3. ANTAI ao TERAA te Aomata?

E rairaki te kabarabara aio man ana mwakoro teuana te boki ae 'Mystery of the Ages' ae e koreaki i roun H.W. Armstrong, 1985. Iai tabeua kamataata n aron katootoo aika kaineti ma maiura i Kiribati ao references man booki ao Báibara n Kiribati are kam na boni kinai - aikanne bon au karinrin iaan te iango are ena matataa riki nakoiia taan wareware n Kiribati. Ao bon akea n au kaantaninga ba Nna ibita nanon taiani kabarabara nte boki aio. Ko kan warekia nte taetae n I-Matang, n aron are e koreia HWArmstrong, nakon te link aio: 

https://www.hwalibrary.com/cgi-bin/get/hwa.cgi?action=getbook&InfoID=1325952522&SearchWhat=KeyWord&SearchFor=mystery%20of%20the%20ages&NoShow=&page=&return=search 

Bon antai ngaira are e na tabeakiniira te Atua?

Bon te kamiimii bwa kuura n reirei a anga rabakau i aon tein rabatara (human physiology), bwain rabatara (anatomy), rikira (anthropology) ao aroarora (psychology). A kamaenakoa rabatara ao a karaoa aia kakae i aon makorona teuana ma teuana. A kaurea nako ara kaburoro (brain) ao a katarataraa nanona, ma e bon aki reke irouia te tabo are e mena iai ara iango (mind). A aki ataia bwa ti kangaara n iango ngaira aomata. Ibukin aei are a bon aki ataia bwa TERAA ke BUKIN TERAA te Aomata!

                Tao ngaira aomata (Man) bon te karinan ni man ae te moan rietaata (highest animal species) riki nakoia raora ni man aei ti riki mai irouia, ae akea wanawanaia, aia konabwai, ma ti riki man te koaua are mai irouiia maan (evolution)?

E aera ngkai aomata iai irouiia te iango (thinking) ao te iango ibukin kakaean bukin bwaai (reasoning) ao iai naba irouia rabakau tabeua are e nangi kangaanga n reke irouiia maan? Tao te man ae e aki mamate? Tao bon te iriko ma te raraa ngaia ma te rabata (soul) ae aki mamate inanona? Bon teraa raoi Te aomata?

Ao IBUKIN TERAA?

E aera ngkai iai aomata i aon te aba? Tao tia bon riki naba? Ke, tao iai te KAINIBAERE (DESIGN) ao BUKINA (PURPOSE)?

Reirei aika rietaata (advanced education) n te ka-21 n tienture aio a bon butimaea ao ni kakoauaa te koaua are ngaira aomata ti bon riki mai irouiia maan (evolutionary theory). A bon aki kan karioa naba teutana te iango are tao iai bukin karikan bwaai iroun te tia Karikibwai (Creator) ae moan te raababa ana iango, ae kororaoi wanawanana ao akea tokin korakorana. Reirei aika rietata a bon konaa ni kamoaa tamaroan aia karaobwai (technology) ma n te tai naba anne a bon aki konaa n kaaitarai aia kangaanga nako aomata (social evils) ae nangi korakora rikirakena n boong aikai. A aki konaa n kaeka bwa e aera ngkai iai te aomata. Reirei aika rietaata aikai a bon aki kan butimaea naba teutana taian koaua man te B’aibara aika a kabwarabwaraa rikin te aomata nako aon te aba ao bukin teraana ngkai arona aei ara aonaaba aio ngkai.

Te Reirei (education) n taai aikai bon te tuubu (soup) ae renganaki n te borotiki (politics) ao tararuaan te kaubwai (economics) are kanoan ana iango (theory) ma ana reirei Karl Marx, ao te aroaro (moral) ao te katei (social patterns) a reke man ana reirei Sigmund Freud. Ma a bon tuku Reirei aika rietaata n aki ataia bwa ANTAI ao TERAA te aomata.

                A bon aki kan ataia! Ngkana e tabekaki te titiraki bwa TERAA ao BUKIN TERAA te aomata, ao taan rabakau – taan tiokobiana te RABAKAU – a keerikaaki, ke, ana teirake n uun. Te titiraki i aon TERAA ao BUKIN TERAA te Aomata, a kariaia taan rabakau bwa ana aki ataia.

                Te Reirei (Education) e kainabaabu n aki karongoaa. Te Tiainti (Science) e aki ataia. Te Aro (Religion) e aki tataekinna, bwa e aki ataia naba.

                Eng, e kamiimii – ma e KOAUA!

 

E Rin te Atua

E aera ngkai ti bon rawa n kan ataia? Bwa bukina bwa iai rekereken te titiraki aei ma te Atua. Tatan e bon kakaaitaraa te Atua. Tatan e tekateka i aon te kaintokanuea are i aon te aonaaba ao e a tia n kamatakiia mataia taan wanawana ma taan rabakau, ao botanaomata ni kabaneia. Bon taraa te katotoo aio: te aomata temanna ae nangi wanawana ao n rabakau ao tao irauwa ana beeba man ana reirei. E bon nangi mwaatai i aon are e nako n reirei i aona. Ma, titirakinna te bwai teuana ae biri i tinanikun are e a tia n kamatebwaia ao e na bua, e aki ataia!

Kautuun nako ana waaki botanaomata nako n te aonaaba aio – te tautaeka (government), te aro (religion), te reirei (education) ao te tiainti (science), te rabakau aika boou (technology), te karao bwai (industry) – a bane ni kakiraroaia mai iroun te Atua. A tangira te Atua bwa E naaki rin ibuakon aia waaki.

Manewean aran te Atua, e karika te mamaa (embarrassement).

Ngkana ti wareka te kibu man te Kaotioti 12:9, Kiribati Catholic Bible, KCB, ao e taekinaki bwa e mamanaaki te aonaaba ni kabane iroun Tatan, ao tiaki nanona bwa a aki reke iai ara taan wanawana ma ara taan rabakau – te aonaaba ni kabane!

                Ti bon bane ni mamanaaki ngaira aika ti wanawana ao ngaira naba aika ti nanobaba!

N ara moan mwakoro are “ANTAI ao TERAA te Atua” ao ti aitara ma titiraki ibukin te Atua. Ao ti nooria bwa te Atua e bon KOAUA (REAL). Te Atua e bon raka i aon tii temanna te ‘aomata’ (more than one single person) – te Atua bon te UTU (God is a family) – te Utu ae mimitong – aika a karikii bwaai ni kabaneia, ao iai BUKINA (PURPOSE) – te karikibwai ae kororaoi (perfect); ae tabu (holy), ae eti (righteous) ao iai anuan te Tamnei ae Raoiroi (spiritual CHARACTER) inanon te AOMATA ae e na angan te aomata te maiu ae aki tootoki (immortality), ao e na riki bwa kaain ana UTU te Atua.

Ngaia rikin te AOMATA i aon te aba bon iai rekerekena ma ana boto n iango te Atua te Tia Karikibwai – E NA KAMWAITA AEKANA! (REPRODUCE HIMSELF!)

Irarikin taian titiraki ao taeka aika mwaiti ao ti riai n titiraki ni kaangai, IBUKIN TERAA (WHY) taian buaakaka (evils) a riki i aon ara aonaaba ae aoraki ao ni mangaongao aio?

Te aonaaba ngkai e a aitara ma teuana ana kaangaanga ae akea bwain katokana – aron KATEIMATOAAN MAIUN TE AOMATA (Human Survival)! E na bon konaa ni teimatoa mauiia aomata ngkana e a taotira te botanaomata (population explosion), ao, mwaitin te nukiria boom (nuclear) are a tia ni karaoia aomata e na konaa ni kamaunaa matan te aonaaba iraua te tai?

Ti na manga oki riikaaki n taraia bwa teraa ngkoa BUKIN KARIKAIIA (PURPOSE) anera ake a katukaki i aon te aonaaba, ao aika manga bure nakon te Atua (sinned). Bwa aia bure anera aio e bon kairiira nakon kaekan te titiraki i BUKIN KARIKAIIA aomata iroun te Atua – ao te titiraki are TERAA ao BUKIN TERAA te AOMATA?

 

E Urubekebeke Aon te Aonaaba

Anera aika a kaaitara a bon aki katamaroaa, katikiraoa ao ni katiaa raoi aon te aba ma a manga karikia bwa ena urubekebeke ao ni mate aona.

Tia roko ngkanne n Karikani Bwaai 1:1-2, KCB:  “. . . , ao E karika karawa ma aonaaba. Ao te aonaaba e bon urubeke, ao akea kanoana, bwa ai aron marawa taraakina, ae e rabunaki n te roo, . . . ”

Bon tiaki ana kariki bwai te Atua te aonaaba ae urubeke, ao akea kanoana ao n rabunaki n te roo.

                Ngke E karika aonaaba te Atua ao e katoronibwaia (Itaia 45:18, Kiribati Protestant Bible, KPB).

                Tao ti na taekinna ikai bwa tao i muiin mirion ma mirion te ririki aron aia kakaaitara anera ao e a rabunaki aon te aba n te ran, ao te oota e riki n roo.

E na kamatataaki riki ikai. Te bwai ae riki inanon te kibu ae Karikan Bwaai 1:1 bon aei: E karika taian karawa ma aonaaba te Atua. Ma, a karikaki imwiin karikaia anera. Ao anera aika mena i aon te aonaaba a aki karaoa tabeia are a mwiokoaki iai – katamaroaan, katikiraoan ao karikirakean te aba. A aki karaoa aei ma a karika te aonaaba bwa e na urubekebeke man akea kanoana ao n rootaki n te roo.

Ngaia E nooria te Atua, bwa ibuakoia bwaai ni kabaneiia aika maiu (tii anera aika maiu n te tai anne)) ao akea ae e konaa n onimakinna bwa e na konaa n kateimatoaa Ana Tua ma bon tii te Atua, ke kaain ana utu te Atua. Akea riki te anera ae e konaa ni karikia te Atua bwa e na kororaoi riki nakon Rutibeero, are e a tia ni manga kaaitara.

Te anua (character) e aki reke iroura n te tai are ti karikaki iai, ke e na konaa n karekeaki n akiakaaka. Anuan te Atua (Godly character) bon te anua ae e konaa n reke iroun temanna tii ngkana iai ana ataibwai i aon katein te Atua, ao n toua man kamanenaa n maiuna, e ngae ngke iai te kariirii, te kan kaaitara, ke tangiran kakukureian te nano. Te anua aio e na karikirakeaki iroun temanna ma temanna ae iai irouna te matoa n nano (will power) ao e na mamaiuakinna (practice). E bon anganako te anua aio te Atua ao e riai ni butimaeaki ma te kukurei iroun temanna ma temanna.

Ngaia te Atua e nangi karaoa ana kabane ni mwakuri are e nangi kakawaki – e nangi kamwaita aekakina n Atua (reproducing himself)! Ao e korobukin aio irouia AOMATA!

 

Te Aomata bon Katotoongan te Atua

Ti karikaki ngaira aomata bwa katotoongan te Atua bwa ti na riki bwa natin te Atua – ao, n kaaina te Utu n Atua – bwa, ti na riki bwa Atua naba ngaira!

                E na koaua aei?

Ibukin katauraoan te aonaaba imwain karikaiia aomata, ao te Atua e a manga kaboua (renew) aon te aonaaba. E kabwarabwaraaki aio n te boki are te Taramo ke Taian Areru, n aron rairana man B’aibara n I-Matang aika oti ikai:  Psalms 104: 30, “Thou sendest forth thy spirit, they are created, and thou renewest the face of the earth.”(AKJ, HNV, KJV, NAB, NAS, NJB, NKJ, BGT, MGK, ao a mwaiti riki) Rairan te kibu aei n I-Kiribati bon, “Ko kanakoa tamneim, a karikaki, ao ko manga kaboua aon te aonaaba.”(au rairairi).Te taeka ae renewest e bon rairaki man te taeka ae chadash ae te taetae n Ebera are e koreaki iai te Taramo, ke Taian Areru iroun te uea ngkoa areTawita.

N te B’aibara n Kiribati ibukiia Katorika (KCB) ao e kangai koreana: ‘Ko anganiia te ikeike ao a riki, ko onika taraan aon te aba.’

Ao, n te B’aibara n Kiribati ibukiia Boretetetanti (KPB) e kangai koreana, ‘Ko kaotinakoa Tamneim, a karaoaki; ao ko a manga kamaiua aontano.’

Tao iai teutana okoron rairairi n I-Kiribati aikai ma aia rairairi I-Matang, ma ti kakoauaa bwa iai rekereken nanon te kibu aio ma ‘onikan taraan’, ‘manga kamaiuan’ ao ‘manga kabouan’ aon te aonaaba. E taku riki taekana n I-Matang: ‘You renewed the face of the earth.’- ko manga kaboua . . .

Ti na manga okira Karikani Bwaai 1:2: “. . , ao e kakamwakuri tamnein te Atua i aon te ran.”

Te moan bwai are e karaoia te Atua bon rairan te Roo nakon are mai imwaaina ae te Oota. E taku te Atua, “Ke e riki te oota,” ao e riki te oota (Karikani Bwaai 1:3, KCB).

Ao inanon onoua (6) te boong ao te Atua e manga kaboua aon te aonaaba (kabouan aon te aonaaba aio bon tiaki kabouana nakon arona ngke e moan karikaki, ma e kabouaki nakon teina ngke e moan karikaki), bwa ena katauraoaki imwaaia AOMATA!

