Lesson 2 : (E rairaki man te 'Herbert W. Armstrong College Bible Correspondence Course, ae mena i aan te "Philadelphia" Church of God. I bukin uarereken ara taetae n Kiribati ao a kabonganaaki taeka man ara B'aibara n I-Matang, KJV, ao katootoo man maiura n I-Kiribati, ba ana buoka kaotaara)
TE RAU IAON TE AONAABA –
I AONI KAWAINA N ROKO!
Taan kairiiri nte aonaaba ao tiaintiti a bon tabeainga i aon baai aika ana riki imwaaira! A taku iai ngkai ana konabai te aomata ni tiringiia nikabane kaain te aonaaba, ke karaoan te makuri ae te COSMOCIDE – bakabureian botanaomata ni kabaneiia. Ao a kanamakinna ba iai te bai ae e na riki moa ba e na katoka ana makuri te aonaaba ae e rinanona ngkai – imwaain ae ana boni kamaunaiia i boni rouiia botanaomata.
Nte ririki 1961 ao e taku te Beretitenti ngkoa nte US ae John F. Kennedy n ana marooroo nte United Nations Assembly: “Man must put an end to war – or war will put an end to mankind . . . .Today, every inhabitant of this planet must contemplate the day when this planet may no longer be habitable . . . The mere existence of modern weapons – 10 million times more powerful than any that the world has ever seen, and only minutes away from any target on earth – is a source of horror . . . . Together we shall save our planet – or together we shall perish in its flames”.
N boong aikai ao e katautauaki ba maitin nukira boom nte aonaaba e bon riaon te maiti are e konaa ni kamaunai mataiia botanaomata ni kabaneiia iraua te tai okiokina!
E rawata taan kairiiri ma tiaintiti aika a kaota naba tabeiangaiia ibukin buuaia botanaomata ni kabaneia ngkai e nangi maiti nukiria boom, ao a kaota naba tabeaiangaiia ba te bai aei e konaa ni karokoa TOKIN TE AONAABA – tokin mauiia botanaomata!
Ma, e ngae n aane, ao e bon reitinako karaoan ao kamaitan nukiria boom irouiia aaba nako. Ao tiaki tii nukiria boom aika a karaoaki, ma a karaoaki naba boom aika aranaki ba Chemical and Biological weapons. Boom aikai bon kanoaiia taiani booitin ma man-aoraki aika ana konaa n tiringiia botanaomata nte tai ae waekoa. E katutauaki ba ba nakon irabubua te ngaa turam n boitin aikai aika a kawakinaki imwaain kabonganakiia. Ti teuana te tim (drop) ae e ikeraki ke e boo ma kunim, e na tiringko nte tai ae waekoa!
E nooraki ana makuri te nukiria boom are a (uoua) kabakaaki n kaawan Tiaban n raabanen te ‘kauoua ni buaka’. E aki ti tiringiia aomata ma e urubekea aon te aba n te raababa ae iraua te kiromita. Ao e a tia naba n nooraki ana makuri te chemical weapon (te bwauta) are e kabakaaki i aon Vietnam irouiia kaain Amerika are e aki tii tiringiia aomata ma e tiringiia maan ma kai n amarake ao e kaboitinna te tano. E a tia naba ni kabonganaaki te biological weapon iaon aaba tabeua, ma are e ataaki ngkai bon te Covid-19 are te kataitai naba teuana. A bon nooraki korakoraia bai ni buaka aikai ao e aki toki aia kakae tiaintiti ba ana karaoi riki aika a nangi korakora riki.
Ma tiaki tii bai ni buaka aikai aika ana konaa ni kabuaa mataia botanaomata. Mauiia aomata e boboto i aon teniua baai: te eea, te ran ao te amarake. Ma, n aron are tia ataia ngkai, ngaira aomata ti manga kaboitiniia baai ake teniua aikai, man ara waaki are a ti boboto i aon te karikirake – kakaean te kaubai. Man te kakae teuana ao e nooraki ba mirion ma mirion kaain Amerika a bon kabongana raan ake a bon aki taua ibukiia aomata. Ao e nooraki naba ba taan ununiki a bon kabotinia te tano rinanon aia ‘kamkamka’ ke aia fertilizer ake tao e ‘kamaiua te tano ma e kaboitinia te aroka. Ao a bai n aorakiia waanikai ma rodenticides, fumicides, herbicides, flavor enhancers ao artificial preservatives, ake n tokin aia makuri ana boni kaoraka te aomata.
Ao tina karinna ibuakon bai n tiritiri aikai te weather – te rongo (droughts), te ieka (floods) ao te maieie (earthquakes) – ao butin aoraki (epidemics of diseases). A taku taan rabakau ba ngkana e aki kauna mataiia botanaomata man baai aika tiritiri aikai ao e na konaa ni bua botanaomata ma biriraken te maiti n aomata (Population explosion).
