4. BUKIN TERAA IAI Botanaomata?

E rairaki te kabarabara aio man ana mwakoro teuana te boki ae 'Mystery of the Ages' ae e koreaki i roun H.W. Armstrong, 1985. Iai tabeua kamataata n aron katootoo aika kaineti ma maiura i Kiribati ao references man booki ao Báibara n Kiribati are kam na boni kinai - aikanne bon au karinrin iaan te iango are ena matataa riki nakoiia taan wareware n Kiribati. Ao bon akea n au kaantaninga ba Nna ibita nanon taiani kabarabara nte boki aio. Ko kan warekia nte taetae n I-Matang, n aron are e koreia HWArmstrong, nakon te link aio: 

https://www.hwalibrary.com/cgi-bin/get/hwa.cgi?action=getbook&InfoID=1325952987&SearchWhat=KeyWord&SearchFor=mystery%20of%20the%20ages&NoShow=&page=&return=search 

A TEI TABEMWAANG ni iangoia, ao ngkana ko tei naba n iangoia, ao tao bon iai te bwai ae raba riki nanona nakon kamiimiin mauia botanaomata? E na kanga ni kabwarabwaraaki aia mwakuri aika a taraa ni kangare? Wanawanan te aomata e konaa ni kanakoia taan mwamwananga i karawa (astronauts) nakon namakaina ao n manga kaokiia, a karikii bwaai aika a kamiimii man te science ao te technology, a konaa ni kaaibibita (transplant) buroon te aomata  - ma a aki konaa n katoka aia kangaanga aomata inanoni mwengaia, aia mwakoro, aia kurubu, aia kaawa ao imarenan te aba teuana ma teua. Ko kan warekia nte taetae n I-Matang n aron are e koreia HWArmstrong, nakon te link aio:

https://www.hwalibrary.com/cgi-bin/get/hwa.cgi?action=getbook&InfoID=1325952987&SearchWhat=KeyWord&SearchFor=mystery%20of%20the%20ages&NoShow=&page=&return=search 

 Ko na ataia bwa e a tia te Atua ni kawenea ana kainibaire ae e na kakoroaki bukina inanon taai aika imwaaira. Onoua te nga te ririki (6,000+) e a tia ni kariaiakaki Tatan bwa e na taua moa kaintokanuean te aonaaba. E tangiria te Atua bwa aomata ana ata kaairuaia nako (learn his lesson) inanon te tai anne, ao a na butimaea ana kawai te Atua (God’s way) ao kateina (character) ma nanoiia ae kukurei (voluntarily).

E bon nooraki te rikirake irouiia aaba aika a bubura. A tia n karika te aonaaba n mitiin (mechanized world) ae karekea nakoiia te maiu n kaubwaai (luxury), te mwengaraoi (modern convenience) ao kakukureian rabataaia (pleasure). Ma, e ngae n anne, ao a bon kamaraiaaki nte bure, te iowawa, te moti buaka, te aoraki ao man-aoraki, te raure ao te mangaongao nte mweenga. Irarikin aei ao iteraia kaain te aonaaba a bon kabi ni wareware ao ni koroboki, a maeka n kainano, te barekareka, te kamaira ao te kamaraa. Te iowawa ao te urubwai e a korakora n rikirake. A mwaiti aika a titiraki, “E aera ngkana iai te Atua, ao e kariaia te iowawa ao te maraki ae korakora nakoiia aomata?”

Ti bungiaki nako nanon te ka-21 n tienture aio n arona ma teina ae ti nooria ngkai. Ti butimaea bwa tao bon aron aei te aonaaba.  Ma tiaki konaa n kabwarabwaraa bwa e aera e riki n arona aei. Kanga aron matakuakin te tamnei (movie) teuana ae ko aki ooa moana ma ko a ooa nukana, ke kaan banena.  Ko aki ataia bwa e kangaara n riki te bwai are ko nooria bwa ko aki ataia bwa teraa ae riki mai moana. E boni kangaanga ataakin raoi te karaki ngkana ko aki ata moana.

Ngaia ngkana ti kan ataia bwa a kangaara n riki kangaanga aika a riki i aon te aonaaba ngkai ao ti tangiria bwa ti na oki rikaaki 6000 tabun te ririki nakon moan rikin bwaai – nakon Atam n te nnen-aoraka are i Eten. Ikai are a moan riki iai botanaomata (civilization). Ao ngkanne tina konaa n ataia bwa e aera ngkai iai te manigongoo bwa e nangi toki te aonaaba.

 

Te Aonaaba ae Tuai n Tia

E katikuia aomata i aon te aonaaba te Atua bwa ana kaoka (restore) Ana Tautaeka te Atua (Government of God). Rutibeero ao ana taimonio (demons) a bon kamaekaaki ikai imwaaia aomata (Itaia 14:12, KCB.). E katikuuia ikai te Atua i aon te aonaaba ae tuai n tia. E tuai n tia? Kanga aron karaoan te keeike (cake). E moan kamwaaki rabatana, ma ngke e mwai, e bon tuai n tia bwa ai tii katokaan te aiting (icing) nako aon te keeike. Ao ai aron naba te aonaaba. Ngke e moan karika te aonaaba te Atua (Karikani Baai 1:1) ao E katea rabatana ao E kanoaia ma kanoana nikabaneia. A takaarua n anene ma te kukurei taian anera ngke a noora aei (Iobi 38: 4-7, KCB.). Ma e tuai n tia. E moan kamaekaia anera i aon te aonaaba bwa ana katamaroaa (improve), katikiraoia (beautify) ao ni karikirakea (develop). Ibukin aei ao te Atua E anganiia anera ana Tautaeka i aon te aonaaba bwa e na kaira aroia ma aia waaki.

Ma, Rutibeero, ae anganaki te kaintokanuea bwa e na kaira raoi te tautaeka ma te rereitaki (cooperation) ao te mwengaraoi (harmony) ibukiia i aon te aonaaba, e a manga kaaitara (rebelled). E ibita te rereitaki ao te mwengaraoi nakon te kabotoa (competition), te buakaka (evil), te kaaitara (rebellion) ao te urubai (destruction). Te oota i aon te aba e a ibitaki nakon te roo. Te mka (decay), te urubekebeke (ruin) ao te rereua (wasteness) a riki nako aon te aba ae taraaki n tuai ni baireaki arona ma kanoana (Karikani Baai 1:2, KCB.).

Ao inanon onoua (6) te bong (Karikani Baai 1: 3-31, KCB.) ao E karuoa Tamneina te Atua ao e a manga “kamaiua aon aontano” (Taian Areru 104:30, KPB), ke, e “onika taraan aon te aba” (Taramo 104:30, KCB), ke, “You renew the face of the earth(Psalms 104:30, TNAB, New Catholic Translation).

Ma e bon tuai n toka ana “aiting te keeike”. Te Atua E karokoia aomata i aon te aba bwa ana karaoa are a aki karaoia anera aika bure (sinning angels) imwaaia.

E a manga mwiokoia aomata bwa ana katamaroa ao ni katikiraoa te aonaaba.

Te Atua bon tiaki kiingngin te mangaongao (confusion), te kamwaraa (ugliness) ke te mka (decay), ma kiingin te tikiraoi (beauty),  kororaoi (perfection), te tonu raoi (character), te tamaroa n arona ni kabane (best in quality).

                Ti na taraa kabwarabwaraan Karawa are e maeka iai te Atua. E taekinaki n te boki ae te Kaotioti mwakoro 4, bwa “e katobibiaki te kaintokanuea n Nei Wirara [te oota ae korakora ae bwaronako mai iai te tamaroa (brilliant splendor), te koro raoi (quality), te tikiraoi (beauty) ao te anua ae kororaoi (character)]”. Bon te oota ae korakora raneaneana mani kamiimii are e bon tuai n nooraki n mataiia aomata.

                A bon mwiokoaki aomata iroun te Atua bwa ana mwakuriia te aonaaba aio, ana katamaroaa, ana katikiraoiia, ana angan te aba tamneina ae tonu raoi – ao inanon karaoan aio ao te aomata e na karikirakea maiuna ae tikiraoin te mimitong (beauty of holiness) (I Rongorongo 16:29, KCB). E bon aki tangiria aomata te Atua bwa ana maiu n kainanno (poverty), onrake n te bareka ma te kanimumuta (filth) ao ni maeka ibuakon te kamaira (squalor), ao n taraa ni tikibuaka (ugliness). A bon riai ni katikiraoa aon te aba aomata ao ni karikirakea maiuiia ae tamaroa (character). Bwa ngkana a karaoa aio ao maiun te botanaomata i aon te aba ena riki bwa kanga ‘karawa i aon te aba’.