                E kamaenakoa te aba te Atua man taian marawa, ao imwiina manin taari ma manin aon the aba. N te taetae n Ebera (Hebrew) are e koroboki iai Moote ao e kabonganaa te taeka ae nephesh ibukiia maan (animal life). Ao taan raira taekan te B’aibara a bon eti ngke a raira te taeka anne nakon ‘maan aika maiu’ (living creatures).

Ma, n Karikani B’ai 2:7, ao te taeka ae nephesh, ae tei ibukin te ‘aomata’, e a manga rairiaki (translated) nakon ‘soul’ bwa a taku n aia iango taan raitaeka, ae kaairua, bwa tii aomata aika souls. Nanon te taeka ae nephesh ke soul bon “maan aika maiu” ae nanonaki iai te rabata – te aomata, te man - ae maiu (physical life), ao tiaki te tamnei (spirit). Ngke moan koreaki te B’aibara ao Nephesh e bon tei ibukiia maan ao aomata. Te taeka n I-Matang ae ‘soul’ bon rairan te taeka n Ebera ae nephesh. Ma, taan raira taekan te B’aibara a tii raira nephesh nakon ‘soul’ ngkana e rekereke ma te aomata.

Ngkai e a manga kabouaki aon te aonaaba te kauatai, e bon tuai naba n tia raoi.

N aron ae e a tia ni taekinaki mai mwaaina, te Atua e karaoi bwaai n kakauoua iteraiia (dual stages). E katotoongaki ma karaoan te keike. Te moan itera bon mwain te keike ae otinako man te ai-n-umuum (oven), ma e bon tuai n tia, bwa e tuai n karaoaki te kauoua n itera - ae katokaan aitina (icing). Aei are e katikiraoia (beautifies), e kamaiureireiia (enriches) ao ni katiaa raoi (complete) rabatan te keike nikabane.

Te Atua e katuka Rutibeero ma ana anera i aon te aonaaba. Ao a kantaningaaki iroun te Atua bwa ana katiaa raoi te karikibwai n katikiraoiia, katamaroaa ao ni kamaiureireiia. Ma a kaaitara (sinned) anera aikai, are e karika karokoan te urubekebeke (chaos), te mangaongao (confusion) ao te roo (darkness) nako aon te aba (Karikani Bai 1: 2).

Ma e a tia ni manga kaboua (renewed) aon te aonaaba te Atua ibukiia AOMATA, are a karikaki bwa ana katotoonga anuan te Atua (character image), ao tamnein (form and shape) te Atua. Ao te Atua e a manga kaantaningaia mai rouiia aomata bwa ana katiaa raoi katamaroan ao katikiraoin te aonaaba – ana katokaa aitin te keike. Ma, teraa ae a karaoia aomata? – A urua (ruined), ka-boitiniia (polluted), a kamanenaa-buaka (defiled), a kamatea (deteriorated), a kuri ni mate bwaai nikabane i aon te aonaaba ake e roko iai bain te Aomata (everything Man touched).

 

Teraa Bonganan te Aomata I Aon te Aonaaba?

E aera ngkai e katikua te AOMATA i aon te aonaaba te Atua te Tia Karikibwai? Ibukin ana kabanea n iango ae kakawaki (ultimate supreme purpose) are E na kamwaita aekana (reproduce himself) – e na karika aekana ni kamwaitia, bwa e na kakoroa bukin ana kaataninga are e na karika te anua n Atua inanoiia mirion ma mirion aomata ake e na natiniia (begotten) ao are ana manga bungiaki (born) nakon ana UTU te Atua (God Family), ao n riki bwa Atua (God Beings) naba ngaiia.

Taben te AOMATA bon katamaroaan (improve) te aonaaba are e a tia n anganaki iroun te Atua, bwa e na katiaa (finish) karikana (are a bon rawa ni karaoia ngkoa anera aika a kaaitara), ao inanon karaoan aio ao ana KAOKA (RESTORE) ANA TAUTAEKA TE ATUA (GOD’S GOVERNMENT), ma katein maiun te Atua (God’s way of life); ao riki, ana katiaa karaoan te AOMATA (finish the creation of MAN) n karikirakea (developing) anuan te Atua ae tabu ao ae moan te eti inanona. 

N te tai are e a rin anuan te Atua iroun te aomata, ao e na ibitaki te aomata man te iriko ae iai tokin maiuna (mortal flesh) nakon te tamnei are akea tokin maiuna (immortal spirit), ao e nangi nooraki ana KONABWAI te AOMATA ae KAMIIMII (INCREDIBLE HUMAN POTENTIAL) – e na BUNGIAKI NAKON ANA UTU TE ATUA AE MIMITONG, e na kaoka ana Tautaeka te Atua nako aon te aonaaba, ao e na buoka katamaroaan ao katiaan aron karikan te UNIBWEETI (complete the Creation of the Universe) ae nangi totoa!

                N te tai are e a rin anuan te Atua iroun te aomata ao e a ‘BUNGIAKI’ nakon ana Utu te Atua – e a riki n tamnei (spirit) – ikai ngkanne are e a kamwaita AEKANA te Atua,mirion ma mirion te tai!

                Bukin aei are n te kaonoua ni bong n wiikin te kauoua n karikani bwaai, ao e taku Elohim, “Ti na karaoa te aomata bwa katotoongara ao ai aekara” (Karikani Baai 1:26, KCB).

 

Te Tiouru (Soul) e Konaa ni Mate

Te Atua e karika te aomata man te tano. Te tano bon iai rabatana, iai rawawatana, iai boina, e nooraki, ao te bwai ae iai tokin maiuna, ae ngaia te tano aio ae riki bwa te tiouru (soul), ae iai tokin maiuna (mortal) – n aroia maan aika iai riin nukaia (vertebrates). N te taetae n I-Matang ao a aranaki bwaai n aron te tano bwa te ‘Matter’. Aio e bon nanonna te Atua ni karaoia bwa e na karikiia moa aomata man te matter bwa bukin kakoroan ana iango are te kabane ni kakawaki – ‘bungiakin’ te aomata nakon te tamnei!

                “E karaoa rabatan te aomata Iawe ae te Atua man tanon aon te aba, ao e karinna te ikeike ni maiu inanoni bairina, ao e riki bwa te aomata ae maiu” (Karikani Baai 2:7, KCB). Te aomata, ngke e karikaki man te tano, ao ngke e a ikeike, ao e a RIKI bwa te tiouru ae maiu (living soul). E aki taekinaki bwa te aomata iai irouna te tiouru ae aki mamate (immortal soul). Te bwai ae e karikaki man te tano e RIKI bwa te tiouru ae maiu.

                Te taeka ae te tiouru (soul) e bon reke, ke e rairaki man te taetae in Ebera are e kabonganaa Mote ae ‘nephesh.’ Nanon te taeka aio bon ‘te man ae maiu’ (breathing animal). Tenua (3) te tai n Karikani Baai mwakoro teuana are a aranaki manin te kariki bwai bwa nephesh: KB.1:20, “maan aika kakamwakuri (moving animals)” (Ebera, nephesh); KB. 1:21, “manin marawa aika totoa ma maan aika maiu (great whales and living creatures)” (Ebera, nephesh); KB. 1:24, “manin te aba (living creature)” (Ebera, nephesh). Ma, ngke a roko iroun karikan te aomata, ao taan raitaeka nakon te taetae n I-Matang a raira te taeka anne nephesh nakon “creature,” ma, n Karikani Baai 2:7 ao a manga raira te taeka anne nephesh nakon te taeka n I-Matang ae “soul” ‘man became a living soul’ (e riki te aomata bwa te tiouru ae maiu).

                Tao ena aki butimaeaki aei iroumi taan wareware ma, te SOUL bon te bwai (physical) ae iai rabatana (matter) ae konaa ni mate (can die). Te KOAUA aio e bon ataaki irouiia tii tabeua aaro (denominations) ao tao bon akea iroun te ekaretia (church) riki teuana – te koaua teuana ae e tiouataake iai ana Ekaretia te Atua (the Church of God).

 

E Kangaara n Mwakuri ana Kaataninga te Aomata

Te aomata bon te tiouru ae maiu (living soul) ae e na mate n te taina.

                Ti na noora te koaua riki teuana ae rekereke ma te aomata.

                Ko a tia n iangoa te kaokoro imarenan ana kaburoro (brain) te aomata ma ana kaburoro (brain) te man? E kan kaotaki ikai, te koaua teuana ae e na tiringnga te iango (theory) are a riki aomata mai irouia maan, ke ‘evolution.’

                Aia kaburoro maan (animal brains), ake iai riin nuukaia (vertebrates), a bon tiiteboo tein (design) rabataia ma kanoaia (constituency) ma aia kaburoro aomata (human brain). Aia kaburoro kua (whales), erebwanti (elephants), taorubin (dolphins) a bon bubura riki teutana – ao e kuri n roko buburan aia kaburoro mangkii (monkeys) irouia aomata. Ma, te bwai ae otinako (output) man ana kaburoro te aomata e bon aki konaa ni kabwarabwaraaki kamiimiin korakorana (indescribably greater). E bon karako aika a ataia bwa BUKIN TERAA?

                E mwaiti kibun te B’aibara aika a kaotia bwa iai te tamnei (spirit) iroun te aomata. Te tamnei bon akea rabatana (not matter), ao te aomata bon iai rabatana (is matter). Tao ena kaairuaakaki te tamnei aei ma te Tamnei ae Tabu (Holy Spirit) ngaia ti na aranna bwa tamnein te aomata (human spirit). Bon te tamnei ae e aki nooraki ao tiaki n aron te bwai ae te rabata ae nooraki.

                Tamnein te aomata (human spirit) e bon karekea toman te bwaua n iango (power of intellect) nakon ana kaburoro te aomata ae iai rabatana (physical brain).  Te tamnei (spirit) e aki konaa n nooraaba (see), ongora (hear), aroboi (smell) ke n kanamakin (feel). Te kaburoro ngaia are e nooraaba rinanon te mata (eyes), e ongora rinanon te taninga (ears), ao n ai arona nako. Tamnein te aomata e bon aki konaa n iango (think) i bon irouna. Te kaburoro ae iai rabatana (physical brain) ngaia te tia iango. Teraa, ngkanne, manenan (function) tamnein te aomata aio? Ururingnga bwa TIAKI te tiouru (not a soul)! Ma, 1) e karekea toman te ataibwai (power of Intellect) - te iango (thinking), ao KORAKORAN TE IANGO (MIND POWER) nakon te aomata; ao 2) bon te toma (the means) are e a tia ni karikia te Atua, bwa te kawai n rereitaki (relationship) imarenan te aomata ae karikaki (human MAN) ao te Atua ae mimitong (divine God).

 

Teraa te Bwai ae Kakawaki n Maiun te Aomata?

Taan kakaea koauan bwaai (philosophers), taan reirei i aon katein ao anuan te aomata (humanists), a bati n kamoamoaa bwa kakawakin te aomata (human worth) e bon nangi korakora (supreme value) i bon irouna. A tataekinna te korakora are inanom – am konabwai ae akea tokina. Aia reirei e boboto i aon AM KONABWAI I BON IROUM (SELF-RELIANCE), ao te kakatonga (self-glorification).

                Bon akea aia atabwai taan rabakau aikai i aon ana konabwai ni koaua (True Values) te aomata, ao bwaai are a konaa n roko iai (human Potential) aomata. Bon akea te bwai are a ataia taan wanawana ao rabakau aikai.

                E taku Iesu n Ana tataro: “I karaoiroiko, te Tama ae Ueani karawa ma aonaaba, ba ko karabai baikanne nakoia akana a wanawana ma akana rabakau, ao ko kaoti nakoia ataei” (Mataio 11:25, KCB)

                Teraa te koaua raoi ibukin kakawakin te aomata (human worth)? Teraa kakawakin maiun te aomata (human life)? Tao e nangi taraaki bwa akea nanon maiun te aomata, ao bon akea riki bwaai ake a konaa riki ni karaoia itinanikun mauiia aio?

                Tao ko baraaki n taraa te merimeri are e ai tibwa iraua te aoa (some hours) imwiin bungiakina, ao ko manga taraa te kara ae 80 tabun ana ririki ao ko titirakiniko, “Kakawakira te maiu anne? – are e a tibwa bungiaki, ke are e a moanna n roko n tokin maiuna?

                Teraa am kaeka i aon aei?

                Ti kan ATAIA ngkai! Ma, iai moa te kangaanga (difficulty). A tia ni kiitanna te kawai taan wanawana n te aonaaba. Te tiainti (science) ao te reirei ae rietaata (advanced education) n taai aikai a kuri nibane n taku (assume) bwa akea (nothing) riki te bwai ae karikaki (exist) irarikin bwaai aika iai rabataia (matter). A aki kakoauaa bwa iai anti (spirits – good and bad). Are e konaa n taekinaki bwa a aki kakoauaa naba bwa iai te Atua. Uringnga bwa te Atua e tamnei [anti] rabatana (Ioane 4: 24, KPB).

