Amerika - kanoan Manaate

Man taeka ni kakabwaia aika a kaman burabetinaki i roun Iakoba, ao e teretere bwa Eberaim ao Manaate ana bon reke i rouiia kanoan te berita n riki (birthright), ao ana kaai n maeka i nanon te tai ae maan ao i miina ana maenako.

N Karikani Baai 48 ao Iakoba e anga nako te berita n riki nakon natin Ioteba ake uoman, are e bon kakabwaiaiia ni kauoman. Ao i muiina, e manga kakabwaiaia ni KAKAOKOROIIA – Manaate e na riki bwa te botanaomata teuana ae KORAKORA (single GREAT nation); Eberaim, te botanaomata aika MWAITI (COMPANY of nations).

Ao ana taeka riki ni buraabeti Iakoba ibukin boong aikai: “Ioteba bon te aroka ae uaa irarikin te kouburake n ran; a kawanako m’angana riaon te o” (Karikani Baai 49:22, KCB). E taekinaki ikai bwa Ioteba – Eberaim ao Manaate ni kauoman – ana riki bwa taan tatauii botanaomata (colonizing people) ma abaia n bongin te kaitira (latter day) aio, ao aia botanaomata e na m’anganako mai Buritan ni kabutaa te aonaaba.

N ngaiia ni kauoman, ao a rikirake Eberaim ma Manaate bwa botanaomata aika mwaiti, ao imwiina a maenako (separated), n aron ana taeka ni buraabeti Iakoba are n Karikani Baai 48. Kaain Amerika a kakoroa bukin aio ngke a moan kiitana Ingiran (England) n 1620 bwa ana bon katea aroiia n te aba ae boou ae aranaki bwa Ingiran ae Boou (New England), ae kinaki ngkai bwa te United States of America, ke Amerika. Imwiin te tai ngke e a manga korakora aia botanaomata i aon Amerika ao a manga karekea inaomataia mai iroun Buritan n 1780 tabun.

Ma e na kanga U.S.A bwa kanoan Manaate ngkai a mwaiti ana botanaomata aika roko man aaba riki tabeua irarikin Ingiran? Kaekaana aio: E bon korakora naba kaain te baronga ae Manaate aika tiku i Ingiran irarikin kanoan Eberaim nikarokoa e a inaomata Ingiran ae Boou. Ma aia bakatibu a bon raumeaaki rinanon aaba aika mwaiti aika i aon kawaiia nako Ingiran. E ngae ngke a tiku ni maeka n aaba akanne ao e na “akea te koraa teuana ae e na baka i aonatano” (Amoti 9:9, KCB). “Koraa” aikai a bon aki kitana abaia aikai nikarokoa a bon mananga (immigrated) nako Amerika imwiin kainaomatan Ingiran ae Boou. Tiaki nanona bwa aomata ni kabane aika a mwaing nako Amerika bon kanoan Manaate, ma bon angina. Iteraera, ngkoa, e bon butimaiia tiantaire, aika a manga riki bwa kaain Iteraera inanon tikuiia n maan i aon abaia ao n iein ma kaain Iteraera.

E aranaki Amerika bwa te “melting pot of the world”, ke, kabwaraana teuana: “te aba ae bane aekan aomata i nanona.” Tao e na kakewea te riki mai iroun Manaate, e bon aki, ma te koaua aio e bon kamatoaa riki rikin Manaate. E na maenako Manaate mai roun Eberaim bwa e na riki ngaia bwa te kabanea n aba ae te kabanea ni korakora ao te kabanea ni kaubwai i aon te aonaaba. Tii Amerika n tii ngaia, ae kakoroa kanoan te buraabeti aio. Manaate bon te ka-13 n baronga. Bon tengau-ma-uoua (12) mwaitin baronga (tribes) aika a karika te botanaomata ae Iteraera. Ioteba bon temanna mai buakoiia – ma te kakabwaia e nakon natina ake uoman: Eberaim ao Manaate. Ma ngke e bwenaua ana baronga Ioteba nakon uoua ao Manaate e a maenako, mai roun Eberaim, bwa te botanaomata ae inaomata i bon irouna, ao e a riki bwa te ka-13 n baronga.

Tao e na kamiimii ngkai e moan kateaki Amerika irouiia 13 te korone (13 colonies) i aon Ingiran ae Boou (New England – Amerika)?

Ma teraa aroia baronga aika a ataaki bwa te Lost Ten Tribes? E ngae ngke te berita n riki (birthright) bon ana bwai Ioteba, ao taian kakabwaia a reke iroun te British Commonwealth of nations (Eberaim) ao te United States of America (Manaate), ana baronga Iteraera ake uwanuua (8) bon kaain te botanaomata are e moan rineiia te Atua. Ngaiia naba a bon kakabwaiaaki ma te kaubwai ae bon tau – ma tiaki n aron naake a reke irouiia te berita n riki.

E na abwabwaki kabwarabwaraia baronga ake 8 aikai bwa a mena iaa, ngkai, n te mireniam ae boou aei. Ma, e ngae n anne, ao bon iai kakoaua (evidence) aika a kaotia bwa kanoan baronga ake 8 aikai a mwaing nako meang-maeaon Erube (northwestern Europe) ao ni maeka n taabo aika a kinaaki n araia ngkai, aika Holland, Belgium, Denmark, northern France, Luxembourg, Switzerland, Sweden, Norway. Kaain te aba ae Iceland bon iai naba rikiia n Viking – a rekereke ma Sweden ao Norway. Tian aaban tautaeka (political boundaries) n boong aikai a aki kaotia raoi bwa e ngaa taian tia (boundary) imarenan baronga n Iteraera aikai. E bon ibibitaki taian tia (boundaries) imuin taian buaka ao kakauntaeka aika a kakaraoaki, ngaia are e konaa n riki bwa te botanaomata teuana e konaa ni maenako bwa tabeman ana reke i aan te tautaeka teuana ao tabeman i aan te tautaeka ae teuana riki. Te katootoo: te Berlin Wall, ngkoa. Te tia are e kateaki i aon Tiaman ngkoa, imarenan tautaeka aika uoua. E kateaki rinanon kaawa are e a nooraki bwa tabeman kaain te utu ae tii teuana a kunea bwa aia auti e mena n iteran te o teuana n maenako ma nikiran aia utu aika a tei aia auti n iteran te o are teuana. Ma, e ngae n anne, ao e bon kakoauaaki bwa ana baronga Iteraera ake uaniiua (8) a moan kateimaeka n meang-mainukun Erube.

