Ngke e titirakinaki Putin ba e aera ngkai e niniianako Ukraine ao e kaeka n kaangai: “E tuangai te Atua ba Nna karaoia ba e aongan koro bukin taeka n burabeti” (https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/01/pat-robertson-putin-god-russia-ukraine/). Ti na kakaea nako rongorongon Rutia ao n nooria ba iaa n te B’aibara ae bon taekinaki te burabeti aei. Ba, tao e koaua ke aki.
RUTIA BON TE KABANEA NI KAKAMAAKU AO N UNUUN N ABA AE E IAI I ROUNA TE NUKIRIA BAWA N TE aonaaba n boong aikai. Ao i bukin aei ao e bon riai n iai taekana ae e na mwakoro n te B’aibara. Ao ngkana ko ataa arana ae e kinaaki iai n te B’aibara, ao kona konaa n noori taeka ni burabeti i bukin te aba aio n te O-Tetemanti ao te Nu-Tetemanti.
N te boki ae Etekiera, ao mwkorona 38, ao kibuna 8, ao e taekinaki “boong n kaitira” – boong ake ti maiu i nanona ngkai! I nanon te mwakoro aio ao iai taekan te embwaea n Rutia aio ma ana “prince” ke te ‘nati ni uea’ ae e maakaki.
“Ao ana taeka te Uea e roko irou, ao e taku, Natin te Aomata, katea ubum nako Koka, aban Makoka, te tiibi n nati ni uea mai Metieke (Meshech) ao Tubaro (Tubal), ao burabeti nakoina” (Etekiera 38:1-2).
Te Nati n Aomata, ana tia ua-rongorongo te Atua i aon te aba, e na kinaa te nati ni uea aio. Tii ngkana e kinaa te nati ni uea aio ao ikanne are e a konaa n nikira te rongorongo nakoina.
Bon angiia taan kamatebaiia te B’aibara a booraoi n aia koaua ba “Koka” bon Rutia, ao “aban Makoka” e rekereke naba iai Tiaina. Kanoan Metieke ao Tubaro a bon nonoraki n bobotaki mangkoangkoa. Ao man aia rongrongo I-Atiiria (Syrians) ao I-Kuriiti (Greeks) ao Metieke e oti n aia koroboki ba Musku, Muski, ke Mushki – aara aika tei i bukin te kaawa ae Motikou, ke Moscow (International standard Bible Encyclopedia). Ao Tubaro? N mainukun te maunga ae Ural (ae e tei n te itera maeao i aon Rutia) , ao iai te kaawa ae Tobolsk (Toborotiki), ae e ingoaki man te karaanga ae Tobol, ae te ara ae e anaaki man te taeka ae Tubal. Toborotiki bon ana kaintokanuea Rutia iaon Tiaiberia (Siberia) ao e bon ataakinaba ba ana kabitare Rutia n te itera meang-mainiku i aon Atia.
Ao ti nooria ba iai araiia kaain Rutia ae makoro n te B’aibara. N Etekiera 38:2. Te taeka ae tiibi (chief) e bon rairaki man te taetae n Ebera ae “Rosh”. Ngaia are etin te kibu uoua aio bon: “Te Nati n Uea n Rosh, ae Metieru ao Tubaro.” Ao kabaraana teuana: “Aia nati n uea te botanaomata ae Rosh, ao kaawa aika Matieru ao Tubaro.”
Rosh bon aran Rutia n ngkoangkoa (Jamieson, Gausset and Brown Commentary). Antai, ngkanne, te natin ni uea n Rutia (Rosh), Motikou (Metieru) ao Toborotiki (i rarikin te karaanga ae Tubaro) aio? Aran kaawa ake teniua aikai e bon kaotia ba te nati ni uea aio e bon tautaeka iaoiia I-Rutia mai maeao nako mainiku. Taabo aikai ae Motikou ao Toborotiki a bon kaota raababan tian aban Rutia n boong aikai.
N boong akekei ao a tautaeka baa-n-uea i aon Motikou. Imuin i rabubua te ririki ao e a ekaki nako te utu n uea aikai ao e kateaki te tautaeka n kominiti. N aron are e ataaki n taiani rongorongo ao a tautaeka Beretitenti. Iai aika a ninianako aaba aika a uaakan ma ngaia ao ni taui ba kaatian aban Motikou ao imuin te tai ao a kinaaki ba aban Rutia. I muin te tai ao iai Beretitenti aika a manga angan aaba aikai inaomataia ba ana tautaeka i boni rouiia. Ngkai e a manga tei te Beretitenti ae boou ae e a kataia n kaoka korakoran Rutia ngkoa. E karaoi bai ni buaka aika kakamaaku ao e a manga kataiia n kaoki aban Rutia ngkoa ake a tia ni kainaomataaki. E a tia n kaoka te aba ae buutakinako ae Georgia ke Tiotia. Ao ngkai e a kataia n kaoka te aba ae Ukraine.
