2. BON IAI Anera MA Taimonio?

E rairaki te kabarabara aio man ana mwakoro teuana te boki ae 'Mystery of the Ages' ae e koreaki i roun H.W. Armstrong, 1985. Iai tabeua kamataata n aron katootoo aika kaineti ma maiura i Kiribati ao references man booki ao Báibara n Kiribati are kam na boni kinai - aikanne bon au karinrin iaan te iango are ena matataa riki nakoiia taan wareware n Kiribati. Ao bon akea n au kaantaninga ba Nna ibita nanon taiani kabarabara nte boki aio. 

Ko kan warekia nte taetae n I-Matang, n aron are e koreia HWArmstrong, nakon te link aio:

https://www.hwalibrary.com/cgi-bin/get/hwa.cgi?action=getbook&InfoID=1325951808&SearchWhat=KeyWord&SearchFor=mystery%20of%20the%20ages%20-%20chapter%201&NoShow=&page=&return=search 

Bon iai riki te bwai ae e na kamiimii riki nakon titirakinan aia 'aonaaba anera ma taimonio ae e aki nooraki' ? Bon iai anera? Ao iai Tatan te Anti? (Devil). E aki mamate Tatan? E bon karika Tatan te Atua?

        Tabeua aro a taromauriia anti are a bon kakoauaa bwa taimonio. Tabeua umantabun te aro n Christian e nooraki bwa itinakun te umantabu ao a tekebabaa taian uubu aika kakamaaku (gargoyles), bwa ana kakamaakuia anti bwa ana aki roko n aia kaawa.

        Ni kabane te buakaka ao taian kangaanga aika riki n te aonaaba a bon riki man te kakauntaba imarenan te iango n rabakau teuana ma te iango n rabakau teuana. Ma teraana raoi oin te kakauntaba aio imarenan iango aikai? Tao e na iai rekereken te iango ae e aki rau ma te aonaaaba ae aki nooraki? Bon te kamiimii ae aki ataaki nakoira bwa te B'aibara e bon kaotia bwa iai te aonaaba ae aki nooraki - ao e ngae ngke e aki nooraki, e bon iai.

    N te moan mwakoro n te boki ae Ebera, ao ti wareka rongorongoia anera aika taan uotii rongorongo nakoia naake a weteaki iroun te Atua nakon te 'kamaiuaki' ao te maiu ae aki tootoki.

    Ti kauringaki n I-Ebeto 6:12 "bwa ti aki kakaunrabata ma te raraa ma te iriko, ma ti kakaunrabata ma taian uea, ma ake a korakora, ma taan taua taekan te aonaaaba aika taan taua taekan te roo ma baronga n tamnei aika buakaka ake iaan karawa"

    E kangaa n riki aio? E aera ngkai e bati te kakauntaba imarenaia aomata n te aonaaba ni kabutaa?

    E taekinaki n I-Ebeto 2:2 bwa aomata a "nakonako n aron katein te aonaaba, ai aron te uea ae korakora are n te ang (Taatan - prince of the power of the air), are te tamnei are mwamwakuri ngkai inanoia natin te aki ongeaaba." A bon aki ataia aomata bwa iai te tamnei are e aki nooraki are e taon kakarinna inanon aia iango iango aika bubuaka.

    Bon nakoia naba raora n Kiritian, e bon aki mataata nanon kiibu aikai. Ibukin teraa?

    Te aonaaba ae e aki nooraki (aia aonaaba anera ma taimonio) bon iai (I-Korote 1:16) ao bukina ngkai e aki nooraki e reke bwa te bwai ae kamiimii. Te koaua are a bon aki konaa n nooraki anera ma taimonio e naaki tiringa te koaua are bon iai ngaiia. N te koaua ni koaua ao e nangi kakamwakuri riki te aonaaba are e aki nooraki nakon ara aonaaba ae e rabata man nooraki aio. Kanga aron korakoran te iti (electricity) - e ataaki bwa iai ma e aki nooraki rabatana. E kabwarabwaraa te B'aibara:"Ao ngkana e rabunaki ara euangkerio, ao e rabunaki nakoia naake a nangi mate, naake a kamatakiiaki nanoia ake a aki onimakinna atuan aon te aba (Taatan)." (II I-Korinto 4:3-4).         Taatan bon uean te aonaaba aio!

 

Te Kabanea ni Korakora n Bauwa ae Aki Nooraki

E kamatataaki n mwakoro 1 bwa te Atua are a kaman iai bon te utu teuana, are e kaainaki irouia uoman - te Atua ao te Taeka, are e a manga riki bwa Iesu Kristo 2,000 tabun te ririki n nako. Te Atua e aki nooraki (invisible) - te kabanea ni korakora ana bauwa (power) ae rabatanna n te tamnei (Spirit Being). Ti ataia bwa e maiu te Atua. E kakamwakuri! Teraa ae e kakaraoia? E mena n te utu ake taan kariki bwai. Bon tii tabeman a ataia bwa te moan bwai are e karikia te Atua bon tiaki te aonaaba, itoi ao bwain karawa - te unibweeti (universe). Imwaain karikan bwaai aikai ao a karikaki moa anera - bon te aonaaba teuana ae kaainaki irouia mirion ma mirion anera.

    Te Atua ae Bane Korakorana ma te Taeka a katea tamneiia ao n karikiia anera bwa ana rabatanaki n te tamnei.- anera aika bon karikaki ni kakatemanna - akea aika titaboo - mirion ke birion mwaitiia. Anera bon iai inaomataia, a anganaki te iango, are a konaa ni karika oin anuaia (character) , a konaa ni kakaea bwa bukin teraa (reason) rikin te bwai teuana ma teuana, ao are ana konaa ni karekea aia iango i aon te bwai are a tangiria ni karaoia. E bon koreaki naba bwa Iesu e "karinanoaki teutana i aaia anera" (Ebera 2:7). A bon karikaki ma rabataia ae tamnei. A anganaki te maiu ae akea tokina - te maiu ae teimatoa n taai nako - te aki mamate. Akea te raraa ae biriaitua inanon rabataia ao a aki kainanoa te ang (oxygen) bwa ana ikeikenna bwa ana maiu, bwa rabataia e bon maiu i bon irouna.

    Anera, kioina ngke a karikaki iroun te Atua, ao a aranaki bwa natin te Atua (Iobi 1:6), ma a bon aki 'karikaki' ke ni bungiaki bwa natin te Atua.

 

E Aera A Karikaki Anera?

E aera a karikaki anera aika aki nooraki, ma iai tamneiia, i mwaain bwaai ni kabane? E aera a karikaki i mwaain karikan te aonaaba ma te unibweeti? E aera ngkai a bon karikaki?

E taku Iesu, “E mamakuri Tamau n taai nako, ao I makuri nako naba ngai.” (Ioane 5:17, KCB). N Ioane 1:1-5 ao e kaotaki bwa te Atua ao te Taeka (te utu n Atua) a bon maiu. Ao ngkana a maiu, ao teraa are a bon taon kakaraoia? A kaakariki bwai. Tao ti kona ni kaangai, aia mwakuri (profession) bon te Karikibwai (Creating). Ao ibukin buokaiia n aia kariki bwai, tararuaan ao katamaroan aia kariki bwai, ao a rimoa moa ni karikiia tamnei aika maiu (spirit beings), ma i aaia (below) riki ana utu te Atua. A karikaki anera bwa tabonbaiia, taan buobokiia n aia kariki bwai. A karikaki bwa tooro (servants) iroun te Atua ae Maiu. Man te maiu are aki tootoki (eternity) ao te Atua e toka i aon ana Kaintokanuea (throne) i aoiia bwaai aika a tia ni karikaki ao aika i aoni kawaia ni karikaki. N te Otinako mwakorona 25 ao ti noora katotoongan ana kaintokanuea te Atua are i Karawa, are e kabaia Moote n aron are tuangaki iroun te Atua. Aika a tei n angaatain ao angamaingin te kaintokanuea bon uoman tiirabu (cherubs) ke anera aika a nangi raka aroia riki i aoiia raoiia n anera, ma baia ni kiba (wings) aika a rabunna te kaintokanuea. E kaotaki ikai bwa anera aikai a bon rekereke ma kabutan ana tautaeka te Atua (administration of the government of God) ibukin tararuaan ana karikibwai ni kabane te Atua.

Ti wareka rongorongoiia anera n te moan mwakoro n ana boki Ebera. “Te Nati anne, . . E kawakini bai ni kabane ni makan ana taeka …. E riki ni kakannato riki nakoia anera, ba e a tia n anganaki te ara ae e kakannato riki nakon araia. Ba e aki kangai te Atua nakon te anera temanna, “Natiu ngkoe, I a tia ni karikiko”

Ao e taku riki, “N na riki bwa Tamana ao e na riki ngaia bwa Natiu.” Ao imuina riki ngke E kaota te Moan riki temanna nakon te aonaaba, ao e taku, “Ana bane ana anera te Atua n taromaurtiia.” Ao E taekiniia anera ni kangaai, “E karikiia anera bwa taian ang (spirits), ao tabonibai bwa taian ai aika ura.”

Tao nakon te anera ae ngaa ae e a tia ni kaangai, “Tekateka i angataiu ao N na karikiia aiam bwa nangoan waem.” Anera ni bane bon taian tamnei aika maiu aika tabonibain te Atua, aika a kanakoaki bwa a na buokiia akana a riai ni kamaiuaki (inherit salvation). (Kiibu 3-10, 13-14, KCB)

A karikaki aomata teutana i aaia (lower) anera, ma iai te konabwai (potential) bwa ti (ngaira aomata) na konaa n riki n rietaata (greater) riki nakoiia. E kateretereaki aio n Ebera 2:7, KCB.

Ao n ara ka-3 n mwakoro ae ANTAI ao TERAA te Aomata ao e oti iai bwa aomata a bon konaa n natinaki (begotten) iroun te Atua n te tai moa aei, ma a bon tuai n ‘bungiaki kaua’ (reborn) nakon ana utu te Atua.

Tao ana kubanako tabeman taan wareware ikai bwa ngaia a karikaki moa anera imwaain karikan te aonaaba ma kanoan te unibweeti ni kabanea. Iobi 38:1-7, Kiribati Catholic Bible, e taekinaki bwa a “uaia ni kimareirei anera.” Ao taekaia n te Kiribati Protestant Bible, a “takaka ni kakatonga”, anera ngke a noora karikan te aonaaba.

Kanoan ara moan mwakoro (ANTAI ao TERAA te Atua) ao e taekinaki anuan te Atua ae bane tamaroana (perfect), ae tabu (holy), ae bane etina (righteous), ae ana bwai (inherent) te Atua ao te Taeka.

E koreaki n te ka-1 ao te ka-2 mwakoron Karikani Baai bwa e bon karikaki te aonaaba n te tai naba are e karikaki te unibweeti.

