Te Tabati Ngkai

Te Bong ae Kakauntaekaaki

E kakoauaaki ba iai te kakauntaeka ae kakaraoaki mangkoangkoa nikarokoa taai aikai. E kakauntaekaaki imarenaia uoman aomata, imarenan te utu ae tii teuana, utu aika a maiti, imarenaiia kaain te kaawa ae tii teuana, i marenaiia aaba, ao bon imarenaia aaro – te aro teuana ma te aro teuana.

Teraa ae a kakauntaekaiia?

A kakauntaekaa ba te bong raa man buakoiia bongin te wiiki ake tabeua ae e riai ni kawakinaki ba te Tabati. E tuai man reke te booraoi ba te Tabati-raa ae e na kabonganaaki n taai aikai.

Ia aua te kaoti ae nangi taabangaki n te aonaaba, ba:

1)      Te moan kaoti, ao ‘e na katabuakaki te bong ae te kaitibong (Saturday - kaituuan bongin te wiiki) ba kauringaan Ana motirawa te Atua man Ana Karikibai.

2)      Te ka-2 n kaoti e kaangai aia koaua, ‘e na kauringaaki tokanikain Iesu iaon te mate are n te bong ae te Sunday (moan bongin te wiiki).

3)      Te ka-3 bon te bong ae te Kanimabong. Aei bon aia bong Mutirim are ana kamatoaa ngkana arona ba a tautaekana te aonaaba,

4)      ao te ka-3 ni kaoti, e kaangai aia koaua, ‘e a nakon inaomatan te aomata ba te bong-raa ae e kan karikia ba ana bong n neboa’.

Kioina ba bon akea te aekan koaua ae numba 3 ao 4 n te B’aibara ao ti na aki kaekai kaoti aikai n ara maroroo ikai.

Tina tiku ma uoua te kurubu aika a kateitei iaon uoua naba aia bong aika a boni kakaokoro.

Ibukin kakaean kaekaan taiani kaoti aikai ao tina nakon te B’aibara ba e na boni katebenakoa ba te bong raa ae e na kawakinaki.

Te Moan Taeka (Rongorongo aika ataaki irouiia aomata nako)

E boni bane n ‘ataaki’ irouiia Kiritian nikabane ba e karika karawa ma te aonaaba te Atua, ao n aron te rongorongo, E katabua te kaituua ni bong ba te Bong ae E motirawa iai man Ana Karikibai. Te bong aei e kawakinaki irouiia I-Ebera, I-Iutaia, ao Iesu are bon te I-Iutaia naba, ma Ana Reirei, ao Kiritian tabemaang n taai aikai, aika a kinaaki n araia ae ‘Itibong’ ao Kiritian ake a tuai ni kinaaki ma a bon taua naba te bong aei mangkekei nikarokoa taai aikai. Tao e a tiba tei te aro n Itibong n taai aikai ma ti na nooria ba e tiiteboo aia tabati ma I-Iutaia, ao Iesu ma Ana Reirei, ke a boni kaairua.

Ti na teirakea ara kakae man moan karikan te aomata ba, n aron ae taekinaki, “E karikaki te Tabati i bukin te aomata”. Ao ti na tarataraiia ba iai tua (laws) aika a anganaki moan aomata aikai ke akea. E nangi kakawaki ataakin aei ba kawakinan te bong ae te Tabati bon te tua teuana man Tua ake Tebwiina. Ti na karaua n kinoutia ba bon iai tuua aika a kaman anganaki Atam ma Nei Ewa, ma kanoaiaa nikarokoa imwaain are e anganaki Mote, ke akea.

E taku taekan te B’aibara n Karikan Baai 1:27 ba “E karika te aomata te Atua ba katotongana . . .E karikia ba te mane ma te aine”. Ao n te kibu 28 ao e taku nakon te mane, ae Atam, ao te aine, ae Nei Ewa, “Kaona aonaba ao taua taekana . . .” Ana tautaeka moan aomata aikai i aoiia aia karikinako. N aron are ti bane n ataia ngkai, ngkana iai te tautaeka ao e na iai te tua (law). Teraa tuua aika a kabonganaa moan aomata aikai ibukiia aia kariki? Ao ngkai a bon karikaki iroun te Atua ao tao e na bon iai tuua aika a moan anganaki moa?

