MENAMERADIEL hat oant no ta sûnt 1459 seisentritich boargemasters hân. Bekende nammen binne û. o. west: in Hette van Hemmema (op “Hemmema” state) In Watze Lolle ‘s - en in Lolle Watse ‘s van Ockinga, In Tjalling Aede‘s - en in Tjalling Pieter ‘s van Eysinga, 2 van Glinsen, 2 van Burmania ’s, 2 van Grovestinsen en mar leafst 4 van Schwartzenberg thoe Hohenlansberg, om mar in pear nammen te neamen. It wie ien grutte famyljeclan dy ‘t it hjir foar ‘t sizzen hie. (Yn 1698 hienen de reginten yn 12 fan de 13 doarpen fan MENAMERADIEL noch de mearderheid fan de stimmen. BERLTSUM hie 42 stimmen) Hja wennen yn ús gemeente meastal net yn it haadplak Menaam. Hast yn alle doarpen hat wol sa ’n haadling, letter Grytman en Boargemaster neamd, wenne. Hjir dus ek yn BERLTSUM. Sa wienen in Hemmema (hjir Haadling) en bygelyks ek in Wybe Edzert ‘s van Grovestins, boaske mei Hijck Oentsema (syn oerpake wie de op 16-5-1482 by Ingelum deasketten “Skerne Wybe” fan Ingelum) en in Tsjerk van Heerma fan 1613 oant 1639 Grytman fan MENAMERADIEL, hjir wenjende yn ús doarp. Beide Grytmannen lizze hjir mei harren froulju begroeven yn BERLTSUM. 

De nammen Grytmanssteech en de Gryt(mans)sleat oan de westkant fan it eardere boargemastershûs en it Grytmanspaad (A. 808) oan de eastkant, docht ús noch oan it wenplak (hûs) fan dy bestjoerders tinken. De namme, de Grytmanssteech is letter feroare yn de Fermaningsteech en noch wer letter yn de Vermaningstrjitte en de Grytsleat is letter (wierskynlik) ferbastere ta de Grúsert. It twadde paad rûn oer de Terp fan de Grytmanssteech ôf nei de Grúsert ta. (wurdt yn âlde notariële akten it Grúske, het Gruisje of de Gryt(man)sleat neamd)

(Âld-Berltsumer Folkert Klazes Reitsma, no wenjend yn Easterein (by Wommels) wol hawwe dat it wurd grúsert ek wolris fan it âld Fryske wurd grúsich d. w. s. grúsige, goare, smoarge sleat ofwol ‘iepen rioel’ komme kin. Mar it wurd grúske kin ek lyts betsjutte, tink ik dan wer. Tink mar oan it wurd grús en grom yn ‘e tee d.w.s. lytse stikjes yn ‘e tee. (yn grúsleminten) Sa kin it dan ek in lyts (koart) stikje (in mei stilsteand wetter dea rinnende) sleat betsjutte.) In oar wurd is it Fryske wurd “Brol” wat rommelich, smoarch of leehlizzend lân oantsjut om in terp hinne.

In moai foarbyld fan in nammeferbastering is ek dy fan de hjir destiids yn BERLTSUM stien hawwende dûmny Gregorius Mees. De foar- en efternamme Mees is it gearlûken fan de namme Mattheus-soan nei > Meeuws-soan > Meeuws > Mees.

Ferbastere nammen binne ek de Koudeweg (< kouwe weg / kowe wei) en de Lúnster, Luunster wei / Luinster (Loenstra) weg (< Luyengasterweg / wei). It Kuyckens, Kuyckuitsbosch / Kúkens / Kûkens / Koekens / Koekoeksbosk, Kad. pers. seksje A. 939 de “Koekuits vijve” oan de eardere (âlde) Koekoeksleane) ten S. E. fan de Koekoeksleane (A. 940) en de dêroan besibbe namme “de Koekoek”. De Lytsebuorren. (de Lutje - Lutkebuert. Sa wurdt yn 1677 in hûs oan de Luitjebuyren te BELCUM ferkocht troch Sybren Allarts en Haycke Jacobs te BELCUM oan Simen Striens en Imckien Eebles te Frjentsjer.) De Krússtrjitte hjitte earder de “Nije strjitte”. 

