KOAUA, ao te maiu“ (Ioane 14:6, KPB).
E ngae ngke tao teraa riki kabakan te aomata, ma NGKANA e tauraoi n tataekina te koaua, n maiuakina te koaua, ao ni butimaea te koaua ngkana e kaotaki nakoina, ao te aomata anne e na konaa ni karineaki ao ni buokaki n ana kangaangaa nako.
Baai aika a rekereke ma te karuaiua n tua e nangi korakora. Noora: (1) Bon iai Atuan te Unibweeti aio ae boni Maiu ao Ana kawai ma Ana Tua a boni bane n “eti.” (2) Ngaia are te aomata ae koaua nanona, ae taetaekina te koaua ao e butimaea te KOAUA ngkana e kaotaki nakoina, n tokin te tai ao E NA bon “rairaki” nakon te Atua ae koaua ma Ana kawai!
Ma te aomata ae e aki onimakinaki ana taeka, ae kateina te KEKEWENIIA aomata ao boni nakoina naba – anuana ma ana iango te aomata anne a bon KIRIBAOBAO ma n MANGAONGAO are e bon AKI KONAA n ataa ana koaua naba te Atua teutana nikarokoa e “kaitiakaki” ana iango!
Ngaia are e bon nangi kakawaki ba – e ngae ngke bon iai i buakoia aomata aika bon iai aia koaua i aon itera nako aika maiti – ti na bane n reireiniira n maiuakina ao n taetaekina TE KOAUA!
Ma, ti bon maeka n te aonaaba ae e korakora n rikirake aron butinakoan taian kewe n aekaia nako, te makuri n baaretaio ao kewean te aomata i boni irouna. Ngkana ti na karikirakea anuan te Atua – ao ni baibai n te maiu n aki toki – ti riai n iangoaraoi te karuaiua n tua ma aron katein maangana nako – ao n reireiniira aron te ONGOTAEKA nako iai.
Kakamaakun Taetaekinan Rongorongo aika Kewe
Te karuaiua n tua e bon kamanoia aomata nikabane aika a raoiroi n te aro are e kateimatoaa tamaroan rongorongoiia (reputation). Tao bon akea riki te bure ae nangi kamaraa nakon taetaekinan te aomata n te aro ni kewe (slander), te kewe ae karioaki ao e kabutaki nako ba bukin tangiran kabuakakan te aomata temanna ma temanna.
Te tia kimoa, e bon tii anai baai aika a konaa n manga kaboaki muiia. Ma te tia kewe e na anaa kakannaton ao taekan te aomata ae raoiroi ao e na kabuakakaa i mataia raona – ao e na boni kangaanga ni manga kaokaki nakoni te aomata anne ae kabuaakakaaki kakannatona ma taekana aika araraoi.
Anuan te aomata n kakan iowawa e bon karikia ba bon te tia bure n aron riaon makuri ni bure n aekaia nako. Ma te bure teuana ae e nangi kakabonganaaki ao bon te kabanea ni buaakaka man buure nako irouiia aine bon te wii-n-anti ao te taetae ni kabuaakaka. Tao iraua maiu, mweenga ao makuri aika a tia n uruaki ba muin te makuri ni kewe aio e bon tii ataia te Atua n tii Ngaia.
E kaungaaki te Abotoro Iakobo ba e na kauringngiira aron aki kabonganakin te newe n te aro aei: “Ao te newe bon te ai. Ba te newe kānga te aonaba ae on n te buakaka i buakoni b’ain rabatara nako; e kam’araea te rabata ni kabanea, ao kānga e kauram’aka maiura ni kabutā ngkai e a kaurāki naba ngaia mai Keenna[Moone]“ (James 3:6, KPB).
Te moan ao bon te tabo are e riai ni kamatoaaki te tua aio bon kaaitaraan taiani taeka ni kewe n te auti ni kabowii. E aranaki te kewe n te kabowi n te taetae n I-Matang ba perjury, ke te kewe i muin te berita i aon te B’aibara (under oath). Bon te bure n aba (criminal offense) ae eti, ba te motikitaeka e bon aanaki n te koaua.
Ao e bon tei te tua aio ba kabureaia e ngaa ma e ngaa maane ao aine aika akea mamaaia ke kubaia ba ana “berita i matan te Atua” ao ni ibitii rongorongo ke ni kewe. E nangi nonoraki aio n taabo ni kabowi irouiia aomata aika a roko ba taan “kakoaua” ma bon te kewe are a taekinna – bon te banna ae kananokawaki are a na matakuakinna ara ataei. Ba e bon kaotia ba bon te botanaomata teuana ae kaainaki irouiia taan bitiniti, taan karaobai, kaain te tautaeka, aia taan kairiiri rabata n makuri ao bon tia reirei naba n kuura aika a rietaata aika a aana mauia ba taan mamanaia aomata, taan kewe ao ike a maiuakinna te maiu n BAARETAIO.