 

Teraa Ae A Tia Ni Karaoia Aomata

Teraa ae karaoia te aomata nakon te aonaaba are a kamakaaki i aona iroun te Atua? E karikii bwaai nikabane are e taua n baina bwa ana taraabuaka (ugly), e regan bwaai ma te boitin (pollute), e kabonganai bwaai n tiaki aroia (defile), ao e kabuakakaai (profane). E a tia ni ka-boitinna (pollute) te eea (air), ranin karaanga (rivers), nei (lakes) ao marawa (seas). E a tia n kamaraaraa (deteriorated) aon te aba, korei (denuded) kain te buakonikai (forests), are e ibita mwaitin te karau ni baka (altering rainfall) are e karika buburan (expansion) taian rereua (deserts). E a tia ni tiringnga maiun (worn out) te tano (soil) n aki anganna motirawana (Sabbaths of rests) are ni katoa ituua (7) te ririki. E tia ni katei kaawa aika bubura (cities) ao e manga kariaia urubekeaia (deteriorate) nakon mweenga aika a kamaira (slums), a onrake n te bareka ma te kanimumuta (filth) ao e maeka ma te kamaira (squalor).

                E moan riki te aeka aio mai iroun te moan aomata (first man) are e aki butimaea (reject) ao e kakiraroaa (turned away) mai iroun te Atua, ao e bon mwiokoia n tii ngaia ni bwaai ni kabane – ao kanoan Atam nikabaneia a bane naba ni karaoa aio.

                Ngaia te aomata e a tia ni katea te botanaomata (civilization) ae kateaki iroun te aomata (man-made) ao ni kairaki aia iango (influenced) iroun Tatan. Te Aomata e aki ti urubekea (ruin) aon te aba are e bon mwiokoaki ngkoa bwa e na katamaroaa, ma e bon urua (destroyed) marurungina (health) man arona n maiuakinii maiu aika a aki raoiroi ibukina (wrong living), ao ni kamaraaraa (degrade) ao ni kamanenabuaka (pervert) aron tamnein maiuna (spiritual character). Inanon onoua tabun te nga (6,000+) te ririki, mai iroun te moan aomata ni karokoa te tai aio, ao te Atua e a tia n angan te Aomata inaomatana bwa e na maiuakina maiuna n aron are e tangiria (free will), ao te aomata e a tia ni karaoi bwaai ni buaka (weapons of mass destruction) aika e nangi korakora mwaitina are a konaa ni tiringngiia botanaomata i aon  te aonaaba ni kabaneia (destroy mankind) iraua te tai (many times over)– ma tii ngkana iai te Atua ae tangira ae e na roko ni kamaiura (God intervenes to save us).

 

Tao Teraa ae na Riki ngkanna Tao E Anaa Uwaan te Kai Ni Maiu Atam?

Man te tai are e ‘kanna’ uwaan te kai are e tabuia te Atua ao e bon ibitaki naba maiun Atam. E ‘ure’ matana ao e mataaiakinii bwain te aonaaba. Tao ngke e aki ‘kanna’ uwaan te kai are e tabu ma e ‘kanna’ uwaan te kai ni Maiu, tao teraa ae e na riki nakoira ngaira aomata nikabaneira?

Tao ti na katootoongiia anera ake taan kakaraoa te buaakaka ao n aki mamate?

            Tao ngke e bon kanna uwaan te Kai ni Maiu (Tree of Life) Atam ao maiuiia botanaomata nikabaneia i aon te aonaaba e na bon korakora kaokorona ma aron maiuiia ngkai. E na iai te rau (peace), te kukurei (happiness), kimwareirei (joy), te marurung (health), ao te mari (abundance) ae ena kabutaa aon te aonaaba.

                Ma, e rin i nanona Atam ataakin te raoiroi (knowledge of good) ao te buakaka (as well as evil) ngke e kanna uwaan te kai are tabu. Ma bon tii ana raoiroi te aomata, akea riki i aon aei are e konaa tamnein te aomata (human spirit) ni karekea man ana konabwai rabatan te aomata (physical human). E kaakeaa onimakinan (rejected reliance) te Atua teuae Atam ao e bon tii onimakinna i bon irouna (relied on himself) ibukin karekean te ataibwai (knowledge), konabwai (ability) ao te korakora (power) – are a bon tiatianaki iai aomata, bwa a mamanaaki ao ni kairiirakii iroun teuare e buakaka maiuna are Tatan (Satan).

                Ngke e bon ‘kanna’ uwaan te Kai ni Maiu, ao e na katokaaki Atam i aon kaintokanuean te aonaaba (earth’s throne) are e tekateka i aona ngkai Tatan, ao e na kaoka ana tautaeka te Atua (restore Gods government), e na kakorakoraaki (empowered), kaririaki (influenced) ao e na kairaki (led) iroun te Atua ae Maiu n aki Tootoki. Ma Atam e kariaia Tatan bwa e na rin inanona. Ao ibukin aei are e a iraeaki (kidnapped) ao ni tauaki ma te matoa (held captive) iroun Tatan.

                Ngaia are te moan aomata (Atam) e aki kakoauaa (disbelieved) te Atua, e aki ongeaaba (disobeyed) nakon te Atua, e tangiria bwa e na bon KAIRA MAIUNA I BON IROUNA, n karaoa are e taku. E kariaia (willingly) karaoakin bwaai aikai Atam ma, bon tiaki mai inanona ni koaua (not apparently willfully) ke nanona n iowawa (malicious intent).

                E kariaia (willingly) Atam tauana ma te matoa (captive) iroun Tatan. E a tia ni kariaia bwa e na irira (go along) Tatan, te baku ibukin iraeiakiia-aomata (archkinapper of all time).

 

Te Aonaaba ae Tauaki ma te Matoa

E bon karikaki Atam bwa e na konaa ni manga ‘bungiaki’ bwa natin te ATUA. E ngae ngke e tuai n atongaki bwa te nati (begotten son) n ana UTU te ATUA, e bon karikaki ibukin anne. Ma ngke e kamaraurau (succumbed) nakon Tatan, ao ni kariaia karaoan are e taku (choosing to do his own thing) n kaaitaraa ana tua te Atua, ao ikai are e a riki tamneina bwa ana bwai Tatan (spiritual property of Satan). E a kariaia Atam bwa e na ira ana tautaeka Tatan, n ira tuan (law) te tautaeka anne – te tua ni kamoamoa (vanity), te tua are ‘Tii Ngai’, ke ‘Ngai Moa’ (self-centredness) – aika a karika te anua ae te kakatonga (self-glory), te mataai (coveting), te kabootoa (competition), tangiran (desire) te katei n ANANAIA (GET) ao tiaki anuan te Atua are te ANGNGAANGA (GIVE).

                Botanaomata ni kabaneiia a bon bane n otinako mai iroun Atam ma Nei Ewa. Te aonaaba aio e bon bwebwerake mai irouiia. A tauaki ma te matoa (held captive), iroun Tatan, mai iroun Atam nikarokoa ngkai. Ao te aonaaba e bon rinea anuan te tia iraeaomata (kidnapper) ao tiaki anuan te Karo (Parent).

Ngaia te Atua e na kabaka mwane ibukiia aomata aika a iraeaki (pay the ransom price) ao, riki, ni kaokiia aomata aika a konaa n riki bwa natina n te tamnei (potential spiritual children) nakoina. Ma, n te tai aei moa ao te Atua e bon tuai ni baireia bwa e nang kaitiakiia (redeem), ke ni kaetiia (correct), ke ni kaokiia (restore) botanaomata ni kabaneiia nakoina.

Ngke e bure Atam, ao te Atua e kaina kawain (closed off) te Kai ni Kamaiu (Tree of Life) nakon te aonaaba nikabuta nikarokoa te tai are Atam te Kauoman, Iesu Kristo, ena roko n eekaanako (depose) Tatan ao n oneamwiina i aon kaintokanuean te aonaaba (throne of the earth). 

 

Moan Tein te Aonaaba

Man te tai are e bure iai Atam, ao te Atua e a kaina (closed off) te kai ni maiu (tree of life) nakon te aonaaba ni kabane nikarokoa te tai are Atam te ka-2, Iesu Kristo, e a tia n ekaanako (deposed) Tatan ao n tekateka i aon ana kaintokanuea te aonaaba (throne of the earth).

Bon akea te tua ae akea te rekenikai nako iai ngkana e uruakaki te tua anne. Te rekenikai ibukin riaon ana tua te Atua bon te MATE!

Te rekenikai ke te tuaa (penalty) ae te mate e bon reke nakon Atam ao kanoana (descendants) ni kabane. Te tuaa anne e riai ni kabwaraaki (paid for).  Akea ae konaa n birinako mai iai. Kanoan Atam ni kabaneiia a bon bane n reke i aan te rekenikai ae te mate, bwa ana bane ni bure (all would sin). Tao e kukurei moa ngkai Tatan n ana iango are e taku bwa tao e a tia ni kaburea ana kaataninga te Atua are e na kaoka ana tautaeka (restore God’s government) ao n ekaanako (unseat) Tatan man ana kaintokanuea te aonaaba.

Ma, te bwai are e aki ataia Tatan bwa ana kaantaninga te Atua ibukin kamaiuaia aomata (saving humanity), ao ibukin kamawaan (removal) Tatan man ana kaintokanuea i aon te aonaaba e bon tuai n kakoroaki bukina.

