Kanimaua n Tua
TE KANIMAUA N TUA
Te makuri n iowawa ao te akea n katei a bon kaota kanoan te tai are ti maiu iai. Te uruaki n te mweenga e a nangi korakora. Maitin te iowawa irouiia roronrikirake e a roko i karawa!
E ngae ngke e raka riki nakon 20 te batiente maitiia roronrikirake ake 10- nakon 17- aia ririki i aon Kiribati man tebwiina te ririki n nako, ao maitiia ataein te roronrikirake aika a tia ni matawarikinaki e bon raka nakon 100 te batiente n te tai naba anne. E a bon kakamaaku te aro aei.
E Aera A Kaakaraoi Makuri N Iowawa Roronrikirake
Temanna te bakuaku i aon aia kangaanga nako roronrikirake mai Amerika ae te tia Moti Samuel S. Leibowitz e karekea ana tai n mananga ba e na kakaea ba bukin teraa ngkai e a rikirake aia makuri n iowawa roronrikirake n aban nako te aonaaba. E nako moa ni karaoa ana kamatebai n te aba ae Itare ba e ataaki Itare n te tai anne ba te kabanea ni uarereke maitin aia makuri ni iowawa ana roronrikirake.
E kawarii taabo n reirei ao aia aobiti bureitiman rinanon te aba aio. Man taabo aika a kakaokoro i aon Itare ao e kaekaaki n tii teuana te kaeka: Te roronrikirake i aon Itare a karinea te tua.
E manga kawarii mweenga nako te tia moti aei ba e na kakaea ba bukin teraa. E nooria ba n utu naba aika a raarikin ao tiina ma ataei a karinea ao a katokaa i eta te tama ba atuun te mweenga.
E kunea te tia moti aei ba katukaia ataei ba ana bon karaoa ae a tangiria, n aron katein ara aonaaba aei e angan te ataei te inaomata, ae e bon aki karika te ataei ba e na kukurei ao tao e na baeranti maiuna. E nooria ba ataei aikai a tangiria ba e na kateaki te oo teuana ae ana oo te tua ae matoatoa ae e na katobibia, ao e na karika te tabo ae e ooaki iai ba ana ‘aonaaba’ – are e na tuanga ba raroara are e konaa n nakonako nako iai imwaain untabana ma te oo anne.
Ao n aron are e kaantaningaaki mairoun te ataei n aia aonaaba ikawai, ao te ataei e tangira KAIRANA ba e na karaoi baai ake tao e bon aki kan karaoi. Man uarerekena, ao te ataei e tangira reireiana ba e na karineia ao n ONGOTAEKA nakoia ana karo.
E kaina ana kakae te tia Moti Leibowitz ma itiua te taeka i bukin totokan te makuri n iowawa i rouiia roronrikirake: Kaoka te tama nakon atuun te mweenga.
Te kaeka ae tonu raoi ae e atonga te tia moti aei i bukin tiringan aia kangaanga roronrikirake e bon bwebwerake man oina are e nangi nano waakana. Ba e bon bwebwerake man oin raoi waakan te kangaanga: Bon akean te karinerine nakon tuua man moan uarerekeia.
Oin te kangaanga aio e bon riki man uarereken te ataei – man te MWEENGA! Imwaain ataakin, i roun te ataei, ba iai te bai ae te auti n taromauri, te kaawa n reirei, te botanaomata, ao te ataei e a kaman katea anuana ma kateina nakoiia akana ikawai riki nakoina n te pre-school, n te mweenga, ao n te kaawa.
Karikirakeana man ngke e uarereke, ao anuan ma katein te ataei aio e na bon kaira ana iango ma ana makuri i nanon nikiran maiuna!
E Taekinaki te Kanimaua n Tua
Taian moan tua ake aua a bon kaota reitakin te aomata ma te Atua. A reireiniira korakoran m’aakan ao aran te Atua – ao e tuangiira ba ti na uringnga ba te Atua bon te Tia Karikibai ae kariki baai ni kabaneia.
Te kanimaua n tua e bon katokaaki moa i mwaain tuua aika a tautaekana maiun te aomata. E aki taekinaki ba te kabane n kakawaki i buakon tuua ngkana e ataaki raoi nanona, ma e riki naba ba te “buriiti” i marenan itera aika uoua n Ana Tua te Atua.
Ba karaoan raoi nanon te makuri ae e taekinaki n te kanimau n tua e bon nangi rekereke ma te ongeaba ao karinean te Atua.
E a kaman ataa aio te Atua ngke E karikia ba te moan tua ae iai iriana te berita.