Te katutau ba nakon 2030 ao e na keerake maitiia aomata (aika maiu) iaon te aonaaba nakon 8 te birion. Ana kanga ni kamarakeaki?
Ti onoua aban te aonaaba ae a kinaki ba taan iokinibaia amarake nakon nikiran abannako te aonaaba. Ngkana teuana ke e raka riki man aaba aikai ae a kaitiboo ma kangaangan nako te climate change ao e na konaa n rootaki aia amarake ake a unikii, are ena kawarerekea te maiti n amarake ake ana konaa n iokinibaia. Te bai ae e na riki bon mirion ma mirion aika ana rootaki n akea kanaiia ao ena maiti aika ana mate man akean kanaiia.
Teraa aron kamaiuaiia botanaomata ma kangaangaa aikai? N teuana ana makatiin te US (US News Magazine) ao e taekinaki ikai ba kaain te tautaeka (nte US) a noora te kangaanga aio ao a taku ba n aron biriia ngkai ao e nangi kangaanga karoan makuri n totoko ma tii ngkana iai te “bai ae korakora man te tabo teuana” (strong arm from someplace) ae ena roko ni kaeti baai.
E nangi roko te ‘bai ane e korakora’ aane – man te tabo are a bon aki kaantaningaiia aomata. Te Burabeti ae Itaia e kaotia n am B’aibara: “Behold, the LORD GOD will come with STRONG HAND, and his arm shall rule for him . . . .” Isaiah 40:10. N ara B’aibara n Kiritibati teuana ao e kangai taekana: “. . . ane e na nako mai te Uea ae Iehova n aron temanna ae e m’aka, ao e na uea BAINA i bukina . . . ,” Itaia 40:10, man aia B’aibara Boretetanti.
E kaotia te B’aibara ba iai te HOPE. E taku te Atua ae M’aka man am B'aibara ba E na kanakomaia Iesu Kristo – te kaua tai – ao nte tai aio E na kamauira mai boni roura ao E na katea Ana Tautaeka te Atua i aon te aba! E nangi aki kariaia ara taan rabakau ba ana tiringa te maiu ni kabane (all life) i aon te aonaaba aio!
LESSON 2
Taani Bainigarea te Koaua n Boong ni Kaitira
Ara tai ngkai kanga bon te tai ae akea kakoauaan te Atua ao akea kakoauaana ba iai te Atua. Bon angiia kanga a aki raoi kakoauaa ba iai riki te m’aka ae rietata. Ao e maiti naba ake a taku ba Kristian ngaiia a bon kakeaa te iango are e a tia ni burabetinaki okin Iesu Kristo ba e na kamauira man ara makuri nako.
“E a aki kaantaningaaki Kristo ba e na manga oki”, e taku ana taeka te Bishop temanna mai Ingiran ae John Robinson. N ana boki, The New Reformation. “I taku”, e koreia Bishop Robinson, “ba tina aranna ara tai aio ba te tai imwaain te aro n Kristian (post-Christian era), ba n arona ngkai e a aki kantaningaaki Kristo. Te roro aei bon akea kinaakin Iesu ba te Kristo. A titiraki ‘e aera ngkai ti na taraa te aomata aei i bukin kaekaan ara kangaanga ni kabana?’” (itera ni ba 35-36).
Noria ba am B’aibara e a kaman te tai aio ae ena bainingareaki ke n aki kakoauaaki Iesu ma manga okin te Kristo.
1. Teraa ae taku Abotoro Betero ibukin te bai ae ena kanikinaa rokon “boong ni katira”? II Betero 3:3-4.
2. Tao iai te rekenikai ae e na anganako te Atua nakoiia taan ngareakinna manga okin Kristo, moarariki nakon Iteraera? Etekiera 12:21-23.
TAEKA TABEUA: Tao e na kamiimii ba te taeka ni burabeti aio ma kanoan ana boki Etekiera a bon koreaki i bukin ara tai ngkai! N te tai are e koreaki te boki aio, ao ana Auti Iteraera (e na aki kairaruaaki ma aban Iteraera ae ngkai) e a bon tia ni taenikai ao ni kairakinako ba tooro 120 te ririki imwaaina riki.
E kaotaki nte History ba ana Auti Iteraea, ae kanoan baronga ake 10 ao aika maeka nte abanuea i meangin (northern kingdom) Ierutarem, a bon taenikai ao ni kairakinako irouia kaain Atiria nte ririki 721-718 B.C. E ngae n ane, ao n te tai are e taekinna te taeka ni burabeti aei te Atua nakon Etekiera (n 600 B.C.), ao Nebukaneta mai Baburon e buakana ngkanne ana Auti Iuta (House of Judah) are i maiakin Ierutarem (southern kingdom). Etekiera bon te toro temanna n aia kaemba kaain Baburon (Etekiera 1:1), ae e nangi raroa man te tabo are a kairakinako iai baronga ake 10 are Iteraera irouiia ngkoa kaain Atiria. (Te boki ae The United States and Britain in Prophecy e kabarabaraa ba a nakea, ao e kaotia ba antai kanoan Iteraera n taai aikai).