E boni maiti aomata aika noora te makuri aio ba e katabeaianga! Ba nanona ba tiaki tii aki onimakiniia aiara, ma ake a araniia ba “raoraora” naba. Ae nanona ba mirion ma mirion te aoa (hours) ao te mane (dollars) aika a kabaneaki n akiakaaka ba bukin kakaean koauan aia taeka naake n te tautaeka, n bitiniti, ao naake i aaia. Ao e kabwebwerakea n ara komiuniti te aro ni babainingare, te barannano ao te iango are bon akea uaan baai ni kabane.
Ba aio muin riaon Ana TUA te Atua.
Kakawakin te Anua ae Koaua
Raoroin are ti na konaa n onimakina ana taeka te aomata temanna ma temanna e na ti aki kateimatoaa taekan te aomata anne (reputation), ma e na kaakea kabanebuakaan te tai ma te mane i bukin kakaean koauan ana taeka, ao e na totokiia aomata aika a aki onimakinaki ba ana katokaaki n nakoa aika a rietaata. E na bon “kaitiaka” ara baronga n aomata!
Maitira te tai are a tia ni kairaki BOTANAOMATA irouia aomata aika a bon tii reke aroia man aia ‘taarena’ n mamanaiia aomata ao ni kekeweniia?
N aban te aonaaba tabeua, ao ti nooria taan kairiiri aika tuangiia aia botannaomata ba e na “iai aia bai man te AKEA.” Man aron aia mamaantiaka ao a karikia aia botanaomata ba ana kakoaua te bai are a bon ataia ba te KEWE. Ao i muin te tai, tao iraua namakaina, ke iraua ririki n kakaantaninga n ingainga ao akea ba a ooaki n te kangaanga ao e a bon otinako te koaua.
Ao n aaba aika taan rinerine iai botanaomata (democratic), ao a bon katokaaki aomata n aia kaintekateka aika rietaata – tiaki ibukin anua aika tamaroa ke te konabai – ma bukina ba e angaraoi nakon aia bwaati n te borotiki. Ao taan kateaki ma kaain tautaeka aika a rekereke ma te makuri aei a bon kariaia “mamanakia ao keweaia” botanaomata! A maiuakina te maiu ni kewe – irarikin boutokoaan te kewe riki teuana.
Ao n taabo ni karaobai (industries) ma kambana, ao bon iangoa te raoiroi ae e na reke (benefit) nakoiia botanaomata ngkana nikabane kambana a bon kaota te koaua ibukin aia karaobai (product) ao koauan nanoia ni kan kaaitaraa kainanon te tia boobai (consumer)! E na boni KAKUBANAKO muin te makuri aei!
Bon iangoia ba ngkana nikabane toobu ni burati (toothpaste) ao taian berena, bon tiaki katootoongan toobu ni burati ao berena ake tabeua ma bon te kabanea ni tamaroa aron karaoana, ma boona ae bon riai ao ni katanoataaki n te aro ae boni koaua. Karaoa aei nakon iteran mauiia botanaomata aika a kakaokoro ao e na reke te maiu ae kanga UTOPIA.
Ma tai taku ba e a ki konaa ni karaoaki aekaki akanne. Bon aron te KAKABWAIA ae e na reke ngkana nikabane botanaomata a bon nanonna ao ni karaoa nanon Ana karuaiua n tua te Atua!
Ngkana tao ko na maiu n aki toki n Ana maeka te Atua, ao ko bon TUANGAKI mairoun te Atua are e anganiko te ikeike ao te maiu: “Ma ngaia ae kam na aki kewekewe, ao kam na atoatonga te koaua, temanna nakon raona, ao temanna nakon raona: ba b’ain nako te rabata ngaira ma ngkami n i buobuoki“ (I-Ebeto 4:25, KPB).
Te kakabwaia ae akea n aiarona ae e reke man te ongotaeka nakon Ana tua te Atua ae akea tokina aio e na boni kaminoa te iango. Nikabane rongorongo man taian nutibeeba, taian katanoata i bukin taian bai aika a kan kabooaki, nikabane taetaenikawai i marenaia aomata – ana bane n aanaki n te KOAUA. E kaotia Iesu ba e na kangaara n makuri te tua aio ba e na kakabwaiaiia akana a ongo i Rouna n akea waeaia: “Ao ane kam na ata te KOAUA, ao e na KAINAOMATAINGKAMI te koaua“ (Ioane 8:32).