                Ti na noora moa te tiainti ae boou (modern science) i aon ukoukouran (research) te kaburoro (brain). Ti reireinaki bwa ana kaburoro te aomata (human brain) e karaoi mwakuri aika mwaiti (many functions) ae e aki konaa (impossible) ni karaoia ana kaburoro te man (animal brain), ma e ngae n anne ao bon akea okoron tein rabatan ana kaburoro te aomata ma are te man (no significant difference physically). Te man (animal) e aki konaa (cannot) n iango (think), n ataa bukin te bwai teuana (reason), n kamatebwai (study), n karaoi babaire (make decisions) irarikin kateina are e bon bungiaki ma ngaia (instinct). E aki konaa n ataa te bwai ae e ataia te aomata. Akea anuana n (attitudes of) motikitaeka (judgement), n ataibwai (wisdom), n tangira (love), n aakoi (kindness), n rereitaki (cooperation), ao bon akea ataakin te kabootoa (competition), kabowian karaon te buakaka (conspiracy), te mataai (envy), te bakantang (jealousy), te nanobuaka (resentment). Akea irouiia butimaean tamaroaan (appreciation) te katangitang (music), te korobanna (art) ao te koro taeka n rabakau (literature). Akea irouna te anua n tamnei (spiritual qualities or characteristics). Ao, e ngae ngke e noonooraki ana aki kona bwai ana kaburoro te man, ao tiaintiti (scientists) a bon kamatoaa bwa te bwaua (power) ae angan te aomata wanawanana bon te bwai ae iai rabatana (physical).

                E bon konaa te aomata ae e koreaki tamneina (designed), ae karikaki (created) ao ae karaoaki (made), n manga titirakinna are e Karikia, “E aera ko karikai? – ao ibukin teraa?” Ao e na konaa ni reireina teuare e karikia? Bwa bon tiaki tabena bwa e na kauka ana iango ao ni kakauongo nakon teuare e Karikia n te tai are e a kaotaki nakoina bwa bukin teraa raoi e karikaki?

                Te Tia Karikibwai e kaotioti (revealed) ao e anga reirei inanon te boki ae nangi kangaanga kabwaranakoana (highly coded), ae te B’aibara ae Tabu. Te reirei inanona e bon kaukaki nakon te aomata rinanon te Tamnei ae Tabu (Holy Spirit) ae karinaki inanon ana iango (mind) bwa e a tia n kariaia kakoauaan ao onimakinan ana taeka te Atua. Nakoiia aomata aika aron aei (taan oinimaki) ao e bon kamatataaki raoi taiani koaua nakoiia. Ngkana ko kakoauaa aio ngkoe te tia wareware ao e mwamwakuri inanom te Tamnei ae Tabu.

                Iangoa raoi aei! Ngkana iai iroun te aomata tii te kaburoro ae rabata (physical brain), kanga aroia maan (animals), e na konaa te Atua ae Tamnei (Spirit God) n karinna inanon te aomata ma aia kaburoro maan (animal brain) koauan ana mwakuri te tamnei (spiritual truths)? E bon mataata te reke. E aki konaa! Maan, aika bon maan, bon akea ataakin te Atua ke ataakin bwain te tamnei (spiritual knowledge) irouiia.

                 Ma,te tamnei are iroun te aomata (human spirit) e karekea te kawai n reitaki ae e toma ma Tamnein te Atua (Spirit of God). Bon akea te anga ae konaa n reitaki ana kaburoro te man (animal) ma ana iango (mind) te Atua ae Rietata – ngkai bon akea tamnein te man (animal spirit)!

                Iangoa aei. Tabetai ao ti kamoamoaa te Atua n aron karikan te aomata irouna, ana kaburoro (brain) ao iteran nako bwain rabatana (body components) aika a kaain rereitaki n mwakuri. Ma ngkana akea tamnein (spirit) te aomata are e karekea te ataibwai (intellect) ao n kauka (open) te kawai n reitaki ma ana iango (mind) te Atua ae Rietata, ao te aomata e na bon akea okorona ma taiani man aika a nanobaba (dumb animals).

Ao, ngkana iai te tamnei iroun te aomata ao e a nooraki bwa karikan te aomata bon te bwai ae nangi okoro ao ni kakawaki riki nakon bwaai aika maiu riki nikabaneia. Ngaia bon te tamnei are iroun te aomata (human spirit) ae e karekea te rereitaki ao te katiteuanaaki ma te Atua, bwa e aongan natinaki (begotten) te aomata iroun te Atua rinanon Tamnein te Atua (God’s Spirit) ae katiteuanaaki ma (uniting with) tamnein te aomata (human spirit), bwa e na karikaki (impregnated) te aomata bwa e na riki bwa natin te Atua ae Rietaata.

                Kakawakin maiun te aomata (value of human life) e mena inanon tamnein te aomata (human spirit) ae katiteuanaaki (combined) ma ana kaburoro te aomata (human brain). Tao ti na taekinna ikai bwa tamnein te aomata aio e bon aki kinaaki ke n ataaki ao n aki kan kakoauaaki irouiia ‘taokitan te iango’ (psychologists), bwa tamnein te aomata (human spirit) bon ngaia ‘aomatan te iango’ (essence of the mind).

 

E Konna Ni Mate te Tiouro

E kaotaki n ana Boki te Tia Karikibwai, ae okoro ma aia reirei aomata, bwa te aomata e karikaki man te tano, ao te tano aio e riki bwa te tiouro (soul), iai tokin maiuna (mortal) – n aroia maan. Ma aomata a bon teimatoa ni kakoauaa te moan kewe (first lie) nakoia aomata – ana kewe Tatan nakon te tina Ewa are te aomata bon akea tokin maiuna (immortal) ao e aki konaa ni mate (cannot die).

                Te ‘tiouru’ bon te man ae ikeike (breathing animal). Nikabane maan (all animals) ake n te B’aibara a aranaki bwa taian “souls” – n te taetae n Ebera, nephesh. Ngaia, ngkana te aomata bon te ‘soul’ are n Karikani Baai 2: 7 (“.. and man became a living soul.”) ao e na titeboo karaoan rabatana ma maan!

                Ma iai okoron te aomata ma maan – iai tamnein te aomata (human spirit) inanon ana tiouro (soul - rabatan) te aomata.

Tamnein te aomata (human spirit) e aki karekea (impart) maiun te aomata (human life). Maiun te aomata, n aron maiuiia maan aika iai riin-nukaia, e reke man butin te raraa (blood circulation), ae e renganaki ma te okititin (oxidized) man ikeiken te eea (air). Ma e kaotia te Atua bwa iai tamnein te aomata inanoiia aomata ni kabane. Te tamnei (spirit) aio bon akea irouiia maan. Tamnein te aomata (human spirit) e agan (empowers) te kaburoro (the brain) te ataibwai (intellect) – ma te konabwai (ability) n karekea te ataibwai (acquire knowledge), n iango (to think), n karaoi babaire (make decisions), n kakaea bwa bukin teraa a riki bwaai n aroia (reason) ao ni karekei anua aika raoiroi ke aika bubuaka.

 

Tamnein rabatan ana kaburoro te aomata ao te man a bon tiiteboo. Rietataan ana iango (superiority of mind) te aomata e aki reke man ana kaburoro, ma e reke rinanon tamnein te aomata (human spirit) are e mena inanon ana kaburoro te aomata. Maan a bon tii anganaki teutana te rabakau (instinct), n te tai are a bungiaki iai ma tiaki te ataibwai (intellect).

Tao e na taraa ni boou te koaua aei, ma bon te koaua ae e aki tataekinaki, bwa kakawakin aron maiun te aomata (value of human life) e bon baireaki arona iroun tamnein te aomata (human spirit), ae mwamwakuri ma ana kaburoro te aomata (human brain).

E karika te aomata te Atua man te tano (matter), bwa katotongana ao aekana.

Te man (animal) ao te aomata a bon titeboo aron ikekeiia (same breath), aron reken maiuiia (same source of life). Titeboo aron mateiia (same death). Maiun te aomata bon maiun te man, ma ngkai e karikaki te aomata bwa katotongan ao aekan te Atua, ao e karekeaki tamneina (human spirit) bwa raon (added) te kaburoro (human brain).

E karikaki te aomata bwa e na rereitaki ma te Atua.

                Tamnein te aomata (human spirit) aio bon ana aanga te aomata n reitaki ma Tamnein te Atua (God’s Spirit). Ao aei okoron te aomata ma te man. Te man e aki konaa n rereitaki ke ni kakarabakau ma te Atua. Tii te aomata ae konaa bwa iai tamneina irouna. Ngaia are e bon karikaki te aomata n katotongan ao aekan te Atua, ao aia aanga n rereitaki bon rinanon tamnein te aomata (human spirit).

 

Karikan te Aomata E Tuai ni Babaneraoi.

E bon tuai ni bane raoi aron karikan te aomata. E karikaki ma ana kaantaninga (mental) ao tamneina (spirit) aika a tibwa koronuuka (half there) aroia. E tangiraki te aomata bwa ena katomaa (unite) tamneina (human spirit) ma Tamnein te Atua (God’s Spirit), bwa ena natinaki (begotten) i roun te Atua – ao imwiina e na bungiaki (born) nakon te UTU n ATUA (GOD FAMILY).

                Ti na toki moa teuatana ikai. Taraa riki aron ana karikibwai te Atua ae kakauoua (duality) teiia. Te moan Atam bon te karikibwai ae iai rabatana ae matoatoa (physical) ma tamnein te aomata (human spirit) ae karinaki i rouna. Tokin raoi karikan te aomata, ena riki bwa te karikibwai ae tamnei (spirit), e na riki n Tamnei.

                N te tai ae e a reke iroun te aomata te Tamnei ae Tabu ae Tamnein raoi te Atua (very Spirit of God) ao ana iango (mind) te Atua ena karinaki inanon te aomata. E na katiteuanaaki Tamnein te Atua (God’s Spirit) ma tamnein te aomata (human spirit). Tamnein te Atua e aki konaa n butimaeaki ke ni karinaki irouiia maan (animals) bwa akea tamneia inanoiia (no spirit within animals) are e na konaa Tamnein te Atua ni katiteuanaaki manga ngaiia.

                Ti na taetae teutana i aon te mwaan ae nangi kakaraoaki ke akea buritan karaoana irouia ataeinaine n taai aikai ae te ‘kabaka’, ke ‘kabakaan te teei’ (abortion).

                Tamnein te aomata (human spirit) e karinaki inanon te teei (child) ae warereke (embryo) inanon moan karikana (at conception) n biroton tinana. Bon te tamnei (spirit) aei, are ngkana e ikawai (adult) te teei, e na konaa ni katiteuanaaki ma te Tamnei ae Tabu, iroun te Tama te Tia Karikibwai ae karinna (impregnating) inanon te teei (child) maiun te Atua (God-life) bwa e na natinaki (begotten) iroun te Atu ae Maiu, ma e tuai ni bungiaki (born again) kaua. Tiringan te teei inanon biroton tinana bon TIRINGAN temanna te aomata ae e na konaa n riki bwa kaain te UTU n ATUA!

                Ngaia are ‘kabakaan’ te teei (abortion) bon te tiri aomata (murder) i matan te Atua.

                Ti na okira ara moan titiraki: “Teraa raoi bonganan (value) maiun te aomata (of human life)?

                Maiun te aomata (human life) bon aron maiun te man (animal existence) ma iai inanon te aomata tamnein te aomata (human spirit) are e angan te kaburoro (brain) te korakora (power) ibukin te ataibwai (Intellect). Tamnein te aomata (human spirit) are inanon te aomata e karekea te reitaki ma te Tamnei ae Tabu (Holy Spirit) ao ana iango (mind) ao maiun te Atua are akea tokina (immortality). Ngkana e mate te aomata, ao rabatana e okira te tano, ao tamneina (human spirit) e okira te Atua (Te Minita 12:7, KCB).

Te Maiu Imwiin te Mate

Tamnein te aomata (human spirit) ngkana e a kiitana rabatana ae mate, ao e a aki ataa te bwai teuana (unconscious), ma n tain te manga uti (resurrection) ao ena manga kaokaki nakon rabatana are e kautaki (resurrected body) mai iai ma ana ururing (memory)  nikabane, ataibwaina (knowledge) ao anuana (character), ao tein aron rabatana imwaain matena. Tamnein te aomata n bon irouna e aki konaa n noraaba (see), ke n ongo (hear), ke n iango (think), ke n ataibwai (know). Te MAIU ni koaua (real LIFE), ae te maiu n bon oin maiuna irouna (inherent and self-containing life) e mena iroun te Tamnei ae Tabu, ae e na katiteuanaaki ma tamnein te aomata.

Ara titiraki ngkoa: “Teraa kakawakin (value) maiun te aomata?” Kaekaana: “Kakawakin maiun te aomata e mena n tamnein te aomata (human spirit) ao ana konaa (potential) n katiteuanaaki (united) ma Tamnein te Atua (God’s Spirit) – are ana iango te Atua (God-mind) ao aron maiun te Atua (God-life).

                Taan wanawana (philosophers) a taku bwa kakawakin te aomata e bon mena i roun te aomata. A tataekina te aro ni kamoamoa are i roun te aomata (human dignity). A tataekina ‘mwaakan te anti’ (god powers) are i nanon te aomata. A botokoa (advocate) onimakinam i bon i roum (self-confidence), ao kamoamoaam i bon i roum (self-glorification). A karika inanon te aomata, ae iai tokin maiuna (mortal man), te iango are bon ngaia te ‘Atua’ ae akea tokin maiuna.

                Ma a bane ni kaairua, bwa kakawakin raoi maiun te aomata (value of human life) e mena (lies in)  n tamnein te aomata (human spirit) ao ana konaa (potential) n natinaki (begotten) i roun te Atua, ao i mwiina e na manga bungiaki (later born) bwa te ATUA NABA, te NATI temanna n ana UTU TE ATUA.

                Bon akea te ‘anti’ (god) i nanon te aomata, ma bon tii te iriko ma te raraa ao te kaburoro (brain) are e anganaki mwaakana n iango (power of intellect) i roun tamnein te aomata (human spirit).