Anera a bon aki nooraki (invisible), a aki konaa ni mate (immortal) ao “a mwaiti riki korakoraiia (power) ma m’akaia” ae raka riki nakoia aomata (II Betero 2:11, Kiribati Protestant Bible, KPB).

                Ao anera a bon tia n noorii nikabane ana mwakuri nako te aomata i aon te aonaaba mai iroun Atam nikarokoa ngkai, ngaia are a bon ataibwai riki nakoiia aomata n itera nako aika mwaiti n aiaron anuan te aomata (psychology), kateia botanaomata (sociology), te tiainti (science) ao ai taarena nako (arts). Bon iai manenaiia anera iroun te Atua bwa taan kakoroabukin ana babaire te Atua ibukiia aomata. Bon tabonibain te Atua ngaiia aika a aki konaa n nooraki aika a kakawariira ngaira aomata ni buokiira n itera nako aika ti bon aki ataia, bwa ngaira aomata bon taan anganaki te kamaiuaki (heirs of salvation).

Ana Anera te Atua aika Aki Nooraki

E a bon tia te Atua n karekea tabeiia anera  tabeman bwa ana tarataraa (supervise) ao n kamanoa (protect) ana Ekaretia (Church) inanon nako maiuna (throughout all its history) man ngke e moan tei nikarokoa ngkai (Kaotioti 1:4, 16, 20; 2:1, 8, 12, 18; 3:1, 7, 14, KCB). Iai naba anera aika a aki toki n nakonako i aon te aba n taratara (observe) ao n ribooti (report) rikaaki nakon te Atua, aron maiun (condition) te aonaaba (Te Kaotioti 5:6; Tekaria 4:10; II Rongorongo 16:9, KPB)

                Ao iai naba ana anera te Atua are taan tararuaa natina (begotten human children) i aon te aba (Mwakuri 12:15; Mataio 18:10, KCB). E bon kabakaa ana taeka ni berita te Atua: “Bwa e na mwiokoia ana anera i bukim, bwa ana kawakiniko i nanoni kawaim ni kabane” (Taian Areru 91:11, KPB). Ao n te boki ae te Taramo: “E na muiokoiko irouia ana anera ba ana kawakiniko n tabo nako” (Taramo 91:11, KCB).

                Tengaun-ma-uoman (12) ana anera te Atua ana riki bwa taan tararuaa mataroan (gatekeepers) Ierutarem ae boou (Kaotioti 21:12, KCB), kaka-temanna man mwakoron ana baronga Iteraera (for each tribe of Israel).

Anera bon taan ua rongorongo (messengers). A roko nakon Aberaam, Roota, Nei Aaka, Moote, Manoa, Kiteon, Eria ao burabeti/ibonga ao abotoro aika mwaiti riki. Ngkana a kaotiia nakoia aomata, ao anera a aki toki ni kaotiia bwa kanga aomata naba ngaiia (Karikani Baai 18:1-2, KCB).

Te B’aibara e taekiniia teniman (3) anera aika a bubura nakoaia (high rank): Rutibeero(Itaia 14:12), ae riki ngkai bwa Tatan te riaboroo; Kabiriera, are kaoti nakon Taniera uoua te tai (Taniera 8:16; 9:21). E kaoti naba nakon Takaria, taman Ioane te Tia Babititoo (Ruka 1:19), ao imwiina nakon Nei Maria, tinan Iesu (Ruka 1:26); ao te kateniman ae Mikaere, ae aranaki bwa temanna mai buakoia ‘mataniwiia anera (one of chief princes) aika a kakannato (Taniera 10:13), are e aranaki iroun Iuta bwa te akanera (archangel) (Iuta 9, KCB). Mikaere bon te akanera are e bon mwiokoaki bwa ena kamanoa (protect) ao n reireiniia (minister) ana baronga (tribe) Iteraera ake tengaun-ma-uoman (Taniera 12:1; 10:2-13, 21) ao nakon ana Ekaretia ae koaua te Atua (true Church of God) ni boong aikai (Kaotioti 12:7).

Te Karikibwai Ae Bane Arona

            Te Atua e karekea tabeiia anera, ao e karikia naba inanoiia te IANGO (MINDS) – MA TE KORAKORA BWA ANA KONAA N IANGO (POWER TO THINK), TE KAREKE IANGO BWA IBUKIN TERAA A RIKI BWAAI N AROIIA (TO REASON), TE IANGO N RINERINE (MAKE CHOICES) AO TE IANGO NI KARAOI BABAIRE (MAKE DECISIONS)!

                Ma bon tii teuana te anua ae nangi kakawaki (important quality) are e aki konaa n karikia (could not create) te Atua inanoiia anera n te tai ae waekoa (instantly) n oin mwaakana (by fiat). Aei bon te ANUA (CHARACTER) ae bane tamaroana (perfect), ae tabu (holy), ae bane etina (righteous), ae ana bwai (inherent) te Atua ao te Taeka.

Te aekan anua aio e riai ni KARIKIRAKEAKI (DEVELOPED), man MOTINNANON (CHOICE) ao ana KAANTANINGA (INTENT) te aomata are e reke irouna .

                Rawea raoi te koaua aio bwa te anua ae bane tamaroana, ae tabu ao ae bane etina aio e bon tii konaa n reke iroun te Atua ae Mwaaka ae te Tia Karikibwai – bon tii te Atua ae Tabu ae konaa n anganako te anua aio nakon temanna ma temanna.

NI KANGA?

                Ti na kaokia riki, te anua ae te kabanea ni tamaroa aio e riai ni karikirakeaki. Ma e aki konaa n reke iroura man korakorara, bwa bon tii te Atua ae konaa n anganiira anuana aio n ana tangira ao n ana akoi (grace).

                Ma, teraa moa anuan te Atua? Aei bon te ANUA (CHARACTER) ae bane tamaroana (perfect), ae tabu (holy), ae bane etina (righteous), ae ana bwai (inherent) te Atua ao te Taeka/Rokou!

                Te anua aio e na anganiko te konabwai bwa kona konaa n ata te bwai ae koaua ao ae e eti man are e kaairua, kona aanga nanom nakon te Atua ma kateina – kona tangiria bwa kona tautoronaki iroun te Atua – kona kakorakorako nakon te kaririiaki ao tangiran nanom i bon i roum, kona maiuakinna ao n kakaraoa ae raoiroi n taai nako. Ao e ngae n anne, anuan te Atua aio bon ana bwai n tangira (gift) te Atua. Ao ena ti reke te anua aio man te kakaonimaki n kan kakaraoa ana Tua te Atua (katein maiun te Atua), iroum ngkoe are ko a tia ni baireia ma nanom bwa kona toua kawain te Atua.

                Ti na okiriia anera: Te Atua, 1), e karikiia anera ma aia iango (minds) bwa ana konaa n iango (think), ana konaa n titiraki bwa ibukin teraa a riki bwaai (reason), ana konaa n karaoi babaire (make decisions) ao ni konaa n rinea nanoiia (make choices) i bon irouia, ao te ka-2), e kaotia nakoiia anera ANUANA AE KOAUA AO AE ETI. Ma, te Atua e bon anganiia anera te inaomata bwa ana butimaea kawain te Atua ae eti, ke ana rairaki nakon kawai tabeua ake bon aia kakaraoi.

                Teraa ana KABANE NI KOURU (ULTIMATE OBJECTIVE) te Atua ibukiia anera? Akea riki, bwa, imwiin aia bure anera, ao e a kakawaki riki (transcendent) karekean konabwain (potential) te aomata!

                Te tabo n tutuo (testing ground), ao reken te tai (opportunity) n kakaraoa ae raoiroi, e bon karikia te Atua – ao e kaota matana ikai te Atua – n te unibweeti ae nangi totoa.

                N te moan, ao e karikiia anera te Atua. Imwiina ao e karika te aonaaba ma te unibweeti ae banin.

                E aki tii karika bwaai aika iai rabataia (matter), ma a karikaki ma korakoraiia (energy) ao tuuaia (natural laws) ibukin aroia ni maiu n itera nako n ai aron te physics ao te chemistry. E karika naba te matter te Atua bwa e na iai inanon bwaai aika maiu (organic) ao inanon bwaai aika aki maiu (inorganic).

                Ngaia are tia roko n aron are e kaotaki n Karikani Baai 1:1: “Man te moan (In the beginning) ao te Atua e karika [taian] karawa ma aonaaba.” Bwaai aika bon iai rabataia (physical) ao kunikain rabataia (material).

                N tabeua B’aibara ao e koreaki ‘karawa’ – teuana te karawa. Ma, n te taetae n Ebera are e koroboki iai Mote ao e koreaki bwa ‘heavens’ – [bururare] taian karawa – karawa aika mwaiti. E na kabwarabwaraaki aei rimwi.

                E kabwarabwaraki bwa e karikaki te unibweeti ma ara aonaaba n te tai ae tii teuana. Kanoan te unibweeti (universe) bon mirion ma mirion karaekitii (galaxies) n aron ara karaekitii ae ti ataia n arana ae Aiabu, ao kanoan taian karaekitii bon mirion ma mirion tiora tititem (solar systems) ao kanoan taian tiora tititem bon itoi (stars), buraneti (planets), namakaina (moons), taai (suns), ao atiibun karawa (meteors) aika mwaiti. Kanoan ara tiora tititem bon teuana taai (one sun) ao 9 buraaneti (ara aonaaba bon teuana mai buakoiia) ma aia namakaina (moons) aika a kakaoro mwaitiia.

                E bon taekinaki bwa n te tai anne – imwiin karikaiia anera – ao kanoan te unibweeti (karaekitii ma kanoana nako) a bon karikaki n bon te tai naba are e karikaki iai ara aonaaba aio. Noora Karikani Baai 2:4; Karikani B’ai 2:4.

 

Te Karikibwai ae Kororaoi

            Te taetae n Ebera are e koreaki iai Karikani Bwaai (te taeka are e koroboki iai Mote) e kaota tamaroan te kariki bwai. E kaotia te Atua bwa E karikii bwaai aika a bon tamaroa, a oota ao a tikiraoi. Te B’aibara e taekinna bwa ana kariki bwai nikabane te Atua are e karikii n bongiia aika a kakaokoro a bon bane ni “Raoiroi.”

                Te moan kibu n te B’aibara e bon taekina te moan kariki bwai – karikan te unibweeti ma kanoana ni kabane, ma te aonaaba, tao mirion ma mirion te ririki n nako – ae e nangi tamaroa, ae tikiraoi mani tamaroa n aron tein te aonaaba ae e a bane ao man tia karaoana. Te Atua bon te tia karikibwai nakon te kabanea n tamaroa (perfectionist)!

