Katebwiina n Tua
TE KATEBWIINA N TUA
Iai surveys ke taian kakae aika a karaoaki i aon Amerika ao e nooraki ba angin taian kangaangaa n aki taun te mane n te mweenga a bon AKI riki man uarereken te karekemane (low income). Ma, a bon riki man korakoran te kabane mane (spending too much) ae e riaon maitin te bakabai (pay) i bukin kaboakin baai aika a nangi mataaiakinaki (luxuries) ao baai ake ko bon tangirii (personal indulgence), ao man te makuri n boobai ae e aranaki ba te installment buying ke, kababakan boon te bai teutana i muin teutana!
“Anaia ngkai ao kabaka boona rimui,” taekan taiani katanoata.
Ma ko boni TANGIRIA ba ko na kabooa te bai anne ngkai? Ao ko boni KOAUA ba ko na konaa ni kabakaa boona rimui?
Te Maiu n Aomata ae Aanaki n Tangiran te Bai
“Keeping up with the Joneses” bon teuana ana kario Amerika ae nangi ataaki. “Karokoko irouiia Tooma ma” kanga rairan te taeka anne. Ao nanona e kaangai: Te utu ae Tooma (Jones) a nangi tarataraaki irouiia kaain rarikiia. Ngkana a kaboa aia TV screen ae bubura ao kaain rarikiia a karekea naba aia screen ae bubura. Ngkana tao a manga kabooa ana baeki n rerei natia ae boou ao natiia kaain rarikiia a tangira naba te aekan baeki arei. Ngkana e toka ana tiankiraati saunaine ae boou ao ainen rarikiia a tangiria naba ba e na toka naba aekana i aon kain bairiia. Ao ai arona nako. Kanga te nano n aki kan konaaki. E ngae ngke e uarereke aia karekemane ana boni kataia n uaarokoiia irarikiia Tooma ma. Ao ti bon noora naba te aro aei i aon Kiribati.
Taiani katanoata aika anainano a bon kateimatooa te iango aei. A karikiko ba ko na taraa n “backward” ke n “raarikin” ngkana ko aki kataia ke ni uarokoiko ke ni TANGIRIIA ba ko na kaubwai n airoia kaain rarikim.
Te iango n taai aikai bon “Ko na ANAI nikabane ngkai ngkai e angaraoi anaakiia.”
Te iango ae e teimatoa i nanora ba ti na “tekeniia” – ae nanona ba ti na kabatiaa riki ara mane ma kaubwaira – e a uotira nakon neboan boua (idolatry). E a KAMATAKIIA aia iango ma nanoiia mirion ma mirion aomata man are aron maiun te Atua.
Tabeua te ririki n nako ao ana beeba ni kaongoraa “The Canadian Churchman” e taekina te rongorongo teuana i aon neboan boua ae e rinanona temanna te ataeinimane mai Amerika ngke e nako n reirei i Kanata (Canada).
E taku te ataeinimaane aei: “I mwaain rokou ikai ao bon te Kristian ae matoatoa ngai. Ao bon au iango teuana ba N na riki ba temanna te mitinare. Ngkai, ai te beekan ngai.”
“E kangaara n riki anne?” ana titiraki te tia kareke rongrongo ma te kubanako.
“N rokou ikai,” “ao I a nooria ba I-Matang bon uoman atuaia. Are temanna, a taetaekinna nakoira, ma a bane riki aia tai n neboa are temanna. Reirein te Presbyterian Mission School e tuangai ba kateira n nebo ao ni karinea tamnein antiia ara bakatibu ma ara makuri n tabunea a boni bure ao bon akea nanoia. Ma ikai I nooria ba kam neboa tamnei aika a bubura riki – taiani kaa ao baai aika maiu man te iti. I bon aki noora te okoro.”
E kakubanako?
E riai n aki. Ba bon angiia aomata a nangi tena ma aia bure are a aki konaa n nooria.
Ti maiu inanon ara ‘aonaaba’ ae ti arana ba te aba n Kristian ae e aanaki n TANGIRAN B’AAI ao mataaiakinan te kan kaubwai!
Te bekutata i bukin kamaitan riki am bai nakoiia ake tabem’aang bon tiaki tii oin rikin te kabane mane n akiakaaka, ma oin rikin naba aorakin te rabata ma te iango, uruakin te mweenga, ao rikin maiu aika kabaranano.