                Kakawakin te aomata i bon i rouna e bon nangi warereke n aron are a taku taan wanawana n te aonaaba aio, Ma, n te tai are e a natinaki (begotten) i roun te Atua ae Moan te Rietaata rinanon MAIUN ao TAMNEIN te Atua ae maiu, ao ana konabwai (potential) te aomata e a bon nangi korakora riki nakon are e ataia te aonaaba.

                Ti a tia n taekina n ae nako bwa ana kariki bwai te Atua bon uoua (duality) mwaangana ke aekana. Ao e nooraki naba aio n karikan te aomata. Bon UOUA itera are e na karaoaki bwa e aongan banin raoi rabatan te aomata ma bwaina nako. Te moan itera: Te itera n rabata (physical stage), are e moan karikaki iroun te moan aomata Atam; ao te kauoua n itera, te itera n tamnei (spiritual stage), are e karikaki iroun Atam te kauoman, Iesu Kristo. (1 Korinto 15:45-46, KCB). 

                Ngke e karikaki te aomata ao e a karikaki naba i nanona tamneina (human spirit) bwa ‘katoaan’  rabatana. Ma e bon AKI BANIN (INCOMPLETE) raoi ana iango (mentally) ao tamneina (spiritually); e karikaki bwa e na kainanoa teuana riki te Tamnei – Tamnein te Atua ae Tabu (Holy Spirit) – bwa ngkana e butimaeaki ana baintangira (gift) te Atua anne, ao “e kaotia te Tamnei anne (Holy Spirit), ni botaki ma tamneira (human spirit), bwa bon natin te Atua ngaira” (Roma 8:16, KCB) – ti a natinaki (begotten) nakon te moan waaki (first stage) n karikaki arora n tamnei (spiritual creation).

                E kamatataaki aei n 1 Korinto 2: 9, “Te bai ae e tuai n noria te aomata, ao ae e tuai n ongo, ma te bai ae tuai n iangoia te aomata, boni ngaia te bai are e katauraoia te Atua i bukia akana a tangiria” – bwaai aika rekereke ma te tamnei (spiritual knowledge).

                Ana iango te aomata are e karikaki inanona (natural mind) e bon konaa ni butiamea rongorongon bwaai aika iai rabataia aika nooraki ke a matoatoa (physical and material). Iai ataakin te raoiroi ke te buakaka (morality) n ana iango, ataakin tuan taiani waaki nako (ethics), ataakin tikiraoin taian tarena (arts), ao te katei, are a bane n akea i rouia maan (animals). Ma bukin karaoan ae raoiroi (good) ke ae buakaka (evil) ao ana iango te aomata e konaa n ataia ao ni karaoa (know and perform) ae raoiroi tii n korakorana n aomata (human level), are e reke man ana ibuoboki tamnein te aomata (human spirit) are inanon te aomata. Ma te raoiroi ae e karaoaia e bon katauaki (limited) nakon ana konabwai tamnein te aomata (human spirit) n arona n aomata (human level) ae e tii iangoia n tii ngaia (innately selfish). E konaa n reke i rouna (possess) ao ni kaota (express) te tangira (love) ae te tangira n aomata, ma ngkana akea te Tamnei ae Tabu ao e aki konaa n kaota te tangira n Atua, ke n atai (know) bwaain te tamnei (spiritual knowledge), are e taekinaki n 1 Korinto 2:9.

N tokira n ae nako ao e kamatataaki n 1 I-Korinto 2: 9, KPB,  bwa  ataakin bwain te tamnei (spiritual knowledge) e na bon ti reke i roun te aomata ae tangiraki i roun te Atua.

 

Tii Te Atua ae Kaoti Bwaai

“Ma e kaotioti baikai (spiritual things) te Atua nako ira iroun Tamneina . .” (kibu 10,). Nooria ikai bwa bwain te tamnei (spiritual knowledge) e aki kaotiotaki iroun te Tamnei ae Tabu (Holy Spirit). E bon kaotiotaki iroun te Atua, ao nakoira ngkai iroun Tamnein te Atua (God’s Spirit), are e bon ti kona n reke ngkana e bwai n tangiraaki nakoira iroun te Atua (God’s gift), inanon ana akoi ma ana tangira. Te Atua bon te tia kaotioti (revealer). Te Tamnei ae Tabu bon te anga (instrument) are ti na konaa n ataia bwa teraa ae kaotiotia te Atua.

                “Ba antai i buakoia aomata ae atai b’ain nanon te aomata, (ma) bon ti tamnein te aomata (human spirit) ae i nanona? . .(kibu 11). Ngkana te Tamnei ae Tabu[Raoiroi] bon te kateniman n “Aomata” n te ‘Trinity’, ao tao tamnein te aomata bon te ‘aomata’ naba temanna? Te beeki, te moa, ke te kamea a bon aki konaa n atai (cannot know) bwain nanon te aomata (what a MAN knows). Ao te aomata naba, e aki konaa n atai bwain nanona ma ti iroun tamneina (human spirit) are i ‘nanona’. Teraa “b’ain nanon te aomata”? Katotoo: Ataakin bwaai n aron Te chemistry, physics and technological and scientific knowledge. E ngae anne, ao ana atatai te aomata bon iai tiana (is limited) – “Ao ai arona naba ba akea temanna ae atai b’ain nanon te Atua, ma ti Tamnein te Atua” (banen te kibu 11).

                Ngkana e rin Tamnein te Atua, n katiiteuanaaki ma ‘tamnein’ te aomata, ao ngkanne e a tiba konaa te aomata n “atai b’ain nanon te Atua” (that which is spiritual) – “Te aomata ae bon te aro n aomata e aki kaki i nanona b’ai ake ana b’ai Tamnein te Atua: ba e taku ba te nanobaba; ao e aki kona n atai, ba a neneraki aroni baikai n te aro n tamnei” (kibu 14, KPB). Ao rairana teuana: “Te aomata ae akea Tamnein te Atua irouna, e aki kona ni butimaea ana karea te Tamnei anne ba akea nanoia irouna; e aki kona n ota iai, ba e reke otaia ti iroun te Tamnei” (kibu 14, KCB)

                Taan wanawana aika bakuaku (highly educated) a tarai (view) bwaai nikabane man te koaua are bwaai aika a maiu ngkai a bon bwebwerake mai irouiia bwaai aika a kaman maiu mai i mwaaia (evolutionary theory). Evolution e ti boboto i aon maiun bwaai aika a noraki rabataia (material life) ao aron rikirakeia. Bon akea aia atatai ao aia reirei naakai i aon te maiu n tamnei (spiritual life) ao taian kangaanga (problems) nako, bwa buaakaka (evils) nikabane i aon te aonaaba a bon rekereke ma te maiu n tamnei (spiritual in nature).

                Aei BUKINA bwa angiia taan wanawana a aki atabwai (ignorant) – e bon ti toki rabakauiia (confined) i aon bwaai ake a noraki rabataia (material things), ao taraakin te “raoiroi” irouiia bon man aron oin aia taratara (self-centered views). Ataakin te Atua (knowledge of God) ao ‘b’ain nanon te Atua’ irouiia bon ‘te nanobaba.’ Tao e bon koaua aio bwa e taku te Atua, “Rabakaun aon te aba bon te nanobaba iroun te Atua” (1 I-Korinto 3: 19, KPB) ao taekana n te Kiribati Catholic Bible, KCB: “Te wanawana n aonteaba, bon te baba iroun te Atua.”

 

E Koreaki te Aonaaba mai Iroun te Atua

Ti na okira moa te moan aomata Atam.

                Uringnga bwa BUKIN TERAA ngkai e karikiia aomata te Atua nako aon te aonaaba: 1). Ana kaoka (restore) ana TAUTAEKA TE ATUA nako aon te aonaaba, ao ana babairea (regulating) kanoan maiuia aomata rinanon te TAUTAEKA anne, a) ana katiaa (complete) te karikibwai  nakon te aonaaba are a urubekebekeia (ruined) anera, ao, b) inanon tabeia anne ao ana katiaa (complete) te karikibwai nakon te aomata (creation of man) bwa ana karikia inanoniia (develop) katein te maiu n tamnei ae eti (righteous spiritual CHARACTER); ao te ka-2), ana katea (establish) ana TAUTAEKA TE ATUA, ao ana katiaa (complete) te karikibwai nakon te UNIBWEETI AE TE KARA N TOTOA! (VAST UNIVERSE).

N ara rongorongo n ae nako ao e kaotaki uoua (2) taben te aomata aika a nangi kakawaki are a karikaki iai nakon aon te aonaaba:

                1) e na kaaki (reject) katein Tatan, ao e na butimaea KATEIN TE ATUA ARE TE TANGIRA (GOD’S WAY OF LOVE), are e boboto i aon ana tua te Atua are te tua ibukin maiun te tamnei (spiritual law); ao te ka-2) e na karikaki moa te aomata man te tano (matter), bwa ngkana e kairiiraki n kawain Tatan ao iai ana konaa ni ibitaki (changed), n rairaki nakon KAWAIN TE ATUA ARE TE TANGIRA, ma ngkana e  rawa n ibitaki (n tain motikantaekana), ao e na kamaunaaki maiuna bwa kanga aron ae bon aki bungiaki nako aon te aonaaba n te moan tai – akea ae e na uringnga naba teutana: tinana, tarina, raoraona, buuna ke natina.

                Tamnei aika maiu (spirit beings), n aroia 1/3 mai buakoia anera nikabaneiia aika a riki ngkai bwa taimonio (demons), a bon aki konaa n manga ibitaki. Te Tamnei (a spirit being), n te tai are e a banin iai karikana (creation is completed), e na tei matoa ao n akea tokin maiuna – e aki konaa ni manga ibitaki. Ma te bwai ae iai rabatana (matter) e aki toki n ibibitaki (constantly changing) n taai nako.

                Kakoroan bukin ana botoniango (master plan) ibukin karikan te maiu n tamnei (spiritual creation), ao e a tia n baireaki iroun te Atua ao te Taeka bwa te Taeka e na buuta kunikaina ae mimitong ao e na bwaina katotongan te aomata ae te iriko ma te raraa, bwa e na riki bwa Iesu Kristo, bwa e aongan kakoroaki bukin te botoniango are bukin karikaia AOMATA, are e na kamwaita aekana te Atua (God REPRODUCING HIMSELF) irouiia aomata.

                Ao are e nangi kimwareirei riki, bwa ngkai e mena te Atua iroun te aomata, bwa e na kamwaita katotongana mai irouna, ao te aomata e a konaa ni bungiaki nakon te UTU N ATUA! (FAMILY OF GOD)

                Te moan aomata, Atam, e bon karikaki ma te konabwai (created with the potential) bwa e na onea mwiin (replace) Tatan, are Rutibeero ngkoa, i aon kaintokanuean te aonaaba (on earth’s throne), ao e na kaoka (restore) ana TAUTAEKA TE ATUA (THE GOVERNMENT OF GOD)! Ma, e tangiraki moa (necessary) bwa e na totoka (resist), ao n aki butimaea (reject) katein Tatan are te kawai n ‘ANANAIA’ (the way of GET), are ana botoniango ana tauataeka Tatan, ao e na rinea kawain ana tua te Atua, are te kawai n TANGIRA (ANGAANGA -GIVING), are aan (basis) ana tautaeka te Atua.

                Te Tia Karikibwai (Maker) e taetae moa nakon Atam ma Nei Ewa – n reireiniia aron TUAN ana TAUTAEKA ao ana TUA ibukin te tamnei (spiritual LAW)  – aio e bon taekinaki n kawarerekeaki (condensed summary) n bokin te B’aibara ae Karikani Baai 2. E bon totoka Tatan te Atua bwa e na kawara Atam ma Nei Ewa n te moan tai, ni karokoa e a tia n reireiniia ana tua.

 

Kaai Uakai aika Iai Nanoia

N te o-n-aroka are te kabane n tikiraoi are Eden, are e kamaekaiia iai Atam ma Nei Ewa te Atua, ao bon iai kaai aika uoua aika iai nanoiia (two symbolic trees). E nangi warereke tataekinan rongorongoiia ao nanoiia kaai aika a nangi kakawaki aikai, ma a tii ataaki man rongorongon “te aaboro are e kanna Atam.” Ma, e aki ataaki bwa bon te kai-n-aboro te kai arei.

                Kakawakin kaai aika uoua aikai a bon kaota moan katean aan (foundation) te aonaaba. Man kaai aikai ao e na reke kaekaan bwaai aika ti na boo ma ngaia n te tienture aio. Ti maiu n te aonaaba ae nangi korakora rikirakena (progress and advancement), ma e ngae n anne ao e nangi korakora naba te buaakaka (evils). Te titiraki bwa, “E aera ngkai aia kaburoro (minds) taan wanawana a konaa n karokoira i aon namaikana (moon) ao ni kaokiira nako aon te aonaaba, ao a konaa ni kaewea buroon te aomata (transplant hearts) temanna nakon are temanna, ao a karaoi kombiuta ao rabakau aika boou aika a kamiimii (computer and technology marvels), ma a bon aki konaa ni katoka oin aia kangaanga? (cannot solve their own problems?).

                “E aera ngkai akea te rau i aon te aonaaba?”

               

                Ti aki konaa n ataa kamiimiin bwaai aika riki n taai aikai i aon te aonaaba ma tii ngkana ti okirikaaki nakon moan katean te aonaaba, ao n ataia bwa teraa ae riki mai moana nikarokoa taai ni mangaongao aikai.