                N ana boki Iobi 38:4, 7, ao e kateretereaki ikai katean te aonaaba iroun te Atua. E taekinaki bwa a anene ma te kimwareirei anera ngke e aiwaea/kawenea iin (foundation) te aonaaba te Atua. E oti ikai bwa a kaman riki anera imwaain karikan te aonaaba – ao tao imwaain karikan rabatan te unibweeti. Taai, buraneti ao bwain karawa bon bwaai aika iai rabataia (material substance). Anera bon anti (spirits) aika a karikaki temanna imwiin temanna, ao a bon rabatanaki n te tamnei (spirit).

                Tao ana kubanako tabemwaang ngkai a ataia ngkai bwa ngaia anera a bon maeka i aon te aonaaba aio IMWAAIN karikaia aomata. Te kibu man ana boki Iobi aio e bon katereterea te koaua aio.

 

Anera i aon te Aonaaba a Bure

            Ti na tarai kiibu tabeua aika a kamaekaia anera i aon te aonaaba imwaaia aomata.

                Noora 2 Betero 2:4-6, KCB. E kaotaki ikai tain te kariki bwai (time order). Te moan bwai ae e riki bon ”a bure anera” (kibu 4). Imwiina, rongorongon te aonaaba mai roun Atam nikarokoa Noa (kibu 5). Imwiin anne, rongorongonTotom ao Komora (kibu 6).

                Te boki ae te B’aibara, ae kanoana rongorongo aika a kaota rongorongon (revealed knowledge) te Atua te Tia Karikibwai, e kaotia nakoira bwa te Atua e karikiia anera bwa ana rabatanaki n te tamnei (spirit). Ma, ko bon konaa n kaantaningaia bwa anera ana riki bwa anera aika bubure (sinning angels)?

                A karikaki anera ma te bauwa (power) n iango (thought), n babaire (decision) ao n rinea nanoiia (choice). Ngkai te bure (sin) bon riaon (transgression) ana tua te Atua, ao anera aikai a bon kaaitaraa (rebelled) ana tua te Atua, are aan (basis) ana tautaeka te Atua (government of God).

                Ma a kangaara (how) ao ningngaira (when) te tai are a bure iai anera aikai?

                Noora raoi te bwai ae kaotaki n II Betero 2: 4-5, KPB,: “Ba ngke E aki katoka kai’a anera te Atua ngke a bure, ma E teweia nako mone, ao E anga nakoni nē ni kakai aika ro, ba ana kawakinaki iai i m’aini motikan taekaia; ao ngke E aki katoka kai’a kain aonaba ake ngkoangkoa, ma E kamaiua Noa are te tia taekina te raoiroi, ma raona aika itiman, ngke E karokoa te ieka i aoia kain aonaba ake a buakaka.” Taeka ake “teweia nako mone” bon te raitaeka man te taetae n I-Matang are e rairaki man te taetae n Kuriiti (Greek) ae tartaroo, man tartaros, ae akea riki n kibun nako te B’aibara. Nanon te taeka ae tartaroo bon ‘te tabo ni kaikain, ke, te aro ni kaikain – kanga te karabuuti.

                Kiibu aikai a kaotia bwa buren te aonaaba (universal sin) e karika te urubekebeke nakon te aonaaba ae banin (universal destruction). Aia bure botanaomata imwaain te ieka (antediluvian), e karokoa te Ieka (Flood), te bure n aonaaba (worldwide), te aonaaba ae banin (universal sin). Taraia: “. . . e on te aba n te tiritiri[iowawa] (violence) . . . a bane ni buakaka kaaina . . . e on te aba n te tiritiri[iowawa] (violence) (Karikani Baai 6: 11-13, KCB). “Ma e kukurei Iawe iroun Noa . . . bon te aomata ae raoiroi Noa, ao e eti arona i buakoia ana roro, ao e “iraorao (walked with) ma te Atua” (kibu 8-9).  A bane ni bure aomata n te aonaaba. Ma, ti Noa ae “nakonako ma te Atua.” Ngaia, te ieka e urubekeaa (destroyed) te aonaaba ni kabanea – ni kabane ma tii Noa ma ana utu.

Aia bure botanaomata i aon te aonaaba e karokoa te Ieka ni kabuaa mataia. Rekenikain ana bure temanna ma temanna (individual) e na bon bwakara aon temanna ma temanna. Rekenikain ana bure te aonaaba (world) e na bon bwakaraa te aonaaba ni banin (worldwide).

                Te bure n tangako imarenan te mwaane [aine] ma te mwaane [aine] (homosexulity) are e kakaraoaki n te kaawa ae Totom (Sodom) ao Komora (Gomorrah) e bon butanako ni kabutaa aon aban kaawa aikai. Ao te urubwai ae korakora (physical desctruction) e bwakara aon kaawa aikai. Bureiia anera e bon roota te aonaaba ni kabutaa; te urubwai ae korakora e roota te aonaaba ni kabutaa (world wide). (Ao bon iai te koaua n aron ae e taekinaki n Karikani Baai mwakoro 7, bwa te urubwai ae korakora aio e roota naba te unibweeti ni kabuta (universe wide).

                Taekan te B’aibara are n 2 Betero 2:4-5, KCB, e bon kaotia bwa aia bure anera e bon riki imwaain ana bure te aonaaba are e moan riki iroun Atam - imwaain karikan te aomata. Aio bon te kakubanako teuana ae e kaota mwanangin te rongrongo ae raba nanona aio! A maeka anera i aon te aonaaba imwaain karikaiia aomata.

                E kaotaki n Itaia 14 ao Etekiera 28, bwa te Atua e katokaa te akeanera (archangel) Rutibeero, te kerubu (cherub), i aon ana kaintokanuea (throne) te aonaaba. E katokaaki iai bwa ena riki bwa te uea (ruler) i aon te aonaaba. E kaantaningaia te Atua bwa Rutibeero e na kabuta (administer) aron ana waaki ana tautaeka te Atua (government of God) i aon te aonaaba. Ao e bon tei ana tautaeka te Atua i aon te aonaaba nikarokoa te tai are a kaaitara (rebelled) iai anera aika riaon te Tua (sinning angels).

                Maanra tikuiia anera i aon te aonaaba imwaain karikaia aomata e bon aki taekinaki. E konaa tao mirion - ke bon birion ma birion - te ririki. Ti na manga taraa aei rimwii. Ma, anera aikai a tia ni bure (sinned). Te bure bon riaon ana tua te Atua (1 Ioane 3:4, KCB).            

                Ao ana Tua te Atua bon ngaia are e kateaki iai ana tautaeka te Atua. Ti ataia bwa katenimakoron (⅓) bootaia anera nikabaneia (Kaotioti 12:4, KCB) a riaontua (sinned) – a kaaitaraa ana tautaeka te Atua. Ao irian te bure ke te riaontua bon te rekenikai (penalties). Te rekenikai ibukiia anera aika bure bon tiaki te mate (death), are e katauaki ibukiia aomata. Taian anera bon tamnei (spirits) aika a karikaki bwa ana maiu n aki toki (immortals) ngaia a bon aki konaa ni mate (cannot die). A bon tia n anganaki anera (spirit beings) aikai te mwaaka bwa ana babairea man tararuaa te aonabaa (physical earth) bwa aia bwai (possession) ao neia ni maeka (abode). Ma, aia bure anera akai i aon te aonaaba (worldwide) e karika urubekebeken – “e tuai ni baireaki aona ma kanoana”, “ao e mena te ro i aoni marawa” - te aonaaba (Karikani Baai 1:2).

 

E Tautaeka Iaon Ana Karikibwai te Atua

                   Te Atua bon te Tia Karikibwai. Te Atua naba e bon tautaeka (rules) i aon ana karikibwai. E kateimatoaa (preserves) te bwai ae e karikia rinanon ana tautaeka. Teraa ae e karikia te Atua, e bon karikia bwa iai manenana (purpose) – e na kabonganaaki (used), e na karikirakeaki (developed), e na teimaan (preserved) ao e na tararuaaki (maintained).

                Ngke a kaaitaraa ana tautaeka te Atua anera, karikiraken ao katamaroan te aonaaba e toki. Kateimatoaan ao karikirakean rabatan te aonaaba (physical earth) e toki – are e a karika aon te aonaaba bwa e na urubekebeke!

                Man te tai are a maiuakinna te maiu ni bubure anera, ao Rutibeero e a riki bwa Tatan ao ana anera a riki bwa taimonio (demons).

                Te Atua bon te Tia Karikibwai, E Kateimatoai maiun bwaai, Te Uea Ngaia!

                Tatan bon te tia urubwai (destroyer)!

                Ti warekia n ana reta Iuta 6-7, KPB, ae kaangai, “Ao anera ake aki kawakin aroia n uea ake moan aroia, ma a kitana oin mwengaia, E tauia n taurekereke aika aki toki i ān te ro i m’ain te motiki-taeka n te bong are kakanato. N ai aroia kāin Totom ma Komora ma kāwa ake i rariki’a, ngke a kabatia te wene ni bure ni kakairi iroun te koraki arei, ao a nako ni karaoi aro aika kamaira, ao a riki ba te b’ai n reirei, ngkai a reke kai’a   n te ai ae aki toki”.

                Ti na okira Karikani Bai 1:1-2. N te kibu 1, ao e nanonaki (implies) ikai bwa te karikibwai (creation) e bon nangi tamaroa (perfect). Te Atua bon te tia karekea te maiu (author of life), te tikiraoi (beauty), te tamaroa (perfection). Tatan e karokoa te roo (darkness), te tarabuaka (ugliness), te aki rokoraoi (imperfection). Te kibu 1 e kaota te karikibwai ae tamaroa. Te kibu 2 ngkanne e kaota mwiin aia bure anera.

                “Ao e tuai ni baireaki aron (without form)  aonaaba ma kanoana (void) (Kiribati Catholic Bible). Taeka aika “without form” ao “void” a bon rairaki man te taetae n Ebera aika “tohu” ao “bohu”. Rairana riki tabeua: “rereua” (waste) ao “akea kanoana” (empty), ke “mangaongaon bwaai” (chaotic), “te mangaongao” (confusion) ao ”e kana mate” (state of decay). Ae nanona bwa te aonaaba are e karikaki n tamaroa ao n tikiraoi (kibu 1) e a manga riki n mangaongao, n rereua ao n akea kanoana (kibu 2) - ao e roo aona ao e rabunaki n te ran.

                Te aonaaba raa ae karikaki Atam nako aona? Are n te kibu 1 ke n te kibu 2?

                E kaotaki nakon Tawita bwa e kangaara n kaboua aon te aba te Atua: “Ko kamanangaa tamneim, ao a karikaki: ao ko kobooua aon te aba(“Thou sendest forth thy spirit, they are created: and thou renewest the face of the earth Ps 104:30, KJV, NAS, NIM, RSV), ke, ko “onika taraan aon te aba” (Taramo 104:30,KCB), ko “manga kamaiua aon aontano” (Taian Areru 104:30,KPB). E karikaki Atam nakon te aonaaba ae onikaki taraana (nakon are e tamaroa) ao are manga kamaiuaki aona.