Man moan tein te aonaaba, ao e bon baireaki bwa Iesu Kristo, ae ana “Tiibuteteei te Atua” (Lamb of God), e na tiringaki bwa boon (payment) te tuaa (penalty) ae reke man aia bure (sin) aomata (Kaotioti 13:8, KCB), ao onean muiin te karea aio (substitute sacrifice) bon tii te rainannano (repentance) ao te onimaki (faith). E bon baireia naba te Atua n te tai anne bwa ni kabane kanoan Atam ana bane ni mate (all shall die), ao imuiin mateia ana kautaki (resurrected) nakon te motikintaeka (Ebera 9:27, KCB). N aiaron Atam ao ni kabane ana mate, ao iroun Kristo ana bane ni kamaiuaki [kautaki man te mate bwa ana motikaki taekaia] (I Korinto 15:22, KPB).

                Ma e ngae n anne, ao akea ae konaa ni bungiaki mai iroun te Atua ma tii ngkana anuan te Atua (Godly character) ae tabu ao ae nangi eti a tia n karinaki inanona (instilled within), ngkana e kariaia individual choice) ao kakoauaana e na oti man ana mwakuri nako (proof by performance).

                Inanon 6,000 te ririki n maiuiia botanaomata (civilization) ao e bon rikirake (developed) nakon ae tia aranna bwa katein te aonaaba (way of the world) ngkai. Ma te aomata bon ngaia are e tauaki ma te matoa (held captive). Te aonaaba aio e a tia n riki bwa ANA AONAABA TATAN e ngae ngke mirion ma mirion aika a tia ni mamanaaki (deceived) ao a bon taku bwa bon ana aonaaba te Atua aio. N TE BONG AEI AO TATAN E BON TEIMATOA N TEKATEKA I AON ANA KAINTOKANUEA TE AONAABA.

                Nikarokoa te tai aei ao Tatan e a bon tia n mwamwakuri inanoiia aomata nikabaneiia. E a tia ngkai n karinna inanon te aonaaba aekan katei ni riaboroo aika nangi mwaiti.

                Ma e kangaara Tatan n karinii waaki n riaboroo aikai inanon aia iango (minds) aomata, riki irouiia ara kabane ni bwakuaku n te wanawana ao n te rabakau i aon te reirei (education), te tiainti (science), te tautaeka (government), ao taabo (areas) ake a nooraki rabakauiia aomata aika a nangi kamiimii (awesome human accomplishments)? Te titiraki aei bon te bwai ae kamiimii ae e aki nangi ataaki.

 

Tatan – te Matita n te Kanakobanaa

N te boki ae Ebeto 2:2, ao Tatan e aranaki bwa te “uea ake a korakora ake n te ang,” (KPB); “mataniwii ae maeka n te ang,”(KCB). Ao n B’aibara n I-Matang tabeua: “ruler of the spiritual powers in space” (GN with Apocrypha); “ruler who governs the air” (The Jerusalem Bible); “ruler of the power of the air” (TNAB Catholic translation); prince of the power of the air” (KJV). Ngkai e mwaaka Tatan n te ang (wind) ao e a bon kabonganaa te eea (air) n kabutaa ana riaboroo nakoiia aomata – rinanon tamnein te aomata (human spirit). E na kangaangaa otam ikai ma tii ngkana: 1) ko ataia bwa e kangaara aron kabiran (transmitted) te banaa (voice/sound) ao te tamnei (pictures) inanon te eea (through the air) nakon te rerio (radio) ao te TV (television); ao, 2) ngkana ko kakoauaa bwa iai tamnein te aomata (human spirit).

                Ngkana e bon toka raoi am rerio i aon te ‘frequency’, ke am terowition (TV) e reke raoi ana ‘channel’, ao ana rongrongo te tia kanakobwanaa ena bon mataata raoi nakoim. Ngkai Tatan bon te ‘uea ake a korakora ake n te ang ‘, ke, te ‘mataniwii ae maeka n te ang’ e bon kakanakobwanaa (broadcasts) -tiaki n te taetae (words), te karongoa (sounds) ke n te tamnei (pictures), ma rinanon kateim (attitudes), teraa iroum (moods), ao korakoran kan karaon te bwai ae ko tangiria (impulses) n te tai teuana ma teuana.

                Te katooto teuana, ti warekia n te boki ae Etira 1:1, ike e taekina ana uea Bwetia (Persia) ae Tairati (Cyrus) bwa e a tauraoi ni kanakoiia kaain Iutaia (Jews) tabeman n okira Ierutarem bwa ana katea te kauoua n Temboro. E riki n karaoa aio bwa te Atua e reitaki ma tamnein Tairati (human spirit) ao e karinna te iango aio ke te ‘impulse’ inanon Tairati are e a kakoroa bukina. Ao ai aron naba Tatan ae e mwakuri inanon tamneiia aomata (human spirit) bwa e na kamwaingiia aomata bwa ana karaoi katei (attitudes) n matanokunoku (envy), n bakantang (jealousy), n riribaaki (resentment), te aki kan tautau (impatience), te unuun (anger), te kairiribai (bitterness) ao te kakauntaeka (strife). Aikai aekan iango are e kakarin Tatan inanoiia aomata rinanon ana ‘kanakobwanaa’. E bon aki ataaki irouia aomata korakoran mwaakan Tatan. Te tamnei inanon te aomata (human spirit) e a bon tatauraoi ni kakatomaa ma ana ‘frequency’ Tatan.  Taraana ngkai bwa Tatan e a bon tia n kabutaa ana ‘frequency’ i aon te aonaaba nikabuta ma anuana are ‘bon ngai moa’ (self-centredness) ao te nano ni kakatonga (vanity) ae anuara ngaira aomata ngkai.

Ara aonaaba (world) aio – aron mauiia botanaomata (civilization) aio – e moan riki mai irouiia Atam ma Nei Ewa. Ngke e kaina (shut off) te kai ni maiu (tree of life) te Atua mai irouiia aomata, ao te mwakuri aei (kainan te kai ni maiu) e a katurua katean aron te aonaaba (marked the foundation of the world) ae ti maiuakinna ngkai. E bon boboto tein ara aonaaba aio man ribaakin te Atua, man te aki kan ongotaeka nakon ana Tua te Atua, are e kamataataa raoi katein mauin te Atua.

                Teraa ae riki man kainan te kai ni maiu aio? - Nikabane riaboro (evils), nanomaraki (sorrows), te maraki (pain) ao kangaanga aika bati (suffering) inanon mauiia aomata inanon 6000 tabun te ririki (mai iroun Atam) a bon riki mai ikai.

                E a bon tia ni kataua te Atua bwa e na toka Tatan i aon ana kaintokanuea te aonaaba, ao ibukiia aomata bwa ana namakinna te maraki, taian kangaanga nako bwa ana ataia bwa a riki bwaai aikai rinanon katotongan mauin Tatan are kaaitaraan katein maiun te Atua.

                Te aonaaba nikabuta e a bon tia ni maamanaaki nakon te maiu n “ananaia”(getting), te maiu are “ngai moa” ni bwaai nikabane (self-centredness).

                Uringnga, bwa n te tai anne, ao te aonaaba e bon aki ataia bwa iai te Atua te Tama (existence of God the Father) nikarokoa te tai ae roko Iesu ao e kaota te Tama nakoia (Mataio 11:27).

                Te aonaaba, man te tai are e kateaki iai, e bon koreaki (cut off) mai iroun te Atua te Tama. Ao e roko Iesu bwa ena raoiakiniia (reconcile) taan onimaki nakon te Tama (Roma 5:10, KCB).

 

Moan Rikiia Botanaomata (Civilization)

Ti na noora moa rikirakeiia botanaomata.

                Te Atua e karika taian moan aomata, Atam ma Nei Ewa, aika a bon koro raoi (perfect) katean ao tamnein rabataia (physically) ao aia iango (mentally). N mauiia n rabata ao bon akea aorakin rabataia (chronic ailments) ke tao ana konaa n aoraki ke ni baka n aoraki. E kakouaaki aei bwa e taekinaki bwa ana ririki ni maiu Atam bon 930 te ririki.

                Bon iangoia moa! Te moan aomata e maiu inanon te maan ae kaania teuana iaon onoua te kaamwakoro (1/6) man bootan te tai are e moan karikaki te aomata nikarokoa ngkai! (6000 te ririki).