                E moan kateaki te aonaaba man kaai aika uoua aika kakannato (two special trees) aikai. Bon akea te bwai ae ti ongoongo mai irouia taan reirei i aon te B’aibara ibukin te kai ni maiu (tree of life), ao e kuri n akea i aon te kai e tabu (forbidden tree).

                Iangoa moa aei. E karika te aomata man te tano te Atua. Ma te Atua e kakarikibwai ni kaka-uoua (duality) mwakorona. Te maane (man) e bon tuai ni bane aron karikana. E tangiria te Atua bwa e na “kamwaitia ao ni kaona te aonaaba.” Ma e aki konaa n karaoa aei te maane bwa e tuai raoi ni bane karaoana. Ngaia te Atua e karikia bwa ena kironako ni matuu (anesthesia) ao e karaoa te korokoro (operation) i aona ao e kanakoa (removed) riin kaokaona (rib) teuana ao e karika te aine mai iai. E a tibwa banin ikai karikan te maane.

                Ma te aomata ae e karikia te Atua e konaa ni mate (mortal). E anganaki te maiu ae aki teimatoa (temporary existence) ae kamaiuaki man te raraa ae biri inanon rabatana, ae e reke maiuna man ikeiken te eea (oxidized by the breath of air), ao e reke korakorana (fueled) man te amwarake ao te ran (food and water) man te tano (ground). Akea irouna te maiu ae riki inanona (self containing life – life inherent). Ma iai irouna tamnein te aomata (human spirit) are, ngkana e katitueanaaki ma Tamnein te Atua ae Tabu, ao e na konaa n natinaki nakon te maiu ae akea tokina.

 

E Baintangiraaki Te Maiu ae Akea Tokina

Ma te Atua e baintangiraa te aomata (offered man) ma te maiu ae akea tokina (immortal life) rinanon te kai ni MAIU (tree of LIFE). E aki imanonoa te aomata te Atua bwa e na anaia – ma e katikua nakon inaomatana. E bon konaa ni kanii waan taian kai nikabane inanon te o-n-aroka ma tii teuana are te kai ae tabu (forbidden tree), are “ataakin te raoiroi ma te buakaka.”

                Ao teraa arona ngke tao Atam e anaa waan te kai ni MAIU? Tao ko bon tuai n ongo kaekaan te titiraki aei. Te kai ni maiu (tree of life) anne e bon baintangiraaki n taai aikai (offered today) nakoia naake a weteaki (called) iroun ao ni kairaki (drawn) iroun te Atua nakon Iesu Kristo. Ma iai teuana te bwai ae okoro imarenan te moan Atam ma Kiritian aika weteaki. E na bon tuai ni bure Atam ao e na bon aki kainanoa te rainannano (repentance) ngke tao e rinea te kai ni maiu. Ao ai aroia naba Kiritian aika a tia n raira nanoia ao n onimaki bwa ana katotoonga Atam tao ngke e anaa waan te kai ni maiu.

                E na bon reke iroun Atam Tamnein te Atua ae aki mamate ae Tabu (immortal God’s Holy Spirit) bwa e na katiteuanaaki (join) ma tamneina n aomata (human spirit). Eng, ngkai e tangiraki bwa ena iangoia bwa e ngaa ae e na rineia, ao tao e na bon ribaa (reject) ana kawai Tatan ao n anaa man te kai ni maiu.

                Ma, ti na kaokia riki. Teraa ae e na riki ngke tao e anaa waan te kai ni maiu Atam?

                E na reke irouna (receive) Tamnein te Atua ae Tabu (Holy Spirit) bwa e na katiteuanaaki (join) ma tamneina (human spirit). E bon tuai banin raoi (not complete) karaoan ana iango (mental) ao tamneina (spiritual) nikarokoa e reke irouna Tamnein te Atua. Aei ae ena katiiteuanaaki iai ana iango ao tamneina ma te Atua. E na natinaki (begotten) iroun te Atua n ai aroia Kiritian aika a tia n rairaki nanoia iroun te Tamnei.

                E na reke irouna te Tamnei ae Tabu ae e na katiiteuanaia (join) ma tamneina n aomata, bwa e na natinaki iroun te Atua, bwa e na reke irouna te maiu ae aki mamate ao n katiteuanaaki (at one) ma te Atua.

                N aroia Kiritian aika iai irouia te Tamnei n te bong aei, bwa “e mena Kristo i buakomi ao kam ataia iai tibangami n te mimitong” (Korote 1:27, KCB). Ao riki, ana kaantaninga (mind of) Kristo are i nanora (I-Biribi 2:5, KPB), ngaia ana kaantaninga (mind of) te Atua e na bon mena naba iroun Atam. Ma e aki riki aei, bwa ana kaantaninga (mind of) ao katein (attitude) Tatan e bon mena inanon Atam ao e taon mwamwakuri inanona, n ai arona naba ngkai e mwamwakuri naba inanoia natina aika a kaonna te aonaaba. Ti warekia n Ebeto 2:2, KCB, bwa Tatan bon te “mataniwi ae maeka n te ang” (prince of the power of the air), ae e bon teimatoa n mwamwakuri inanoiia aomata.

                Ikai ao ti na kataia n kaeta te koaua teuana ae e aki ataaki raoi nanona (misunderstood). Man ana kariirii Tatan, ao e mamanaaki Nei Ewa, ma Atam e bon aki (1 Timoteo 2:13-14, KCB). Ana kaairua Atam e bon aki kan ongo (disobeyed) iroun te Atua, ao e bon ataia ae e karaoa te bure (sinned deliberately). Ma e ngae ngke e aki mamanaaki n te moan kariirii, aki kan ongona iroun te Atua e bon karika koreana (cut off) mai roun te Atua, are e a karika inanona iango aika a kamwaraa (perversion) ao e kauka nanona (opened his mind) bwa e nang mamanaaki iroun Tatan. Man te tai anne, ao Atam ma kanoana (descendants) nikabane a bon uuki nanoia n tatauraoi ni butimaea mamanaakiia iroun Tatan. E waakina ana mwakuri Tatan inanon Atam n ai aron te Atua ae e na bon waakina naba ana mwakuri inanon Atam ngke (if) tao e anaa (taken) uaan te kai ni maiu (tree of life).

 

Te Aonaaba ae Tauaki ma te Matoa

Ngaia, man te tai anne, ao Tatan e a taumatoaa tamnein (spiritually kinapped) Atam, ao kanoan ana utu nikabane (all his human family) a bane naba n taumatoaaki iroun Tatan.

                Te Atua e na bon kaotia nakon Atam aron maiuna (God’s way of life) – are bon ana Tua ibukin te tamnei (God’s spiritual law). Te tua anne bon te tangira ae babaronako (outflowing love) – ae “ana tangira te Atua (love of God) . . .  ae e a tia ni kanoaki nanora, . . iroun te Tamnei ae Raoiroi ae ti a tia n anganaki” (Roma 5:5, KCB). Ana tangira te aomata, ae tangiran kakukureian te rabata (carnal love), e bon aki konaa ni kakoroa bukin (fulfill) ana tua te Atua.

                Ma, n ai aron te teei ae e a tibwa moan riki inanon biroton tinana (embryo) ae e natinaki (begotten) iroun tamana ma tinana (human parents), ao n aron karikirakean bwain nako rabatana (gestation) imwaain bungiana, ao ai aron naba te Kiritian ae e kairaki iroun te Tamnei, ao aiaron Atam naba.

                Ma e na bon noora (experience) aron te reitaki ao te boomata (direct contact) ma te Atua.   

                Ti konaa ni kabootaua aei ma te mbirikare (umbilical cord) are e tomaa (connecting) te teei nakon tinana. Maiuna (life) ao kanan rabatana (physical nourishment) e bon karerekeaki (supplied) mai roun tinana. MAIUN tamnein te Atua (God’s spirit LIFE) e tibwaaki (imparted) nakoiia Kiritian iroun te Tamnei ae Tabu (Holy Spirit).

                I rarikin aei, ao ataakin bwain te tamnei (spiritual knowledge) e kaotiotia te Atua nakoira iroun te Tamnein ae Tabu ae mena inanora (1 I- Korinto 2:10, KPB). Ataakin raoi (full comprehension) ana TUA te Atua (aron maiuna) e bon tibwaaki mai roun te Atua iroun te Tamnei ae Tabu.

                Ma ana tua te Atua e tangira te kakamwakuri (action) ao karaoana (performance), ao te TANGIRA bon kakoroan (fulfilling) bukin ana tua te Atua (I-Rom 13:10, KPB), ao e bon tii konaa ni kakoroaki bukina man ana tangira te Atua are ti na anganaki iroun te Atua (Roma 5:5, KCB).

 

E Baireaki Taekan Ana Aonaaba Tatan

Ngke e “kakioanako te aomata” man te Nne N Aroka are Eten Iawe, ao e totoka te manga rin nako iai – bwa mwiina a na maiu n aki toki inanon te buaakaka Atam ma Nei Ewe ma kanoaiia nikabane (Karikani Baai 3:22-24)- ao e a KAWENEA ANA MOTINTAEKA! (PRONOUNCED SENTENCE!).

                E taku te Atua nakon Atam, kanga n aron aei: “Ko a bon tia n karaoa am moti (decision) i bon iroum ao ibukiia kaain te aonaaba aika ana riki mai roum. Ko a tia ni kakeaai (rejected me) bwa am boto (source) ibukin karekean te ataibai (knowledge) – ko a tia n kakeaa te korakora (power) mai rou man Tamneiu (Spirit) bwa ko na baina te maiu ae raoiroi (righteous way) – ko a tia n kaitarai au babaire (commands) ma au tautaeka (government) – ko a tia n rinea katein Tatan are te ANANAI (GETTING, TAKING). Ngaia are bukin aei ao I a motikia bwa ngkoe ma kaain te aonaaba aika ana otinako mai iroum, bwa inanon te maan ae 6,000 te ririki ao kam na koreaki nako (cut off) mai irou (God) ao Tamneiu (Holy Spirit) – ma tii NAAKE TABEMAN (FEW) are N na tii weteiia (call). NAAKE TABEMAN aikai a bon weteaki ibukin tabeia ae kakawaki ibukin te katauraoi nakon abanuean te Atua (kingdom of God). I bon kaantaningaiko bwa kona karaoa tabem, ma ko bon aki karaoiia – kaitaraan, totokoan ao n tokanikai i aon Tatan ma ANUANA, ao ko na toua kawain au TUA ibukin te maiu n tamnei (spiritual LAW).

                “Ngaia, ke naako, ngkoe Atam ma am kariki aika ana kanoaa te aonaaba, karekea ami ataibai (knowledge) man korakorami. Bon motikia iroumi bwa teraa ae raoiroi (good) ao teraa ae buakaka (evil). Anne are e na reke bwa aron tein ami reirei (education systems) ao aron kabutan rabakaumi (disseminating knowledge), bwa atuam ae Tatan e na kakamangaooko. Bon kakaeanako am koaua ibukin te atua, tuua ibukin am aro (religion), am tautaeka, katein maium (life-styles) ma aron maiumi n ami kawa (society) ma aron maiumi n botanaomata (civilization). N bwaai aikanne nikabane ao Tatan e na mamanai ngkami, kaain ami aonaaba, te aonaaba ae e tii taraia i bon IROUNA (SELF-centredness) – te kamoamoa (vanity) inanona, iango aika bubuaka (lust) ao te ngeenge (greed), bakantang (jealousy) ao te mataai (envy), te kabotoa (competition) ao te uun (strive) ao te iowawa (violence) ao te buubuaka (wars), anua ao katei aika kakaitaraai ma au tua are te TANGIRA.

                “Imwiina ngkanaa a tia n kokorea rongorongon (history) aia kangaanga am botanaomata inanon 6,000 te ririki, ake te maiu n kakainnano (suffering), n mamarakinnano (anguish), n babarannano (frustration), n kokonaaki (defeat) ao n mamate (death) – imwiin ana baebaeti te aonaaba are e na riki mai irouiia kanoam aika ana kaota buren (confess) maiuiia ae akea nanona (hopelessness) are ko a tia n rineia ibukiia – ao N na roko n aron te bwai ae kamiimii n katoka (intervene) am waaki nako. Ma mwaakau (power) ae kamiimii (supernatural) ao man mimitongiu (divine) ao N na tauii (take over) tautaeka ni kabaneia i aon te aonaaba. Rinanon te reirei ae boou (re-education) ao N na karika te aonaaba ae kakukurei (happy) ao ae e RAU (PEACEFUL). Ao imwiin taian rairannano (repentance), ao N na anga bwa Au baintangira (gift) te kamaiuaki n aki toki (eternal salvation) nakoimii nikabane aika a maiu n tai anne. Teuana te nga (1,000-millenium) te ririki maanin te aonaaba ae e na roko aio, ao imwiina ao N na kautiia maate (the dead) man te mate (resurrect) nakon te maiu n aomata (mortal life), nikabane aomata aika a aki weteaki inanon te 6,000 n ngaa n ririki are ti rinanona ngkai. Ana motikaki taekaia n te tai aei – imwiin te miraniam. Ao ngkana a rairananoiia (repent) ao n onimaki (faith), ana anganaki te maiu are e aki toki.