Ao are e nangi kakawaki riki, ‘neboan’ taiani boua aikai e bon anaa ara tai, korakorara ao nanora are ti na konaa ni kabonganai n ‘boomata’ raoi ma te Atua ae koaua – are ti i Rouna tuua aika maiu ao kawai aika ana karokoa te rau ma te kimareirei.
E Taekinaki te Katebwiina nTua
N aron kamatebaian taian Tua ake i mwaain aei, ao ti nooria ba nikabane kangaanga ao rawawata n maiura ni kakatabemaniira ke ni botaaki a bon riki man AKI ONGEABARA nakon teuana ke angin Ana Tua te Atua. Ti a tia n nooria ba Ana Tua te Atua i bukin te maiu n tamnei, Tua ake Tebwiina, a boni kaotaa te KAWAI nakon te rau, te kukurei, te toronibai – baai ake e bon tii kainanoia te aomata.
Ma te aomata e tangiria ba e na boni karekei baai aikai man oin korakorana – te KAWAI ae bure. Ae e a kanna uaana ae matoatoa ngkai.
Bon angiia aomata a aki ataiia ba Tua ake Tebwiina bon tuua aika a maiu, a kakamakuri, tuua aika a MAKURI – kanga tuan katikitikin te aba (gravity). A boni maiu n automateke. Ngkana ko urui, ao ana manga uruku!
Ao ai ngaia aron ana kabane n Tua te Atua. E ngae ngke e uruakaki n akea ana atatai temanna te aomata, te rekenikai iai e boni MAIU!
Rooroo n taai aikai a bon riai n ataia ao ni maiuakinna te tua aio n mauiia ao mauiia n rereitaki.
“KO NA TAI MATAIAKINA ANA AUTI RAOM, KO NA TAI MATAIAKINA BUN[ANA AINE] RAOM, AO ANA TORO TE M’ANE, AO ANA TORO TE AINE, AO ANA KAO, AO ANA ᾹTI, AO TE B’AI TEUANA AE ANA B’AI RAOM” (Te Otinako 20:17, KPB).
Man tuua ake Tebwiina, ao te katebwiina n tua e boni kaineti ma aroaron te aomata ma raona n aomata.
Boton te tua aio e bon katuruturuaki man taeka aikai: : “Ana . . ana . . . .ana . . .ana . . ana . . .ana .. . ana bai raom.” Itiua te tai kauringara i bukin kamanoan ana bai temanna.
E boni aki bure ngkana ko mataaiakinna (desire) buun temanna, ana toro, ana man nako. Ma ngkana, i aan te tua, e boni aki konaa n reke te bai anne i roun te tia mataai, ao te mataai anne ae reitinako nakon te nano n kani baina te bai ae mataaiakinaki e a urua te tua – e a reke n te BURE!
E ngae ngke te tua aio e boni rekereke ma aron te aomata ao te rereitaki n rabata, iterana are teuana are te itera n tamnei e boni kakannato riki nakoni tuua ake mai mwaaina. Te tua aio e boni tautaekana ana iango (thoughts) ma nanon (heart) te aomata.
Angiia aomata a taraa te bure (sin) ba te bai ae okoro i tinanikun te rabata. A boni aki ataiia ba ANUAN te Atua ae tabu ao ae eti e bon kainanoa te aomata ba e na kaitiaka ana iango ao ni karikia n aiaron Ana iango.
Te makuri e rimuin te iango. Am iango, boni ngkoe.
Ngkana ko karabako man katein ao Ana kawai te Atua, ngkana i nanom ao ko mataaiakina te bai teuana ae e bon aki konaa n reke i roum ke n reke man Ana kakab’aia, ao ngkanne – n te tai teuana – nanom n kaaitara aio e na karika te BURE. Am makuri nako ana riki ba kaaitaran te Atua – n urua Ana Tua – ba bukina e boni kairiko am iango n mataai aei!
Te tua aio e bon ewara nanoiia nikabane Kristian ao e bon kaotia ba ngkana tao te aomata e bon anga NANONA nakon te Tia Karikia! Bon te tua ae matoatoa. Ma bon te tua are ti riai ni ONGO nako iaingkana e kan reke i roum te maiu ae akea tokina ao te mimitong n abanuean te Atua.