Op ferskate plakken yn Fryslân geane in protte plak- en strjitnammen werom nei in religieus of oar ferline, bygelyks oan in kleaster, stins of pleats. Hjir en dêr is noch eat sichtber fan eardere bebouwing bgl. troch in lichte ferheging yn it lânskip, beammerigen of grêften. It libbene plak dat bgl. it KLEASTER - ANJUM hjir ea wie, is ferdwûn. En de ferwizings nei dat kleaster hawwe harren betsjutting hast alhiel ferlern. As der al belangstelling is foar it kleaster ferline, is dat mear histoarysk dan religieus. It kleaster hat dan wol betsjutting foar skiedkundigen, mar foar it leauwen fan leauwigen en netleauwigen fan no amper. It ferdwinen fan de kleasters makket diel út fan it belibjen fan wat de fanselssprekkendheid fan de skiednis wurden is.

Op 15-9-1668 wurdt in hûs ca op de Nieuwe Straat (yn 1752 ek noch sa neamd, no de Krússtrjitte, yn 1812 de Kruisstraat) te BERLIKUM” ferkocht troch in Maeicke Gerbrantsdr. de widdo fan Hessel Poppes te BERLTSUM oan Ignatius van Kingma, ritmaster fan in Kompanjy Harquebusiers. (* In soarte fan Kavaleristen, tink oan it Hynstewaad en de (Kompanjy ’s) Kamp dêr by de Hemmemapiip yn de Krússtrjitte / Wiersterdyk tsjinoer it hûs “Sinnewente”. Hy waard yn it Rampjier 1672 in Fryske kolonel neamd.

(Argyf famylje Van Beijma thoe Kingma). 

NAMMEN en NÛMERS

It doarp dat komt mar yn’t fatsoen – mei leanen nou ek rom forsjoen. – Stegen komt men net tomjitte – wy sizze nou dan ek fan: strjitte. – Nije nammen by de Buorren – oare nûmers op de muorren. – De nûmers litte har wol sjen – oars hat ‘t gesicht frijhwat forlern.

It postadres leit fier en breed – earst Jetske-, dan de Anskereed. – Tichelers- en de Kleasterdyk – mei de Pôlle, bliuwen gelyk. – Kwekerijleane, leit noch bleat – ien hûs oer’t hout, by de “Achteopfeart”. – Koekoek hie hjir syn leane al – Hôfsleane is in nij gefal. – Bûterhoeke, mar dan op ‘t ein – der moat nou, Molestrjitte sein.

Stegen moatte wy loslitte – earst Tsjerke-, dan de Skoallestrjitte. – It Dok, De Piip, De Kamp, Wiersterdyk – mei de Krússtrjitte bliuwe gelyk. – Mar as jo yn de Smidssteech sitte – dat is no de Ramshoornstrjitte – In teken yn âld muorrestien – hat ús de namme hjir oandien. – Mulseleane, de aksje baet moat hegeroan noch goed troch praet. (de bewenners fan de Mulseleane moasten de oanliz (it befluorjen) destiids fan ‘e strjitte sels meibetelje. (baetbelêsting) Hjir woe men fan ôf en dat is doe ek slagge yn oerliz mei de gemeente Menameradiel.)

Nou’t wy hjirre dochs sa sitte – Sportleane, by Túnboustrjitte – Der kinne hja op tiid en skoft – nou mei de fuotten yn ‘e loft. (yn de sportseal)– Ir. C. M. van der Slikkeleane (it earste stik fan ‘e eardere Mulseleane) – is ‘t as jo by de Proeftún steane. – Lytsebuorren, moatte wy ha – sa op de Nijebuorren del – sa as men wit hwat lang en smel.

Vermaningstrjitte, nim mar oan – stiet mei de tsjerke yn forbân. – Knikkersteech lit ek sitte - nou, Jacob van Tuinenstrjitte. – De âld Singel wurdt wer nij – Bitgumerdyk, leit dêr fuort bij. Wy ha ús nocht, binne op ‘t ein – It Skil en Hemmemaplein. – Is jo nûmer in oar gefal – it blauwe slúfke komt oeral.