Kabonganaa Te Karuaia n Tua Inanoni MAIUM
Oin taini bure nikabane bon te KAMOAMOA (VANITY). “Te kamoa man kamoamoa, e taku te Minita, te kamoa man kamoamoa; NIKABANE te kamoamoa“(Te Minita 1:2). N ara B’aibara n Kiribati ake uoua ao e rairaki te taeka ae “Vanity” man B’aibara n I-Matang nako nakon nanona are teuana ae “worthless” ke “akea maneni b’āi” (Kiribati Protestant Bible, KPB); ao “akea maneni bai” n aia B’aibara Katorika, KCB).
Bukina raoi ba a rawa aomata i roun te Atua ba a bon kan riki ba “atua” ngaiia i boni mataia ao i mataia raoia n aomata. Bon te kamoamoa.
Nikabane buure ma buakaka are e karaoia te aomata e bon riki man te aro ni kamoa aei. Ao aiaron naba te kewe n aekana nako.
A KEWE aomata ba a nangi tabeianga riki n taekaia ma rongorongia are aongkoa a nangi raoiroi riki nakon raoiroiia raoiia n aomata. A taetae ao a karaoi makuri n te aro ni kewe ba a nangi maaka riki aia taetae aomata nakon maakan te Atua ae M’aaka. Kateiia ao anuaiia aomata n taai aikai a bon teimatoa n kaokaota koauan te aro anne.
N aron ae taekinna Ioane i bukiia taan kairiiri n te aro n taai akekei: “Ba a tangira riki kamoamoaia irouia aomata nakoni kamoamoaia iroun te Atua” (Ioane 12:43, KCB).
N angin te tai ao maane ao aine a bon maamaa ngkana tao iai kabakaiia n aia bitiniti ke n aroia n itera tabeua. Ana maantiakai baai (cheat), ana kakewekewe ao ni taekina te KEWE ba e na aki oti kabakaiia – ana kataia n rabunna ke ni kabuaa nako rongorongoiia.
Ma taraakina man te itera are e bon riai ni “eti” – ao n akea tokin raoiroina – te bai are a bon riai ni maakaaki bon te BURE. Ba, n aron are e taku Bauro, “Ngkana e iri taangara te Atua, ao antai ae e na kauntabaira?“ (Roma 8:31, KCB).
Ao e taku Iesu: “Kam a kabaia ngkana a taetaebuakaingkami aomata, ma ni bainikiringkami, ma n atonga te taetae ae buakaka ni kabanea, ni uaroingkami, i bukiu’ (Mataio 5:11, KPB).
Ti bane n riai ni aki kubara ao ni kakeaa aia iango aomata aika bon akea korakoraia – ao ni tabeaianga ba teraa Ana iango te Atua ae M’aaka! Ao ngkanne ti a konaa ni kakeai makuri n baaretaio n te bitiniti, n maiura n aomata, n te borotiki – eng, ao n arora ni kekeiaki n maiura n tamnei ao ae rekereke ma te tiainti.
Uringnga ba akana a tia ni kabuakakaaki iroun te aonaaba ae baina te maiu ni kewe a tia n reke irouiia Ana kakabaia te Atua ao taan baibai n te maiu n aki tootoki. Kona tai maningnga ba bon rinanon te bure ni kabuaakaka ao te kewe are e bon TIRINGAKI iai Iesu Kristo! “A maiti aomata ake a kaotioti ni kewe ni kabuakaka Iesu, ma a aki boraoi aia kaotioti“ (Mataio 14:56, KCB).
Ibukina ba rinanon te kamoamoa, ao aomata a kan kakoauaa te bai ae babaekinaki (popular) n te tai anne, ao a bon kariaia, ngaiia ma raoiia nako, ba ana kakoauai rongorongon te aro (religión) ke te tiainti (science) e ngae ngke bon AKEA AAIA TEUANA ae koaua!
E bon kauringiira te Atua i bukiia BAARETAIO: “Ba e kaotaki unin te Atua mai karawa nakon te buakaka ni kabanea ao nakon aia iowawa aomata aika tuka te koaua n te buakaka“ (Rom 1:18). Angin komantaren te B’aibara ke ana rakitikaon (lexicon) a kabarabaraa ba te taeka ae “hold” ke “tuka” e bon riai ni rairaki nakon “hold down” ke “suppress” – “taona nako naano” ke “katoka butina.” Bon aomata aika katoka kabutan te koaua n te buakaka.
Ba te Atua e bon kamaraiaa te aomata ae e bon nanonna ba e na taona nako naano ke n katoka kabutan taekan koauan te Atua ma Ana kaantaninga i bukin te aonaaba! Ao e taku te Atua ba taan rabakau ma tiaintiti (scientists) n te aonaaba bon akea aoia (without excuse) ba ana kakeaa koauan te rongorongo are e bon KARIKA te unibweeti te Atua ao are E bon teimatoa n tararuaia rinanon M’aakana (kibu 20).