Te Atua e angan Etekiera te rongorongo teuana ba e na karokoa nakon Iteraera – te rongorongo ibukin taenikaiia ma kairakiia nako nte tai ae imwaaia (future captivity). Ma Iteraera e a bon tia ni kairakinako 120 te ririki imwaana riki. E bon ataa aio te Atua ao e bon aki kantaningaiia ba e na karokoaki te rongorongo ane nakon Iteraera nte tai aane ao nte tai arei.
Ma e korea te rongorongo aei n ana boki teuaei Etekiera ba e na kawakinaki. Ao ni boong aikai ao te rongorongo ane e a roko inanoni bain te botanaomata are e na bon nikirai iai. Ao ngkai e a katanoataaki nte rerio, te TV ao n booki n te tai are e kantaningaia te Atua ba e na reke inanoni baiia!
3. Tao e taku te Atua ba aia taeka taan bai ni ngare e na akea uaana, ao are e bon roko te tai are ana koro bukin burabeti ni kabana? Etekiera 12:23, 25. Teraa taeka ni burabeti are a rawa ni kakoauaa kanoan Iteraera (modern-day Israel) n taai aikai? Te kibu 20.
TAEKA TABEUA: A taku aomata ba e nangi maan te tai ngkai are e na bon aki koro bukin te burabeti. E taku te Atua ba ana boni koro bukin taeka ni burabeti ni kabana n aron are a burabetinaki.
4. E ngae ngke tao a kakoauaa ba ena bon roko te rekenikai, teraa aroia ni kan kabuaa koauana. Te kibu 27. E katereterea te Atua ba bon akea birinakoia man te rekenikai aio? Te kibu 28.
5. Imwaain ae e kataerea te botanaomata teuana, tao e kaota moa te bai ae e na karaoia te Atua nakoiia Ana toro? Amoti 3:6-7.
TAEKA TABEUA: Inanon te B’aibara ao ti nooria ba te Atua e bon anganiia botanaomata aia tai n raraoma – ana katoka te makuri ni bubure – imwaain ae e karokoa rekenikaiia ibukin riaon Ana Tua n tangira, ni kukurei ao ni maiureirei.N te taina ma te taina E kanakoi Ana toro ba a kauringngiia botanaomata rekenikaiia i bukin aia aki kan ongotaeka. Ma e ngae n ane, akea ae e kan ongo!
6. Otea 5:9 e aranna te toki ba te “bong ni kataere”. Tao kiibu ake 8 ao 9 a kaotia ba e na iai taetaekinan te rekenikai aio nakon kanoan Iteraera n boong aikai? Kabotaui kiibu aikai ma Otea 7:12.
7. I bukiia antai are e korea iai ana taeka ni burabeti Itaia n ana boki? Itaia 30:8. Teraa ana taeka te Atua ibukin kateiia aomata inanon boong ni kaitira? Kiibu 9-11. Ao tao e nang karinna n roko kataereaiia nte tai ae karina, e ngae ngke a tia n oti tabeua kanikina? Kibu 13.
8. Tao teuana te kanikina bon aron te aonaaba n aki kan butimaea ao ni kakewea te kangaanga ae e na kawariia? I Tetaronike 5:3.
9. Teraa ana kauring Etekiera nakoia taan bai n ngarea taeka ni burabeti? Itaia 28:22. Tao e kauringngiia te Atua ba ena iai te urubai ae korakora ae ena bakara te aonaaba ni kabuta? Te kibu naba ane. Tao e na iai rekerekena ma rokon Kristo ba E na barongaa ana makuri nako te aonaaba? Te kibu 21.
TAEKA TABEUA: Mirion ma mirion aomata a bon aki kan kakoauaa ba iai te Atua. Mirion ma mirion naba “Kristian” a moanna n aki kan kakoauaa ba e na bon oki Kristo. A taku ba ea maan imwiin taekinakin taeka ni burabeti aikai ao a tuai mani korobukiia. Ao ibukin nanoiia are a kakeaa te kauaoki ao a bon mauiakinna mauiia n katein te aonaaba. Akea aroia ma bwatintia nte bati ae bane rerene nte kotiweei ao akea ataakin ba akea te buriiti imwaaaia.
E naaki maan ao ngareia ni kamoamoa ena kuratinaki ao ni urubekeaki.
E Tuai ae e Naaki Korobukin te Taeka ni Burabeti teuana
Ti na ataaia ao ni kaotairaraoi ba bon akea taeka ni burabeti ae a aki korobukiia n taia are e a tia ni baireaki iroun te Atua. Ti riai n ataia naba ba a bon tannako taeka ni burabeti ma taia are ana korobukiia iai, taia are, n bon angin te tai, tiaki n ana tai te burabeti are e korea taekan te burabeti. Teuana te kateni mwakoron (1/3) te B’aibara bon taeka ni burabeti – ao nakon 90% man taeka ni burabeti a bon kaineti ma ara tai ngkai ae e burabetinako ba “boong ni kaitira”.