TOM ( foar 1986)

(BERLTSUM hat hjoed de dei 59 strjitnammen. Ferplicht steld by de gemeentewet fan 1851 )

BERLTSUMER STRJITNAMMEN

Anskereed –Appelhôf –Beiehôf –Biltdyk –Bitgumerdyk –Buorren –Bûtenpôle –Bûterhoeke -De Boppe -De Kamp -De Keats -De Ôfslach -De Opslach -De Piip -De Pôle -De Seize -Ds. Van Eijck van Heslingastrjitte –Foareker –Fûgelsang -G. L. Boomsmastrjitte –Gratemawei -Hemmemaplein-Hemmema State –Hemmemawei –Hôfsleane -Ir. C. M. v. d. Slikkeleane -It Achtepaad -It Koartlân- It Skil-Jacob van Tuinenstrjitte -Jan Groenewoldwei –Jetskereed -K. J. v. d. Akkerstrjitte – Kersehôf -Kleaster Anjum –Kleasterdyk –Koekoeksleane –Krússtrjitte –Kwekerijleane -Lieuwe Minne Kuperusstrjitte –Lytsebuorren –Meseame –Moddergatsreed –Molestrjitte -Mulseleane-Nijebuorren –Parrehôf –Prommehôf –Ramshoarnstrjitte –Singel Skoallestrjitte –Sportleane –Tichelersdyk –Nijebuorren –Parrehôf –Prommehôf –Ramshoornstrjitte –Singel -Skoallestrjitte-Sportleane –Tichelersdyk –Tsjerkestrjitte –Túnboustrjitte –Twibak –Vermaningstrjitte –Wetter- tún en de Wiersterdyk. De strjitten De Pream en De Snik binne no noch yn oanliz. (d. w. s. de Fryske snik, net trochinoar te heljen mei de snikken earne oars yn ús lân boud, heard spesjaal thús yn it noard-westen fan Fryslân. Se binne yn haadsaak boud troch van Manen, en inkeld fan hout, mar ek wol yn Frjentsjer, mar dan fan izer.) en as lêste Izerman.

It wienen dus net, lykas de namme altyd ûnderstelde, nauwe, mar ek romme paden en strjitten. Der wienen modderpaden dy ’t yn 1888 / 1889 tagelyk mei de de Achterweg ( de Hôfsleane) en de Tichelersdyk letter feroare binne yn saneamde grintwegen en ferhurde paden. De Bûterhoeke fan no hie yn 1893 noch gjin namme. In hûs dêr waard omskrean as steande oan “de reed” of “wei” by de Buorren. Oare reeden wienen: de Jetskereed of -binnenpaad, de Anskereed, it Swarte reedsje (nei de Buorfinne ta) en de Swarte reed (nei de Nije finne ta) Sa binne de leanen hjir no ek gjin echte leanen mear, al hjitte it leanen. Wol echte steegen wienen bgl.: It Stap-steegje, it Strontsteegje, de Van Assensteech, de Andringasteech, letter de Vissersteech neamd, en de Lolkesteech. De Koerkaai(en)steech tusken Buorren de húsnûmers 35 en 37, no it Steegje neamd. It paad oer de Terp en de Lytsebuorren waard ek wolris de Earmhûssteech neamd. Dan wie der noch de Hayebuorren/streek, neamd nei Haye Mulder, (in soan fan Jitze Yges Mulder en Trijntje Tjepke Hayes Hogendijk) ek wol de Hainjebuorren/Hainjestreek neamd, it lytse dwers-strjitsje op it ein fan de Singel, de perselen A 2629 o./m. 2633) en de saneamde Skythúsbuorren (de folksnamme omdat it húske by de 5 wenten hjir oan de wetterkant - boppe de Klaeifeart - sieten) efter de Krússtrjitte (earder de Nijestrjitte neamd), de namme dus fanwege de mannichte húskes dêr. De Lieuwe Minnes Kuperusstrjitte is neamd nei de lêste eigner fan it lân wêr ’t de strjitte trochhinne lein is. Hy wenne oan de Hôfsleane op húsnûmer 72. 