“KO NA KARINEA TAMAM MA TINAM: ba a aonga ni bati am bong i aon te aba ae E anganiko Iehova ae Atuam” (Te Otinako 20:12, KPB).
E aera ti na karineia ara karo?
Kaekaana e boni kaotaa raoi nanon te tua aio ae nano ao kakawakinana. Ma ti ngkana kaaro ni kabane i aon te aonaaba a kaman ataia ba te aekakira aron ibitakin maiun te ataei are e na reke irouna n te tai ae waekoa ngkana e ira ke e aki ira nanon te tua mai roun te Atua aio.
Te tua aio bon teuana man buakon tebwiina kainikoto n Ana Tua te Atua ake tuua aika akea tokiia i bukin te maiu n tamnei. I aan kabarabaraan te tua aio n te O-Tetemanti ao te tuaa i bukin riaon te Tua aio bon te MATE!
“Ane e orea tamana ke tinana, ao e na kamateaki . . . . Ao ane e karereantia tamana ke tinana, ao e na boni kamateaki” Te Otinako 21:15, KCB; 17, KPB). E boni kaotaki ikai kakawakin te tua aio i matan te Atua!
Te mweenga ao te utu bon aan te botanaomata ni kabaneia aika a ataa te riai. Ao reitakiia ataei ma aia karo bon aron te reitaki n te tamnei i marenan Kristian ni koaua ma te Atua.
Taian reirei i bukin te katei aika a reke man te aekan reitaki anne e na teimatoa n tiku i rouiia ataei ni uaan tokin mauia – ao n AKI TOOTOKI!
N matan te ataei ao te karo e boni tei n onea muin te Atua. Ba te karo bon te tia karekea aron mauin te ataei, te tia kamanoa, te tia tangiria, te tia reireina ao te tia kateituaa.
Reireian te ataei ni uarerekena n ataa aron reitakina ma ana karo e na boni karekea nakoina n te aro ae bubura, n taai rimui, aron reitakina ma botanaomata. Ao n tokina, e na boni roota naba aron reitakina ma Tamana n te tamnei are i karawa.
Karineaia ao Iran Nanoia Kaaro
Te Nu-Tetemanti e kamataataa raoi n taabo aika maiti. E koreia te Abootoro ae Bauro ni kaangai: “Ataei, bon te bai ae riai i matan te Uea ba kam na ongotaeka irouia ami karo. Karinea tamam ma tinam, bon anne te moa n tua ae iai iriana te taeka ni katekeraoi” (Ebeto 6:1-2, KCB).
Te moan tua ba ti na “karinea” tamara ma tinara e bon rotiira i nanoni anaanaun maiura, ma ikai ao a bon tuangaki bon tii ataei ba ana ongotaeka irouia aia karo “i matan te Uea.”
Bukin nanoroona ba akean rabakauna ao e bon riai ba e na reireinaki te ataei ba e na ONGO i roun ana karo n te moan tai ao n akea ana kan titiraki. Te kamataata ao bukin te aro aei e na kaotaki nakon te ataei i nanon te tai teuana ma te tai teuana. Ma n te tai are e taekinii ana kabeabea te karo, ao tao e na aki reke moa taina ni kabarabaraaki ba bukin teraa!
Ngaia are e nangi kakawaki ba e na reireinaki te ataei te ANUA n ongotaeka, n akea te kabootaeka, irouia ana karo. Ba, ngkai e tuai ni ikawai, ao te karp e tei n onea muin te Atua. Ao te Atua e boni kateia ba boni TABEIIA reireian ao kakaetan te ataei n te aro ae riai.
Te Ongotaeka “I Matan te Atua”
I bukina ba e na iriaki nanon te tua aio, ao te karo e boni kabaeaki ba e na karikia ba e kakanato. Ba ngkana ko kan karineaki, ao ko bon riai ni kakanato.
Kaaro ni kabaneiia a riai n ataia ba e tei ba onean muin te Atua nakon natina. N ataakin aei ao e riai ni maiuakinna te maiu ae e na nooria natina ba e na kamoamoaaki mani karineaki iai. Ao ngkanne e a tiba konaa n reireina natina ba e na karinea ao n ira nanoiia tamana ma tinana.
I nanoni rikiraken te ataei, ao e a riai te karo n reireina te ataei ba iai te Tama ae te Tamnei ae Taman te maiu ni kabane, ae E karika karawa am aonaaba, ae tii Ngaia ae Tautaekana te unibweeti – te Atua ae M’aaka.