               

Te Koaua Teuana ae Kakubanako

                    Teuana riki te koaua (truth) ae e nangi kakubanako (surprising), ae koreaki n te B’aibara, ma e aki ataaki ke ni kinaaki (unrecognized) irouiia aaro (religions), te tiainti (science) ao kuura n reirei aika rietata (higher education).

                Man te kibu 2 rikaaki n Karikani Baai 1 ao e bon aki kabwarabwaraaki moan karikan te aonaaba. Ma e kabwarabwaraaki ikai manga kabouan (renewing) aon te aonaaba, imwiin aia riaontua (sins) anera are a kamangaoa te aonaaba bwa e na taraa n “tuai ni baireaki arona ma kanoana.”

                Are e kabwarabwaraaki n te kibu 2 ao are imwiina, n te mwakoro are e atongaki bwa ana mwakoro (chapter) karikani bwaai, e bon korobukina, n aron ae taekinaki n te B’aibara, tao nakon (approximately) 7,000 te ririki n nako. Ma e karaoaki aei (kabouan aon te aba) tao mirion ke birion ma birion te ririki imwiin te moan kariki bwai (original creation) are e taekinaki n te kibu 1!

                E riki te aonaaba bwa te rereua ke e tuai n baereaki aona (waste – ‘tohu’) ao n akea kanoana (empty – ‘bohu’). Te Atua e bon aki karika te aonaaba bwa ena rereua ke tao e na akea kanoana, ke e na nimamate (decay). Te Atua, bon “tiaki te tia karika te mangaongao, (1 Korinto 14: 33, KCB). Te taeka n Ebera aio – tohu – ae nanona “rereua” ao “akea kanoana” e bon kobonganaaki (inspired) n ana boki Itaia 45:18, are rairana ikai bon “matebuaka” (in vain). E kaangai taekana n aia B’aibara Boretetanti, “Ba e kangai ana taeka Iehova ae karaoa karawa; bon te Atua Ngai; ae karika aonaba ma ni karaoia; E kamatoa, e aki matebuaka [tohu] karaoana i Rouna. E karaoia ba e na maekanaki.”

                Ti na reitia nako man banen te kibu 2 man Karikani Baai 1 (te aonaaba e a tia n riki n mangaongao, n rereua ao n akea kanoana): “Ba ai aroni marawa tarakina, ae e rabunaki n te ro; ao e kakamakuri tamnein te Atua i aon te ran. E taku te Atua; “Ke e riki te ota” Ao e riki te ota. E nora te ota te Atua ba e raoiroi, ao e karaurea te ota man te ro.”

Tatan bon te tia karekea (author of) te roo. Aia kaaitara anera e karika te roo (darkness). Te Atua te tia karekea (author of) te oota (light) ao te koaua (truth). Te oota e kaotaa ao ni kakorakoraa te tikiraoi (beauty), ao e kaota naba (exposes) te riaaboroo (evil). Te roo e karabai (hides) ni kau-uoua, te tikiraoi ao te riaaboroo.

                Nikiran kiibu man ana mwakoro 1 te B’aibara aio e bon kabwarabwaraa kabouan (renewing) aon te aonaaba (Taramo 104:30, KCB), ae karika aaba aika boou, taian kai (trees), buakonikai (shrubs), uee (flowers), utoute ma aron kaai nako (vegetation) – ao karikan te ika (fish) ao aron taian moa nako (fowls), maan n aroia nako (animal life), ao te kabanea bon te aomata (man).

 

Rutibeero ae Kakannato

                Mwaain ae ti na roko iroun te aomata, ao ti na okirikaaki n taraia bwa teraa ae riki imwaain karikan te aomata (prehistory).

                A kangaara ni bure anera n te moan tai? E kangaa aron moan teiraken te riaontua aio?

                Ti na uringnga bwa te Atua e kateimatoaa, e karikirakea ao e katamaroaa ana karikibwai rinanon ana tautaeka. Teraa ae e karikia e karikia bwa e na kabonganaaki. Te aonaaba aio e bon moan karikaki bwa ana bon maeka iai anera.

                Ngke a kamaekaaki anera – bon katenimakoroni mwaitiia (Kaotioti 12:4, KCB) – i aon te aonaaba ae e a tibwa karikaki, ae boou reirei, ae tikiraoi ao ae nangi tamaroa, ao e katokaa i aoiia, i aon kaintokanuean te aonaaba, bwa e na kaira ana tautaeka te Atua, te akeanera (archangel) – te kerube (cherub) ae nangi kakannato ae Rutibeero. Bon tii uoman riki anera aika a kakannato irarikin Rutibeero (Lucifer) bwa Mikaere (Michael) ao Kabiriera (Gabriel).

                N aron are e kaotaki n te B’aibara ao anera aikai, aika a tamnei rabataia, bon ana karikibwai te Atua aika moan te kabanea ni tamaroa. Rutibeero bon te anera ae nangi kororaoi karikana – e kororaoi tikiraoina, e raneanea taraana, te ataibwai irouna, te wanawana ao te maaka – e kororaoi n aron karikana iroun te Atua (Etekiera 28:15, KCB). Ma uringnga, bwa ti teuana te bwai ae e aki kona n karikia te Atua n te tai ae nangi waekoa (instantly) ke n takun nanona (fiat), bwa te anua ae nangi kororaoi (perfect righteous character). Ibukin aei ao te Atua e karikia iroun Rutibeero te mwaaka (power) n rinea nanona (choice) ao ni babaire (decision), bwa e na aki riki bwa te ‘aomata’ ae akea inaomatana ao akea aroarona (character). Ikai ao ti na kabwarabwaraa te koaua teuana ae e aki ataaki. Ana kariki bwai te Atua e kamanenaa te kawai (principle) ae uoua arona (duality). E konaa ni kabotauaki ma te aine ae kamwaa ana keike (cake). Ngke e kaotinakoa ana keike man te ai-ni-umuum (oven), ao e bon tuai ni tia, nikarokoa te tai are e katokaa te aiting (icing) i aon te keike. Ngke e karika te aonaaba ma taian buraneti (planets) nikabaneia te Atua ao e kabonganaaki naba ikai te kawai are uoua arona (duality).

                Bwaai ake a karikaki a bon nangi tamaroa n aroia ngke a moan karikaki n te tai anne. Ma bon tiaki te kariki bwai ae e a bane karaoana (finished), ke e a bon tia (completed). Ana kaataninga te Atua ibukia anera bwa ana karaoa are a konaa (own workmanship) nako aon te aonaaba. E kaantaningaia te Atua bwa ana mwakuria aon te aonaaba, bwa ana katamaroa riki (improve it), ana katikiraoia riki (embellish it) – ana “katokaa te aiting i aon te keike.”

                Te mwakuri uoua (duality) aei e bon kabonganaaki naba nakoiia anera ngke a moan karikaki. Te katei ke te anua ae moan te tamaroa ao n eti e bon aki konaa n karikaki man te taeka (fiat). Anera i bon i rouia a bon kaantaningaaki (required) bwa a na bon karekea (develop) te katei ao te anua ae moan te tamaroa ao n eti bwa e aongan kororaoi karikaia.

 

Rutibeero, Imwiina Tatan

                Ti na kataia n noora kabanean tamaroan karikaiia anera iroun te Atua. Uoua mwakoron te B’aibara aika tuangiira ibitakin Rutibeero nakon Tatan.

                Te moan, ti na nooria bwa teraa ae e kaotaki n Itaia 14. (Te mwakoro aei e taekina te tai ae i mwaaira [future], n te tai are e a tia iai te Atua ae Maiu n Aki Toki [Eternal God] n katoka [intervene] ana waaki nako te aonaaba aei. Te botanaomata n Iteraera – tiaki tii [not exclusively] kaain Iteraera ke kaain Iutaia [Judah] – a tia n anaaki bwa tooro aika taenikai [captive slaves], ao te Atua e na roko ni buokiia ao ni kaokiia nakon te moan [original] aba ni berita). “E na roko te bong are e na anganingkami iai te motirawa Iawe (Lord God), ngkami Iteraera, i muin te maraki ma te rawawata, ma te makuri korakora are kam toronaki iai. Ngkanne kam na ngareakina uean Babiron ni kangai: E a baka te uea ae e tiritiri, e a toki kanga ana kainikatonga! Anne e aki toki n kataereia (smote) botanaomata ma te iowawa . . . anne e tautaekania aba (nations) ma te uun, e na babanikiriniaki (persecuted), ao akea ae na katokia” (kiibu 3-6, KCB). E aki toki ni karawawataia ao ni bainikiriniia botanaomata nikarokoa e roko Iesu n otea ana oko te uea aio (Itaia 14: 5, KPB).

                Kiibu aikai a taekina te tai are i mwaaira (future). Ae nanona bwa e aki nanonaki ikai uean Babiron n kawai ae Nebukaneta.

                Te uea anne e taekinaki bon tiaki Nebukaneta. Bon taekinan te uea ae e na riki bwa te TIA TAUTAEKA (RULER) n te embwaea ae boou ae ana Embwaea Rom ae ‘Tabu’ (‘Holy’ Roman Empire) ae reitan te embwaea n Rom ni kawai – e na tei te embwaea ae boou aio i roun tautaeka aika ana aranaki bwa te ‘United States of Europe, ke, te Europran Union – tengaun (10) aaba (nations) aika ana tebenako man te “Common Market” are e a tia n tei rabatana n te tai aei (Kaotioti 17 KCB). Buritan e na bon aki kaaina te embwaea anne boou anne.(Mwaitin aaba n te EU ngkai e raka i aon 20, ma iai aika a na  butakinako n ai aron Buritan [Brexit], ao iai aika a na botaki n karika te tautaeka ae tii teuana – e na roko te tai are bon tii 10 nikiraia aika ana manga moan katea te embwaea n Rom aio.)

                Erube (Europe) ae ikotaki (united) aio e na ekaanako (conquer) te Auti ae Iteraera (House of Israel) – ngkana ko ataia bwa antai Iteraera ngkai, bwa bon tiaki Iutaia (Jews) aika a maeka n aban Iteraera n taai aikai.

                Te rongorongo aei bon kanoan taeka ni buraabeti (prophecies) ae ti na aki taekini moa ngkai.

                Ma te “uea mai Babiron” aio (Itaia 14:4) n aron ae taekinaki n te buraabeti e na ekakinako (defeated) i roun Kristo ae maiu n mwaakana ma mimitongina. Ti na reitia nako:

                “A bane ni motirawa ma n rau kain aonaba, ao a takarua ni kukurei. A kukurei naba kaai . . . ma tita akana i Rebanon, ngkai ko a taunaki ao akea riki temanna ae e na roko ni kabakai” (kiibu 7-8, KCB).