Imuin karikaiia ao tao e a teirakeaki te moan kakarabakau imarenan te aomata ao te Atua n te nne n aroka are Eten. E koreaki nte B’aibara ba e taetae te Atua nakon te moan aomata (Atam) nikaangai: “Ko KONA n amarake mani kaai nako i nanon te nne n aroka, ma ko na AKI kana uan te kai are e anga atakin te raoiroi ma te buakaka” (Karikani Baai 2: 16-17, Kiribati Catholic Bible, KCB). E tuangaki te mane aio ba iai te bai ae e KONAA ni karaoia ao iai naba te bai ae e AKI konaa ni karaoia. Ngkana tiaki tuua aikai, ao tao teraa? E ngae ngke tiaki kanoan Tuua ake Tebwiina, bon tuua naba. Ngke e kataaki te aine iroun te naeta, ao e kaeka te naeta te aine ni kangai, “E taku te Atua ba ti na AKI kana ke n ringa uan te kai are i nukan te nne n aroka, ba ti kawa n MATE” ( Karikani Baai 3:3, KCB). E oti ikai ba te aine e ataa naba te tua aio. Ao e oti naba n te kibu aio te rekenikai ngkana e uruakaki te tua anne. E taku te Atua nakon te aine, “[Ko] na aki kanna (te tua), . . . . ba [ko] kawa n mate! (te rekenikai)”. Ngkana iai te tua ao e na iai te rekenikai.

E mataata man kiibu aikai ba bon iai tua ake atia n anganaki taiani moan aomata aikai (Atam ma Nei Ewa) n aron ake a taekinaki n kiibu ieta. Ti konaa n taekinna ikai ba ngke a karikaki moan aomata – te mane ma te aine – ao bon iai naba taiani tua ake a anganaki ba kairan maiuiia, n aron are nooraki n te nne n aroka. Ao tia ataia naba ba bon iai naba te rekenikai nakon tuua aikai.

Ti na oki teutana nakon te karikibai. N te kaonoua ni bong ao e karikaki te aomata. N te bong are muina, te kaitua ni bong, ao te Atua e motirawa man Ana karikibai. E taku te B’aibara ba te Atua e karika te Bong aei, ao E Kaokoroa, ao E Katabua (Te Otinako 20:11). N ara iango n aomata, tao e na konaa n maninga te Atua n kaongoa te moan aomata ba, ana moan bong n maiu i aon te aonaaba, bon te bong ae Ana Tabati te Atua? Ke, tao bon tiaki te bai ae nangi kakawaki are e aki tuanga Atam? E koaua ba bon akea te kibu n te B’aibara ae bon katereterea ae te Atua e bon tuangiia Atam ma Nei Ewa ba ana kawakina Ana Tabati. Ibukin kaotara riki ao ti na katamneiia te tai ke te bong anne ae te moan “Tabati”.

Katei tamnei iaon te “moan” Tabati

Te bong: te kaonoua ni bong.

Te tai: bakantaai nakon te tairiki

A tia ni karikaki Atam ma Nei Ewa nte kaonou ni bong. Ngke e bungtaai (evening) n bakantaain (sunset) te kaonoua ni bong anne ao e a motirawa te Atua man ana karikibai. (Uringnga ba te Atua e teirakea ana bong man bungintaain te bong teuana nakon bungintaain te bong are i muina ao e reke teuana te bong. Tao teraa a karaoiia Atam ma Nei Ewa n te tai anne? E aki taekinaki. Ma, ti ataia ba bon akea rabakauiia ke wanawanaiia ba kanga a tiba bungiaki n aroiia merimeri. E ngae ke a karikaki n aroiia n ikawai bon akea ataakin te bai teuana irouiia. A aki ataia ba teraa taiani kai aika a tei mataia – iai manenaia, ana kanaki? A aki ataia ba teraa baai aika biribiri iaon rangaiia aika aua. Tao raoiia n aomata? A aki ataia ba tao a tiritiri ke a aki? A aki ataia ba baikara ake ana konaa n kanna ba kateimatoaan mauiia n rabata. A bon aki ataia moa ba a beebekan. Tao teraa ae riki n te moan tairiki anne. E a bakataai ao e a roko te bong are e a kaokoroa te Atua ba Ana Bong n motirawa. Tao e anaa ana motirawa te Atua ao e katikuiia Atam ma Nei Ewa ba ana bon kakaea ba teraa a riai ni karaoiia n te moan tairiki anne? Ke, tao e na weteiia te Atua, ao n tekateka ma ngaiia ba ana kakaakibotu n marooroo? Tao teraa kanoan aia marooroo? Uringnga ba bon akea kanoan aia iango moan aomata aikai ba a tiba ‘bungiaki’. Eng, teraa kanoan aia moan marooroo?