Kaaro aika a Kristian a riai n reireiniia natiia ba ana karinea ao n ongotaeka riki nakon Tamaia are e tamnei ma te onimaki ao te tangira ae koaua raoi nakon aia karo i aon te aba. Ba te kabanea ni KAKANATO n reirei are e konaa n reireinaki te ataei temanna bon maakan ao te ongotaekan nakon Teuare e moan karika butin te maiu!
Ngaia are te ataei e na reireinaki te anua n ongotaeka. E na baati n karineia taan tautaeka nako. Ao n taina, ngkana e a uki nanona ba e na kinaa te TAMA ae M’aaka i bukin te maiu ni kabane, ao e a reke i rouna aan katein te Atua – tangiran te ONGOTAEKA nakon te Atua, ao te karinerine ae nano ao onimakinan taian tua nako ma taan tautaeka.
Te Kakabaia I Bukin te Ongotaeka
E manga kamatoaariki te Abotoro Bauro te kakabaia are e airiirii ma te kanimaua n tua: “Ba ko aonga ni kabaia ao e aonga n ababaki am tai ni maiu i aon te aba” (Ebeto 6:3, KCB).
Ngke n arona ba te roronrikirake temanna e a kam reireinaki man ngke uarereke te karinerine ae nano nakoiia ikawai ma te anua n ongotaeka nakoiia taan kairiiria, ao e na bon AKI konaa n riki ba te ataei ae maiubuaka! E na bon AKI konaa n iangoia ba e na bakanrerea ke ni iowawa nakon te kara temanna! E na bon AKI konaa n iangoia ba e na kaaitaraa tuan te reirei ke maakaia bureitiman!
Te ongotaeka nakon te kanimaua n tua e na bon karika karikirakean anua ma katei aika ana manga karika te maiu ae e ababaki. Te roronrikirake ae e a tia n reiakinakiraoi n baikai e na bon katuai maiu n iowawa, te maiu ae akea te kan maaku iai, e na kakiraroa mairouia rao aika riibuaka ao man kaitaraan taan kairiirii ike a kaakarekea te mate ae karina.
Ao, n tokin te tai, akana a reireiniia ba ana karineia mani ongotaeka nakon aia karo ao i muina – ba muin ana reirei – nakon te Atua, ana bon “ababaki mauia i aon te aba. Ba, n aron are taku Iesu: “A kabaia akana nimamannei [a mangori ao a ongotaeka] ba ana abana te aba” (Mataio 5:5, KCB).
E bon rawata te kakabaia ni katoabong nakon te ataei ae ongotaeka! Ao bon tiaki teuana mai buakoia te nano ni kamanoaki. N aron are e taku te Tia Moti Leibowitz ba, e na mangaongao te ataei ma tii ngkana e tuangaki tian arona. Ma ngkana e tuangaki tokin tiana i roun ana karo – ao e aki riaoni – ao e na kabeebeteaki man te tabe are e ataiaraoi ba ngaia bon tabeiia ana karo.
Te aki kukurei (frustration) bon teuana te kangaanga ae e kabebeteaki! Te ataei ae e aki ongotaeka bon te ataei ae aki kukurei – ba ana iango e onrake ma iango ni kakaaitara (rebellion) ao ataakin ba a bon kaairua (guilt) ana makuri.
Te ataei ae tangiriia, e karineiia ao e ongotaeka nakoiia ana karo bon te ataei ae KABAIA! E na bon maiuakinna te maiu ae kakukurei, akea ni kangaanga ao iai nanona (purposeful). Ao n maiuna n tamnei e na rinanon te kawai ae bane tikiraoina are man kaakarineaia ana karo nakon taromaurian Atuana n te nano ni kimareirei!
Ti a tia ngkai n maroorooakina aron kabonganaakin te kanimaua n tua i rouiia ataei ma roronrikirake. Ma te oin tua are ti na “karineiia” ara karo e aki kaineti nakoii ataei – ma nakoira ni kabaneira.
Ikawai Naba A Riai ni Karineiia Aia Karo
Tao e na roko te tai are tao e a aki riai ba ti nangi ongotaeka nakoiia ara karo. Ma, e bia, e AKI roko te tai are e nangi toki karineaiia.
Te taeka ae “karinea” e boni bubura riki nanona nakon ‘ongotaeka.’ E kaota te karinerine ae rietaata i bukin te kakanato, te anua ae raoiroi, ke te ‘beeba’ ae bubura n te utu. E anganiko te taratara ba ko na noora kakanatoia ao riaia ni karineaki.