Angiia tiaintiti ma taan reirei i aon te aro (theologians) aika a kakoauaa te rongorongo ae roko mairoun Tatan, are i aon te “evolution” a bon riai n manga iangoa riki koauana. Tabeman i buakoiia a bon ataa koauana! Ma a bon butimaea te koaua ae taabangaki are a kukurei iai botanaomata, ao a bon teimatoa ni maiuakina te KEWE!
E taku te Atua ba “akea aoia.” “No excuse.”
Kateimatoaan kabutan rongorongon te tiainti ma taekan te tamnei aika a KEWE bon te bai ae e KAMATAKIIA angiia kaain te aonaaba man koauan raoi anuan te Atua ma Ana kaantaninga i bukira i nano ikai. Aio bon buakakan ke muin makuri ni kabuakaka, keweam i bon iroum, ao taetaekinan te KEWE.
Ngkana e bon teimatoa ara taan kairiiri aika a “reirei” n keekeweiia ao n mamanaiia botanaomata i bukin koauan te Atua ma korakorana ma Ana kaantaninga, ao ti na bane n reke n te KANGAANGA AE AKEA N AIARONA!
Maiuakina te KOAUA
N maium i boni roum, ngkanne, ao reireiniko kakannaton taetaekinan te koaua, onimakinan te koaua, maiuakinan te KOAUA. TARAIKO ba ko na aki katea maium i aon taiani KEWE – tao bon arom i bon iroum, te boritiki, te tiainti, ke te aro aika a kateitei i aon kabuakakan te koaua.
Uringnga ba bon tii te KOAUA ae e na konaa ni kainaomataiko (Ioane 8:32).
N arom, ngkana ko taetae, ao tarai am taeka raoi. Ko aki kaantaningaaki ba ko na taekini baai nikabane ake ko atai. Ma, ngkana ko taetae, ao taekina te KOAUA. Uringnga: “A mena te mate ma te maiu ni m’akan te newe; Ao akana a tangiria a na kana uāna” (Taeka n Rabakau 18:21, KPB).
Ko na tai maningnga, ba te aomata e boni raoiroi man aron tein ana taeka. Ngkana e kinaaki ba te tia kewekewe, ao e na nangi kangaanga aron buokana – ba teraa riki ae e na taekina ke ni karaoia bon te makuri ni kewe riki teuana.
Bon teuana anuan te Atua ba bon Ngaia te KOAUA. Ngkana ti aki konaa n onimakina Ana Taeka te Atua, ao e na bon akea kakoauaana ba e kabaraaki ara bure ni kawai ke a aki, akea kakoauaana ba ti na buokaki n te tai aio ke ti na aki, ao e na akea kakoauaana ba e na boni iai kanuangara ae mena i mwaaira ma te maiu ae akea tokina.
E ngae ngke iai iroun te Atua te tangira ae akea arona ao te wanawana ao te m’aaka – ma ko aki onimakina Ana Taeka ke Ana berita nako – KO NA MENA IAA?
Ko a bon tia n iangoia n aron aei?
Bon kaaitaraan anuan te Atua aio bon Tatan te taimonio. N aron are e kaotia Iesu: “Ngkana e atonga te kewe, ao e atong n ana b’ai; ba te tia baranikewe ngaia ao taman te kewe” (Ioane 8:44, KPB). Ao taekana n ara B’aibara are teuana: “Ngkana e taekina te kewe, ao e taekina oin nanona, ba bon te tia kewe ngaia, ao bon taman te kewe” (KCB).
Akana a rimuin Tatan n rawa n maiuakina te koaua ao e na iai rekenikaia imwaaia: “Ao akana mamaku, ma akana aki onimaki . . .ma tāni kewekewe, a na reke tibangaia n te nama are ura iai te ai ma te burimton; are te mate are te kauoua” (Te Kaotioti 21:8, KPB).
Uringnga ba akea te bai ae te kewe ae “mainaina” i matan te Atua. Tiaki raoi te kewe, ke ibitakin te koaua teutana, ke te kewe n kan ngare, ke te kewe ni kamaamane a boni bane ni kabuakakaaki rinanon Ana Taeka te Atua.
E taku Iesu nakon Tamana: “Am Taeka te KOAUA” (Ioane 17:17, KPB). Ti na maiuakina te Taeka n kakabaia anne ba ti aongan baibai n te maiu n aki tootoki inanon te abanuea are e aanaki n te koaua ao te eti.
Aio ana rongrongo te karuaiua n tua.
99999999999999999999999999999999999 E TOKI IKAI 99999999999999999999999999999999