                (Ti na ti taekinna ikai bwa te kai [tree] ae te tita [cedar] bon te kai ae nangi kinaaki n rongrongon te B’aibara bwa kain te aba ae Rebanon ma ai bon tii teutana nikiraaia aika a maiu n taai aikai, aika kuneaki i taubukin te maunga. E kakaongoraa bwa aia taeka buraabeti ae koreaki 500 tabun te ririki imwaain Iesu [B.C] a taekinna bwa e na korakora kabakaan ke korean te kai aio).

                Kiibu aikai man Itaia 14 a bon taekina bakan te uea aio i roun Kristo ae mimitong. E taekinaki bwa te uea aio ena riki bwa angaatain Tatan n ana tautaeka n aba (political ruler) n te Embwaea n Rom ae boou, ao mataniwiin ana taanga ni buaka (military commander), ae e na mamanaaki i roun Tatan nakon taai ake imwaaira.

 

Ana Kaintokanuea Tatan i Aonaaba

            Te kauoua, ngkana ti roko n te kibu 12 ao ti nooria bwa uean Babiron aio bon Tatan – are te akeanera ngkoa ae Rutibeero.

                “Ko kanga ni baka mai karawa, ngkoe te itoi ni ngaina ao raneanean te karangaina? Ko kanga ni kabakaaki i aontano, ngkoe te tia tautaekania botanaomata?” (kibu 12).

                Nanon te taeka ae Rutibeero bon “Te itoi ni ngaina,” ke “Te Tia uota te ota,” n aron karikana ngke e moan karikaki i roun te Atua.

                Ma noora ana iango Rutibeero n te tai anne, “N na rierake nako karawa. N na karietata au kaintokanuea i etan ana itoi [anera] te Atua” (Itaia 14:13, KPB).

Ko na ataia, bwa iai ana kaintokanuea Rutibeero; bon te tia tautaeka (ruler) ngaia. Ana kaintokanuea e bon mena i aon te aonaaba, ma, e tangiria bwa e na waerake nako karawa. Ti na reitia: “N na tekateka i aon maunga ike a bobotaki iai atua n tokin tiani meang. N na toka i taberan nang, N na boraoi ma Teuare moan te Rietata” (kiibu 13-14). E nooraki ikai bwa akea riki ana iango Rutibeero ma tii te kan ekaanako te Atua man ana Kaintokanuea bwa e na riki ngaia bwa te Atua.

                E bon tangiria bwa e na onea muiin te Atua, man onea muina n te unibweeti!

                Ma n tokin te tai, “ko na kab’akaki nako moone (hell – Heb. Sheol), nakon tabon te kinono are i nano i nano” (kibu 15 – e manga kaineti te kibu aei ma te uea n aomata).

                Rutibeero bon ana kariki bwai te Atua ae bon bane arona (supreme masterpiece), ma e manga tanrikaaki ni kaaitaraa te Tia Karikia (Maker) – bwa e na anaa ni kabane te korakora (assume all powers) bwa e na tautaekana te unibweeti.

N aron ae koreaki (literally) ao te taeka n buraabeti aio e taekina te buaka i karawa ae e na karaoaki n taai ake i mwaaira (future).

                “Ngkanne e boo te buaka i karawa: e buakana te rakon teuare Mikaere n raonaki irouia ana anera. E buaka naba te rakon n raonaki naba irouia ana anera, ao e konaki, ao akea riki nneia i karawa. E tewenakoaki te rakon are te toa (great dragon), ae te naeta ni kawai, ae e aranaki ba te Riaboro (Devil) ao Tatan, ae te tia mamanaia kain aonaba ni bane. E tewenakoaki i aon te aba ma ana koraki n anera” (Kaotioti 12:7-9, Kiribati Catholic Bible, KCB). Ao taekana n Taniera 12:1-2, KCB, “N te tai arei ao e na teirake te mataniwi ae e kakanato ae Mikaere, ae te tia kawakina am botanaomata. E na roko te tai n rawawata, ae e tuai n noraki aekana mai maina. Ngkanne a na bane ni kamaiuaki kain am botanaomata aika a makoro araia n te Boki. A na maiti aika a na uti i buakoia akana wene inanon ruanimate, temangina nakon te maiu ae e aki toki, ao temangina nakon te kamamaeaki ma te kabuakakaki ae akea tokina.”

                Ana tautaeka Tatan bon TIAKI te tautaeka ae e kateitei i aon te tangira - ke te angaanga (giving), ke te mannannano (concern) ibukin katamaroan mauiia aomata, ma bon te tautaeka ae kateitei I AON TEMANNA N TII NGAIA (SELF CENTREDNESS), i aon te kamoamoa, te baitingako ao te ngenge, i aon te mataai, te bakantang, te nano ni kabootoa, te kairiribai, te iowawa ao te urubwai, i aon te roo ma te kaairua, ao tiaki te oota ma te koaua, i aon te taraabuaka ao tiaki te taraaraoi.

                E manga nooraki ikai ana mwakuri te Atua ae uoua mwakorona (duality). Itaia 14:12-14 e bon taekinna te buaka are i karawa are i mwaain karikan te moan aomata, Atam. Ao ngkai ti a tia n wareka Kaotioti 12:7 ao n Taniera 12:1 ao e taekinaki bwa Tatan, n banen ana tai are e anganaki bwa e na tautaeka i aon te aonaaba, e na manga kataia, te kauatai (second time), n taua ma te matoa (seize) ana kaintokanuea te Atua are i karawa. Itaia 14:12-14 e kaota te moan buaka i karawa, Kaotio 12:7 ao Taniera 12:1 a kaota te kauoua ni buaka imarenan Tatan ma te Atua!

 

Rutibeero – E karikaki

            Ti na noora moa rongorongon ana karikibwai te Atua aio (Rutibeero) n ana boki Etekiera mwakorona 28 (Ezekiel 28).

                Ma, ngkana ti taraa moa Etekiera 26 ao e taekinaki ikai rongorongon te kaawa teuana ae korakora ana karikirake (commercial city) ae Taea (Tyre). Bon te kaawa ibukin te okinibwai (commercial metropolis) n taai akekei, n ai aron te kaawa ae Babiron ae kautuun te borotiki (politics) n te aonaaba n taai akekei. Taea, n taai akekei, kanga aron kaawa n taai aikai aika New York, London, Tokyo, ke Paris. Taea ngkekei, e kakawaraki iroun kaibuken aonaaba (world shippers) ao taan okinibwai (merchants), ao e bon kamoamoaaki n tikiraoina (beauty)), kanga aron Paris n taai ngkai.

                Mwakoro 27 e reitia n taekina ma kabotau (comparison) man kiibu tabeua n Kaotioti 18, ae a taekinna rongorongon te riita (leader) temanna ae e na roko n boota (combine) te borotiki ma te aro (politico-religious) i aan ana kairiiri (kiibu 9-19).

Ngkana ti roko n Etekiera 28, ao te botoniango (theme) ikai e kairiira nakon te tai ae imwaaira (future), te tai naba are e taekinaki n Itaia 14. Etekiera 28 e taekinna rongorongon te natinuea (prince) mai Taea (Tyre), te tia tautaeka i aon te aba, ae katotongan uean Taea n taai akekei. E taku te Atua nakon te buraabeti ae Etekiera: “Te nati n aomata, ko na tuanga uean Taea [e bon nanonaki (referring) ikai te riita ae na roko ae e na bootii borotiki ao te aro i aana] ba e kangai au taeka, ngai te Uea ae Iawe (Lord God); E on nanom n te kamoamoa, ko taku ba te Atua ngkoe, ko tekateka n te kaintokanuea n ai aron te Atua i nukani marawa. Ma bon te aomata ngkoe, ao tiaki te Atua, ko matebuaka ni kabotauko ma te Atua. Ko taku ba ko wanawana riki nakon (Taniera) ao akea te bai ae e raba ae ko na aki ata nanona. Ko a riki ni kaubai i bukini wanawanam ma am rabakau, ao kaikoa iai te koora ma te tirewa . . . ao ko bati n kamoamoa iai. Ma ngaia e kangai au taeka, ngai te Uea ae Iawe (Lord God); Ngkai ko kaboraoiko ma te Atua ao N na kanakomaia ianena ba ana buakaniko, aika botanaomata aika a aki ako . . . a na kamateko n te aro ae e kamaraki, ao ruam ni mate boni marawa” (Etekiera 28:2-8, KCB). (Kabotaua aei ma 2 Tetaronike 2:3-4, KCB, ae rongorongon “te aomata ae buakaka . . . e na kairiribai ma bai ni kabane aika aranaki ba te Atua . . e na kaotia ba aongkoa te Atua ngaia.”)

 

Te Anera ae Bane Arona

                N aron ae kaotaki n Itaia 14, ao e a tabekakirake te aomata ae te iriko ma te raraa (human being) bwa te aomata ae kakannato ae rabatana te tamnei (spirit being). Ai tiaaki te natinuea mai Taea (prince of Tyre) – are bon te aomata – ma e a manga taekinaki te UEA mai Tyre (King of Tyre). Aei ngkanne bon taekan Rutibeero.

                E reitia te ibonga ae Etekiera ni kaangai: “E taetae Iawe nakoiu ni kangai: Te nati n aomata, ko na anenea te kuna ni baebaeti i bukin UEAN Taea. Ko na tuangnga ba e kangai au taeka, ngai te Uea ae Iawe (Lord God):Moaniban te raoiroi ngkoe ngkoa, e koro raoi wanawanam ma tamaroam” (Etekiera 28:11-12, KCB).

                Taiaoka wareka riki aei! “Moaniban te raoiroi ngkoe ngkoa, e koro raoi wanawanam ma tamaroam”. E bon aki kona n taekina aei te Atua nakon te aomata ae te iriko ma te raraa. Te anera aio e bon onrake n te wanawana (wisdom), te tamaroa (perfection) ao te tikiraoi (beauty). Bon ngaia te kabanea ni tamaroa mai buakon ana karikibwai te Atua, te kabanea n rietaata arona ae karikia te Atua ae te kabanea ni mwaaka. Te bwai ae kananokawaki bwa e a manga kaitaraa (rebelled against) te tia Karikia (his Maker)!

“Ko maeka i Eten n nnen arokan te Atua” (te kibu 13). E a bon tia n maeka i aon te aba teuaei. Ana kaintokanuea e bon mena ikai. “Ko katamaroaki n aekan nako atibu aika kakawaki . . . a katauraoaki baikanne ngke ko karikaki” (kibu 13). E karikaki (created) n te tamnei – e aki bungiaki n aomata. Bon te tamnei ngaia (spirit being) – tiaki te aomata ae te iriko ma te raraa. Te ataibwai ae korakora (great genius) ao te tarena n te anene ma te katangtang (music) a bon karikaki irouna. Ma, ngkai ae e a riki bwa te tia kaitaraa te Atua ao e a bai buakai (perverted) bwaai ni kabane n ana iango (thinking), ana mwakuri (actions) ao aroarona (being). Bon ngaia ae kariina aeka ni katangtang aika a kaberoro man tangibuaka, aika a aki karaua aron ao ana iango te aomata – aika a karika te kananokawaki ao te bwabwara n nano. Bon iangoa te tarena ae bane arona are e anganaki. E bon kabonganaa buaka!  