Te aomata ae e a tia n ongotaeka nakoiia ana karo ngke e urereke e na bon kaota karineaiia rimui n te nano ni karabaraba i bukin te mweeraoi ao te kairi ae tamaroa are a tia ni anganna ngke e uarereke. Ana karinerine aei e bon kaotaki rinanon taian mamannano, katei aika tamaroa ao makuri ni buobooki.
Ngkai ti a moanna n ikawai, ao e moanna naba n mataata nakoira maitin aia tai ni bekutata, ao n raraoma, ao ni korakai n tataro aika a tia ni kabanea i bukira mairouia kaaro aika a kakaonimaki ao aika tangiriira. E riai n reke ba kukureiia maane ma aine ni kabaneiia ba ana kabooa muin te tangira are a tia ni karikia aia karo.
N te tai are e nangi bungi taain mauiia, ao e rawata kaaro aika a nangi tangiria riki ba ana aakoaaki ao n rereitaki ma natiia i nanon te tai ae maan nakon kakabaia ake tabeua.
Ti na IANGOIA ngkai ba ti na karaoa te bai teuana ngkai e a reke bukina ba ti na kaboa muin aia tangira ara karo ake a tia n anganiira n akea boona.
Te Bure ae Taabangaki
Te bai ae KAMAMAA nakoira I-Kristian bon aron mauia ara kara. E nga ma ngaa aika a uarereke aroni mauiia ba a maiuakinna aia mane ni kara are e aki tau ake a anganaki i roun aia tautaeka. E kuri ni kabane, ao natiia kaara a boni konaa ma a RAWA n anga buokan mauiia nakon are a bon konaa.
Iesu Kristo e bon anga teuana kabarabaraan nanon te kanimaua n tua aio i bukin kangaanga n aron aei. N te tai are E maiu iai, ao aomata n Ana tai a bon kakarekei aanga ba ana aki buoka aia karo. A taku ba te mane are a kabongaanaki n te aro aei bon te “Corban”, ke te “Koreban”, are te mane are e a tia ni katauaki ba buokan tararuaan te bao ni karea. Bon tiaki te mane ni kabwi nakon te Atua, ma bon te mane n anganano are e kabonganaaki ibukin karekean te anga raoi ibukin kawaran te Atua.
Ngke e anga Ana taekan reirei nakoiia baaretaio akekei, ao E taku Iesu nakoiia: “Ai rabakau ra ngkami ni kaki ana tua te Atua, ba kam na kamatoai oin ami katei ni kawai. E kangai ngkoa Mote: ‘Karinea tamam ma tinam.’ Ao e kangai naba: ‘Ane karereantia tamana ma tinana, ao ke e kamateaki“ (Mareko 7:9-10, KCB).
Ao noora aia kaeka ike a kataia ni birinako man te tua aio.
E reitia Iesu n taku: “Ao ngkami kam taku ba ngkana e kangai temanna nakon tamana ke tinana: ‘Iai au bai ae I kona n anganiko ba buokam, ma e a Koreban.’ (ae nanona: e a tia ni kabureaki ba ana bai te Atua). Ao ngkanne e a aki manga bae te aomata nne ni buoka tamana ma tinana. N aromi anne ao kam kaakeaa ana taeka te Atua ao kam kabuta oin ami reirei . . . “ (kiibu 11-13)
E KAMARAIIA baaretaio aikai Iesu. E boni mataata Ana taeka ae reireina te Kristian ba e RIAI n anga ana i buobooki n aron te mane ke te bai nakon aia karo ngkana e konaa n reke i rouiia ao n te tai are a kainanoia iai aia karo. E na aki kataia n birinako man tabena n taku ba rakan ana mane bon te koreban are e a tia ni “kabureaki ba ana bai te Atua”!
Aei bon tabera ibukin kakororaon te kanimaua n tua.
Te Banna Ae E Kateia Iesu
E boni MAIUAKINA Ana taeka are E boni taekinna Iesu. Maiuna bon te tamnei ae katea bannan te ongotaeka nakon te kanimaua n tua.
N boni maain matena, ao E taku Iesu: “Ngakana kam kawakin au tua, ao kam na maeka n au tangira, n ai arou naba ngai, ae I kawakin ana tua Tamau ao I maaka n ana tangira“ (Ioane 15:10). Rinanon te ongotaeka nakon Tamana are i karawa, ao nakon naba ana karo i aon te aba, ao E rikirake Iesu n te wanawana ma te iango n ikawai e ngae ngke e boni ataei.
Ngke e karakina rongorongon Iesu ngke E uarereke, ao e taku Ruka: “E ikawai rake te ataei, ao e riki ni wanawana, ao e akoaki iroun te Atua“ (Ruka 2:40, KCB).