                Atam ao Nei Ewa bon uoman natiia, Kaino ao Abera. Ao tao inanon aia tai n roronga ao Kaino e riki n bakantang ao n riribaa tarina are Abera. E ngae ngke e kainaki (closed off) te kai ni maiu (tree of life) nakoiia (aomata) ao e bon kainaki naba ataakin te Atua nakoia naba, ma e bon tataetae te Taeka (the Word) nakon Kaino ni kakauringnga bwa iai te Atua. Ma e bon kairaki nako Kaino iroun Tatan. Uean mwaakan te eea (prince of the power of the air) aio  ao e kakirueea nanon Kaino nakon te nano (attitude) n nanobuaka (resentment), te unuun (anger) ao te kairiribai (hostility). E tiringnga tarina are Abera, ao ngke e titirakinaki iroun Iawe (Te Taeka) ibukin tarina, ao e a manga kewea te Atua. Te moan aomata ae e moan bungiaki (first ever born human) nakon aon te aonaaba e a kairaki nako iroun Tatan bwa e na riki bwa te moan tia tiritiri (first murderer) ao te moan tia kewe (first liar).

                E katuaeaki Kaino iroun te Atua bwa e na riki bwa te tia mamaurianna (vagabond) ae bibirinako man ana bure (fugitive).

                E ngae ngke a tia ni kaakeaa (rejected) te Atua te moan utu n aomata (1st human family), bwa a bon onimakinna bwa a bon konaa ni maiu i bon irouiia (self-reliance) irarikin kakairakiia iroun Tatan, aia iango (human mind) e bon tii noori bwaai aika iai rabataia (material substance). Imuiin iraua te roro (generations) ao temanna natin Kaino e riki bwa te tiaa kakaraoa te aabe (harps), te aokan (organs) ao bwaai ni katangitang (musical instruments) riki tabeua (Karikani Baai 4:21), ao natina are temanna bon te tia mwakuria te buraati (brass) ao te biti (iron).

                N te tai anne ao a bon rikirake mauia aomata i aon aia kariki bwai (material development), e ngae ngke a bon rikirake naba n raroa nako mai iroun Te Atua n aron maiuia n tamnei (spiritually). Ao, ti na uringnga n te tai aei, bwa “ngkana tiaki Iawe [Te Taeka] ae e katea te auti, ao a matebuaka tani kateitei” (Taramo 127:1, KCB; Taian Areru 127:1, KPB), ao n Mataio 7: 24-27, te auti ae kateaki i aon te b'a ae maraurau (weak foundation) e na bon baka. Maiuiia botanaomata (civilization) n aron are ti bon ataia, e aki kateaki i aon ana b'a te Atua ma ana kaetieti, ma e kateaki i aon ana konabwai te aomata i aan mamanaakina (deception) ao kairiirana (sway) iroun Tatan.

                E bon warereke rongrongon rikirakeia (development) aomata imwaain te ieka ae e taekinaki n te B’aibara, ma imuiin 1,500-1,600 te ririki ao maiuia botanaomata e nangi buakaka ma bon tii Noa ae teimatoa ni babwaina te eti. E korakora mwaitiia botanaomata (population explosion) n te tai anne, ao aomata a bon teimatoa ni kakaroa ae buakaka n taai nako. Imuiin 100 te ririki n kakauringngaaki iroun Noa, ao e a karokoa te ieka te Atua bwa e na kamaunaia ni kabane bwaai aika maiu (all living creatures) ma, ti Noa, buuna, teniman natina ma buuia – tii uaniman (8) aomata aika ana kamaiuaki.

 

Korakoran te Riaboroo

Ti na noora katokin aia buakaka (evils) aomata ngkai a kairiiraki iroun Tatan nakon te maiu n riaboroo. N Karikani Baai 6:5, ao “E noria Iawe [te Atua te Nati] ba moan te korakora aia bure aomata i aon te aba, ao aia iango ti te kani karaoa ae e buakaka n taai nako.” E onrake te aonaaba n te buakaka. Ana iango (thoughts) te aomata, ana kaantaninga (contemplations) ao ana tamnei (plans) a bane ni boboto i aona (self-centered), tangiran bwaai (lustful) ao kakaraoan te buakaka (evils).

                E a bon rabunna nako te aonaaba korakoran aia buakaka aomata ngaia are e a iangoia te Atua bwa e nangi katoka kainanoia ao rawawataia. Teraa ae E karaoia?

                  E anaa mauiia ni kabane aomata te Atua rinanon te Ieka are e karokoa.

                E anaa maiuiia aomata te Atua bwa 1) e na katoka kainanoiia (suffering) inanon maiuia ae nangi buakaka ao ni korakai, 2) e na manga kautiia (resurrect) nakon matan te Kaintokanuea ae e Mainaina ao ae e Kakannato (Great White Throne) (Kaotioti 20:11-12, KPB). Ana manga kautaki aomata aikanne nakon te tai are e na oki iai Iesu n tautaeka i aon te aonaaba n te eti, (righteousness), te rau (peace) ao te kukurei (happiness). E na akea Tatan bwa e na kanakoaki. Aia kaataninga (minds) aomata a na kaukaki (opened) nakon ana KOAUA te Atua (God’s Truth), ao te maiu ae aki toki (eternal salvation) e na kaukaki naba nakoiia.

                E bon tangiria te Atua bwa a na kateimatoaaki maiuiia aomata – E na anganiia aomata aia tai n manga kabouua aron maiuia (fresh and new start). (Ana taku tabewaangina bwa bon akea ana tangira te Atua ngkana e na anaa maiuiia tabeman. Ti na riai n ataia bwa bon tii tabeman aika a katabeaki iroun te Atua are n tokin tabeiia ao e a anaa maiuiia (katootoo: Eria, Mote, Iesu, Ioane te Tia Babitiito, ao a mwaiti riki). Nikiraiia maate a bon mate bwa miin aron maiuiia aika a aki tarabai iai ao ae e aki tamaroa. E na aki taekinaki maten te tia iowawa bwa ana babaire te Atua, ke te mangingi ae kurati. E kakoauaaki bwa e nangi mwaiti ataei aika uarereke aika mate bwa a okakinako ke ni taonaki n te ka. Tao ana babaire aei te Atua? Tao ana babaire bwa ana aki tararuaaki raoi ataei aikai? Te kaentia naba bon teuana te aoraki ae e aki toki n iraea maiuiia tiina? Tao e na bukinaki te Atua bwa e karika te aoraki aei inanoiia tiina? Eng, ngkana ti karaua n taraiia ao ti bon bukinaki iai ngaira aomata bwa ti aki tarataraiia raoi natira, ti aki tararuaa raoi maiuraoin rabatara. Te Atua e tangiria bwa e na teimatoa maiuiia aomata ni kabaneiia, ma e a bon tia naba n anganiira inaomatara bwa ti na maiuakinna te maiu are ti tangiria. Ngaia ngkana ti rinea te maiu ae kairiira nakon te kangaanga, tao ti na bukina te Atua? Ma, tao akea ana tangira te Atua ngkana e a manga kautiira nakon te maiu ae akea tokina? Ibukin nanora n tangiraa te maiu aio ao ti rawa n kiitana – n mate, ao riki, ti uun ngkana e anaaki maiun raora temanna. Eng, e nangi korakora tangiran te maiu aei iroura).

                Ti na okira Noa!

                E kunea te Atua bwa mai buakoiia mirion ma mirion aomata ao tii temanna te aomata ae ‘nakonako’ ma te Atua. A aki konaa n kaain nakonako uoman ma tii ngkana a booraoi nanoiia. Ti Noa ae boraoi nanona ma te Atua ao ma aron maiun te Atua (God’s Way of Life). E kabonganaa Noa te Atua bwa e na tataekinna te raoiroi (2 Betero 2:5, KCB). E karaoa aei Noa inanon te maan ae 100 te ririki, man ngke 500 ana ririki nakon 600 ana ririki ni maiu. Ma a aki kan ongo irouna aomata!

                E nangi tamaroa (perfect) aron Noa i buakoia ana roro – aron rikina mai rouiia ana bakatibu (heredity, ancestry) (Karikani Baai 6:9, KCB).

                Taekan Noa aei e bon kakoauaaki man rairan te taeka n Ebera are e “tamaroa” (perfect). E konaa n nanonaki ikai kororaoina (spiritual character) (Karikani B’ai 17:1, KPB), ke tein rabatana ae akea taraabuakana (physical characteristics) (Nakoia Tibun Rewi 22:21, KCB). Ngaia e bon konaa ni kabwaraaki nanon Karikani Baai 6:2 bwa Noa e “kororaoi” (blameless) ao akea “taraabuakana” (unblemished).

                Noa bon tii ngaia te aomata ae kororaoi (n maiuna n tamnei – blameless spiritual character) ao n kororaoi (n rikina – unblemished heredity) i buakoia ana roro.

 

Tokin ana Aonaaba te Ieka

E na boboto ara maroroo ikai i aon rikin Noa (ancestry of Noah). Te buakaka ao te riaboroo e nangi korakora rikirakena n taai akekeki, are ngke e roko n ana tai Noa ao e a bon roko n korakorana are e a karika katokan maiun te aonaaba anne.