Tia noori moa tabeua taeka ni burabeti aika kakawaki.
1. Ana taeka n burabeti Ioera bon i bukin ana tai ke taai riki mai mwaaina? Ioera 1:2-3, 15.Teraa te bong ae ana “bong Iehova” ke ana “bong Iawe”? Bon te tai ae e na baronga katein te aonaaba te Atua? Ioera 3:1-2, 11-14.Ningai ae e na roko iai te tai aio – imwiin kanikina aika oti i karawa? Kiibu 15-16, (n aia B’aibara Boretetanti). E bon kateretereaki ikai te tai ae e na oki iai Kristo? Mataio 24:29-31.
TAEKA TABEUA: Ana “bong Iehova/Iawe”, ke Ana bong te Uea”, e bon maneweaki n taeka ni burabeti aika bati inanon te B’aibara. E bon kaota te tai are e na baronga katein te aonaaba te Atua, are e na karokoa okin Iesu Kristo nako aon te aonaaba aio.
2. E bon taetaekinna naba te taeka n burabeti aio Itaia? Itaia 24:17-21. Teraa riki ae e na riki nte “bong” ane? Itaia 2:11-12.
3. Ana bon korobukin taeka ni burabeti ni kabane i bukin ana bong te Uea aio? Te Kaotioti 10:5-7.
4. E na boni iai Ana burabeti te Atua ae e na aki korobukina? Itaia 55:11. E na korobukin te kauring mairoun Ana toro te Atua nakoiia botanaomata? Etekiera 33:30-33. Kiibu 25-29.
E Na Mamanaaki Te Aonaaba
1. Ngke a tekateka i aon te Maunga Orive, ao Ana Reirei Iesu a titirakinna i bukin Ana Kauaoki (Mataio 24:3). Tao e kaekaia Iesu n tuangiia ba ena MAITI taan mamanaiia aomata aika ana teirake ni mamanaiia botanaomata imwaain okina? Kiibu 5, 11, 24. Bon ana abotoro te tia mamanaiia aomata ngaiia? II Korinto 11:13-15. Ao e bon aki mamanaaki te aonaaba ni kabuta man muin aia makuri naakai? [Te] Kaotioti 12:9.
2. Ma e aki katanoataaki naba Ana KOAUA te Atua nte aonaaba ni kabuta imwaain Ana kauaoki Kristo? Mataio 24:14. Tao aei ae ena kanikinaea ba ea kaan roko tokin te tai aei? Te kibu naba ane, ma kabaneana.
TAEKA TABEUA: Te Atua ena bon aki katuka te aonaaba n akea taeka ni kauring (warning). N boong aikai ao Ana toro a iburoki ni taetaekinna Ana koaua nakon te aonaaba rinanon te rerio, te TV ao ake a bureetinaki. Ko kamatebaia naba Ana koaua rinanon am tai ni kamatebaia te B’aibara rinanon te reirei aio.
3. Ma ngkai, n taai aikai, e na korakora riki aia makuri taan mamanaia aomata? II Timoteo 3:13. Ao tao e na oti irouiia aomata ba aongkoa a tangira te Atua? Te kibu 5. E bon aki taekina ikai Bauro kanoan boong ni kaitira? Kibu 1.
4. E aki taekina Iesu ikai ba iai burabeti ni kewe aika ana taekina mani kamatoaa ba E a bon tia n oki? Mataio 24:23-26.
E Na Oki Ningai Kristo?
Tao koa bon tia n ongo irouiia mitinare tabeman: “E kona n oki te Uea n tairiki ngkai.” E boni koaua ba Ana kauaoki Kristo e konaa n riki nte miniti teuana ke teuana? Teraa Ana kaeka nako iai?
E taku Iesu: “Taraingkami ba kam na aki mamanaaki”!
1. Teraa teuana te kewe ae a taetaekinna abotoro ni kewe? Ruka 21:8. Noora te taeka “the time draweth near” (NKJ), ke “E a kaan te bong” (BB), “E a kaan te tai” (BK).
TAEKA TABEUA: N aia kabarabara burabeti ni kewe n taai aikai a taetaekinna ba Kristo e konaa n oki nte tai teuana ma teuana – tao n tairiki, ke ningabong. Teraa etina? E na konaa n oki Kristo nte tai ae e aki ataaki?
E katereterea te B’aibara ba ea tia ni barongaaki ba ana iai baai aika ana riki moa! Kamatebaia ni kabana Mataio mwakorona 24, ao Mareko 13 ao Ruka 21. Mwakoro aikai a kaoti baai aika ana riki moa imwaain okin Kristo!