N te koaua raoi – ngkana e rekereke iai te maiu ae akea tokina – ao te Atua e na AKI angan te maiu n aki toki nakon te aomata ae n ana iango ma nanona e kabuakakaa te anua ma katein te maiu ake e tangiria te Atua ba ana reke i rouiia kaain Ana abanuea. Ngaia are ngkana ti na karekerekeira ma te Atua ae koaua, ao ti a riai n katoka arora n baingarea te aro (religión). Ti na roko ba ti na TANGIRA te Atua te Tia Karikib’ai ma Kawaina ma Ana tua ma nanora nikabane, ke ti a waekoa n ribaa Ana kairiiri ma Ana tua i aoni maiura.
Aei te tabo are e na rin iai te katebwiina n tua. Ba e kaotia ba iai m’akan te Atua i aon ara iango. Ti na reireiniira n iango n aiarona ngkana e iango te Atua!
“Kam na nanona te nano aei, ae mena naba i nanoni Kristo Iesu” (I-Biribi 2:5, KPB).
Rinanon Tamnein te Atua i nanora, ti riai ni buakana te buaka n onimaki – ti na taobaraa te nano n mataai i nanora – ao n tokanikai n “kataenikai nāno ni kabane ba a na ongo irouni Kristo” (II. I-Korinto 10:5, KPB). Aei bon ana kabane n kouro te I-Kristian – ae e na reke n tain te manga uti (resurrection).
Ma ti na RIKIRAKE n anuan te Atua n te maiu aio. Ti na reireiniira n aron Enoka, Noa, Aberaam ao Ana toro ake tabeman, n “nakonako ma te Atua.” Ti na toua Kawaina – n karaoa are E karaoiia – ao n iango n Arona.
Ma nanon te aomata e bon onrake n iango n tii taraakina, n te mataai, n te kabotoa, n te ngenge, n te kairiribai, n te kaitataan. Bon te nano ae KOREAKI NAKO man kawain ao ana iango te Atua (Itaia 55:8,9).
Ngaia are e katereterea Iesu ba e nang kakawaki ba ti na ibita nanora, ti na raira nanora ao ni KAITIAKIA ngke E taku: “A kabaia akana a itiaki nanoia, ba a na nora te Atua” (Mataio 5:8, KPB).
TI Tei Iaa?
Man muin te ka-2 ni Buaka n te Aonaaba, ao aron te maiu n abaia I-Matang e a birirake. E korakora kakaean te mane. Te ienikuri n nako n taabo n kakukurei, ao te ienikuri n ANAI b’ai aika a konaa n reke n te maiu aei. N iteran maiura nikabane ao ti reireinaki ba ti na kabotoa (compete) ma raora nako i bukin kinaakira ao maitin kaubwaira.
Ti a roko n iteran maiura are ti a bon TANGIRII baai aika a “kan” are n angin te tai bon baai ake a bon tuai ni karikaki tao abwi te ririki n nako. Ti i manonoaki ba ti na kabanea riki nakon are ti karekea – ti na riaon are ti konaa.
Te katuruturu bon i aon te ananai (getting) ao i aon NGAI (SELF).
N katein aaba, ao a buaka ao a TIRITIRI i bukin te nano naba aei. “A riki maia buaka ao a riki maia kauntaeka i buakomi? Tiaki a riki man taiani matai aika a kume ni buaka i nanoni b’ain rabatami? Kam kanib’aib’ai, ao a aki reke ami b’ai; ma ngaia ae kam kamateia aomata. Ao kam bakantang, ao kam aki kona ni karekea ami b’ai, ba kioina ngkai kam aki bubuti” (Iakobo 4:1-2, KPB).
N angin te tai, ao taan kamakuri a bon tangira (lust) riki rakan aia mane ae e konaa n reke ngkana a aki kabooia aia taan makuri n booia aika riai. Ngaia are e kimoaia ana taan makuri man karaoan booia ae e a uarereke riki, ao ni kauarerekea ana kabane mane i aon katamaroan te makuri.