                Teraa aia bure kaain te aonaaba (universal sin) are e karika rokon te buakaka ao te riaboroo ae nangi korakora? E kabwarabwaraa Iesu bwa aia bure kaain te aonaaba n te tai arei bon te “amamarake (eating) ma ni momooi (drinking), ma n iein (marriage), ma n anganga te aba nakon te iein (giving in marriage)” (Mataio 24:38, KPB). Te amamarake ao te momooi bon akea bureiia (not evil). Te ien bon akea naba burena (not evil). Ma e na iai buakakaia ngkana a kabonganaaki buaka (wrong use) ao ngkana e nangi korakora kabobonganakiia (excessive use) – te bure (evil) e riki man aron (manner) ao korakoran (extent) te amamarake, te mooi, te ien.

                E na reke aio ngkana a kanaki tiaki amarake (improper food), te korotingai n te mangnging (excessive drinking of alcoholic drinks), te kuukukurei (revellings) ae akea tiana - mamaie/buabeka (I-Karatia 5:21/Karatia 5:21), te kakiriwe (rioting), te iowawa (violence). Te iein (marrying), ae buakaka (to be evil), e na katotoonga are n Karikani Baai 6:2, ngke “a karekeia buia mai buakoia ni katoki nanoia.”

            E nangi korakora te ieiein (te wewene ni bure, te kaaki bu) ao te iein ma reeti (race) nako (inter-marriage – e butanako te aekan iein aio n te aonaaba are bon tii Noa, ae akea tarabuakana (unblemished) ao e kororaoi (perfect) ibuakoiia ana roro (his generation) – n katotongiia ana bakabuti (his ancestry). Bon ngaia te moan mainaina (original white strain).

E nooraki bwa teuana mai buakon aia bure aomata are e kateretereaki n Mataio 24:38, bon te “angaanga te aba nakon te ien (giving in marriage). E nangi korakora te ien ma kaain aba nako (universal inter-marriage) are e nooraki bwa ti Noa ae nangi tamaroa rikina bwa ana bakatibu a aki ieiein ma reeti nako ke kaain aaba ianena. E bon teimatoa n aki rengan raraana are mainaina (original white strain).

                E bon kakoauaaki bwa n ana tai Noa ao bon tii tenua (3) te reeti (race) aika a moan karikaki nako aon te aonaaba, bwa te mainaina (white), te batabata (black) ao te baaboboo (yellow), ma imwiin te “angaanga te aba nakon te ien” ao a manga bwebwerake rengarengan reeti aika mwaiti

                E aki kaotaki n te B’aibara bwa a moan riki mai iaa reeti ake 3 aikai. Ma e ataaki bwa Atam ma Nei Ewa a karikaki bwa i-mainaina. Ana botanaomata te Atua ae Iteraera a bon mainaina. Iesu e bon mainaina. Ma e bon konaa n taekinaki (fair conjecture) bwa n te tai are e karikiia iai Atam ma Nei Ewa te Atua ao e manga karikiia reeti n aomata aika batabata ao aika baaboboo. Kanga aron ngke e karika ara buraneti aio (planet earth) – te aonaaba -  ao e bon karikii naba mirion ma mirion buraneti i tinanikun ara tiora tititem – ma [taian] karawa.

                Te aomata are e rineaki bwa e na kateimatoaa maiun te aomata imwiin te Ieka e bon tamaroa rikina – nikabane ana bakatibu nikarokoa Atam bon tii teuana raraaia (one strain), are te mainaina – tiaki nanona bwa te mainaina bon te reeti ae iai kakanatona.

                N taian kabotoa n aaba i tinaniku ibukin kakaean te kao-mwaane (bull) ae te kabanea ni tamaroa, ao taan maniman (livestock breeders) a bon karinna aia man ae tii teuana raraana (thoroughbred). Kaieinakinn (mixing) kao (cows) aika a kakaokoro raraaia (different breeds) e bon ibita aroaron (characteristics) te man are e a aki bwaati nakon te kabotoa.

                Te Atua e a kaman toutiana tian aaba (set national boarders) bwa e na KAOKOROIIA aaba bwa ena totoka te “anganga te aba nakon te ien.” Ao bon nooria: “Bon Teuare Moan te Rietata are e anganiia botanaomata tibangaia (inheritance – e taetae ikai ibukin tibangaia te aba), e kaokoroia aomata, e bairei abaia (set boarders) botanaomata …” (Tua Kaua 32:8, KCB), ao n taekana teuana, “Ngke E angania botanaomata Teuare Moan te Rietata abaia nako (inheritance), ngke E kaokoroia nati’a aomata n ai aroni maiti’a …” (Te Tua-Kaua 32:8, KPB).

                Ma aomata a kan mare ma ianena (intermarry) – tao nikarokoa e a manga reke ti TEUANA TE REETI!

                Tangiran te aekan iein aei e bon korakora irouia aomata n taai aikai.

                Rikin Noa e bon nangi tamaroa mai rouia ana bakatibu. Natina ake teniman (3) bon titeboo raraaia ae ti teuana. Ma Iabeta (Japheth) e oti taekana bwa e iein ma ainen te Orienta (Orient) – ae baaboboo kunna – ao Kam (Cam) e mare ma tei batabata.

                 A bon riai n ataa aia kairua aomata man te reirei (lesson) are e reke man te Ieka (Flood), bwa te aomata ae e a tia n koreia nako (cut-off) mai roun te Atua, ao n kariaia kaririana i roun Tatan e bon aki, ao e a bon aki ataa kaairuana nakon taai aikai. Ma, n aron are taekina Iesu n ana taeka n burabeti teuana, “n aron ana tai Noa” ao n taai aikai e a nangi korakora mwaitiia botanaomata (population explosion) ao waaki n riaboroo (evils) iriaia. N boong aikai ao mwaitin te nukiria boom (nuclear bombs) aika irouia aaba aika kakaokoro e bon nangi korakora mwaitiia are ngkana a karebetauaaki (exploded) n ti teuana te tai ao a konaa ni kamauna aon te aonaaba iraua te tai. Ma, “ . .i bukiia aomata aika a tia n rineaki” (Mataio 24:21-24, KCB), ao te Atua e na kauarerekea te urubwai (destruction) – antai aika a tia n rineaki aikai? Ana Ekaretia te Atua! N te tai aio e na oki Iesu Kristo bwa aia Uea uea, bwa e na onea mwiin Tatan ao n tekateka i aon kaintokanuean te aonaaba.

 

Rikin Kaawa aika Totoa

N tain te ka-2 n roro (2nd generation) imwiin te Ieka (Flood) ao te aomata temanna ae arana Nimrota (Nimrod) e a moanna n bobotiia (organize) botanaomata nakon kaawa aika totoa (cities). Te moan bon te tauwa (tower) are Babera (Babel) ao te kaawa ae Babiron (Babylon). Imwiina bon Niniwe (Nineveh) ao kaawa riki tabeua aika a manga riki bwa kaawa aika a bon tautaekaniia i bon i rouia (city-states).

                E bon tia n katea tiaiia (boundaries) botanaomata (nations) te Atua, bwa e na bon tannako te reeti (race) teuana ma abana ni maeka (geographical segregation).

                Ikai ao ti na wareka rairan (translation) kanoan te boki ae “Satan’s Great Deception”, ke, “Ana Kewe Tatan”, ae koreaki i roun C. Paul Meredith (pages 14-16):

                Nikabane aomata i aon te aonaaba imwiin te Ieka (Flood) a ataa te Atua ao aio bukina ngke e kabwabwaia (drowned) taan kakaraoa te buakaka. A maaku (feared) ni karaoa te buakaka . . . n te moan tai . . . A maiu aomata (man lived) . . . n akea kaawa aika totoa (without cities) ao akea tuua (without laws), ao a bane n taetae n bon ti teuana aia taetae (one language) . . .

                Te baronga aio, ae bon tii ngaia taian aomata i aon te aonaaba (bwa nikiraia a bane n tiringaki n te Ieka) a moanna n kitana mwengaia (migrating) are n maungan Ararata (Mt. Ararat) (Karikani Baai 8:4), te tabo are e koro (landed) iai te aake (ark). “Ti teuana aia taetae kaain aonaba ngkekei, ao titeboo aia taeka. Ao a managa aomata ni waerake, ao a kunea te tabo ae e aoraoi n te aba ae Tina (Shinar), ao a tiku ni maeka iai” (Karikani Baai 11:1-2, KCB). Aomata aikai, aika a kinaaki ngkai bwa I-Tumeria (Sumerians) [Miller’s “Ancient History in Bible Light,” page 51], a rinanon maungan mainiku (east), ao a roko n te tabo ae nangi maiu tanona (fertile) ae e karikaki man tanon (soil deposit) karaanga (river) aika Euphrates ao Tigris. Te tabo ae Tina aio e ataaki n taai aikai n arana ae Babiron rimoa (ancient Babylon - J.H Breasted’s Ancient Times, page 107). Te tabo aei bon te tabo ae kaubwai ae konaa n anganiia bwaai aika a tangiria n te mwaiti ae bubura (abundance) . . .