2. E bon kabarabaraa Iesu ba ana iai baai aika ana riki moa imwaain te “toki”? Ruka 21:9-11.
3. Ngkana a korobukin baai aika ana riki aikai n Mataio 24, Mareko 13 ao Ruka 21, ao a moanna rikirake korakoraia, tao e na toki bukiia n tii teuana te roro (one generation)? Mataio 24:34; Mareko 13:30; Ruka 21:32.
“Kanikina Ibukin Tain Rikin Baai”
E nangi korakora n taai aikai aki ataakin baai aika a burabetinaki ba ana riki moa imwaain okin Iesu Kristo. Kaain Iutaia a bon aki ataa naba moan rokon Iesu ngaia are a aki kinaa ke ni kan butimaea Kristo ba te Metia are e burabetinaki ba e na roko.
Taeka n burabeti nte O-Tetemanti, are e nangi matenikuna irouiia I-Iutaia, a bon kaota te tai ao aron rokon Kristo.
E ngae n ane, a bon aki kakoauaa!
1. Ngke a tia ni bai n ngareia ao teraa te bai are a titiraki Baretaio ma Tiatutiti nakon Iesu ba e na kaotia nakoiia? Mataio 16:1. Ao e kangara ni kaekaia Iesu? Kiibu 2-3.
TAEKA TABEUA: Taan kairiiri nte aro n ana tai Iesu a bon aki ataa “kanikinan tain rikin baai”, ke “signs of the times”. Ma a bon tia n reireinaki ba e na roko te Metia, ba te rongorongo aei e bon taetaekinaki n angin bokin te O-Tetemanti. Nte kibu 3, ao Iesu e bon kaotia nakoiia ba a bon konaa n ataia (understand) – ngkana a bon kan ataia!
2. Teraa riki te kanikina – i rarikin taeka ni burabeti ake n te O-Tetemanti are a bon kaman ataia – are e a manga anganiia Iesu? Mataio 16:4. Teraa te kanikina are ana “kanikina te burabeti are Iona”? Mataio 12:39-40.
TAEKA TABEUA: Naake a boni aki kakoauaa te Atua (atheists) ao naake a taku ba akea koauana ba iai ke akea te Atua (agnostics) a bon bainingarea karakinan “Noa ma te Ika” are nte B’aibara. E ngae n aane ao Iesu e tuangiia Baretaio ba E na mena n Ruana n maanin te tai naba are mena inanon te ika Noa. Aei bon te “kanikina” nakoiia aomata nte tai arei ba boni Ngaia te Kristo are e burabetinaki!
3. E korobukin te kanikina ane? Wareka Mataio 27:57-66 ao 28:1-5.Taraa riki te kibu 6.
TAEKA TABEUA: Uoman aine aika a roko ba ana noora te nono ike e kaweneaki rabatan Kristo. Ngke a roko iai ao akea kaaina. A tuangaki ba Kristo e a tia n teirake – “n aron are e taekinna” – imwiin 3 te ngaina ao 4 te bong.
E korobukin te kanikina!
E kaotia n akea te kaairua ikai Iesu ba boni Ngaia te Metia are e burabetinaki ao aia Tiakamaiu botanaomata!
“Kankina” I Bukin ARA Tai
1. Ngke e kabarabaraa Iesu nakon Ana Reirei baai aika ana riki imwaain rokona (Mataio 24:3-41), teraa riki ae E taku ae e na riki inanon boong ni kaitira i rarikin are rokoiia burabeti ni kewe? Mataio 24:6-7.
TAEKA TABEUA: Ana moan buaka te aonaaba e taeirakeaki n 1914. Botanaomata (Nations) a teimatoa ni ekaianako botanaomata, ao abanuea (kingdoms) n ekaianako abanuea. Imwiin ana kauoua ni buaka te aonaaba, ao a tia riki e riaon 150 buaka aika uarereke i aon te aonaaba. Ngkai ao tia moanna ni kaan roko nte kabane ao ana ka-3 ni buaka te aonaaba!
2. Tao te rongo (famine – akean te amarake) bon teuana naba te kanikina ae kakawaki ae e na kaotia naba ba ea kaan rokon Kristo ni baronga katein te aonaaba?
TAEKA TABEUA: Tebwiina te ririki tabun imwiin ana kauoua ni buaka te aonaaba karaoan te amarake (food production) e bon eorooro ma maitiia botanaomata n aaba ake a tuai n rikirake (underdeveloped). Ma e a ibitaki n 1958, te ririki ae e urungaki, Man te tai ane nikarokoa ngkai ao maitin te bung (birthrate) ea rimoan baai n ununiki. E keekerake te maiti ma ea uarereke man uarereke riki amarake ake ana kanaki.
Te moan keiti ae korakora are e riki i Inria n 1965-1966 ngke e aki baabaka te karau ao ea moanna n akea te amarake iaon Inria ni kabuta. Teraa ae e na riki ngkana e manga riki aei nakon taai rake? Uringnga ba nikatoa ririki ao e rikirake maitiia kaain te aonaaba nte maiti ae 70 tabun te mirion. Te katootoo: Nikatoa 3 te ririki ao ena keerake ana maiti te aonaaba n ana maiti Amerika ae 120 te mirion.