                “Inanon te 6,000 ni ngaa n ririki aio, are N na bon koreai (cut myself off) mai iroumii, ao N na aki motikii taekamii moa. Ma, te bwai are ko unikia inanoni maium, anne ko na kanna uaana. Bwa, n te tai are I nangi kauka te maiu n aki toki nakomii, ao e na akea Tatan bwa e na mamanaiko – akea Tatan are ko na iangoa tokanikaim i aona (overcome). Naake tabeman (few) ake a tia ni weteaki inanon te 6,000 n ririki a bon riai n totokoa ao ni tokanikai i aon ana katikitiki Tatan. Ma, naake a tokanikai (overcome) ana tekateka ma ngai n au kaintokanuea, ma mwaakaia (power) i Aau (under me) bwa ana tautaeka (rule) i aoiia botanaomata nikabaneia (all nations) i aan au Tautaeka ae ti Teuana (Supreme Rule).”

Teiraken Te Konabwai I bon Irouna Te Aomata (Self-Reliance)

Teraa nanon taeka aikai?

                Te maon aomata Atam e aki kan kaotaaki ke e na buokaki iroun te Atua. E kataua bwa e na bon maiu irouna man oin wanawanana (his own knowledge) ma oin rabakauna (abilities).

                Te aonaaba aio, ae rikirake mai roun Atam, e bon mwiokoa rabakauna n aomata. Te reirei ae nangi katuruturuaki nakoira n taai aikai bon ‘reireiniko bwa ko na maiu i bon iroum’. Onimakina korakoram are inanom, a taku. N kuura n reirei aika rietaata ao e bon nooraki te anua aio irouiia taan reirei ma ataein te reirei. Bon te nano ni KAMOAMOA (VANITY). E reereke te nano aio irouiia ataein te reirei n kuura aika rietaata bwa inanoiia ao a taku bwa bon bwakuaku (professionals) ngaiia – are, a taku bwa a rietaata riki nakoiia naake aki anaa te reirei are a anaia. Rinanon te katootoo man te Evolution Theory, ao a taku bwa e raoiroi riki mauiia nakoiia naake a kakoauaa te Atua ao Iesu Kristo. A taraia naakai ma te ubu ni kamoa.

 

E Kainaki Te Kamaiuaki

N te tai are e karaoa ana babaire Atam are e karekei kangaanga aika a bati, ao te Atua e a KAINA TE KAWAI NAKON TE KAI NI MAIU (CLOSED OFF THE TREE OF LIFE) (Karikani Bai 3:22-24, KCB) mai roun te aonaaba ae e riki mai iroun Atam, n te maan ae 6,000 te ririki. Ma, tii nakoiia buraabeti/ibonga aika a rineaki bwa ana korea kanoan te B’aibara ao kaain te Ekaretia are a weteaki man te aonaaba aio iroun Iesu Kristo. Ma e bon taku Iesu: “Akea ae e kona n nakoiu ngkana e aki katikia te Tama are e kanakoai . . .” (Ioane 6:44, KCB).

 

                Man te tai anne, are moan katean aan te aonaaba, ao te Atua e a kawenea ana tamnei bwa e iangoia bwa e na anganiia aomata 7,000 te ririki ibukin kakoroan ana kaantaninga.

                Bon Tatan are e mamanaa Nei Ewa. Atam e bon kanna uwaan te kai, e ngae ngke e ataia bwa e bure. Man te tai anne ao te aonaaba nikabutaa e a bon tia n mamanaaki (Te Kaotioti 12:9).

                Ti na tei teutana te tai n iangoia. Aio bon te tai are e moan kateaki aan te aonaaba are ti bon maiu i aona ngkai. N te tai aei ao Tatan e bon ngare. Tao e bon kakoauaa bwa e a konaaki te Atua – e konaaki rinanon Atam ngkai e aki karaoa tabena bwa e na eekaanako (overthrow) ana tautaeka Tatan mai aon kaintokanuean te aonaaba.

                Ma e taku te Atua, “E na korobukin au taeka.”

                Ana tamnei te Atua are e na anaa te maan ae 7,000 te ririki e na bon kakoroa bukin ana kaantaninga te Atua.

                Kataia kaotaku ikai. Ngke e kaina te kai ni maiu, ao e kaina naba kabwaraakin aia bure (redemption) ao kamaiuakiia (salvation) aomata inanon te maan ae 6,000 te ririki nikarokoa te kauoman n Atam, Iesu Kristo, imwiin 6,000 te ririki e na manga oki n korakorana ao mimitongina n anaa te kaintekateka are ana kaintokanuea Tatan ao e na tautaeka ngaia i aoiia botanaomata nikabaneiia.

Te moan aomata Atam e bon anganaki te katautau (opportunity) bwa e na rinea ana tautaeka te Atua, e na kaoka (restore) te tautaeka anne nako aon te aonaaba, ao e na anaa kaintokanuean te aonaaba mai roun Tatan. Ma bukina e aki konaa (failed), ao te aro ni kamaiuaki (salvation) e aki konaa n kaukaki nakoiia aomata nikabaneiia nikarokoa Iesu Kristo, Atam te kauoman, e a tia ni karaoaa taben te moan Atam are e aki konaa ngkoa ni karaoia – are e na anaa te kaintokanuea mai roun Tatan ao e na toka i aon kaintokanuean te aonaaba, n kaoka ana tautaeka te Atua nako aon te aonaaba.

                Kainakin te kai ni maiu mai irouiia ana utu te aomata e bon kakinaa aekan aan te aonaaba ae e maiuakinaki ngkai bwa e bon tautaekanaki iroun Tatan, e ngae ngke e aki nooraki. E na kangaara ngkanne n kakoroa bukin ana kaantaninga te Atua? Man moan katean te aonaaba aio ao te Atua e a tia ni baireia bwa e na bungiaki te TAEKA nako aon te aba bwa e na riki bwa ana karea te Atua ibukin kabwaraan aia bure ao kainaomataakiia aomata man ana tautaeka Tatan te tia iraeia aomata.

                Ma, e na kangaara ngkanne ni kakoroa bukin ana kaantaninga te Atua are e na kamwaita aekana rinanoiia aomata aika ana bungiaki inanon 6,000 te ririki aika ana roko?

 

Te Kamaiuaki Rinanon Te Mangauti

N moan tein ana aonaaba Tatan ao e baireaki (Ebera 9:27, KCB) bwa te aomata e na “ti teuana ana tai ni mate, ao muina [e na mangauti, ao] e na motikaki taekana.” Ma, n te tai moa aei ao aomata nikabaneiia n te aonaaba a bon tuai ni motikaki taekaia – tao ana kamaraiaaki (condemned) ke ana kamaiuaki (saved). N te tai naba anne e baireaki bwa n aiaron Atam ao aomata nikabane ana mate, bwa mai roun Kristo ao a na manga bane ni maiu (1 Korinto 15:22, KCB). Te mangauti aio irouiia naake a tia ni mate iroun Atam bon te bwai ae raba nanona nakoiia kaain te aonaaba ake a mamanaaki iroun Tatan. Bwa n boong aikai ao aaro ake a taku bwa Kiritian a bon kimwareirei n mangautin Iesu n aia bong beekan (pagan) are te Itita (Easter), ma akea aia taeka ibukiia birion ma birion aika ana mangauti ake a tia ni mate iroun Atam. Te mangauti aio e na kabwarabwaraaki rimwi ikai.

                E ngae n anne, ma ngkana e roko Iesu bwa e na anaa nakoina aia bure aomata nikabane, ao e na katea ana Ekaretia te Atua. Manenan ao taben te Ekaretia e bon kabwarabwaraaki n ara mwakoro ae “Te Kamiimii ibukin te Ekaretia ae aki ataaki.”

                Ti na toki moa teutana ikai! Ti na kaotaira bwa teraa te bwa are e a tia Tatan n kamatakiia iai kaain te aonaaba bwa ana aki nooria. Ti na ataia bwa teraa te bwai are a tuai n oota iai Kiritian aika tia n mamanaaki.

                E nangi kakawaki aio!

                Aia aonaaba Kiritian e a tia ni mamanaaki bwa ana kakoauaa te koaua are aongkoa bon aia koaua Kiritian are e aki mamate (immortality) aia tiouru (soul), naake a tia ni “butimaea Iesu” bwa n ‘mateia’ ao a bon kaineti n nako karawa n nakon te maiu ae akea tokina – te maiu n aoriori (idleness), te inaomata man te katabeaki (freedom from responsibility) ao te kukurei n te mweraoi (ease) ao te taningaroti (laziness); ao ibukiia naake a aki ‘butimaea Iesu’ ao n mateiia ao ana kaineti nakon te tabo ae akea tokin maten aina (eternal continuous burning) ae e aranaki bwa moone (hell) are ana tatakaarua man tangitangi ma te maraki kakaiaki ae akea tokina ao n aki tootoki ao n akea riki aia anga ni kamauiaki (without hope).

                Reireiakiia Kiritian aika a mamanaaki bon te ‘kakoaua’ bwa te aomata bon te tiouru ae aki mamate (immortal soul) ao are e a kaman reke irouna te maiu are akea tokina (eternal life). Te koaua aei e bon tiring te koaua are e mwakoro n Roma 6:23 bwa “boon te bure te mate” ao are e tii konaa n reke iroun te aomata te maiu are akea tokina ngkana e baintangiraaki (gift) iroun te Atua.

 

Te reirei aio, ke te koaua aio are a rangi bwaina Kiritian aika a mamanaaki e konaa ni kaboutauaki ma manangam (trip) teuana are ko tokara te turein (train) ae ti teuana kawaina (one way). Manangam aio bon touan kawain maium (your life’s journey). N tabon kawain te turein aio ao iai te tiwiti (switch) are e a kaman katauraoaki (automatically set) bwa e na uotiko ni kaineti nako moone nakon te ai are bane urana n akea tokina bwa ko na kamarakaki n akea am tai. MA, ngakana iai te tai inanoni kawain maium aio ao ko a “butimaea Kristo,” ao te tiwiti are i tabon te kawai e na manga kaminoaki nakon iterana are teuana bwa kona kakibaaki ni kaineti nako karawa.

Angin aia reirei aaro ake a araniia bwa Kiritian e bon boboto i aon te koaua are te Atua e moan karika te aomata bwa e na aki mamate (immortal being), ma n tai teuana ngke e aki taratara te Atua ao Tatan e irae n rin ao e kamangaoa ana karikibai te Atua ae bane arona aio. Te kamaiuaki (salvation) ngkanne e taraaki bwa aongkoa ana anga te Atua n kataia n kaoka tamaroan ana karikibai nakon are e moan karikia nako iai.

Man aia ‘koaua’ aikai ao a bon kakoauai ma nanoiia ae korakora ao a kabuta taekan aia reirei aikai aika a bon biri-ianena ma koaua aika a nangi mataata taekaia n te B’aibara.

Ana Moan Kewe Tatan

 A tataekinna ana moan kewe Tatan are te aomata e bon aki mamate. Te ‘reirei’ aio, ngkana ko karaua n iangoiia, e kataia n taekinna bwa tiina aika a kamaiuaki (saved mothers) aika a tia ni mate ao a roko i  karawa a bon ataa rongorongon natiia ake i moone aika a bwakabuaiia n tatakarua man tangitangi n mamaraki n ain moone.

                Ma teraa koauan ana Taeka te Atua ae tabu? Maate (The dead), a ataa te bai ae a karaoiia naake a maiu (the living)? Ngkana e mate te tina ao e karauaki nanon natina ma te taeka n aron aei “Kona aki nanokawaki bwa tinam e tarataraiko mai karawa.”

                Aikai taeka tabeua man te makatiin (magazine) ae The Plain Truth ae koreaki n Maati 1985: “E bon mataata are e kabwarabwaraaki n te Boki (scriptures) bwa ngkana e moti ikem (die) ao bon te mate (dead) ngkoe. N aron ae e taekinaki n te B’aibara, maate a aki ongo (don’t hear) te bwai teuana, a aki noora (don’t see) te bwai teuana, a aki iangoa (don’t think) te bwai teuana ke, n ataa (don’t know) te bwai teuana. Bon akea naba te kanamakin teuatana irouiia maate. ‘Akana a maiu, a ataia ba a na mate, ma a aki ata te bai teuana akana a mate, akea riki kaniwangaia ba a manuokinaki taekaia. Akea riki irouia te tangira (no love), te kairiribai (no hatred) ao te bakantang (no jealousy), ao akea tibangaia ni baika a karaoaki i aon te aba’ (Te Minita 9:5-6, KCB).” Ao rairan te kabane ni kibu n I-Matang: “ . . .never again will they have a part in anything that happens under the sun” (Ecclesiastes 9:6, NIV).

                E nangi mataata taekan te B’aibara i aon aei. Te mate bon te mate n akea riki te nanokoraki. E koreia te abootoro Bauro bwa “bōn te bure te mate” (I-Rom 6:23, KPB). Nanon te taeka ae te Mate bon akea te maiu – aki maiu – tiaki tii te maenako mai iroun te Atua.

                E bon tuangiira te Boki bwa ti na kamanenaa raoi maiura aio ngkai bon iai te maiu iroura:  “Kabanea korakoram n am makuri ae ko karaoia, ba ko tabe n nakon te mate, ike akea iai te makuri, ke te iango ke te wanawana ke te atatai” (Te Minita 9:10, KCB). Ao taekana n ara B’aibara are teuana: “Makuri ni kabane aika ko riai ni karaoi ni baim, ao karaoi ni korakoram; ba bon akea te makuri, ma te aro ni kukune, ma te ataib’ai, ma te rabakau, i nanoni Tiore (ruanimate), ike ko na nako iai” (Te Minita 9:10, KPB).