Oer de Vermaningstrjitte noch dit. De âlde eardere om 1730 (* hinne boude Fermaning stiet noch yn de Buorren efter húsnûmer 61 ferskûle en koe berikke wurde troch it saneamde Minniste STEEGJE. Dêr sit no in (griene) doar foar. Boppe wie de tsjerke en ûnder wie in timmerwinkel. De lêste timmerman/brûker wie by myn witten timmerman Piet(er) Frederiks Smidt, troud mei Tjitske Klazes Dankert, doe wenjende op Buorren húsnûmer 61. De foarlêste timmerman wie Sjoerd J. van der Meij. Yn de Buorren lofts fan dit pân, húsnûmer 61, stie earder ek in hûs op de hoeke oan de Brouwerssteech (no tún) mei dêrefter nochris 2 wenten, dat de Minniste tsjerke alhiel net te sjen wie. De Brouwerssteech waard om 1700 hinne ek wol de Fermaningsteech neamd. It wie in saneamde skûltsjerke. It hûs mei hôf, lofts fan niisneamd húsnûmer 61 (no tún), oan de Buorren / hoeke “Steech”-nei–de-Kamp ta waard yn 1805 troch siktaris Mebius op 25-4-1805 publyk te keap oanbean tagelyk mei it hûs oan de westkant fan de Steech rinnende nei de saneamde Kamp. (Brouwerssteech) L. C. 20-4-1805. Yn myn jonge jier- ren wie ien fan dy huzen (it hûs oan de Buorren lofts fan it pân húsnûmer 61) sa yn ferfal rekke, dat wy de bûtenmuorre wol skodzje en hast omtriuwe koenen mei alle gefolgen dêroan ferbûn. It wie libbensgefaarlik en it is in wûnder dat der gjin ûngelokken bard binne. Hjir wenne yn it lêstoan, oant de ûnbewenber ferklearring ta, (it hûs is yn 1960 ôfbrutsen) de famylje Pieter Boersma. (Pieter en Tjitske van Dokkumburg.) 

Sjoch it hûs op de foto op de siden 148 en 166 yn it boek BERLIKUM BEELD VAN EEN DORP. It pân (hûs/pakhûs) Buorren húsnûmer 63 (no bewenne troch de freifeint Engele Jan ’s Bouwma) stie bekend as it “Heege hûs”.

 (* Fuotnoat:

Op itselde plak, sa blykt út in keapakte, stie hjir yn 1678 ek al in Fermaning. Dizze is om 1730 hinne ferfongen troch wat men no “de âlde Fermaning” neamd.

De namme Ramshoarnststrjitte hie te krijen mei in bakkerij yn dizze strjitte. As de bôle bakt en klear wie foar de konsumpsje waard der troch de bakker op in ramshoarn blazen om dit oan te jaan. Letter krige dizze strjitte yn de folkmûle de namme fan Smidssteech omdat yn it hûs (Kad. BERLTSUM seksje A. 749, Buorren húsnûmer 44) op de hoeke fan de Buorren en dizze strjitte jierrenlang in smidderij fêstige wie û. o. oant 1850 dy fan Gerben Jacobs Faber en dêrnei oant 1854 fan Jan Wiggers Hoekstra en no hat de strjitte dy âlde namme werom krigen.

In ôfstammeling fan ien fan de Burmania ’s, t. w. in Jhr. Eduard Marius Frans soan van Burmania (1700 - 1789), wie op 17-11-1726 troud mei Foockel Berber van Haersolte, letter wenjend yn Weidum op Dekema, (sjoch it niisneamde Lautenbach boek, ut supra, side 158.) hat nochal wat oer de skiednis fan BERLTSUM oerlevere oan dûmny Petrus Nota, dy ‘t dwaande wie in boekje te skriuwen oer de skiednis fan ús doarp annex oan de “ynwijing” fan de nije Koepeltsjerke (1779) en it Oargel (1780). Hy sil it Burmania (van Eysinga) archyf wol riedplachte hawwe. Hy hat yn elts gefal ynteresse yn de skiednis fan ús doarp BERLTSUM en omkriten hân. Hy stie bekend as in leafhawwer en ûndersyker fan ‘e âldheid. Eduard wied berne yn Ingelum op 30-11-1700. Eduard wie û. o. âld-riedshear fan it Hôf fan Fryslân. Hy wurdt op side 158 fan it Lauten- bachboek neamd as de wierskynlike makker fan de Lautenbach genealogy út 1779.