Nikatoa ririki ao mirion ma mirion aika a mate man akean kanaiia. Ao rikiraken ana botanaomata te aonaaba e na bon kawaerakea naba maitiia maate tao nakon tebubua te tai. Irabuabua te mirion aika bungiaki ni katoa ririki bon taan kabuanibai n akean te amarake n taai rake!
E taku ana taeka temanna: “Ti na bon nooriia (n mate man akean te amarake) n ara TV.”
Man-Aoraki Aika Tiritiri – Buti n Aoraki nte Aonaaba
1. Teraa riki ae a burabetinaki ba ana riki? Mataio 24:7.
TAEKA TABEUA: Pestilence, ke man-aoraki, bon irian kangaanga n aron warereken te amarake ao man rootan te rabata man aei ae te malnutrition, ae e tiringnga tautian te rabata. Ao irarikn aei ao kaawa (n aron Betio) aika a nangi taburinako kaaina bon taabo aika a nangi kai butinako mai iai aoraki nako. Rikiraken maitiia aomata bon rikiraken maitin baai aika a karenakoaki, maitin te nakotinaniku, maiti te maenge, maitin ka-boitinan (pollute) te ran, te eea ao te aba. Ao maitin te aoraki!
Aomata n taai aikai a ikenna te eea ae boitin (polluted), a nimma te ran ae maniman (contaminated), ao ni kanii amarake ake a onrake n bai n tiri man (pesticides). Baai aikai aika a karika arokin te buroo, te maamaa ao te rabata ni kabuta ike e karika te mamaara, a tiringnga tautian te rabata, ao ni karekea te kabuanibai moa nakoiia taiani kabane ni mamaara (weakest).
Bon Ana taeka Iesu, 1900 tabun te ririki nnako, ba are inanoni boong ni kaitira ao e na kanimakinna te aonaaba te buti n aoraki ae akea n ai arona.
Te Maieie – Earthquakes!
1. Teraa riki te bai ae ena riki nte aro ae korakora? Mataio 24: 7. Ngkana tao e a roko ni korakorana te maieie, tao a nangi ataia aomata ba e moanna n roko bain te Atua ba E na baronga ana makuri te aonaaba? Itaia 2:19-21.
2. Kanikina aikai ake E burabetinii Iesu bon moan rikini maraki (beginning of sorrows)? Mataio 24:8. Ngkana a bon teimatoa n reitinako kangaangaa aika a burabetinaki, nte aonaaba, tao iai aika ana boni maiu nte tai ane? Kiibu 21-22.
TAEKA TABEUA: Te rongo, te aoraki, man-aoraki, maieie ao ana kanganga riki te [climate change]aonaba a bon teimatoa n anaanai mauiia aomata n boong aikai. Ao n aron ae ti nooria, kautuun tautaeka nte aonaaba a bon raraoma naba n ana konabai te aomata n tiringnga ni kabane baai aika a maiu iaon te aonaaba!
“Aoti ake Aman”
1. “Moan rikin maraki” are e kanikinaeaki n aua kanganga are n Mataio 24 a bon katamneiaki naba n Kaotioti 6:1-8?
TAEKA TABEUA: Aoti ake aman a kaoti aua ana kangaanga te aonaaba are e taku Iesu ba ana kaoti n bongin te kaitira – ana bane n rirkirake korakoraiia ao ni kaoti, tabetai, ni kabane n ti teuana te tai n oreanako te aonaaba!
Te aoti ae mainaina e kanikinaea rikiraken maitiia burabeti ni kewe aika ana taetaekina te Kristo ae kewe (false Christ) ao kawai aika kewe i bukin te “kamaiuaki” (salvation). Te aoti ae uraura e kanikinaea rikiraken ana urubai taiani buaka. Te aoti ae roroo e kanikinaea te rongo. Ao te aoti are e mawawa e kanikinaea rikiraken ao korakoran butin aoraki.
2. Tao maitira bootan te maiu ae ena anaaki irouiia taan kiri-aoti aika aman aikai? Kaotioti 6:8.
TAEKA TABEUA: Karaua iangoia. Teuana te kaamakoro (¼) man te boota n aomata aika ana mate inanon te tai ae e aranaki ba MOAN RIKIN MARAKI!
Ma, tina aki maningnga ba te aomata e bon karokoa te kangaanga aio nako aona. E ataia Iesu ba ngkana a bon kaakaki aomata n bon karaoa ana makuri, ao n tokin te tai e na bon tiring baai nikabane aika maiu – ma ti ngkana iai te bai ae ena riki ba e na totokia. Ane bukina ngkai E anga Ana taeka ba E na roko n baronga ana makuri te aonaaba! Ae i aon kawaina n oki Iesu Kristo ba e na kamaiua te aonaaba mairoun te aomata ba bukina ba e a bon roko n tian ana makuri te aomata!