                Te botanaomata aio, n aron Atam ma Nei Ewa, a aki ongeaaba (disobeyed) i roun te Atua ao a karikii kangaanga (troubles) bwa ana roko i rouiia. E nangi maiu te aba (productive), ma e nangi korakora riki aia kaabung (multiplying faster) maan aika a kaakang (wild animals) nakoia aomata ake e bon uarereke aia mwaiti man mwiin te Ieka. I bukin aia bwai ni buaka aika a aki matoatoa (primitive weapons), ao e karika te kangaanga (danger) nakon mauiia (life) ao aia bwai nako (possession) (Te Otinako 23:28-29, KCB ).

                Teraa ae ana karaoia ibukin kamanoaiia?

                Nimrota, ae natin Kuti (Cush), bon te mwaane ae batabata (black), ae aintoa ao e ninikoria ae riki bwa te tia kaeman (hunter). Bon ngaia are e botiia aomata ao n reireiniia aron buakaniia manin buakonikai. “Te tia kaēia mān aika katamanti ae aintoa ngaia i matan Iehova” (Karikani B’ai 10:8-9, KPB). Ae nanona bwa e bon nangi kinaaki Nimrota i bukin ninikoriana. E kamauia aomata, ake imwiin te Ieka, mai rouia manin buakonikai. E rikirake kakanatona. E riki bwa te tia tautaeka i aon bwaain te aonaaba. Ao e tangiria bwa e na kaubwai mani korakora (ambitious).

 

Te Moan Kaawa ae Totoa – Babiron

Bon iai riki te anga teuana ae raoiroi (better way) are a konaa ni kamanoaki aomata mai rouia manin buakonikai nakon are tii te bubuakanaki (fighting them). E katea te kaawa ma autina aika mwaiti (city of houses) ao e katobibiia (surround them) ma te o (wall) ae rietaata ao e botiia aomata inanona. A mano (protected) aomata ao e a konaa Nimrota n tautaeka i aoia. A boni kukurei n te waaki aei aomata “Ao a taku . . . ti na katea ara kawa teuana . . . ti na karekea atongara, ao ti na aki kamaeaki nako i aonaba ni kabutaa” (Karikani Baai 11:4, KCB).

                A bon aki ti kamanoia aomata man manin buakonikai ngke a katea aia o are e rietaata ma a karekea naba mwaakaia (authority) n tautaeka i bon irouia – “ti na karekea atongara.” E riki aei bon man oin rikin mwaakaia (authority) aomata – ma te ongeaaba are e kainanoaki nakon te Atua e a aki ataaki! Aia tia kairiiri bon Nimrota.  Irarikin aei ao a katea naba aia tauwa (tower) teuana “ae e na roko taberana i karawa.” Man aia tauwa ae rietaata aio ao a taku bwa a bon konaa ni karaoa are a bon tangiria – te aki kan ongo (disobey) iroun te Atua, bwa a taku bwa ana bon mano (safe) man te rekenikai (punishment) are a kabwabwaaki (drowned) iai kaain te aonaaba rimoa. Aio bon aia moan waaki (first act) ni kaaitara (open rebellion) nakon te Atua man mwiin te Ieka – a taku bwa ana aki konaa n reke iroun te Atua ngkana a ririaon ana tua. A katotoonga Tatan (like Satan) n taku bwa ngkana a konaa n “toka i taberan nang” ao a na “boraoi ma Teuare moan te Rietata” (Itaia 14:14, KCB). Kuti, ae taman Nimrota, e bon nangi rekereke naba ma katean te tauwa aio ao te kaawa ae Babiron (‘The Two Babylons’, by Alexandra Hislop, page 26).

                Aomata aikai bon tiaki ti teuana aia taetae (one language), bwa a riki man teniua (3) te reeti (race) ke te utu (families) – te mainanina (white), baabooboo (yellow) ao te batabata (black). N aron ae e karikii uee (flowers) ao maan (animals) n aekaia nako (varieties)  – n aekaia ae mwaiti ao mataia (color) – ibukin katikiraoaiia, ao te Atua e karika naba teniua (3) aia reeti aomata ma matan kuniia (skin color).

                Ibukin teraa?

               Te Atua e aki kaungaa te iein i tinanikun are bon am reeti. E karika 3 aia reeti aomata bwa te mainaina (white), te baabooboo (yellow) ao te batabata (black), ma te kaantaninga are aomata ana iein inanon aia reeti.

                Ma aomata a bon kan riaon ana tua te Atua, ana kaantaninga ma ana waaki. A tangiria bwa ana karika tii teuana te reeti n aomata ke teuana te utu n aomata rinanon te ieieein ma ianena (intermarriage). N aron are e a tia n taekinaki, ao te Atua e a tia n katea aia tia (bounds) taian reeti nako, ma abaia aika kakaokoro (geographical segregation), bwa ana maeka ma te rau ao te kukurei, n akea te itabararaa. Ma aomata a tangiria bwa ana riki bwa te botanaomata ae tii teuana (amalgamated people). Teuana bukin katean te tauwa (tower) are Babera (Babel) bwa ana katiiteuanaaki (unite) ao n aki kamaeaki nakon abaia aika kakaokoro (geographical segregation).

                A katea te tauwa bwa “ti na aki kamaeaki nako i aonaba ni kabuta” (Karikani Baai 11: 4, KCB). Ma te Atua e noora katean aia tauwa ao e taku, “Bon ti teuana te botanaomata aei, ao ti teuana aia taetae. Ao ai tiba aia moa ni makuri aei. Akea ngkai te bai ae a na aki kona ni karaoia” (kibu 6).

                Teraa te bwai are ana karaoia? N te ka-21 n tienture aio ao te aomata e a tia ni kiba nako karawa (outer space), n nakon te namakaina (moon) ao n manga oki, e karaoi mitiin aika a bane aroia (intricate machines), bwaai aika kombiuta (computerized instruments), e kaewea buroon te aomata temanna nakon are temanna (heart transplant), ao a kataia naba ni kamaiu bwaai aika tia ni mate (produce life from dead matter). Ana konabwai te aomata n mwakuri ma bwaai (material accomplishment) e bon taraaki bwa akea tokina. Ma ana kangaanga nako (his problems) bon tiaki bwain te aonaaba (not material), bwa bwain te tamnei (spiritual). E bon aki konaa ni kaaitarai ngkana akea te Atua.

                Ngaia te Atua e “kaminoa aia taetae” ao e “kameia nako . . .  man te tabo arei nako aonaba ni bane” (Karikani Baai 11: 7-8, KCB).

                Ti na reitia nako man kanoan te boki ae “Satan’s Great Deception” ae koreaki i roun C. Paul Meredith (pages 16-17, 25-29):

                Ao e riki Nimrote bwa “te moa n aintoa” (mighty one) ao “te tia kaeia manini buakonikai ae ninikoria (mighty hunter) i matan Iawe” (Karikani Baai 10: 8-9) ni kanga aron te tia kairiiri ae matoatoa (te taeka n Ebera ibukin ‘mighty’ bon gibbor, ae nanona bon “tyrant”, Strong’s Concordance of the Bible). E riki Nimrote bwa te ‘tyrant’ i aoia aomata. E karaoi tua (made laws). Tiaki ti anne ma e “ninikoria i matan” te Atua. (Te taeka n Ebera ae paniym ae rairaki nakon “i matan” (before), e riai n rairaki nakon “ni kaitaraa” (against) – Strong’s Concordance of the Bible). E taekinaki n te B’aibara bwa Nimrote e bon kakaitaraa te Atua!

                E rikirake kakanaton ao korakoran Nimrote n tautaeka ma nanoia aomata ni kan nebo (worship) e tangiraki kaekaana. Nimrote ma ana baronga n aomata (followers) bon taan kaitaraa te Atua ae koaua (true God). A kan neboa te Atua n bon oin aia kaantaninga. A ibita ‘mimitongin te Atua ae e aki konaa ni maamate’ (uncorruptible) nakon tamnein (images) . . . maan aika a aeae (Roma 1: 23, KCB) – te naaeta (snake) ao ake tabeua riki are a bane ni karikaki iroun te Atua. (A bon riai ni neboa te Atua n te tamnei ao te koaua ao tiaki n te boua-ae-kaaraki – Ioane 4: 24 ao Te Otinako 20: 4-5). Man mwaakana n tautaeka ao Nimrote e manga karikia bwa te ibonga (priest) ibukiia bwaai nikabane (all things) are a taromauriia (worship) aomata, bwa e na kamatoaa riki korakorana i aoia aomata ao ni karikia bwa oneanmwiin (replace) te Atua. . .

                (Ma) Noa, te tia taekina te raoiroi (2 Betero 2: 5, KCB) e bon teimatoa n boutokaa natina ae Tiem (Shem). Ngke e tabe Nimrote ni kabuburaa ueana (kingdom) ao e kaitaraa Tiem, are e tei ibukin tamana are Noa . . . E riki Nimrote bwa te tia tei ibukin te riaboroo (evil) ngke e kaaitaraa Tiem. . .

                N te rongrongo ao e taekinaki bwa e reke buokan Tiem irouiia kaain Aikobita (Egyptians) aike a kaai n ekaanako (overcame) Nimrote.