Taeka N Buraabeti Ibukin United States Ao Buritan Ibukin Boong Aikai

Ngkai e a tia te Atua n karaangaa (pour out) te kabwaia n akea arona, ae e tuai n nooraki irouiia aaba nako, i aon Amerika ao Ingiran, ao ngkai e nangi kaetiia (correct them) bwa aongan iira nanoia (enjoy) n kaubwaia nako (blessings), e nangi karokoa te kangaanga nakon abaia (national disaster) ae bon tuai n nooraki irouiia aaba nako! A mwaiti taeka n buraabeti aika taekinna aio!

Teuana te buraabeti ae kaota koauan (proof) rongorongon Iteraera n boong aikai, ae bon kabwarabwaraaki raoi, ao e kateretereaki raoi, ao ae e bon kaineti ma Iteraera, e reke n ana boki Mika 5:7-15. E taekinaki ikai nikiran Iteraera ae uwarereke (remnant) – Iteraera ae moten (modern) n taai aikai – n te tabo are e mena iai. E kabwarabwaraa kaubwaiia (wealth), aroiia n kairiia aaba nako n itera nako (dominance), ao imwiina e kabwarabwaraa manga bakan Amerika ao Buritan man neiia aika kakannato.

Ao an nooria: “Ao ane a mena nikiraia Iakoba i buakoia botanaomata aika bati n ai aron te aoi mairoun Iehova, n ai aron te karau i aon te uteute ae e aki kantaninga te aomata” (Mika 5: 7, KPB; Mika 5: 6, KCB; Micah 5: 6, KJV). Uringnga bwa te aoi ma te karau bon bwaai aika kainanoaki ibukin karikirakean maiun te tano (agricultural productivity) ao riki, bon kaotan te KAKABWAIA ao te KAUBWAI nakoiia botanaomata (nations) mai iroun te Atua.

Reitia: “Nikiraia Iteraera [Iakoba] i buakoia botanaomata, n ai aron te raian i buakoia maan i buakonikai ao i buakon nanai n tiibu. Ngkana a roko ao e toubekaia ma n raebitia, ao akea ae e kona n rawea konana mairouna” (Mika 5:7, KCB; Mika 5: 8, KPB; Micah 5: 8, KJV).

Te kabotau (symbolism) aio e kabwarabwaraa taekaia nikiraia Iteraera ngkai iai te BAWA ae KORAKORA (GREAT POWER) irouiia – kanga te raian i buakoia aaban nako te aonaaba.

“Ke e kateaki baim nako aoia aiam, ao ke a bane tān ribaiko n teweaki nako” (kibu 9, KPB) ke n taenikai (defeated). A BON konaaki aiaia man te tai are e bwaro kanoan (blessings) te berita n riki nakon Amerika ao Buritan man 1803, rinanon ana Moan Buaka te Aonaaba, te Kauoua ni Buaka, nikarokoa e a ibitaki man te buaka ma Korea (Korean War) n banen 1950.

Man te tai anne, ao taian kakatekeraoi a manga anaaki – man te tai anne ao akea te buaka ae kakawaki aika a tia ni tokanikai iai Amerika ke Buritan! A konaaki naba n te rabakau ae boou – Rutia e moan roko i karawa (space), e moan karaoi rokete aika te IBMs, ao e bati riki. Tiaina (China) e moan karekea naba te rabakau ibukin kabonganaakin te computer ibukin te buaka, ao a mwaiti kurikuri riki.

Taeka ni buraabeti aikai a bon kaotia bwa n te tai naba are e raanga te kakabwaia nakon Amerika ao Buritan, ao a bon kakatekeraoaki naba aban nako te aonaaba – bwa bon botanaomata aikai aika a anga baia ni buobooki nakoiia aaba nako rinanon te Marshall Plan, te Point Four Program, te Alliance for Progress, ao mirion ma mirion te rawawata te wiita (wheat) nakoiia aaba aika akea kanaia (starving nation).

N tain te Moani Buaka ao te Hoover Program e kaikoa aekan amwarake aika nangi mwaiti. Te amwarake aei e kamauiia botanaomata aika mwaiti man aaba nako man te baki.

Ioteba ni kawai e bon kaikoa te wiita ao aekan amwarake are a kamauiaki iai botanaomata aika a kakaokoro n tain te rongo n taai akekei. Ioteba n taai aikai e bon karaoa naba aio. MA – e nangi korakora te aki ongotaeka ao kaaitaraan ana Tua te Atua irouiia, tiaki n aron Ioteba ni kawai are e bon ongotaeka ao e toro (serve) iroun te Atua ma nanona nikabane.

Bon Amerika te “raian” ibuakoia aaba nako – are rinanon buakan te aonaaba ake uoua (2 World Wars) ao e kateimatoa te rau (peace) ao mwengaraoiia botanaomata nikabaneiia i aon te aonaaba.

(manga reitaki)