“Te B’ai n Urubai ae Ribaaki”
1. Teraa riki te kanikina ae e anga Iesu ba kaotan ae ea kan te “toki?” mataio 24:14-16.
2. E kinaa Iesu te “b’ai n urubai ae ribaaki” ba bon te bai are e taetaekina te Burabeti ae Taniera? Te kibu 15.
3. Teraa ae e tuangaki Taniera i bukin te urubai ae ribaaki? Taniera 12:11. Ena kaoti n tain te toki? Kiibu 4, 9.
TAEKA TABEUA: Nooria ba te b’ai n urubai ae ribaaki aio ena riki nte tabo ae e kakaraoaki iai te anga karea (sacrifices).
4. Iaa riki ae taekina te “b’ai n urubai ae ribaaki” Taniera? Taniera 11:31.
TAEKA TABEUA: Kanoan te kibu aio ea bon tia ni korobukina. Angiia taan kamatebaia te B’aibara a booraoi n taku ba angin kanoan te mwakoro 11 n ana boki Taniera a bon kakoroaki bukiia n aia itabarara Seleucidae mai Syria ao Ptolemies mai Aikubita – are a aranaki iroun Taniera ba uean Meang ao uean Maiaki.
Te kibu 31 e korobukina ngke e taenikai Ierutarem ao n urubekeaki Ana Temboro te Atua iroun Antiochus Epiphanes, uean Syria, nte ririki 168 B.C. (Noora ana boki Rawlin’s ae A Manual of Ancient History.
5. Ma e taku Iesu ba te “b’ai n urubai ae ribaaki” ae boni imwaaira, ke aki? Mataio 24:15; Mareko 13:14; Ruka 21:20-24, riki te kibu 20.
TAEKA TABEUA: Ae nanona ngkanna ba iteran ana taeka taniera aio boni uoua taai (duality) ae e taekinna, ba teuana, te urubai nte Temboro ngkoa, ao te kauoua bon te urubai nakon Ierutarem ae ena karaoaki imwaaira. Ba ti nooria nte kibu ae 40 ba e taekinaki b ante tai ae “ngkana e roko n tain te toki” (BK) – are ena tomaaki ma kauntakiia maate (Taniera 12:2).
Ma teraa te “urubai ae ribaaki” ae burabetinaki n tain te toki?
Ngkana ti taraa taeka ni burabeti ao rongorongon kawai (history) ao tina nooria ba ngkoa ao e moan karaoaki te “urubai ae ribaaki” aio iroun Antiohus Epiphanes ngke e ninia nako Ierutarem ma ana taanga ni buaka. Ao i bukin taai ake imwaaira, n boong ni kaitira, ao iai naba taanga ni buaka aika ana ninia Ierutarem (Ruka 21:20). Taanga ni buaka aikai ana urubekea te kaawa (kibu 24) ao ni katoka mauri n anga karea. Aia makuri aio ena nangi ribaaki irouiia kaain te kaawa ibukin te urubai ae e karaoaki.
Te “b’ai n urubai ae ribaaki” ae ena riki imwaaira (Mataio 24:15), ke te “b’ai ae riai ni bati n ribaaki” (Taniera 12:11, BB), bon te kangaangaa ae bubura ae ena karaoaki man aia makuri taanga ni buaka aika ana ninianako Ierutarem.
Te Urubai ae Karina!
1. E na iai naba te buaka nte Middle East nte aba ane? Ruka 21:23-24. Ao e na niniaki Ierutarem? Te kibu 24; Tekaria 14:1-2, Iroun antai? Te kibu naba ane.
TAEKA TABEUA: A taku tabemwang ba urubekean Ierutarem irouiia kaain Room (Rome) nte ririki 70 A.D. bon kakoroan te burabeti aei.
A.D. 70 bon tiaki “te TOKI”! Roko Room i Ierutarem n A.D. 70 bon katamnein te bai ae ena riki nte tai ae kaan imwaaira. Ana taanga ni buaka Room bon katamnein naba taanga ni buaka n taai aikai aika i aon kawaiia n ninia te Middle East – ma Ierutarem!
2. Tao iteran (½) ana botanaomata Ierutarem ana kairakinako ao te kaawa ena urubekeaki? Tekaria 14:2. Ao nte tai aei ao ana kananoanga riki iai aine? Kibu naba ane.
TAEKA TABEUA: Ao aei bukina ae taku Iesu “ai kawa ra ni boong akekeki aine” aika bikoukou ao aika a kamamma (Mataio 24: 16-19, BK). E na boni kanganga nakoia te birinako!
3. Tao te buaka ae ena karaoaki aio nte Middle East ena roota te aonaaba ni kabuta? Mataio 24:21-22. N tain “korakoran te rawawata” (great tribulation) aei – aika a kabonganaaki bai ni buaka aika moten - tao ena konaa ni mauna mataiia kaain te aonaaba ni kabaneiia? Kibu 22.