Ao ti manga wareka rongrongon manangana nakon Ierutarem i bukin Bogin te Riao ngke tebwi ma uoua Ana ririki. I muin itiua (7) te bong are bongin te berena ae aki karikaki (unleavened bread), ao a moana n kairairaki Ana karo Iesu n okira aia kaawa n bon tii ngaiia - a taku ba tao E a kan iria kaain rarikiia ke kaain te utu (kiibu 43-44).
E kaotaki ikai ba Ana karo Iesu a bon onimakinna ba bon te tia onimakinaki Ngaia ba e iangoraoi – e ngae ngke tao a taku ba E mena i buakoiia rorona ake kaain te baronga n oki rikaaki nako Natareta. Ngkai kaaro ngaiia, ao Ioteba ma Nei Maria a tia n ataiia ba a konaa n ONIMAKINA Iesu ba e ongotaeka ao E wanawana.
Ma ngkai, kanga a tabeaianga i Rouna, ba tao ai tiba te moan tai n riki aio i rouiia, ao a manga kaoka kawaiia ni karokoa a kunea Iesu. A AKI kunea tao n te tabo n buuru, ke tao n te baa ke tao n te tabo n takaakaro teuana!
A kunea Iesu n Ana temboro te Atua, “Ao e a tiba reke irouia i muin tenibong i nanon te Temboro, ba e tekateka iai i buakoia taan reirei, n ongongora irouia ma ni titirakinia“ (te kibu 46). E tiku ba E na karekea riki ataakin Ana kawai Tamana are i karawa!
Wanawanan Iesu Ngke E Ataei
Uringnga, ba ai tiba tewi ma uoua Ana ririki ni maiu. Na Ana karo a bon tia n reireina Ana Taeka te Atua. E a tia ni KAMATEBAIA ma banen korakorAna. E bon rikirake i nanon ataakin ao ootana n Ana kawai te Atua.
Ao ngaki, i buakoiia aika a bakuaku ma taokitan te tua, ao e koreia Ruka: “Ao a bane ni miimii ake a ongora irouna, ni wanawanana ao n ana kaeka“ (kibu 47).
Ngke E titirakinaki i roun tinAna ba E aera e tiku n aron aei, ao E taku: “ “ (Ruka 2:49).
Ngke E taekin taeka aikai Iesu ao tao E bon katuruturui tabeua Ana taeka. “KO bon aki ataia Tinau – ngkoe ae ko a tia n reireiNai rongorongon te Atua – ba N na karaoi tabeu i bukin Ana makuri?
E na boni bae n iai te ataibai i marenaiia ngke E taku Iesu: “N na karaoa taben Tamau,” ngke E taraa matan Ioteba ma Nei Maria. Ba e a boni maan i muin bungiana ae kamiimii, ao tao E a tia ni kakauringiia Iesu ba E bon ataia ao E bon oota n aron bungiakina ao are ana karo raoi bon Tamana te Atua are i karawa!
Te Karinerine Ni Karokoa Tokina Raoi
E ngae ngke E kauringiia tabena aio, “e bon iriia nako Ierutarem” (kibu 51). E bon teimatoa Iesu n karineiia ao n ONGATAEKA nakoiia Ana karo i aon te aba ngkai E bon rikirake n ikawai ao n kakatauraoia nakon tabena ae Mimitong are E kanakomaiaki nako aon te aba i roun Tamana are i karawa.
Ao i nanoni Ana tai ni bainikiriniaki, ngke E rinanon te kamarakaki are a konaa n iangoia aomata ni karaoi, ao Iesu E KARINEA ao E tangira tinana ni karokoa tokini mauiNa.
I maan mateNa i aon te kai ao e korea rongorongona Ioane: “ “ (Ioane 19:26-27).
Ikai ao E anga te onimakinaki nakon Ioane ba e na kawakina tinaNa, i muin mateNa. N te tai n aron aei are ana boni iangoiia i boni rouiia aomata, ao Iesu E boni uringnga te kanimau n tua ao E karokoa Ana tangira ma Ana karinerine nakon te aine ae bungiia, ae kamammaa ngke te merimeri Ngaia, ae reireiNa man te Boki, ao are e a tei ngkai n te tabo ae kamara – n aki mamaa – ngke e tang n mateNa.
URINGNGA te banna ae E kateia Iesu Kristo!
“Karinea tamam ma tinam, ba e aongan ababaki maium i aon te aba ae E anganiko te Uea ae Atuam.”
55555555555555555555555555555555 E TOKI IKAI 55555555555555555555555555555555555