Sjoch yn it boek BERLIKUM BEELD VAN EEN DORP op side 148, op de boppeste foto, it no ôfbrutsene (wite) hûs op de hoeke fan de Buorren en de Brouwerssteech.

(* Fuotnoaten: 

Ignatius (Inte) Saecklesz. van Kingma is berne om 1621 hinne as soan fan Saeckle Intes van Kingma en Boucke Thomasdochter en ferstoar op 19-11-1700 te Sweins. Syn portret út 1695 hinget yn it Poptslot yn Marsum. Hy sakke yn 1665 mei greve Johan Maurits van Nassau-Siegen yn Frentsjer troch de brêge en lêstneamde rekke dêrby ferwûne.

Hy is in neikommeling fan Jelle Pyttersz. Kingum, dy ’t berne wie om 1450 hinne te SWEINS op Kingma-Sate te Sweins. Letter fergrutte ta “Kingma-State”. Yn 1864 op ôfbraak ferkocht. Dêr is no noch in Kingma-tille (> Keimpe-tille) en in teehûs út 1657. (* *

Hy wie studint yn Frjentsjer. 

20-7-1640, te Útert, Cornet fan in Companjy Harquebusiers.

1651 Ritmaster. (dêrfoar as kornet yn garnizoen te Wesel)

1654 Kol. Ritmaster fan in Rezjemint te Pearde.

1671 Majeur fan in Rezjemint te Pearde te Útert.

1. Wenne mei Margaretha Lambertsdr. Uit den Bogaert. Út dizze relaasje waard in soan berne, Johan. Mei Margaretha trouwe mocht net fan thús. Inte makke syn stúdzje net ôf en keaz foar in militêre libbensrin. Wie it balstjoerigens? Soan Johan is letter in proses begûn tsjin Zacheus van Ghemminich om in part fan ‘e erfenis te krijen.

2. Hij troude mei Jaecke van Viersen, dochter fan de Muntmaster fan Fryslân. Fryslân hie in dy tiid in eigen Munthûs. 33 wiken letter, 28 July 1652, ferstoar Jaecke mei har te betiid berne poppe. Op hat monumint yn de tsjerke fan Sweins stiet: “wort door een hete koorts met lijfsvrucht weggerukt”.

3. Twa jier letter trout Ignatius mei Ida Hoytesdr. Meinsma *) yn Ljouwert op 15 Oktober 1654. Yn Ljouwert binne twa bern doopt: Inte op 15- 7-1660 en Inte yn 1662. Beide jong stoarn. Ida stoar op 30 novimber 1671 en waard begroeven yn it famyljegrêf yn Bears. Fan Ida Meinsma erft Ignatius in pleats yn Boer. (Namme Ignatius op de preekstoel yn Boer.) Ida Meinsma wie Roomsk. (Út “de Kinkhoorn”.)

4. Ritmaster fan in Kompanjy Harquebusiers te BERLTSUM op de Companjy ’s Kamp (no DE KAMP neamd.) Hy keapet op 15- 9-1668 in hûs yn de Krússtrjitte. (by de Kamp en it Hynstewaad.) 

(In memoarjeboerd fan de Berltsumer hynstemerk, makke yn 1646, is te sjen yn it Fr. Museum.)

De Harquebusier wie in type rúter dy ’t yn in izeren harnas mei in boarst- en efterplaat en in iepen helm op it hynder siet, sa wurdt oannommen. De Kompanjy behearde ta de swierdere Ynfantery. 

It wapen wie de karabyn, dy ’t yn it earstoan de haakbus neamd waard, in wurd dat ôflaat is út in earder swierder wapen de haakbus.

(* * It teehûs út 1657: Tee kin no op elts momint fan de dei dronken wurde. It is dan ek net in wûnder dat, op wetter nei, tee it meast populêre drankje yn ‘e wrâld is. Wrâldwiid wurde der mear as 3 miljard kopkes tee per dei dronken. Dat wie lang lyn oars. Doe ‘t de tee yn de 17e ieu yn Jeropa yntrodusearre waard, wie it sa kostber dat allinne de alderryksten derfan genietsje koenen. Dat is lokkich fluch feroare: tsjintwurdich is tee der foar eltsenien.