Iai te rongorongo ae buti ba i muin Ukraine ao e na manga kataia n kaoka Belarus (meangin Ukraine). Ngkana e taraaki te mabe anne nte atai (right) ao e konaa n nooraki aban Rutia ngkoa. Ao te kanamakin ba Rutia e na kataia naba n kaoki aaba aikai ba e na karokoa i rarikin Tiaina. Aaba aikai mai Rutia nako Tiaina ana kinaaki ba “ueea n mainiku”. Ma, e taekinaki ba iai naba te aba ae ‘Gomer’ ae e na rin i buakoia. E kinaaki te aba anne n boong aikai ba Tiabaan (Japan) ae bon mena n uaakaan mai mainikun Tiaina. E taku te B’aibara ba ena rin i buakoia “ueea n mainiku” (Etekiera 38:5-6).
Tao iai riki bukin kaokaiia aaba aika i rarikin are ana ti kaokaki?
Iai te nano n kan taua te aonaaba nikabane i roun te Beretitenti ae ngkai. Kanga n aiaron Amerika ao Buritan ngkoa. Ao Tiaina n taai aikai. A bane n kan ‘dominate’ aban nako te aonaaba. Ao i bukin te iango aei ao Rutia e na konaa n kakoroa bukin ana iango ngkana e maiti kaain ana taanga ni buaka (e na kaatia man aaba ake e manga tauii) ao kaubain te aba, n aron te amarake ao te ooira (e aki konaa n butiraoi ana makuri nako te aba teuana ngkana akea baan ana mitiin nako – tianareita, taiani bao n mamananga, computer, bwai ni buaka, mitin n karao amarake, ao a maiti kurikuri). Ukraine bon te aba teuana i buakoiia nimaua aban te aonaaba aika te kabane n maiti ana ooira.
Man buakoiia taan kairiiri ngkoa i aon Rutia ao akea riki ba tii Putin ae e kaota maakana ma korakorana mai maeaon nako mainikun Rutia ao n manga tauii aba n maiakina. E nooraki ana waaki ba e kan karaababa riki korakorana nako Tiaina. Uoua te wiiki imwaain niniakin Ukraine ao e kawaraki Putin i roun Xi-Jiping. Teraa kanoan aia marooro? E a tiku nakon temana ma temanna, ma i muin uoua te wiiki man te bowi aio ao e a niniaki Ukraine.
Kanoan te burabeti ba e na iai te taanga ni buaka ae totoa (200 te mirion aomatana) ae e na kateaki i rouiia “uean mainiku” (https://www.thetrumpet.com/16017-the-kings-of-the-east). E tuai n nooraki anne ba e a tei ngkai. Ma, e a moanna n nooraki te kakamakuri nakoiai.
Tao e kabonganaaki Putin i roun te Atua ba e na kakoroa bukin taeka n buraabeti?
Tao ti na ukouria nako?
N mwakoronnako tabeua bokin te B’aibara n aron te Kaotioti 9:13-21, te Katioti 16, Taniera 11, Ieremia 50 ao Ioera 2 ao iai taekan te taanga ni buaka ae 200 te mirion aomatana. E kateretereaki n te Kaotioti 9:16 ma taekana: “Ao maitin te taanga ni buaka bon uabubua te ngaa te nga: ao I ongo maitiia.” Te maiti aei e bon nangi raka riki nakon maitiia aomata ake a maiu n te tai are e koreaki te burabeti aei. Ae nanona ba bon te burabeti i bukin boong n kaitira – boong aikai!
E taku te B’aibara ba aban nako te aonaaba ana biria tautia nakon te taanga ni buaka aei. E kaotaki ba angina ana roko man aban Atia, are e taekinaki n te B’aibara ba “ueea mai mainiku” (Katioti 16:12).