Teraa raoi ae riki n te tai ke te bong anne e bon aki taekinaki nte B’aibara. E aki taekinaki ba a amarake ao teraa kanaiia. E aki taekinaki ba te bong raa ike e roko te naeta irouiia n kariririia. E aki taekinaki ba te bong raa ike e karaoa aia mare te Atua. E aki taekinaki ba te bong raa ae bungiaki aia moan natiia, ke te bong raa are e tiringa iai tarina. E maiti kabaninan taiani rongorongo aika akea taekaiia n te B’aibara. A bon katukaki ba (1) a aki nangi kakawaki (2) a aki ibita koauan te onimaki ngkana a aki karinanki (3) ngkana a aki katukaki rarangan rongorongo nikabaneiia ao bokin te B’aibara e na reke matentenna kanga te rieta man aon te aba nakon te namakaina. Ao e nooraki ba e bon katukaki nakoira aron tomaakin taiani rongorongo ba tina ‘ongora’ n ana taeka te B’aibara ao n karerekei ara koaua mai iai. N aron tein te titiraki n kauntaeka teuana: “E mwakoro iaa nte B’aibara ae taku te Atua nakon Atam ba ena kawakinna Ana bong ae te Tabati?” Akea te kibu anne n te B’aibara. Ma, tao e nangi kakeaaki Ana Tabati te Atua ba bukina be e aki kaotaki ba e kawakina te bong anne Atam?  Ngke e anga ana tua nakon Ana botanaomata ao e onimakiniia ba ana ‘Tabati’ kaain te utu ma kaain mweengaia nikabane, n ikotaki ba aia toro, aia irua ao aia man (Te Otinako 20:10). Tao e reke ana tai te Atua n korea ao n angan Mote Ana Tua ma e aki reke ana tai n tuanga Atam? Ao imwaain kamatoaan Tua ake Tebwiina i Tinai ao e bon reke ana tai Iawe n anganiia tibun Iteraera Ana baire ibukin Ana bong n motirawa ae tabu.

N te boki naba ae Te Otinako 16:22, ao e kaangai taekana: “Ao n te kaono bong ao a rikoriko ni kauoua maitin te berena . . . .” (Kiribati Protestant Bible, KPB) “. . . . ao a rikoa te maiti n amarake ae e tau i bukin uabong” (Kiribati Catholic Bible, KCB). “E taku Mote nakoia: “Aei ana baire Iawe. Ningabong (kaiti bong) bon te bong ni motirawa, ba te Tabati ae tabu, ae ana bong Iawe” (kibu23, KCB).

Imwaain ae ti reitia nako ao tina kaeti tabeua mangaongao. Ti na taraa korean te kibu aio n aia B’aibara Katorika. E kaangai taekana: “N te bong ae te Kaonobong, ao a rikoa te maiti n amarake ae e tau i bukin uabong, . . .” (Te Otinako 16:22, KCB). Te taeka ae Kaonobong (KCB) ikai bon rairan te bong ae “Saturday” irouiia kaain Kiribati. Ao te taeka ae te kaono bong man aia B’aibara Boretetanti bon rairan te “sixth day” man B’aibara aika koreaki n te taetae n I-Matang. Te bong ae Saturday e ataaki n te aonaaba ba te ‘seventh day’ of the week, ma i rouiia kaain Kiribati bon te Kaonobong ae te ‘sixth day’. E reke iroum te tia wareware ba te bong-raa ae e taekinaki n Te Otinako 16:23? (Noora te Taibora 1 anne inano)  E kakawaki ba e na eti am bong, ba e kaangai banen te kibu anne: “Aei ana baire Iawe: Ningabong bon te bong ni motirawa, ba te Tabati ae tabu, ae ana bong Iawe” (KCB). “Ningabong bon . . . te Tabati.” Irouiia Katorika ao “Ningabong” imuin te “Kaonobong” bon te ‘Tabati’. Ao n aia B’aibara Boretetanti e kangai taekana, “Ningabong te motirawa n tabati, ae te tabati ae tabu ba ana bong Iehova”. “Ningabong” i muin te “kaono bong” bon te ‘kaiti bong’, n aron ae teretere n aia Baibara Boretetanti.