*) Ida Hoytesdr. Meinsma wie Roomsk en hja sil dêr de yn de omkriten fan Sweins - Peins en Dronryp holden gearkomsten fan de Roomsken wol besocht hawwe dy ’t dêr plak fûnen û. l. f de dêr doe destiids rûnreizgjende pater Gogh. 

Omdat Ignatius in grutte stim yn it beneamen fan dûmnys hie yn Peins en Sweins, waard op syn oantrúnen dêr de eks-Franciscaan Petrus Mestrum ta dûmny beneamd. Hy hat hjirtroch wierskynlik de stille hoop hân dat dy troch syn tadwaan syn frou Ida miskien ta it Protestantisme bekearje koe.

Ein novimber 2011 is in famyljeboek “Vier eeuwen Kingma in de Oostergo” fan de printparse rôle. It begjint by Renicus Kingma dy ’t yn 1631 syn testamint opmeitsje liet. De tekst op de efterside meld: Yn 1612 wennet yn it doarp Janum, yn de provinsje Fryslân, Johannes Pitersz Kingma. Hy is de stamheit fan in protte Kingma ’s yn it kwartier Oostergo. De neikommelingen fan Johannes Pitersz Kingma binne yn kaart brocht. Johannes Pitersz Kingma is berne yn SWEINS en in ôfstammeling fan de eigenierde boer Jelle Pytersz. Kingum (1450 - 1538). 

DE SJABRAK VAN YNTE (IGNATIUS) VAN KINGMA.

Lykas earder oanjûn, hie Ynte in wenhûs yn de Krússtrjitte te BERLTSUM kocht, doe de NIJE STRJITTE neamd. Ynte, doe neamd as kolonel ritmaster “te pearde”, wie dus in hynsteman en syn hynder sil hjir ek wolris by it HYNSTEWAAD skjinmakke wêze. Ien fan de Fryske topstikken, de blauwe helderblauwe sjabrak fan Ynte, ien fan de seldsum bewarre bleaune eksimplaren is no noch te sjen yn it Frysk Museum te Ljouwert en wurdt beskreaun troch Gieneke Arnoldi, konservator moade en tekstiel fan it Frysk Museum en it giet as folget: 

Zij zijn samen in 1664 in Fryslân om de begrafenis van stadhouder Willem Frederik in Leeuwarden mee te maken. In de begrafenisoptocht voert ritmeester van Kingma het paard de Bataille van de stadhouder mee. Johan Maurits staat bekend als de ‘Braziliaan’, omdat hij van 1636 tot 1644 gouverneur van Nederlands Brazilië is. Daarna treedt hij in dienst van de Staten Generaal en gaat in het MAURITSHUIS in Den Haag wonen dat hij intussen HEEFT LATEN BOUWEN. Een jaar na de begrafenis leidt hij in Fryslân de staatse troepen (* tegen Bernard van Galen, bekend als “Bommen Berend”, de bisschop van Münster. Na de begrafenis, weer onderweg naar huis, zakt Johan Maurits in Franeker samen met andere ruiters door de brug. Het is januari en ijskoud, maar hij brengt het er levend af. Poppe van Burmania schrijft in zijn kroniek dat Johan Maurits bij zijn (stief)schoonmoeder Sophia van Vervou in het Martenahuis wordt verpleegd. Ynte van Kingma is zoals gezegd in het gevolg aanwezig en onderweg naar huis in Zweins. Van Kingma raakt ook te water, maar zonder deze sjabrak. Dat werd als pronkkleed alleen gebruikt bij officiële gelegenheden. 

De sjabrak van Kingma is mei koarten ( yn 2013 ) te sjen yn de tentoanstelling ‘Oud Geld’, yn it Frysk Museum te Ljouwert wêryn de lykstaasje fan steedhâlder Willem Frederik in kaaistik is. (Ynte wie yn 1651 as kornet harquebusiers yn garnizoen yn Wesel, yn 1653/1654 yn ûndertrou)

Grêfstiennen yn de tsjerke fan Sweins.