Etekiera 38:2 e kaotia ba te nati n uea e na kaira te taanga ni buaka aio ae rekereke naba iai aban Tiaina. Ao aaba n aron “Persia, Ethiopia, and Libya . . . Gomer . . .” (Etekiera 38:5-6) ana rin naba i buakona. Ethiopia ao Libya a bon rairaki man taeka aika “Cush” ao “Phut”. Tabeman kaain aaba aikai a mwaing nako Aberika ma angina a katei maeka i aon Inria ao tao Pakistan, ma tiaki Aberika. Gomer e kinaaki ba Tiabaan, ao e ataaki ba e korakora naba ana bai ni buaka.
Ngkana e nooraki aia bootanaomata aaba aikai n boong aikai – Tiaina, teuana tebun te birion, Inria, teuana tabun te birion, ao kakairabubua te mirion i rouiia aaba ake tabeua ao karekean te taanga ni buaka ae 200 te mirion e na bon kai koro i rouiia ueean mainiku.
E aera e aranaki ba Ana taanga ni buaka te Atua?
Bon te Atua ae e na kaira aron te buaka aei ba ena kakoroaki kanoan Ana burabeti!
N kawarerekean te rongorongo ao “ueean mainiku” ana buaka ma “ueean meang”. Ueen meang bon aban nako Erube are ana kairaki i roun Tiaman {E na reke te rongorongo aei n te kaongoraa teuana}. Ao e na toki aia buaka imarenaiia ngkana e a kaoti Iesu Kristo n ruona nako aon te aba. Ao n aron ae e taekinaki n te Kaotioti 11:15-18 ao aaba aikai ana bon ribaa Kristo. N uniia aio ao ana manga bootaki “ueean mainiku” ma “ueean maeao” n buakana Kristo. Nikiraiia aio aomata aika a bon maiu man muin te buaka aika ana reitiia ba teuana te taanga ni buaka ao ana kaaitara Kristo n buakanna.
Te Kaotioti 17:12-14 ao Taniera 8:25 a boni burabetinna ba ana bon tiriboaki taanga ni buaka aikai i roun Kristo. Tokin te buaka aei, ae e aranaki ba Amaketon (https://www.hwalibrary.com/cgi-bin/get/hwa.cgi?action=getmagazine&InfoID=1334669512), e na kateirakea te rau ao te rikirake ae boou n te aonaaba ae banin.
Ti taekinna ngkoa mai i eta rongorongo ana taanga ni buaka ae 200 te mirion kaaina. Ao e taekinaki naba ba bon te Atua ae e na kaira aron ke birin te buaka aio. Bukin teraa ngkai e riki n aran aei? Aio bukina. Ti na reitaanako ara wareware n Etekiera 38 nakon te kibu 14 ao 15. E kaangai taekaia: “. . . buraabeti ao taekinna nakon Koka . . . kona otinako mai meang, ngkoe ao botanaomata riki aika a maiti, aika a toka n te aoti, bon te baronga ae bubura ao te taanga ni buaka ae korakora (Etekiera 38:14-15). Ao n te kibu 16 ao e kaotia ikai te Atua ba bukin teraa e kariaia te buaka aio: “Ao Nna KAIRIIA ba ana kaaitara abau, ba ANA ATAAI BEEKAN . . .” E a boo aia tai beekan n ataa te Atua.
Bon angin nako aban mainiku bon beeka – Rutia, Tiaina, Inria, Atia, Tiabaan. Ao kaain aaba aikai e na boo aia tai n ataaia ba iai te Atua, man muin tokanikain te Atua i aoiia n te buaka ae Amaketon – are aia buaka n kaaitara.
E aera te Atua e karaoa te buaka ba E na ataaki iai?
E aera te Atua e tuanga Iteraera n kawai ba ana buakaniia mani tiringiia botanaomata aika beekan?
Beekan nikawai ao bon aki ataa te Atua. Ba kateia beekan te kan aki kan ongo (stubborn) ngkana a karauaki n tuangaki. Kateina bon te bubuaka. E kairaki mauiia n te bubuaka. Te mate bon irian mauiia n taainako. Ngkana e taraaki mauiia aba n beekan man ngkekei ao e na nooraki (n taiani biirim ao booki n reirei) ba tii te buubuaka mauiia. Konaakin Iteraera n kawai n taiani buaka ae reke man rongorongon te B’aibara bon bukina ba a maninganako. A manga kakeaa te Atua man mauiia are i muin te tai ao a aki ataia. “Ao ana ataia beekan ba Iteraera e taenikai ao e kairakinako ba bukin aia bure” (Etekiera 39:23, noora naba kiibu 27-28).