                Ngke e mate Nimrote ao e mate naba te aro ni beekan (pagan worship) are e kateirakea.

 

Nei Semiramis . . .

Tao e nangi nanonibwai (ambitious) Nimrote, ma Nei Semiramis –  “Ueanainen Karawa” (Queen of Heaven) (Ieremia 7: 18) – e bon korakora riki ana nanonibwai nakon Nimrote. E a tia n riki bwa te kabanea ni korakora n aomata Nimrote i aon te aonaaba. Ma e a tia ni mate. E ataia Nei Semiramis bwa ngkana e tangiria bwa e na reke naba irouna te aekan korakora arei ao iai te bwai ae riai ni karaoia moa bwa e na reke irouna te korakora are e reke ngkoa i roun Nimrote.

                Ibukin ana iango aio ao te “Ueaniaine” aio e a manga kamauia ana aro ni beekan Nimrote. Irarikin aei ao e katei tamneina aika boua-ae-kaaraki aika tamneina ngke e babakoa Nimrote, (kanga aron tamnein Nei Maria ma Iesu te teei), bwa ana neboaki n taabo ake a tei iai.

Inanon te tai ao abanuean (kingdom) Nimrote, ae e rokoroko n aban te aonaaba aika a nangi mwaiti kaaina (most populated), e a manga reke iroun Nei Siemiramis. E bon reke mwaakan (power) Nimrote ngke e karikia bwa ngaia te aomata ae onean mwiin (human representative) atuaia ae Taai (Sun-God) i aon te aonaaba. Nei Siemiramis e tangiria bwa e na taua naba te korakora aio. Tautaekanan te aro (religious power) are e kakorakoraa riki mwaakan (power) Nimrote e riai n reke iroun Nei Siemiramis ngkana e tangiria bwa a na bane n nakoina ana botanaomata. . . Ngke e maiu (in life) ao Nimrote e bon karineaki bwa te aomata ae ninikoria (hero); ao n matena (in death) ao e iangoia Nei Siemiramis bwa e na neboaki Nimrote (worshiped) bwa kanga te atua. . .

Nei Siemiramis bon ngaia ae moan karika (founder) ana waaki nako te aro ni beekan (pagan religions), n aron neboakin (worshiping) atua-ni-kewe (false gods) – ao aomata n aron Nimrote. Ao katei aika bainaki ngkai irouiia Kiritian n ai aron te Kiritimati (Christmas), te Kaririki (New Years) ao te Itita (Easter) a bon bwebwerake man ana aro ni beekan Nei Siemiramis are e kateia. I bukin rongorongon riki aio ao wareka te boki ae ‘The Two Babylons’, ae koreaki iroun Alexander Hislop.

N te bong aei ao te taetae n I-Matang e a korakora rikirakena bwa te taetae ae nangi bainaki i aon te aonaaba ni kabuta. E a korakora ngkai te ien ma ianena (mixed marriages), are e nangi manga karika te okirikaaki nakon tii teuana taetaen te aonaaba (one worldwide language). A aki konaa n reitaki uoman aomata aika a kakaokoro aia reeti (taetae) ma tii rinanon te taetae teuana ae taabangaki.

 

E Rikirake te Aonaaba ae e Onrake n te Riaboroo

Naake a maiu imwiin te Ieka bon kaain te utu teuana, are ana utu Noa. Kaaina bon Noa, ma buuna, natiia ake teniman ma buuia. Botanaomata aika a manga riki imwiina a bon riki mai iroun te utu ae teuana aio.

                Te B’aibara e aki toki n manewea teniua (3) te aonaaba (worlds) – te aonaaba are e a tia n rabunaki n te Ieka, te aonaaba ae onrake n te riaboroo aio, ao te aonaaba are e na roko.

                Ngke e iiki nako ranin te ieka, ao te aonaaba aio e bon tii kaainaki iroun te utu ae tii teuana ae ana utu Noa. Ao Tiem, ae mainaina (white) ao e ien ma te aine ae mainaina naba, e a katea oin ana utu. Aam, ae ien ma te aine ae batabata (black), e kariki naati aika batabata ao e kateirakea naba oin ana utu. Iabeta, ae ien ma te aine ae baabooboo (yellow), e katea naba ana utu, aika a baabooboo kuniia. Rongorongon aei ae koreaki n te B’aibara e taekinaki iai “utu” (families), ma e aki katuruturuaki te “reeti” (race).

                Te bwai ae riki n te Tauwa ae Babera: te Atua e kamwaita aia taetae aomata bwa ana konaa ni reitake ma raoiia aika a kakaokoro n oin aia taetae ae e okoro.

                Ao imwiin te tai, ao a rikirake utu, te utu teuana ma oin ana taetae. E kaantaningaia te Atua bwa e na iai te kakaokoroaki n reeti ma abana (geographical segregation), tiaki te irengarengan n reeti (integration of races).

                E katei kaawa aika totoa Nimrote – Babiron, Ereka, Akata, Karene, Niniwe, ao a mwaiti riki. A bon tei kaawa aikai ma oin aia tautaeka (local government). Imwiin te tai ao kaawa/tautaeka aikai a rikirake bwa botanaomata aika bubura (nations) ma aia oin tautaeka (national governments). Mai buakoia botanaomata (nations) aikai bon Chaldea, Egypt ao Assyria. Te aro (religion) are e kateirakea Nei Siemiramis e bon uotaki nakoia botanaomata aikai n oin aia taetae. Katootoo: Nei Siemiramis ao Nimrote a bon kinaaki i Aikubita n araia ae Isis ao Osiris. A bon tatannako botanaomata ma aran antiia, ke atuaiia, aikai. Ma, te waaki ao katein te aro ni beekan ae butanako aon te aonaaba e bon bwebwerake (originated) mai roun Nei Siemiramis.

            Ngke a rikirake te rorona ma te rorona, ao e rikirake aroia botanaomata (civilization) nakon aron katein te aonaaba ae ti ataia ngkai. E kateaki man te aekan tautaeka (government system) are e kateirakea Nimrote, ao katein te aro (religious system) are e kateirakea Nei Siemiramis (n ana tai ni uea Nimrote).

    Kanoan reirei n taai aikai (modern education) a bon kateaki iroun Barato (Plato), ae e anga reirei man ana koaua Tiokarati (Socrates). Katein waaki n ai aron taraakin butin mwanen te aba (commerce), te karaobwai (industry), kabonganaakin te mwane (finance) ao kawakinan te mwane (banking) a moanna n tei – ma akea aron waaki aikai, aika boutokaaki iroun Tatan (Satan-influenced) ao n barongaaki iroun te aomata, aika reke mai roun te Atua. Tua nikabane a bon kateaki iroun te aomata – irouia uea (kings) ma taan taua te tautaeka (despots), ke rabata n karaoi tua, n ai aron te kauntira, te auti-n-maungatabu. A rikirake kateia aomata (social customs developed) ma aia waaki nako (all facets of civilization) are a karika aron tein mangaongaon ara aonaaba (chaotic world) n taai aikai.

                Man te aonaaba n aron aio ao te Atua e wetea te botanaomata (nation) teuana bwa ana riki bwa ana botanaomata, tiaki (not) te botanaomata ae tao mamaten nanon (favorite) te Atua, ma te boatanaomata ae rineaki bwa iai bukina ae kakawaki (special purpose) ma a aki kakoroa bukin aei.

                I mwiin te Ieka ao rongorongoia aomata (history) e kaotia bwa Tiem (Shem) e bon maiuakinna ana taeka ao n nakonako ni kawain te Atua. Ma akea te aomata e a tia raoi n nakonako ma te Atua ma tii Aberaam. Nakon Aberaam, ao te Atua e anganna nikabane berita (promises) are ibukin te kamaiuaki (salvation), ao te rikirake n te kaubwai ao n te iokinibwai (material and economic prosperity) are e  reke iroun Amerika (United States) ao Buritan (British) – kanoan  Manaate ao Eberaim.

 

Rongorongon Aroia Aomata ae Kauarerekeaki

A karikaki aomata nako aon te aonaaba ibukin te tibwanga (purpose) teuana ae nangi kamimitong (glorious) ao e nangi tamaroa (wonderful).   

                E na kamwaita aekan te Atua!

           Taekana teuana, Bukina ngkai e karikiia aomata te Atua (God’s purpose) bwa e na karikiia bwa ana kukurei (happy) ao ni kimwareirei (joyful) inanon te rau (peace) ao te kabanea ni mwengaraoi (perfect comfort), bwa ana bai-maiu (productive), ana karikibwai (creative), ao ana kimwareirei n maiuia ae kororaoi (successful) inanon te maiu ae akea tokina.

                E nanonaki ikai anuan Tamnein te Atua are e nangi kororaoi (perfect spiritual character of God). E na bon kakoroaki bukin aei nakoiia aomata.