Ao n aiarona naba nakoiia taan makuri n taai aikai – aika a mamanaaki i rouiia aia taan kairiirii n aia ‘union’ – ba ana tangira booia ae bubura riki nakon are e bon riai n reke i rouiia n te aro ae e itiaki. E unika te iango i nanoia aomata are a taku ba a konaa ni karekea te bai teuana man te akea.
Bon uruakin te katebwiina n tua te makuri aio. E bon aki ti karekea te aomata are e karaoa te makuri aio n te kangaanga, ma e urua naba ana konabai abana ba e na reke naba arona i buakon te maakete n okinibai n te aonaaba! Abaia aomata aika a kakaraoa te makuri aio e na bon reke ana kangaanga ngkai a nangi moanna n bua nako aia bitiniti.
E aera ngkai mirion ma mirion kaain te aonaaba a nangi kabonganaa te kemboro? Bon tiaki bukin tangiran karikan baai ike a na manena nakon raoiia n aomata, are a na kamoamoa ba e reke boon mauiia man te makuri ae e itiaki. Ma bukin nanon te aomata are e nangi tangiria ba e na karekea te bai teuana man te aakea – e MATAAIAKINNA te kanuanga ae e aki makuriia n te aro ae eti.
“Te tamnei are i nanora e tangiria ni mataai” (Iakobo 4:5). Rairan “The spirit that dwelleth in us lusteth to envy” (James 4:5). E nangi okoro rairana n ara B’aibara ake uoua, ba a bukina te Atua ba e karinna te tamnei ae mataai aei i nanora. E bon aki. Te nano ni mamataai e bon riki man tamnein te aomata (human spirit) are i nanona.
E aera ngkai tabeman taan koro-karaki (authors) a korei aia karaki aika a aana n te aakea ma tii te kamaira, te buakaka, ao nanobabaia roronrikirake? E aera ngkai a boreetinaki karaki aika a kauarerekea aia kanamakin aomata n aron aia tangira, aroiia n aakoi ao iangoraoi nakon are i aan riki are i rouiia maan?
Bon aei te nano n kan toro i roun te Atua ma raora n aomata, ba aongkoa ti anganiia te bai teuana ae manena ao e boongana ba e na reke kakab’aia aika ana konaa n reke man te karekemane ae raoiroi?
Korean karaki aika a kamaira aikai a bon riki man te aro n mataai ae e aki itiaki ao e mangaongao – te nano ae ngai moa n “anai” baai ake raoiroi n te maiu aio n akea te bai ae ko na ANGA ni kaboa muina.
Taraa rarikim nako. Ko na noorii katei ni maiu aika a aanaki n te aro aio!
Ko na bon konaa n noori riki bubua ma buua aron makuri n MATAAI i aon abam ngkana ko kaurea raoi matam. Ma tauraoi naba n noora aron arom, ngkoe, n mamataai! Tauraoi n rairananom mai iai ao butiia te Atua te tangira ao te korakora i bukin taubaraana.
Ana Kaeka Iesu Kristo
Ara roro n taai aikai a bon kainanoa Ana taeka Natin te Atua aei: “Tarataraingkami, ao kawakinaingkami man te matāi ni kanib’aib’ai ni bane: ba tiaki maiun te aomata maitin ana b’ai nako” (Ruka 12:15, KPB).
E reke iroum anne? Toronibaim ma kukureim n te maiu aio, e taku Kristo, e AKI taraaki man am “4-Wheel Drive” ae boou, ke aekan am auti ae ko maeka iai, ke te kunikai ae ko baina, ke te amarake are ko kanna.
Te kukurei e bon reke man te IANGO. E reke man Tamnein ao Ana iango Kristo are i nanom.
E taku Iesu: “Iai bangan arobeke, iai ngaoia manikiba, ma akea nen Natin te Aomata ae E na kawenea atuna iai” (Ruka 9:58, KPB). Te tangira, te kimareirei ao te rau are e kaotii katootooia Iesu e reke man te angaanga ao te MAKURI N TORO – tiaki man te bai teuana are e na konaa n “anaia” Iesu.
Iesu, Natin te Aomata, e boni konaa n tokanikai i aon katein te aomata ni kamoamoa ao ni mataai ba bukina E karimoaa moa nakoana n toro i roun te Atua ao akea riki. I muin kaotan kabakaia akana a tuai n raira nanoia n aroiia n ukoukora – ao n tabeainga – i bukin baai ake a kainanoi ba ana mweengaraoi iai, ao E taku: Ma kam na ukoukora moa uean te Atua ma ana raoiroi; ao a na bane n raonaki baikai nako imi” (Mataio 6:33, KPB).