                A bane ni kabonganaaki buaka ana tarena – a bane ni riki ni mao (turned sour) – a kabonganaaki bwa bwaai ni kairiribai (hatred), bwaai n urubwai (destruction), ao bwaai ni kabwaranano (hopelessness)!

                Ma, ti na kaungaira. Ana konabwai (potential) te aomata, ngkana ti taua ma nanora (care enough) n kaitaraa (resist) ana kamwamane (wiles) Tatan ma ana riaboroo (evils) ma te babwarannano (discouragement) ao ti teimatoa n toua kawain te Atua, e bon konaa ni korakora ao n rietaata riki nakon are i roun Tatan, ngke e moan karikaki bwa Rutibeero.

                Ti na riki ngaira bwa kaain ana UTU te Atua!

Reitan taekan Rutibeero man ana boki Etekiera 28: “Ngkoe te keerube (cherub) ae ko kabiraki (anointed) ao ko rabunna (covereth); ao anne ae I kateiko (set you) nako iai” (moan te kibu 14). Bon au raitaeka man te B’aibara n I-Matang ae: “Thou art the anointed cherub that covereth: I have set thee so” (Ezekiel 28:14, KJV). N te B’aibara n Kiribati ae te KCB ao rairan te kibu aei e kangai: ”I katea te anera ae kakamaku ni kawakiniko . . .”, ao taekana n te B’aibara n Kiribati are te KPB: “N te bong are ko karikaki iai, ao I a kakiko i rarikia kerubim (cherubim) . .”  Man kiibu (man B’aibara ni Kiribati) akanne ieta ao ti nooria bwa akea taekan te anera ae tao e rabunna te bwai teuana. E ngae n anne ao ti na waaki nako. Te kibu anne ieta e bon uotira nakon te boki ae Te Otinako te mwakoro 25, nakon te tai are e angan Mote te Atua tamnein (pattern) te ati ni berita (ark of the covenant). Kabwarabwaraana e teirake man te kibu 10, ma n kiibu 18-20, ao e taekinaki rongorongoia uoman keerube (cherubs) aika a tei irarikin ao ni kauaiteran ana kaintokanuea te Atua i karawa – ana kaintokanuea ana tautaeka te Atua i aon te unibweeti (universe) nikabuta. Baia ni kiba (wings) keerube aika uoman aikai a bon rabunna (cover) ana kaintokanuea te Atua (throne of God). Te ati ni berita bon katotoongan te kaintokanuea are i karawa, ao i aon te ati ao iai tamneia uoman anera aika rabunna aon te ati ma baia ni kiba. Temanna mai buakoia bon . . .  Rutibeero.

 

E Kataneai n ana Etukuata te Unibweeti

            Rutibeero, ngkoa, e bon kateaki (stationed) n ana kaintokanuea (throne) te Atua. E bon kataneiaaki (trained) ao n reke rabakauna (experienced) n aron waakinakin (administrating) ana tautaeka te Atua. Ao te Atua e bon rinea te anera ae bane arona aio, bwa e na uea n ana tautaeka te Atua, i aoia anera, aika a maeka i aon te aonaaba (earth).

               Ti na reitia: “. . . ko maeka i aon ana maunga te Atua ae tabu, ko nakonako i buakon atibu aika a kanga ai (kibu14, KPB). Koron te raoiroi (perfect) arom mangke ko karikaki ni karokoa te tai ae ko riki ni buakaka (lawlessness) iai (kibu15, KCB).

                Bon iai te wanawana (knowledge), te oota (understanding) ao te ataibwai (wisdom) i rouna. E anganaki naba korakorana ni kakaea bukin bwaai (reasoning), ni iango (thinking), ni karaoi babaire (making decisions), ni karaoi ana rinerine (making his choice). Ao, ma rabakauna nikabane aikai – n iriaki ma raoiroia ao buakakaia – te karikibwai ngaiia ae nangi bane arona ae e karikaki iroun te Atua, e a manga rairaki ni kaaitaraa (rebelled) te Tia Karikia (hisMaker) – e kaaitaraa te kawai nakon reken te raoiroi. E riki n akea kubana (lawlessness).

 

Teraa ae Karikiia Anera bwa ana Bure?

             Teraa ae karikiia anera i aon te aonaaba bwa ana bure? Bon tiaki anera i aon te aonaaba aika a kaririia Rutibeero bwa ena kaaitara (traitor). Bon tiaki ngaiia, bwa e bon kuneaki te buakaka (iniquity) iroun Rutibeero. Tao maanra ae e reke te buakaka irouna? E bon aki ataaki. E aki kaota aei te Atua? E bon konaa n reke inanon teuana te ririki ke nakon mirion ma mirion te ririki.

                Ao ngke e a iangoia bwa e na ekaanako te Atua ao n riki bwa ngaia te tia tautaeka i aon te unibweeti nikabane, e bon aki kaotaki bwa maanra te tai are e mamanaia iai nikiraia anera bwa ana rairaki (turn traitor) mai iroun te Atua ao n iira are irouna.

                E bon kabonganaa te aro (method) are e bon kabonganaa naba n taai aikai ni mamanaiia aomata nakon te aki boutoko (disloyalty), te kaaitara (rebellion), ao te nano teuana ibukin kabakaan ana tautaeka te Atua. E rimoa n raira nanon temanna ke uoman nakon te mataai (envy), te bakantang (jealousy) ao te kairiribai (resentment) ibukin te bure ae aki koaua (imagined injustice) – ao imwiina e kairiia nakon te aki botoko (disloyalty). Ao e kabonganaiia ana moan aomata, kanga aron te aboro ae buakaka (rotten apple) inanon te baoki (crate), bwa ana manga kauniia (stir up) raoia n anera ake tabeman nakon te kairiribai (resentment), nano n kananoanga (self-pity), nano n aki kan boutoko (disloyalty) ao ni kaitaraa raoiia n anera ake a kaan nakoiia. N ai aron te āboro ae buakaka ae e a manga kabuakakai nikabane āboro inanon te baoki, ao ai aron naba ana mwakuri Tatan aio.

Tao, n ana tautaeka te Atua (Ekaretia) i aon te aonaaba ngkai, ngkana a aki karenakoaki aaboro aika buakaka n te tai ae waekoa, ao ana bon kabuakakaa nikabanea te tautaeka. Ma, ngkana a karenakoaki ao ana aki konaa ni kabuakakaa riki aaboro inanon te baoki.

                Ma karaua n iangoia bwa tao maanra (how long) te tai are e na konaa Rutibeero ni ibita aia iango (kabuakakaa aaboro) mirion ma mirion raona n anera aika tabu (holy angels) nakon te kairiribai (resentment), nano n kananoanga (self-pity), nano n aki kan boutoko (disloyalty) ao n tokina te  kaaitara (rebellion). Tao e karaoaki aei inanon bubua, ke ngaa, ke mirion ma mirion te ririki. E bon riki aei imwaain (before) karikan te moan (first) aomata.

                E bane n riki aei imwiin (after) moan (original) karikan (creation) te aonaaba, are e taekinaki n Karikani Baai 1:1. Kibuna ae 2 e bon karakinna aron (condition) te aonaaba, ke teina, ae reke (resulting) man mwiin aia bure anera (sin of the angels). Bwaai ake a taekinaki n te kibu 2, a bon konaa n riki mirion ma mirion te ririki imwiin te kibu 1 - moan karikan te aonaaba.

                Te aonaaba e bon karikaki mirion ma mirion te ririki imwaain Atam. Ma tina reitianako ma taekan Etekiera 28: “Ngke ko tabe n am iokinibai ao ko a riki iai ni iowawa, ma ni bure, ao I tewenakoko mai aon ana maunga te Atua, ao e kanakoko te anera mai buakon atibu aika raneanea. Ko riki ni kamoamoa ao e bua iai wanawanam, ibukin tamaroam ma kakanatom; I kabakako i aontano ba ko aonga n noraki irouia uea “ (kiibu 16,17, KCB).  N kiibu aikai ao e taekinaki taekan te aomata temanna ae te tia tautaeka (ruler) ae e na roko ae e na tautaekana te waaki n te aro (religion) ao te borotiki (politics) – ae katotongan uean Taia (Tyre).

                Mai mwaaina riki ao e taekinaki bwa e kangaara n urubekebeke, ni mangaongao, ao n rabunaki aon te aonaaba n te roo, are imwiin ana bure Rutibeero (te riaboroo ngkai) ma raona n anera aika bure (taimonio ngkai), ao inanon onoua te bong (six days) e manga onika taraan (renewed) aon te aba te Atua (Karikani Baai 1:2-25, Taramo 104:30, KCB).

 

E Aera e Karikaki te AOMATA?

            E aera te Atua e karika te aomata nako aon te aonaaba (noora Karikani B’ai 1:26, KPB)? Ti na taraa aei n aron ana taratara te Atua. E anganiira te iango n aomata (human minds), ae katotongan ana iango te Atua (mind of God), ma e uarereke ana konabwai (inferior) ao iai tiana (limited). E karikiira n katotongana, n aron aekana (form and shape), ma ti rabatanaki n te tano (matter) ao tiaki te tamnei (spirit). Ma e taku te Atua, “Kam na nanona te nano (iango) aei, ae e mena naba i nanoni Iesu” (I-Biribi 2:5, KPB). Ti bon konaa naba, ma tiaki raoi (to some degree), n iango n aron ana iango te Atua. Tao e kangaara aron ana taratara te Atua n te tai arei, ngke e teirakea kabouan (started renewing) aon te aba?

E a bon tia n karika te aonaaba ae te kabanea ni tikiraoi, ao ni tamaroa. E karekea kaaina bwa anera – tao mirion ma mirion mwaitiia. E kateia i aoiia, bwa aia uea, i aon kaintonuean te aonaaba, te akeanera (archangel) – te kerabu (cherub) Rutibeero. Rutibeero bon te kariki bwai ae te kabanea ni tamaroa ibuakoiia raona n anera. Te kabanea ni tamaroa tikiraoina (beauty), korakorana (power), ana iango (mind), ana ataibwai (knowledge), wanawanana (intellect), rabakauna (wisdom), are e konaa te Atua ni karikia n baina nakon temanna.

                E ngae n anne ao Rutibeero, ae ataibwai, ae reireinaki ao n reke rabakauna man ana kaintokanuea te Atua i karawa ao n ana tauataeka te Atua i aon te unibweeti, e manga ribaa (reject) te tautaeka anne, ao e kabuakakaa (corrupted) arona, e kaaki tabena ni kairiiri ao e bon kaaitaraa naba ana kairiiri. E kairiia ana anera nakon te kawai teuana ae nakon te bure ni kakaaitara (sin of rebellion).