                E bon nangi barabara raoi. Ma e a kanga aroia naake a bon kan taua aia koaua are ko na taabeibeti nako karawa ngkana ko raoiroi, ke ko na iinako nako moone ngkana ko buaakaka?

                Ao bon ongoraa n ana kaeka Betero. Ngkana iai ae tauraoi ao tao e riai nako karawa, tiaki bwa te aomata anne e bon taatangiraki iroun te Atua? (Makuri 13:22, KCB). Ma e bon tuangaki Betero i roun te Atua bwa e na taekinna ni kaangai, Tawita “ e a tia ni mate . . . ao iai ruanimatena iroura ni karokoa ngkai” (Makuri 2:29, KCB), ao e taekinna riki, “Ba e aki waerake Tawita nako karawa” (Makuri 2:34, KCB), ke rairana are teuana, “Ba e aki tierake Tawita nako karawa (Makuri 2:34, KPB).

                Ao e bon taku naba Iesu bwa “akea temanna ae e a tia ni waerake nako karawa,” are nen ana kaintokanuea te Atua (Ioane 3:13, KCB).

 

Tao Ti Na Bane Ni Maiu-Kaua?

Bon iai riki kakawakin te maiu aio nakon tii te maiu ibukin te bong teuana ma te bong teuana. Te Atua ae Korakora e bon katikuiia aomata i aon te aonaaba ibukin kakawakin tabeiia teuana ae akea tokina, ae e aki ataaki rongorongona irouiia aaro nako aika a kateaki irouiia aomata.

                Ti mena ngkai i aon te aonaaba ibukin tibangara ae nangi kakukurei. E rekereke aio ma karikara bwa ti na konaa ni mate ao ti na boo ma kainanon te maiu aio, ao n noora naba kakukureian te maiu n aomata.

                E ngae ngkana e a toki ikeikera ao ti a mate, e na bon aki reitinako matera. Maate ake n ruanimateiia ana manga maiu kaua! Wareka te bwai ae e taekina Iesu: “Tai miimii n te baei; bwa e a kaan roko te tai are naake nikabane ike a mena n ruanimateiia ana ongo bwanaana (His voice) ao n teirake – naake a kakaraoa ae raoiroi, nakon te kamaiuaki (resurrection of life), ao naake a kakaraoa ae buakaka, nakon te motintaeka” (Ioane 5:28-29, rairana man te RAV).

                Iai warebwaian (accounting) aron aroarora (behavior) n te maiu aio! Aomata nikabaneiia ake a tia ni bungiaki nakon te maiu aio ana manga bon kaekaa taekaiia n te motintaeka ao ni manga kamaiuaki.

                N aron are e a tia ni kabwarabwaraaki mai imwaaina bwa tamnein te aomata (spirit of man) n bon irouna e aki konaa nooraaba (cannot see), e aki konaa n ongo (cannot hear), e aki konaa n iango (cannot think). Te kaburoro (brain) n nooraaba rinanon te mata, e ongo rinanon te taninga, ao e iango man mwaakan tamnein te aomata. Ngkana e mate te aomata ao “e na okira te tano te rabata ae nako man te tano, ao e na okira te Atua te ikeike ba boni ngaia ae e anga” (Te Minita.12:7, KCB). N  aia B’aibara Boretetanti ao te taeka ae te “ikeike” e bon aranaki bwa te ‘tamnei’ – tamnein te aomata e bon okira te Atua!

                Te tamnei bon nen ana iango ni kabane (memory) ao anuan (character) te aomata are a kawakinaki iai. E kawakinna naba aron teina ngke e maiu, bwa n te tai are e a manga kamaiuaki kaua ao e na okiria tein rabatana ngke e maiu ma ana iango nikabane ma anuana. Ma, n tain matena, ao e “aki ata te bai teuana” (Te Minita 9:5, KCB).

                Teuana te kewe ae e nangi kakoauaaki irouiia aaro nako, ma tiaki ana Ekaretia te Atua, bon te kewe are NIKABANE (ALL) aomata a bane n aki kamaiuaki (lost) ma tii ngkana a taekinna (profess) bwa Iesu bon aia Tia Kamaiu – ao are boong aikai (today) bon bongin te kamaiuaki (salvation), ae nanona bwa e bon waaki ngkai te motikintaeka, bwa n te tai naba are ko ‘butimaea’ Iesu nakon maium ao ko a kamaiuaki naba.

                Ma te koaua ni koaua naake a aki ataa te Atua A TUAI N MOTIKAKI TAEKAIIA!

                Bon tii tabeman aika a ataa ana kainibaire te Atua i aon aei. Tao ko na miimii ngkoe te tia wareware n te koaua ae taekinaki ikai. E a tia ni mamanaaki te AONAABA, n aron are e a tia n taekinaki n te Boki. Teuare e mamanaaki e bon aki ataia bwa e mamanaaki! Ti na aki bwai n ataea (underestimate) Tatan!

 

Aomata, A Koreaki Nako Mai Roun Te Atua?

Tao ngkana ti tara korakoran te buakaka ma te riaboro i aon te aonaaba ao tao ti na taku bwa te AOMATA e bon koreia nako mai roun te Atua. Ma bon te Atua ae e koreia nako aomata mai irouna. Ao IBUKIN TERAA?

                Tao e na taraaki te Atua bwa akea ana tangira? E bon aki!

                Ti na kamatataa te itera aio. Atam, ngke e bon kariaia bwa e na anaa uwaan te kai ae tabu, ao e bon koreia nako mai iroun te Atua. Ao ibukina ngkai nikabane aomata aika a riki mai roun Atam a bane ni bure, ao te aomata temanna ma temanna e bon koreiia nako mai iroun te Atua (Itaia 59:1-2). N ara B’aibara ake uoua a kabonganai taeka aika, “boni ami bure aika a kararoaingkami ma Atuami” (KCB), ao, “ma a karaureingkami ma Atuami ami buakaka” (KPB).

                Te Atua, man te utu n Atua, are taetae nakon Atam bon te Rokou ke te “Taeka” are e manga bungiaki bwa Iesu Kristo. Bon akea reitakin Atam ma te Atua te Tama. Ngke e kaina te kai ni maiu te TAEKA, ao aomata nikabaneiia a bon koreaki nako mai iroun te Atua te Tama nikarokoa e na roko Kristo n maakana ma mimitongina bwa e na anaa kaintokanuean te aonaaba mai roun Tatan ao ni kaoka ana tautaeka te Atua nako aon te aonaaba ni kabuta. Ma e ngae n anne, ao Kristo, Atam te kauoman, n moan rokona ao e roko ni kaotia (reveal) bwa boni iai (existence) te Atua te Tama (Ruka 10:22, KCB).  Nikarokoa te tai anne, ao te aonaaba bon akea ataakin bwa iai te Atua te Tama. Aio bukina ngkai te aro n Iutaia (Judaism) a boni kakoauaa bwa bon temanna te Atua. Aio naba bukina ngkai taan kamatebwaia te B’aibara (theologians) a bon aki ataia bwa te Atua bon te UTU (FAMILY) are ana manga bungiaki nako iai aomata bwa ana riki bwa kaain te Utu n Atua. Ao aio naba, ngke a wareka rongorongon te Atua te Tama ao te Atua te Nati n te Nu-Tetemanti, ao a manga taku bwa te Tamnei ae Tabu (Holy Spirit) bon te Anti (Ghost) ao ngaia temanna naba te “Aomata” are kaain te Trinity, are a kataekabuakaa (blaspheming) te Tamnei ae Tabu ao a KATOKA MWAITIN te Atua ao a kakeaa te koauaa are aomata aika a raira maiuiia (converted) a konaa n riki bwa kaain te UTU n Atua ae mimitong. Ngaia are e bon kamatakiia “Kiritian” Tatan man ana koaua (truth) ao nanon (purpose) ana euangkerio Iesu Kristo.

                A ‘aki noora’ teuana te koaua ae nangi kakawaki: te mangauti man te mate.

                A karinea aia bong beekan ae te Easter are e kauringaa mangautin Iesu Kristo man te mate. Ma akea kubaia n te reirei man te B’aibara are e tataekinna bwa naaake a bane n tia ni bungiaki nako aon te aonaaba ana manga kautaki man te mate, e ngae ngke teniua (3) tain te kautiuti aio aika a bon tatannako aroia. Tii teuana te anga ae e taekinna te B’aibara ibukin kamaiuakiia aomata man te aonaaba ae nimamate aio bwa bon te mangakautaki man te mate, ao anne bon te anga ae teimatoa.

                Ai kananokakawara, bwa n aron are e taekinaki n te Kaotioti 12:9, bwa te aonaaba ni kabuta e a bon tia ni mamanaaki ao ni kamatakiaki man te koaua iroun Tatan te riaboroo, ae teimatoa ngkai n tekateka i aon kaintokanuean te aonaaba.

                E nangi kabubanako ataakin te koaua, ma kona bon noorii inanon am B’aibara. Kairia bwa raom n am tai n wareka kanoan te rongorongo aio.

                Taraia! Ngke e kanakoiia Atam ma Nei Ewa man te O-n-aroka are Eten te Atua, ao e kateiia anera bwa ana tukiia aomata man te manga rinnako. Tao, n arona, bwa tao e katangainaa mataroan Eten ni kaukiia te Atua. Teraa ae e na riki? E a tia te Aomata n anaa uwaan te kai ae tabu (forbidden tree). E a tia te Aomata n kakaraoa te bure. TERAA AE E NA RIKI? Tao ana bane Aomata aika taan bure n rin ao n anaa uwaan te kai ni MAIU (tree of LIFE)! Ao, tao ngkana e a reke irouiia te maiu ao ana bon aki kainanoa te rairannano (repentance) – ana aki kainanoa ONIMAKINAN (FAITH) te Atua ke Iesu – ana ira nanoiia Aomata n anaa uwaan te kai ni maiu ao ni karekea irouiia te MAIU AE AKEA TOKINA (ETERNAL LIFE). E na akea tokin maiuiia taan kakaraoa te bure?

                Bon iangoia moa! Tao bon tamnein ara aonaaba ae buakaka aio, ma e na akea tokin ke tian kakaraoan te buakaka bwa ana maiu n aki toki aomata? Aei ae e kaantaningaia te Atua ibukira?

 

E Aki Babanikawai Te Atua

Tao e nangi babanikawai te Atua ngkana e kariaia aio! Te Aomata, ma ana bure nikabane – ao iai aron te bure ni kamwaitia inanon te aomata – e na riki bwa e na aki mamate (immortal) – e na maiu n aki totoki (living forever) inanon te kainano (suffering) ma aekan kamaraki nako (pains), kamarakin te iango (mental), kamarakin te rabata (physical) ao kamarakin te tamnei (spiritual), are e na kauataoa te bure i aona!

                E bon tuai n ataia te Aomata bwa e bon TORO (SLAVE) iroun te bure. Te bure bon ngaia are e koreiia nako mai roun te Atua. TABEMAN a ataia bwa ti aki kamaiuaki man maten Iesu. Ti raoiakinaki (reconciled) nakon te Atua te Tama ni maten (death) Iesu. Ti kamaiuaki ni maiun (life) Iesu (Rom 5:10). E aki ataia te Aomata bwa te rainannano ae koaua – rairaki man te bure – ao ONIMAKINAN Iesu ae maiu e boni konaa ni kainaomataaki man te rekenikai! E tautoroniko te bure! E karekekai (punishes). E karekea te nanokawaki, te nanomaraki, te nanorawawata. E karekea te ikoaki (injury) nakon te rabata, te aoraki (sickness) ao te man-aoraki (diseases). E karekea te barannano (frustration) ao te nano ae matebuaka (hopelessness).  

                Te maan ni babanikawai (unfair), te katei ae buakaka (unkind), ni karekekai ae e konaa ni karaoia te Atua n te tai are anaa uwaan te kai ae tabu Atam ma Nei Ewa bon katangainannakoan mataroan te o-n-aroka, ao anganan botanaomata nako te inaomata n anaa uwaan te kai ni MAIU – katootoongan te baintangira (gift) are te MAIU AE AKI TOOTOKI (ETERNAL LIFE!)!

                Ma teraa ae karaoia te Atua? E kaotinakoiia nikauoman, te mwaane ma te aine. E kaina te manga rinnako.

                Ma, e ngae n anne, ao e bon katauraoa te kamaiuaki (salvation) ao te maiu ae e aki tootoki (eternal life) inanon te kukurei ao te kimwareirei, nakoiia botanaomata NIKABANEIIA ngkana a tangiria. Man tamaroan wanawanana ao e bairea taina (time) ao aron rekena (conditions)! Inanon te maan ae 6,000 tabun te ririki ao bon angiia botanaomata nikabane a bon koreakinako mai roun te Atua.

                Te koaua aio e bon aki ataaki irouiia ‘Kiritian’ bwa a bon bane n tia n mamanaaki. Aei ngkanne bon teuana te koaua ae nangi kakawaki: ngkai e tekateka i aon kaintokanuean te aonaaba ao Tatan e bon kataia ni tiringnga (kill) te merimeri ae Kristo. E manga kataia n kaririia (tempt) ao ni kabakaa (disqualify) Iesu i bon imwaain te tai are e nangi waakinna iai tataekinan ana euangkerio Kristo (Mataio 4). Bon Tatan ae karika tiringngakiia abootoro. E karika bainikirinakiia (persecution) kaain te Ekaretia. E karika te kauntaeka imarenaiia ‘Kiritian’ bwa te euangkerio are e na tataekinaki bon ANA euangkerio Kristo, ke aia euangkerio aomata IBUKIN Kristo. E katokanikaia aia euangkerio aomata Tatan are imuin tii tebwi tabun te ririki imwiin katean ana ekaretia te Atua ao e a tataekinaki te euangkerio IBUKIN Kristo irouiia aomata ni bane, ma tii naake tabeman, aika a aki toki ni babanikiriniaki, are kaain te ekeretia ae koaua ae ana Ekaretia te Atua.