A Tomaaki Tua
Ngaia are mai ikai ao te kabane n tua e a tomaia ma te moan tua. Ba TE BAI are ko uaiakinna n karekea i roum ae e kaitaraa nanon te Atua, ko mataaiakinna. Ngkana n am iango ao n nanom ba ko tangiria mani mataaiakinna te bai teuana riki nakon te ongeaaba nakon te Tia Karikibai ao ni karekea i roum taian kakabaiia, te bai anne e a riki ba te BOUA nakoim. “Te matāi ni kanib’aib’ai . . . bon taromaurian boua” (I-Korote 3:5, KPB); “Te mataai . . . bon te taromauri boua” (Korote 3:5, KCB).
Ao, te bai ae ko karikia ba am boua ko karikia ba e na onea muin te Atua ae koaua. Ao ko a URUA te moan tua: “Ko na tai atuana te Atua temanna i rarikiu” (Te Otinako 20:3).
E taku te Abotoro Bauro: “Kam bon ataia ba ngkanna kam anga ngkami ba ana toro temanna ae kam na ongotaeka irouna, ao kam riki iai ba ana toro teuare kam ongotaeka irouna: ba ana toro te bure ae muina te mate, ke ana toro te ongotaeka ae muina te riki n raoiroi i matan te Atua” (Roma 6:16, KCB).
Ngkana ko a moanna n mataaiakinii baai, ko a riki n “toro” i rouiia. Ko na kabanea am tai, korakoram, am mane i bukin baai akanne.
N arom anne ao e na aki reke am tai ni KAMATEBAIA te B’aibara, ke ni kabanea tao teuana te aoa n TATARO nakon Teuare e anga te maiu ma te ikeike. Ao ko a moanna n rawa n anga am kabwi are am taarau i roun te Tia Karikiko ba e na kamanenaaki n te makuri ni katanoataa Ana koaua.
Man am makuri aio ao baai ni kabane ake ko tangirii ao ni mataaiakin a bon reke ba “Atuam.” Ba ko bon toro irouiia ao n neboiia – ao kona nooria n maium uarereken am tai ma korakoram ma kaub’aim are ko kabanea n TORO i roun te Atua ae maiu, ma nanom, ma korakoram ao ma am iango nikabane.
Ko nooria?
Te mataai bon te rao ae RIBUAKA – ba e koreiko nako man te rereitaki ao te kakab’aia ao Ana tangira te Atua are i Karawa are e kariki baai NIKABANE – are e kaantaningaia ba ana kabonganaaki baai akanne i bukin Ueana ao mimitongina.
Ao n aron maiura ni katoa bong, te mataai e bon urua KAWAIN TE MAIU are e kataneakaki man Ana tua ni kabane te Atua ao Iesu Kristo naba. E katereterea te kawai aei Iesu ngke e taku: “E katekeraoi riki te anganga nakon te anganganaki” (Makuri 20:35, KCB).
Ngkana ko kataia n nooria ba maitira ae ko konaa n anga ao n TORO i rouiia tabem’ang, ao ko na kunea te kawai raoi nakon te kukurei ao te maiu ae akea tokina. Ko na kainanoia ba kona butiia te Atua Ana ibuobuoki ma Tamneina. Ma ko na nooria ba aei bon tii te kawai are kona konaa ni kawakina te katebwiina n tua.
Ngkana ko reireiniko ba ko na tangiriia, ma nanom ni koaua ao n TORO i rouiia raom n aomata n te aro n wanawana, ao n toro ao n neneboa te Atua ae koaua, ao kona kunea te raunnano ao te KIMAREIREI n te maiu aei. Ao n te Aonaaba Ningabong, ko na anganaki te maiu ae akea tokina ao te katutuaraoi n te Tautaeka ae Mimitong ae e bon aanaki n tuan te TANGIRA, te angaanga, te kimareirei n toro i rouiia tabem’ang ao ni karekea am ibuobuoki nakon kukureiia ae te kukurei ae akea tokina.
101010101010101010101010101010101010 E TOKI IKAI 10101010101010101010101010101