                Ao manga iangoa aei. E ataaki bwa e karikaki kanoan te unibweeti n te tai are e karikaki iai te aonaaba. Ao bon akea taekana ke kakoauaana n ana TAEKA ni kaotioti te Atua, ke irouiia tiaintiti, bwa a kakaai (inhabited) taian buraaneti inanon te unibweeti irouia bwaai aika maiu (aliens) n aroia nako. Ma te Atua e aki karaobwai n akea manenaia ke n aki akaaka. Bon iai bukin karaoan bwaai irouna.

N taai aikai ao e nooraki bwa buraneti nikabane n te unibweeti aika a nooraki irouiia taan katarataraa karawa (astrologists) a bon bane ni urubekebeke ao n akea kanoaia (waste and empty) – a mmka (decayed) – n ai aron te aonaaba ae kabwarabwaraaki n Karikani Baai 1:2, KCB. Ma te Atua e bon aki karikiia buraneti aikai n aroia ni mate – n aron ara namakaina (moon). Te mmka (decay) bon tiaki te bwai ae karikaki (not an original created condition) – ma e kaota aron taraan ke tein te bwai (condition) ae e a tia ni karikaki, ngkai e a moanna ni mate (resulting from a process of deterioration).

                Ngke a bon karaoa tabeia anera ake a tia ni baka, n kateimatoaa tein te aonaaba ngke e moan karikaki, n katamaroaa riki, kakoroa raoi ana kaantaninga te Atua, ao n ongeaaba nakon ana babaire ana tautaeka, ao tao ana anganaki te mwioko are e nangi kakawaki ibukin tararuaan te unibweeti ni kabane. Ngke a riki bwa taan kaaitara ao a karika te urubwai ae nangi korakora nakon buraneti nikabane i nanon te unibweeti, are a bon tia n anganaki bwa ana tararuai.

 

E Na Riki Te Aonaaba Bwa Ana Etukoata Te Unibweeti

            E kabwarabwaraaki raoi aei n mwakoron te kaongoraa aio ae mwakoro 7: ‘Kamiimii ibukin Abanuean te Atua?’, bwa bon ana kaantaninga te Atua bwa e na karika te aonaaba aio bwa ana etukoata te unibweeti.

                Uringnga, te aonaaba aio e bon moan karikaki bwa kainkatikuiia ⅓ mai buakoiia anera nikabaneia. Anera, ngke a noora moan karikan te aonaaba, a nooria bwa e nangi tikiraoi ao ni tamaroa are a bane n anene ma te KIMWAREIREI (Iobi 38:4-7, KCB). Te aonaaba e na bon karekea tabeia teuana ae nangi kakawaki (glorious opportunity). A na mwakuriia (work it), karikirake (produce) mai iai, ao n kateimatoaa (preserve it) ao ni karaka tikiraoina (increase its beauty).

                E riai ni mataata bwa ana karikai bwai te Atua nikabane a bane ni tamaroa, ma iai itera tabeua aika konaa ni katikiraoaki riki. E bon katikua te itera aio te Atua nakoiia taan maeka. E kaantaningaia anera

ngkoa, ma, ngkai, AOMATA, bwa ana kabonganaa aia tarena n karaoi bwai (creativeness) – bwa ana katiaa iteran te kariki bwai aio - ao ana kauataoa te kabanea n itera (final phase) n katikiraoi (beautifying) aika iai manenaia (utilitarian) bwa e na riki bwa te KARIKIBWAI AE BANE ARONA!             

                Tao e kaotaki nakoiia anera ke e aki, ma aei bon KATAAKIIA (TRIAL) ao TUOAIA (TEST). Aio bon te tai are ana kaotiia anera bwa a ongeaaba nakon ana TAUTAETA te Atua bwa aongan anganaki te mwiokaki bwa ana katiaa naba aron katamaroan birion ma birion buraneti (planets) inanon te unibweeti. Are e taekinaki n ana Taeka te Atua bwa te Atua e karika kanoan te unibweeti (physical universe) n te tai naba are e karika te aonaaba.

Te ka-12 n taeka n te Kiribati Catholic Bible e bon riai n rairaki nakon “taian karawa” (plural) ao tiaki ‘karawa’, ae tingkura, n aron ngke e moan koreia Mote. Te taeka aio e bon botii kanoan te unibweeti ma te ‘karawa’ are ti nooria mai aon te aba.

                Radioactive elements ao the law of radioactivity a bon kaotia (prove) bwa bon iai te tai (time) are bon akea te BWAI teuana ae maiu (when MATTER did not exist). Te Atua bon te tamnei (spirit). Te Atua e rabatanaki (composed) n te tamnei (spirit). Bon iai te Atua imwaain BWAAI NI KABANE – te TIA KARIKA (CREATOR) BWAAI NIKABANE. A karikaki anera imwaain te aonaaba. Teraa ae e kaotia ikai te Atua bwa bon akea te bwai (matter) ae riki (existed) imwaain moan karikan (original creation) te aonaaba – bwa a bane n karikaki kanoan te unibweeti (physical unibweeti) n te tai are e moan karikaki iai te aonaaba.

 

Mwiokaia Anera Iroun Te Atua

        E mwiokoiia ngkoa anera te Atua bwa ana tararuaa te unibweeti ma kanoana ni kabane – a na katamaroaa ao ni kateimatoaa tikiraoin birion ma birion buraneti (planets) aika a katomimiia itoi (stars) aika nangi mwaiti, ake bon TAAI (SUNS). Taai (The sun) are n ara tiora tititem (solar system) e bon tau buburana (average size). Iai aika ti noori bwa itoi, ma ngaia tiaki bwa ngaia bon taai aika iraua te tai buburaia nakon ara taai. Buburan ara tiora tititem bon tii teuana mai buakon mirion ma mirion riki tiora tititem aika a karika ara karaekitii ae Aiabu (Milky Way). Ao bon iai tiora tititem aika a nangi totoa riki nakon ara tiora tititem. E bon nangi totota ara karaekitii ae Aiabu, bwa ngkana ko mananga mai tabona teuana nakon tabona are e kaaitarako ao ko na ba ni kabanea iraua te mirion te ririki n kaea tabona anne. E kamiimii ma e koaua! E a toki minon am kaataninga? Ao manga noora aei: Tiaki tii Aiabu te karaekitii n te unibweeti, bwa, a taku tiantiti, bwa mirion ma mirion riki karaekitii itinakun ara karaekitii ae Aiabu, ao, n aia katautau taan rabakau aikai, a taku bwa iai riki mirion ma mirion karaekitii aika a tuai ni kuneaki. Buburan moa te unibweeti are e a tia n katarataraaki irouiia ara tiaintiti e na kabanea iraua te birion te ririki, n baom ae birina 10,000,000,000,000,000,000km (10 trillion) n teuana te ririki (1 light year), mai tabona teuana nako tabona! E kamiimii ana karikibwai te Atua? Eng, ana kariki bwai te Atua e bon aki konaa ni kabwaranakoaki. AI KORAKORARA TE ATUA AE MAIU!

                E bon kaantaningaiia anera te Atua bwa e na reke tabeia ae kakawaki ibukin tararuaan te unibweeti ae akea tokina.

                Ma, tao e bon aki kaota tabeia aei nakoiia anera te Atua bwa 1/3 mai buakoiia anera ni kabaneia a bon teirake bwa ana taua te unibweeti ma te matoa mai iroun te Atua, n akea te konabwai (without qualifying).

                Ibukin ana kaantaninga te Atua aio ao e katea ana TAUTAEKA i aon te aonaaba i aoia anera. Kabutan ana TAUTAEKA te Atua i aon te aonaaba e bon mwiokoaki iai te akeanera – te kerube ae Rutibeero.

                Bon uringnga bwa anera aika tabu, ao Rutibeero, a bon karikaki irouiia te konabwai n iango, n kakaenako bukin bwaai, n kariki anua, ao n rinerine ao n karaoi babaire.

                N aron are e a tia ni kabwarabwaraaki, te Atua e karika Rutibeero ma bwaai nikabane are e na kainanoia. A bane irouna te wanawana (wisdom), te tikiraoi (beauty), ao te tamaroa (perfection). E nangi kororaoi n aron kateina man ngke e karikaki NIKAROKOA e a nooraki te buaakaka inanona (Etekiera 28:15, KPB).

                E bon reiakinaki raoi ao e nangi mwaatai n aron kabutan ana TAUTAEKA TE ATUA ngke e mena n Kaintokanuean te UNIBWEETI. Bon ngaia temanna man buakoia kerube ake uoman aika a rabunna ana kaintokanuea te Atua n baia ni kiba (Etekiera 28:14; Te Otinako 25:20, KCB).

 

E Kangaara n Rin te Bure

        E karikaki Rutibeero bwa te kabanea ni tikiraoi – e nangi tamaroa taraakinna, ma e kariaia bwa e na taumatoaia te kamoamoa (vanity). Ao imwiina e rairaki nakon iango aika a kakairua (erroneous reasoning). Ana tua te Atua – aan (basis) ana tautaeka te Atua – bon kawain te TANGIRA – tangiran nakoraoin ao mwengaraoiia aomata, tangiran te Atua n te ongotaeka (obedience), te nanorinano (humility) ao te nebo (worship) – kawain te angngaanga (giving), te tibatiba (sharing), te ibuobooki (helping), te rereitaki (cooperating). E taku bwa e tamaroa riki te kabotoa (competition) nakon te rereitaki (cooperation). E na riki bwa te anga (incentive) n katamaroa (to excel), n kakorakora (try harder), n kakatia (accomplish). E na kakukurei riki ngkana ko bon TORO IROUM (SERVING SELF) ao e na raka riki raun nanom.

                E kaaitaraa ana tua te Atua are te TANGIRA. E a bakantang (jealous) iroun te Atua, e mataai (envious), ao e maraki nanona (resentment) iroun te Atua. E kariaia te nano n mataai ae korakora (lust) ao te ngenge (greed) bwa ana rin inanona. Aei are e karika te nano n iowawa (violence)!  E bon karikia bwa te tia kaaitaraa (adversary) ao aian (enemy) te Tia Karikia (his Maker). Anne bon nanona (his choice), tiaki nanon te Atua – ma e kariaiakaki (allowed) iroun te Atua!

                E ibita ARAN aiana te Atua nakon are e a riki bwa ngaia (what he became) ngkai – Tatan te Riaboroo (Satan the Sevil) – nanon te taeka ae Tatan (Satan) bon te tia kaaitara (adversary), te tia kabotoa (competitor), aiam (enemy).