TAEKA TABEUA: Aio te tai are ena roko iai Iesu Kristo ni barongaa te aonaaba. Akea n rongrongoiia aomata ike ana konaa ni kamaunaa te maiu ni kabane iaon te aonaaba. Taeka ni burabeti aikai a bon kaota te bai ae na riki n boong n kaitira!
Ena riki n Uarereke te Maiti n Aomata
1. E taekinaki n taeka ni burabeti nte B’aibara ba ena iai te buaka ae korakora n taai i mwaaira? Kaotioti 9:14-18. Iraman aika ana mate nte aitara aio? Kibu 15, 18.
TAEKA TABEUA: Mirion ma mirion aika a mate nte kauoua ni buaka, ma e boni uarereke te maiti aio ngkana ena kabotauaki ma aika ana mate nte buaka ae i mwaaira. Nakon teuana te katenimwakoro (1/3) man bootaiia aomata nikabaneiia nte aonaaba aika ana mate nte buaka aio. Ao uringnga ba te maiti aei ena manga ikotaki ma maitiia aika na manga mate man te rongo ao te buti n aoraki!
2. Teraa ana taeka n burabeti Itaia i bukiia te botanaomata nte aonaaba ngkana e oki Kristo? Itaia 24:1-3. I bukin teraa? Kiibu 5-6. Teraa maitin "nikiraia" aomata aika ana maiu ae e kaboutauaki ma ngaia? Kibu 13; Itaia 17:4-6.
TAEKA TABEUA: E ngae ngke ena korakora te mate imwaain okin Kristo, ana bon reke mauiia mirion ma mirion aika ana tiku ni maiu i aon te aonaaba. Te nikira n botanaomata aikai (ae kanga nikiran uaan te oriwe aika a aki baka imuin ioioan kaina) ana riki ba kaain te aonaaba ngkai e nangi moanna waakinan ana Tautaeka Kristo i aon te aoaaba.
“Kam Na Taratara . . . .”
1. N rokon Kristo ao tao ena maiti aomata aika ana aki ataia – e nangi tabetabe aia iango n aia kangaanga nako ao n bain te maiu aei - e ngae ngke a mena inanon tain korakoran te rawawata ae ea tiba nooria te aonaaba? Mataio 24:37-39.
2. Teraa ngkanne ana taeka Kristo ni kauring nakoira? Ruka 21:34-35. Teraa ae tina bon riai ni karaoia, ao ibukin teraa? Kibu 36.
TAEKA TABEUA: E KATERETEREA Iesu nakoira ba tina taratara n noori baai aika a riki nte aonaaba ao n tataro ba e aonga n reke birinakora man taiani kanganga ake ea kauataoi te aomata i aona – ba ti kawa n reke iai ao n aki tauraoi nakon Rokona.
3. Tao ena kanganga kabaraan nanon baai (world events) aika riki nte aonaaba – “kanikina” – aika ana kaoti imwaain rokon Kristo? Ke ana kai ataaki nanoiia (irouiia aika taratara) ba kanga aron tauan kanoan boong? Kabotaua Ruka 21;29-31 MA Mataio 24:32-33.
TAEKA TABEUA: Ko bon tarataraai baai aika riki nte aonaaba ma rekerekeiia ma taeka ni burabeti? Ko bon taua ma nanom ana taeka Iesu ba kona tataro ba ena reke birinakom man te kanganga?
E Riai n Roko te Atua!
Ngkana ti tarataraa baai aika a riki iaon te aonaaba ao tina konaa n nooria ba iai tokiia ae ea kaan roko – buaka nte aonaaba 3, te rongo, butin aoraki, ao buan mataiia kaain te aonaaba.
Bon akea ana anga n totoko te aomata i bukin katoka kanganga aikai. Rikirakena nte bong teuana ma teuana bon rikiraken korakora te urubai ae ena karokoa. E a riao te rabakau ane irouna ike ea aki konaa ni katokia.
Kautuun tautaeka, taan rabakau ao tiaintiti a noora naba taiani kanganga aika ana riki nakon te aonaaba n taai ake imwaaira ao a maaku. A kauringngiira ba ti kamiuara man kangaanga aikai bon ti ngkana e katei teuana ana tautaeka te aonaaba (SUPER WORLD GOVERNMENT) ae akea n aiarona.
Ma te kairiribai imarenaia aaba ma botanaomata e bon aki konaa ni kariaia tein te tauutaeka aio.
Tina taraia n aron aei! E na iai te Atua ae Maiu ae e bane wanawanana ao n akea tokin korakorana ae e na roko n barongaa katein ma ana makuri te aonaaba ba e kamauiia botanaomata bon mairouia – ke, e na boni mauna mataiia aomata ni kabaneiia, ngkana ea karaoi ana makuri n iowawa te aba teuana nakon te aba teuana.
************************************************************************************************
Lesson 3 e na kaota aron rokon te Atua ba E na baronga te aonaaba