 

Bon Bongin Te Kamaiuaki Aio?

‘Kiritian’ aikai aika a bon tia n mamanaaki a bon teimatoa n tataekinna bwa ngkai (now) bon TII (ONLY) bongin te kamaiuaki (day of salvation), ao are ana kamaiuaki ngkana a butimaea Iesu nakoni maiuiia, n akea te rairannano are te rairaki man te bure ao te ongeaaba nakon ana tua te Atua, ao ngkana a mate a na riki bwa tiouru aika aki mamate (immortal souls) ao ana kaineti n nako karawa n bon te tai are a mate iai.

                Bon Tatan ae kamatakiia aia taratara Kiritian n kawai nakon te koaua are e kainaki te roko n te kai ni maiu iroun te Atua nikarokoa e roko Iesu n maakana ao mimitongina bwa e na kaoka ana tautaeka te Atua i aon te aonaaba ni kabuta. E a bon tia ni baireaki (decreed), N na kaokia riki, e a bon tia ni katauaki ibukiia aomata bwa tii teuana aia tai n mate ao i mwiina ana motikaki taekaiia (Ebera 9:27, KCB). N te tai moa aei ao ana aonaaba Atam e bon tuai n motikaki taekana, ma n te kabanea n motintaeka ao ana bane aomata ni kateaki bwa ana kaeka mwiin aia bure.

                Ma, e ngae n anne, ao te Atua e a bon tia ni kaokoroia tabeman ibukin tabeiia ae riai. E kateirakeiia burabeti te Atua bwa ana riki bwa aan te Ekaretia. Iesu e weteia ana reirei bwa ana KATINANIKUA TE AONAABA aio bwa ana reireinaki aron te anga reirei nakoiia raoiia ao inanon te mireniam (millennium) are e a kaokai iai abanuean te Atua, a na tautaeka (rule) ao n anga reirei i aan aia Uea ueea Iesu, n te tai are e a kaukaki te kai ni maiu nakoiia aomata nikabaneiia.

                E weteaki te Ekaretia bwa e na reireinaki aron te tautaeka ao te anga reirei n abanuean te Atua N TE TAI are e a kaukaki te kai ni maiu. Ma, ngkai moa, ao te Tamnei ae Tabu (Holy Spirit) e bon kainaki nakoiia aomata ni bane ma tii buraabeti ao naake a weteaki (called out) bwa ana kaaina te Ekaretia. E a bon tia n taekinna te buraabeti ae Ioera bwa rimwi – imwiin 6,000 ana ririki te aonaaba i aan Tatan, ao te Atua e na karaangaa (pour out) Tamneina i aoia aomata nikabaneiia (Joel 2:28, NIV; Ioera 2:28, KPB; n aia B’aibara Katorika ao e na reke taekan te kibu aei n Ioera mwakorona 3:1, KCB).

                Ma, e ngae n anne, ao e bon riai ibukin kakoroan ana kaantaninga te Atua bwa ana anganaki buraabeti ma naake a weteaki te Tamnei ae Tabu bwa buokaiia n aia kataneai bwa taan tautaeka ao taan anga reirei i aan Kristo, n te tai are e a kaokaki iai ana tautaeka te Atua i aoiia botanaomata nikabaneiia.

                Ngke e weteiia kaan te Ekaretia, ao e kamatataa Iesu n taku, “Akea ae e kona n nakoiu ngkana e aki katikia te Tama are e kanakoai . . .” (Ioane 6:44, KCB). Te Ekaretia bon tii taian moani uwaa (first fruits) nakon te kamaiuaki. E na mataataa riki aei n mwakoron te kaongora aio ae “Teraa te Ekaretia”.

 

Ibukin Teraa Atam te Kauoman?

Ti na nooria mai moana:  Tao 4,000 te ririki mai iroun Atam, ao te Atua e kanakoa Iesu Kristo bwa e na maiuakinna te maiu ae nangi tamaroa, ao n tokanikai i aon ana karirii Tatan, are e a konaa te bwai are e aki konaa ni karaoiia te moan Atam, bwa e na oneamiin Tatan bwa te tia tautaeka i aon kaintokanuean te aonaaba ni kabuta. Naake ake, n aron are e karaoiia Iesu, a tokanikai i aon Tatan, i aoiia, ao i aon te bure,  ana tekateka ma Kristo n ana kaintokanuea n te tai are e na roko n katea ana TAUTAEKA TE ATUA ao ni kaoka ana TAUTAEKA TE ATUA, are e a tia Rutibeero ngkoa n aki kan kateimatoaa!

                Naake tabeman aika a weteaki, n teirake mai roun Abera nikarokoa manga okin Kristo nako aon te aonaaba, a riai ni karaoa are e rawa ni karaoiia Atam – RIBAA ANA KAWAI TATAN, are te tia kaitaraa ana TAUTAEKA TE ATUA!

                Antai ngkanne bon te Kiritian nikoaua? Naake a tia, ao aika bon kairiraki iroun Tamnein te Atua ae Tabu (Roma 8:9, 11, 14, KCB), ao akea ae konaa n reke irouna te Tamnei ae Tabu, ma tii ngkana te aomata anne e 1) RAIRANANONA (REPENT) – man ana bure, riaontuan ana tua te Atua; ao 2) e a bon onimakina Iesu Kristo – e maiu mai roun Iesu – ao e bon kakoauaa Iesu Kristo. E nanonaki ikai kakoauaan te bwai ae e taku – ana TAEKA, te B’aibara ae Tabu!

 

                Ngaia are imwiin aia rairannano ao aia onimaki naake a weteaki ao Iesu e na katiiteuanaiia (reconcile) ma te Atua te Tama ao e na reke irouiia te Tamnei ae Tabu are e na karikiia bwa natin te Atua.

                Ikai ao ti na kamatataa kaekaan te titiraki teuana. E aera ngkai a aki konaa Kaino, Abera ao Teeta, ake natin Atam, tao n raira nanoiia ao man aia rairannano aio ana karekea nakoiia te Tamnei ae Tabu ao maiun te Atua? Ana tua te Atua e aki konaa n atongaki bwa te tua (law) ma tii ngkana iai te rekenikai (penalty) ibukin riaonna. E a tia ni bure Atam. Natina nikabane a bane n tia ni bure ngaia are e bane n reke irouiia te rekenikai are boon te bure te mate. Ngaiia ao naake a rimwiia a bon aki konaa ni kainaomataaki man te rekenikai aio nikarokoa Kristo, are e karikiia, e na taua rekenikaiia aio ao ni mate ibukiia. Ngaia are bon akea ae konaa n anganaki te kamaiuaki (salvation) nikarokoa e tauraki n te kaibangaki Kristo. Bon tii maten Iesu ae konaa n katiteuanaiia aomata ma te Atua te Tama.

                Ao ai teraa aroia naakai ao naake n aroia – MIRION MA MIRION? N te tai aei, tii ngkana a tia ni weteaki ao ni katikaki iroun te Tama, a bon tuai n motikaki taekaiia! Tiaki nanona bwa ana aki kateaki bwa ana kaekai aia bure. Ana bon kateaki! Ma are i aon kawaina motikantaekaiia. Te motikitaeka e a bon waakinaki ngkai TII nakon ana Ekaretia te Atua (1 Betero 4:17, KCB). E taku Iesu, “Akea ae e kona n nakiu ngkana e aki katikia te Tama (Ioane 6:44, KCB). Ngaia are AKEA AE E KONAA N NAKON KRISTO n te tai aei! Ma te Ekaretia bon ti te MOAN uwaa (first fruits) aika ana kinikaki (harvested).

                N ana aonaaba Tatan are e a tia n maamanaiia aio ao e mwaiti ake a tia n butimaea te Kristo temanna are aongkoa e a tia ni kaakeai (done away) ana tua Tamana. A bon neboa Kristo. Ma e bon taku Iesu: “A matebuaka n taromauriai, ba kanoan aia reirei bon tiaki au tua, ma bon aia taeka aomata . . . “, ao taekana n ara B’aibara are teuana: “Ma akea manenan taromauriau i rouia, ngkai a reirei aia tua aomata ba aia taeka n reirei . . .”(Mareko 7:7). Ao e manga reitia n taku, “Ai rabakau ra ngkami ni kaki ana tua te Atua ban a kamatoai oin ami katei ni kawai . . . . N aromi anne ao kam kaakeaa ana taeka te Atua ao kam kabuta oin ami reirei. Ao a maiti riki baika kam karaoi n ai aron akanne” (Mareko 7: 9, 13, KCB).

                Mirion ma mirion a bon aki ataia bwa e bon matebuaka aroiia n taromauriia Kristo. A bon tia n mamanaaki bwa ana taromauria te “Kristo temanna.”

               

Aomata Nikabane Ana Weteaki

Ngkana e roko Kristo bwa aia KIING Kiing ao aia UEA Ueea ao e na tautaeka inanon 1,000 te ririki. Nikabane aomata aika a maiu n te tai anne ana weteaki bwa ana kamaiuaki.

                Imwiin te teuana ni nga n ririki ao e na kaoti “te Kaintokanuea Ae E Ababaki Ae E Mainaina” (Kaotioti 20: 11-12) bwa e nangi waakinaki te motikitaeka. Nikabane aomata aika a tia ni maiu mai iroun Atam, aika a tuai ni weteaki, ana mangauti nakon rabataia are bon te iriko ma te raraa n aron tein rabataia ngke a moan maiu. Ao ana kaekai miin aia bure. Boon te bure te mate. Ana tuangaki ao ni kaotaaki bwa Iesu Kristo e a tia n anga maiuna bwa boon aia bure. Ma ngkana a bon rairananoiia ao n onimakinna ma nanoiia ni koaua ao e na kabaraaki aia bure ao e na reke irouiia Tamnein te Atua ae Tabu, are e na bungiia (beget) nakon te MAIU AE AKEA TOKINA!

                Kanoan ANA MASTER PLAN TE ATUA BON WETEAIA NIKABANE AOMATA AIKA A TIA NI MAIU N TE MAIU AIO BWA E NA REKE NAKOIIA TE KAMAIUAKI ARE AKEA TOKINA, ma tii ngkana a rairananoiia ao n onimakinna ana koaua nako te Atua. Ma, e tainaki (time order) te mangauti (1 Korinto 15:22-23, KCB), “Ba a bane ni mate aomata iroun Atam, ao a na bane ni manga maiu naba irouni Kristo. Ma a na uti, tatabeman n ana tai: ba Kristo moa, ao imuina . . . .” (uoua riki te mangauti aika ana karaoaki aika a maneweaki n te Kaotioti 20:11-13 ma a aki taekinaki n aia boki I-Korinto 15).

                Naake a weteaki n tain te mireniam, ao naake a kateaki i matan te Kaintokanuea Ae E Ababaki Ae E Mainaina ana aki kaaitiboo ma Tatan, bwa tao ana eekianako.

                Ai TAMAROARA ana kawai te Atua – e ngae ngke e raba nakoiia aomata aika a bon kakauataoa aia kangaanga i aoiia! N aron ana baebaeti te abootoro ae Bauro: “Ai bati ra kaubain te Atua! Ai nano ra wanawanana ma ana atatai! Ai kanganga ra atakin ana baire ma ana iango!” (Roma 11:33, KCB).

                Rinanon te aomata, ao te Atua e bon kamwaita aekana! Te taeka ibukin te Atua are n Karikani Baai !:1 n te taetae n Ebera (Hebrew) bon Elohim. Bon te ara ae kabonganaaki n ai aron te ekaretia (church), te utu (family), te kurubu (group). E taku te Atua, “TI na” – tiaki “N na” – “karao te aomata ba katotoNgara.” Te Atua bon te utu are ti bon konaa ni manga bungiaki nako iai!

                TERAA, ngkanne, te aomata? Bon te bwai (being) ae maiu ae karikaki man tanon aon te aba. Bon te TANONIMNIM (CLAY) ngaia, ao te Atua bon te Tia Mwakuria Te Tanonimnim (Master Potter), ae taon kakateiraoia (moulding), kakatei-tamneia (shaping), ao ni kakaturua raoi ANUARA (CHARACTER) –ngkana ti ongo ana wewete ao e na katikiira nakoina. Ma nanora ae kukurei ao e na karinna inanora ANUANA AE TAMNEINA AE TABU, AE ETI AO N NANGI TAMAROA (HIS VERY OWN SPIRITUAL HOLY, RIGHTEOUS AND PERFECT CHARACTER)!

                IBUKIN TERAA te aomata? E karika te aomata te Atua bwa e na karikia inanora te bwai are a ribaiia anera bwa e na karikia te Atua inanoiia – ANUANA ae te kabana ni tamaroa! E bon, n taina ao n riaina, kakarikirakeira bwa ti na riki bwa te ATUA NABA – ngaira kakatabemaniira nako – ao ti na katiaa te karikibwai nakon te UNIBWEETI! Ma, ngkai moa, ti bon maeka n te aonaaba ae e a tia n mamanaaki iroun Tatan aio.

 

E a toki moa ikai kanoan te mwakoro aio.