                Ngke e riki aio ao Tatan e a kabanea korakorana nakon karaoan te BUAKAKA (EVIL). E reke ribaakin tiaki tii te Atua, ma ana Tuan aba. E kabonganaa rabakauna ni kamamane (subtile wiles) n mamanaia (deceive) anera ake a mena i aana nakon te aki onimaki (disloyal), te kaaitara (rebellion) ao n kataia n ekaa nako (revolt) te Tia Karikibwai (Creator) ao n tokina te BUAKA (WAR) n kamatoa (aggression) ao n iowawa (violence) bwa ana kataia n ekaa nako (depose) te Atua ao n taumatoaa (seize) kaintokanuean te UNIBWEETI.

Ngke e bon teimatoa Rutibeero n onimaki (remain loyal) ao n kabuta (administer) ana TAUTAEKA TE ATUA, ao te aonaaba e na onrake n te RAU (PEACE) ae kakatika (wonderful) ae bane tamaroana (perfect). A kukurei anera ao a kimwareirei! Ana tua ana tauataeka te Atua bon KAWAIN TE MAIU ae KARIKA (CAUSES) ao e kaotinakoa (produces) te rau (peace), te kukurei (happiness), te rikirake (prosperity) ao te mwengaraoi (well-being). Te Bure (Sin) bon kawain te maiu ae karika te BUAKAKA (EVILS) nikabaneiia.

Rekenikaiia (penalty) anera ibukin aia bure bon tiaki te mate (not death) – bwa a tia n karikaki iroun te Atua bwa tamnei aika ana maiu n aki tootoki (immortal spirits beings) aika aki konaa ni mate (cannot die). Are e anganiia te Atua bon te AONAABA AIO bwa kainkatikuiia (abode) ao te anga (opportunity) bwa ana konaa (qualify) n karekea bwa aia bwai (possess) ao ni katamaroaa te UNIBWEETI!

Rekenikaia (a bon tataningaa ngkai motikantaekaia n te tai aei) bon kakeaan aia konaa (disqualification) – kakeaan te anga n tararuaa te unibweeti, kabonganaa buaka te iango (perversion of mind), ao te urubwai nakon te aba (worldwide destruction) ae akea n ai arona, are a karikia nakon aon te aonaaba aio.

Man reken aei ao te aonaaba e riki n arona are e taekinaka teutana n Karikani Bwaai 1:2. E karikaki Rutibeero bwa te tia uota te OOTA. Ngkai e a riki bwa te tia karika te ROO, te kaairua (error), te mangaongao (confusion) ao te buakaka (evil).

Ngai bon anera aika bure (II Betero 2:4-6; Iuta 6:7; Itaia 14:12-15; Etekiera 28: 12-17) aika a karika urubekebeken te aonaaba (Karikani B’ai 1:2).

                Tao teraa ana taratara te Atua ngke e noora miin te kangaanga ae korakora are e karikia Tatan ma ana anera aika bure?

                E karikaki Rutibeero bwa te kabanea n tamaroa tikiraoina (beauty), ana iango (mentality), ana ataibwai (knowledge), rabakauna (intellect) ao wanawanana (wisdom) n aron are e konaa te Atua n karaoia, n iriaki ma te baua (power) n iango, n kakaea bukin bwaai (reason) n rinerine (make choices) ao ni karaoi babaire (make decisions) i bon irouna. E ataia te Atua bwa akea riki ibuakon ana karikibwai ae e roko tamaroana n aron Rutibeero.

 

Rikiia Taimonio

        E ngae ngke e reiakinaki ao ni kataneaiakaki n ana kaintokanuea ana TAUTAEKA TE ATUA i aon te unibweeti, ao Rutibeero e bon kaburei bukin bwaai (wrong reasoning) ao e a karaoa ana babaire ae nangi bure. E mamanaiia anera ake a mena i aana nikarokoa e ibita aia iango nakon te kaaitara naba. Tao e karaoa aei n te maan ae iraua te mirion te ririki. N aron ae e ataaki, e na baa n mamana temanna imiin temanna moa. E na karekea irouiia te iango bwa ana namakinna te aki rau n nano, bwa e bure te Atua nakoiia, ao n karinna inanoiia te nano-maraki (bitterness) ao te uun (resentment).

                Ngke e kariaia Rutibeero iango ni kamoamoa (vanity), n bakantang (jealousy), n mataaiakinan ana bwai temanna (envy), te mataairoro (lust) ao te ngenge (greed), ao imwiina te uun (resentment) ao ai te kaaitara (rebellion), bwa ana rin ao ni maeka inanona, ao IAI TE BWAI AE E RIKI NAKON ANA IANGO! E riki ana iango bwa e na kararoaa man te eti ao te raoiroi (perverted), e na ibiti koaua (distorted), e na kaburei nanon bwaai (twisted)! E riki n buretata (warped) ana iango. E bon anganiia te Atua inaomataia anera i aon aia iango. A aikoa konaa n manga kaeta aia iango nakon ae e eti – a aikoa konaa n manga iango raoi, n iangoa te koaua, n iango nakon te eti.

                Tao kam a tia n noori anuaia taimonio rinanoiia aomata aika a ‘niniaki’ (possessed). A bon konaa n kanakoaki mai roun te aomata rinanon aran Iesu Kristo ao korakoran te Tamnei ae Tabu, n aron ae tataekinaki n te B’aibara. Tabemwangia taimonio a bon nanobaba (silly), kanga aroiia ataei aika a kamonaaki. Tabemwaangia a bon nangi bwaati n mamanaia aomata (crafty), a nangi waekoa aia iango (sharp), taan iango (shrewed), taan kamamane (subtile). Tabemwaangia a bon tatauraoi nakon te uun ke te buaka (belligerent), akea aia katei (rude), a kabuingongo ma iai te nanobuako irouiia (sullen) ao aika a unuun n taai nako (ill-humored). Ma ngaiia nikabaneiia a bon bane ni kararoaia man te eti ao te raoiroi (perverted), taan ibiti koaua (distorted), taan kaburei nanon bwaai (twisted).

                Tao e na iai miin ana mwakuri Tatan ma ana taimonio ae a rootaki iai aomata ma tautaeka naba n boong aikai? Tao te tamnei ae buakaka (evil spirit) e bon roota maium? Noora kaekaan titiraki aikai n te rongorongon ae “Antai ao Teraa te Aomata”.

                Ngke e noora te kangaanga ae korakora aei te Atua, ao tao e a ataia bwa ngkai e a bon tia n kaaitaraaki iroun ana karikibwai are the jkabane ni tamaroa, ao tao bon tii ngaia n Atua ae e na aki konaa ao n aki karaoa te bure.

                Ao te Atua bon atuun ana UTU te Atua ae mimitong (divine God family), ke Abanueana (Kingdom)!

                Taraa Ioane 1:1-5. Te Taeka ae manga karikaki bwa te “iriko” (kibu 14) e a kaman iai (always existed), ngaia ma te Tama. Te Atua te Tama e karika bwaai nikabaneiia – te unibweeti ma kanoana – irouna are e manga riki bwa Iesu Kristo (Ebeto 3:9; Korote 1:16-17, KCB).

            N tikuna i aon te aba ao Iesu e bon tataro nakon te Atua, Tamana are i karawa. Te Tama e atonga Iesu bwa “Natiu ae tatangiraki ngkoe, e bane nanou iroum” (Ioane 3:22, KCB). E maeka Iesu i aon te aonaaba n aron te aomata, e kaririaki n arora ngaira aomata, ma bon akea burena.

                Te kauaa (4th) n taeka n taian B’aibara n I-Matang bon te taeka ae “God” – te Atua (Gen1:1). Koreana n te taetae n Ebera are e moan koreaki iai ‘Karikani Baai’ bon Elohim, te nauna ae bururare, n aron taeka n aron te utu (family), ekaretia (church), kurubu (group). Te utu ae mimitong bon te Atua. Bon tii temanna te Atua – te utu teuana, ae raka i aon temanna kaaina.

                E nooria te Atua bwa akea riki, ma tii kaain ana utu te Atua, aika ana konaa ni onimakinaki bwa ana aki karaoa te bure – n aron te Atua – ae aki konaa ni bure. Ibukin kakoroan ana kaantaninga ibukin te unibweeti, ao e nooria te Atua bwa akea riki ma tii ngaia (te utu n Atua) ae e konaa ni onimakinaki bwa ana kakoroa bukin karikan te unibweeti.

 

E Aera A Oneaki Muiia Anera Irouiia Aomata?

        Te Atua ngkanne e a kaantaningaia bwa e na kamwaita aekana (reproduce himself) rinanoia aomata, aika a karikaki n katotongaia ao aekaia, ma a karikaki moa man te iriko ma te raraa, are ana konaa ni mate (die) ngkana a aki raira nanoiia man kakaraoan te bure (sin unrepented of) – ma bon iai ana konaa (possibility) ni mangabungiaki (born again) ao n natinaki (begotten) iroun te Atua te Tama. E nooria te Atua bwa e konaa n karaoaki aio rinanon Kristo, ae e anga maiuna ibukin kakoroan bukin te kaantaninga aio.

                AO ANNE BUKINA NGKAI E KATIKUIIA AOMATA I AON TE AONAABA TE ATUA!

                Teuana riki te bwai ae e na taekinaki imwaain kainakin te mwakoro aio (ending this chapter). Te bwai are e nangi kakawaki are e a kaman baireia te Atua man te moan bwa e na kariki bwai (create), ao e na kamwaita aekana (reproduce himself), ao are te Atua e na boni tautaeka i aoia ana karikibwai nikabaneia. Ao e a bon tia naba n rinea te aonaaba aio bwa e na riki bwa ana etukuata (H.Q.) te unibweeti, ao kainkatikun ana kaintokanuea te Atua. (Noora 1 Korinto 15:24.) Ma Tatan e a bon tia n ekaanako ana tautaeka te Atua i aon te aonaaba. Ma ngkai ao te Atua e a kaantaningaia bwa e nangi kaota (restore) ana tautaeka rinanon te aomata, ae karikaki n aekan te Atua are e na manga riki bwa kaain ana utu te Atua. Ti riai n ongo n ana taeka Bauro are ti na aki kakeaa (ignorant) Tatan, ma ana Taimonio, ao are ti na aki konaaki n ana kariirii (2 Korinto 2:11, KCB). Tabera are e moan te kakawaki e na kamatataaki n taian mwakoro ake imwiin aei.

Te Rongorongo Ae Raoiroi

            Te rongorongo ae raoiroi bon ana kaantaninga te Atua ibukiia aomata ao are ⅔ nikiraia anera aika tiku n tabu (holy) ao n raoiroi (righteous) ao a mwaiti riki nakoiia taimonio ae a bon tiku bwa tabonibain te Atua bwa taan buokiia ao ni karikirakea te anua ae raoiroi irouiia aomata aika ana riki bwa natin ao taan bwaibwai (heirs) iroun te Atua ae te Kabanea ni Maaka ao n riki bwai kaain te utu ae nangi korakora ae ana utu te Atua.

E a toki moa ikai kanoan te mwakoro aio.