                Ma ibukin kakoroan bukina, ao te aomata e riai n karaoa (make) oin ana babaire (own decision). Rutibeero e a tia n rinea kawaina (chosen a course) ae birinako (opposite direction) mai roun te Atua. Te moan aomata e na iangoia bwa e na butimaea ao n maiuakinna maiun te Atua ke, e na rinea katein Tatan are e tii tabe ma ngaia (self-reliance). Te moan aomata ae Atam e rineia bwa e na reke irouna ataakin te raoiroi ma te buakaka (knowledge of good and evil). E kateirakea ana utu (human family) n te mwioko are e bon konaa ni karaoa te raoiroi man oin korakorana n aomata, ae bon iai te buakaka i buakona, ao e bon onimakinna naba arona n aomata tiaki ti bukin ataakin te kawai, ma ibukin katamaroaan kangaanga nikabane aika ana kaoti. E aki tangira (rejected) ana ataibwai te tamnei (spiritual knowledge) mai roun te Atua ao e aki kan mwiokoa (reliance) te Atua ibukin karekean te maiu n utobia (utopia).

                E katea ana aonaaba te aomata i aon mwiokana i bon irouna n akea kainanon te Atua.

                Inanon 6 te ngaa te ririki, mai roun Atam, ao aomata a bon teimatoa ni maiuakinna te kaairua. Ao n te tai aei ao a bon tuai naba n ataa kaairuaia. A bon tuai ni kaaka anuan mauiia are ngaiia moa (self-centered way) ao ni butimaea ana kawai te Atua ibukin kakukureiia. E kariaia te Atua te tua (law of) are te bwai ae riki (cause) e na iai mwiina (effect) bwa e na bon karokoaki n tokina (take full toll). Botanaomata (man’s society), aika a mamanaaki (deceived) ao ni kabureaki kawaia (misled) iroun Tatan, a bon tuai ni karokoia nakon te koaua are e bon kaairua (admit failure) aekan mauia are te tarai aro n tii i aan baina )self-sufficiency) te aomata.

 

                Inanon 6 te ngaa te ririki, mai roun Atam, ao aomata a bon teimatoa ni maiuakinna te kaairua. Ao n te tai aei ao a bon tuai naba n ataa kaairuaia. A bon tuai ni kaaka anuan mauiia are ngaia moa (self-centered way) ao ni butimaea ana kawai te Atua ibukin kakukureiia. E kariaia te Atua te tua (law of) are ngkana iai te bwai ae e riki (cause) ao e na iai mwiina (effect) bwa e na bon karokoaki n tokina (take full toll). Botanaomata, aika a mamanaaki (deceived) ao ni kabureaki kawaia (misled) iroun Tatan, a bon tuai ni karokoia nakon te koaua are e bon kaairua (admit failure) aekan mauia are te tarai aro i aan baina (self-sufficiency) te aomata.

                Ni boong aikai ao ana aonaaba te aomata e a bon tei n raraai (reeling) i aon kabanean kawaina (last legs). Te buaka (wars), te iowawa (violence), te urubwai (destruction), te iowawa ni kakamaaku (terrorism), a roota aon te aonaaba ni kabuta. Iteran te aonaaba a maiu inanon te aki ataibwai (ignorance), te kabi n wareware ao ni koroboki (illiteracy), te maiu ni kainano (poverty), te maiu inanon te kamwaraa ao te kamaira (living in filth and squalor). Iteran te aonaaba aika a rikirake riki (more developed) a koro n aoraki (sick) man aki marurung (ill health) man taian man-aoraki (diseases), korakain te iango (mental stress), te bara-n-nano (frustration), a taonaki n aekan iowawa (wracked with crime), tangiran te manging (alcoholism), kabonganaan te turake n akiakaaka (drug abuse), kabonganaan te ‘iein’ n tiaki kateina (perverted sex) ao kabonganaana n akiakaaka (misuse of sex), te raure irouia utu (broken homes), te aki rau inanon te bara-n-nano (hopelessness in frustration).

                E a kaan roko n tokin kawaina te aomata. Ma e ngae n anne, ao te Atua e na bon aki (will not) anga baina (intervene) bwa e na kamaiuiia (to save) botanaomata aika taan kaaitara ao aki kan kairaki (defiant humanity) nikarokoa e a bon roko n tokin te tai are, ngkana e aki kawaeremea (delayed) ni karokoa te rau (intervene) te Atua, ao te aomata e na (man would) tiringiia nikabane raona n aomata (annihilate itself). E na bon aki konaa ni karokoa te rau (intervene) te Atua ao ni karokoa (usher in) te aonaaba ningabong (world tomorrow) are abanuean te Atua (kingdom of God) ni karokoa a bane aomata ni kakoauaa bwa a bon aki konaa ni katoka (solve) aia kangaanga (problems) nikabane, ke ni karokoa te rau ma te kukurei i aon te aonaaba nikabuta. A tangiraki aomata bwa a na bon ataia ao ni kakoauaa aia aki konabwai ao matebuakan bwaai aika ana karaoi ngkana akea te Atua.

                N te tai aei (today) ao bwai ni buaka aika mwaakaroiroi (weapons of mass destruction) a bon karaoaki nakon te mwaiti are a konaa ngkai ni kabuaa (erase) mataia bwaai ni kabane aika maiu (all life) man te buraneti aio (on this planet) irau te tai okiokina (many times over). N te tai aei ao ti a roko ngaira aomata n raaraan tokin maiura, ao Iesu e a kaman tataekinna (foretold) aron tokin bwaai nikabane. Imwiin taubararaan, ao ni oneaki mwiin ana euangkerio ma te euangkerio ae kewe ibukin Iesu riki temanna, ao e taku, “E na katanoataki i aonaba ni kabutaa te Rongorongo ae e Raoiroi aei, ae taekan te Abanuea, ba te bai ni kakoaua i bukia botanaomata nako. Ao ngkanne, e na roko te toki” (Mataio 24:14, KCB).

                E kakoauaaki bwa te rongorongo ibukin abanuean te Atua aio e a bon kaan bane ni ongoraeaki irouiia botanaomata nikabane i aon te aonaaba. Inanon 70 tabun te ririki ngkai are e moan tataekinaki rongorongon abanuean te Atua ao te bwai ae te nukiria (nuclear) boom e a taotira mwaitina ni karaoaki are a konaa ni kabuaa matan te aomata nikabaneia man te aonaaba aio. E manga taekinna Iesu bwa iai te tai ae e na roko ae tain te kaangaanga ae e nangi korakora (great tribulation) ae akea arona.

             E na katanoataki i aonaba ni kabutaa te Rongorongo ae e Raoiroi aei, ae taekan te Abaniuea, ba te bai ni kakoaua i bukia botanaomata nako; ao ngkanne, e na roko te toki” (Mataio 24:14,KCB).

                Teraa te rongorongo ae raoiroi aio? Rongorongon te ABANUEA.

          Teraa te Abanuea ae taekinaki ikai? Abanuean te Atua. Ibukin kabwaninan rongorongon te Abanuea aei ao noora mwakoro 8 – Teraa Abanuean te Atua?

                Te rongorongo ae raoiroi aei (good news), ke te euangkerio (gospel) aei e a bon tia n tataekinaki nakoiia botanaomatan (nations) te aonaaba (of the world). N te tai aei ao ikotan boom (bomb) aika maakairoiro, ke nuclear bombs ake irouiia aaba (nations) nako e nangi korakora mwaitiia, are ngkana a bane ni karebeaki n tii teuana te tai ao a konaa ni tiringiia aomata nikabaneia aika a maiu (every human alive) i aon te aonaaba – iraua te tai okiokina (several times over).  Ao  e taekina Iesu rokon te tribulation ke te  rawawata ae korakora (Mataio 24:21, KCB) – te tai ae imwaaira ae e na bon korakora iai te iowawa (te tiritiri, te buaka) are, ngkana e aki katokia (intervene) te Atua, ngkana – “e aki kauarerekeaki maitin bong” - ao bon akea te aomata ae e na maiu (moan te kibu 22). Ma, ibukiia kaain ana Ekaretia (God’s Church), ao te Atua e na katoka te rawawata ae korakora aio imwaain are a bon babane aomata ni mate (banen te kibu 22). A na namakinna man ataia aomata bwa bon akea korakoraia ke aia konabwai ngkana akea te Atua. N te tai ae imwiin aei, ao e na roko Kristo (Mataio 24: 29-44, KCB). i aon baona te nang (cloud) ma mimitongina (glory) ao korakorana (power) n ekaanako Tatan man kaintokanuean te aonaaba, ao ni kateirakea ana botanaomata (civilization) te Atua ae boou nakon te utobia (utopia) – te tautaeka ae bane aron ana kairiiri (idealistic system), ana tua aika a kororaoi (ideal laws) ao te kamwengaraoi ibukin temanna ma temanna (ideal social conditions).

                Boong aikai bon ana kaitira ni bong (last days) ana aonaaba Tatan ae onrake n te buakaka (evil). Ana utobian tautaeka te Atua e na moanaki irouiia kaain te roronrikiake ake n ara tai ngkai!

E bane moa ikai kanoan te mwakoro aio