Ao. 1701 den 26 november sterf de wel: edele gestrenge heer IGNATIUS van KINGMA, brigadier colonel van de ruiterie der veereenigde nederlande out synde in het 79 iaar.

Den 28 iuly 1652 sterft vrouw JAIKE van VIERSEN syn en d’eerste huisvrouw van de wel edele gestrenge heer IGNATIUS van KINGMA out int (25) iaar. 

(* DE STAATSE TROEPEN / IT STEATSKE LEGER

Yn BERLTSUM, as garnizoensplak, lei in Kavalery op ‘e destiids saneamde “Luitenantskamp” of ek doe ek wol de “Kompanjy’s kamp” (no koartwei De Kamp) neamd. It Staatske Leger, de striidmacht fan ‘e Republyk fan ‘e Sân Feriene Nederlannen, ûntstie yn 1575. Nederlân hie as ien fan ‘e earste lannen in organisearre leger, dat traind de striid oangean koe as it moast. Dit û. o. tsjin de Spanjoalen ûnder de Tachtichjierrige Oarloch. Mei it oprjochtsjen fan ‘e Bataafske Republyk yn 1795 ferdwûn it Staatske Leger. Nei de Frânske besetting krigen wy wer in eigen leger. “Jan Soldaat stiet altyd paraat” sa waard der sein. Yn ‘e 60-ger jierren fan ‘e foarrige ieu melden harren jierliks 40.000 tsjinstplichtigen. Ik sels moast as tsjinstplichtige nei Amersfoort, wêr ’t ek myn heit en pake Watse legere west ha. Lêstneamde omdat hy “net frijlotte” wie sa ’t it doe hjitte. Hy hat it ta ûnder-offisier brocht en hie it dêr tige nei ‘t sin yn it leger. It wie yn ‘e tiid fan ‘e Earste Wrâldoarloch ( 1914-1918). Nederlân is lokkich sparre bleaun foar dit geweld. Wol wienen in protte Nederlânske soldaten legere yn Limburch, Brabân (*, Seelân en op in protte oare plakken yn it súden fan Nederlân doe ’t de Dútsers it Belzenlân binnen foelen. Guon Berltsumers hawwe der sels harren frou opdien. Myn heit moast net folle fan ha fan “al dat gedoch”, sa ’t hy sei. Mar hy moast sels twa kear opkomme, earst as tsjinstplichtige en letter nochris by de mobilisaasje. Hy moast yn maaie 1940 op ‘e Grebbeberch stride tsjin de Dútsers. Myn pake pleage my, as boike, der wolris mei troch te sizzen: “Wy hawwe de Dútsers yn ‘e Earste Wrâldoarloch kearje kinnen, mar dyn heit en syn mannen ....... ....... neatwurdich!” Ik wist der natuerlik net folle op te sizzen. Myn pake hie wol yn Amersfoort bliuwe wollen as berops-militêr, mar syn âldelju en foaral syn heit wie der poer op tsjin. Ik tink foaral omdat myn oerpake fan Minniste ôfkomst wie. Doe waard der noch troch de (sels folwuksene) bern nei de âlders lústere. In protte Minnisten woenen net yn it leger en krigen dan “plakferfangende tsjinst” oplein sa ’t it hjitte. De parate sterkte wie oant de jierren tachtich 65000 man. Mar nei de “Kâlde Oarloch” feroare alles hurd. De tsjinstplicht waard ôfskaft en wat no – nei grutte besúnigens – noch oerbliuw is in effisjint beropsleger. Nederlân foarmet no mei Dútslân in legerkorps. Yn NAVO-ferbân wurde de Westerske belangen ferdigene en foar de Feriene Naasjes wurde frekwint fredesopereaasjes útfierd. Alle taken wurde tsjintwurdich útfierd troch rom 21.000 manlju en froulju.

(* Fuotnoat:

Sa wie de Berltsumer Dirk Renzema nei de mobilisaasje yn augustus 1914 ek legere yn de stêd Tilburg, doe in stêd mei sa’n 55.000 ynwenners. De lytse grifformearde tsjerke û. l. f. dûmny J. de Vries dêr waard no oerspiele troch grifformearden en koe de mannichte net mear hâlde. It is foar him reden foar it oprjochtsjen fan it (grifformeerde) komitee foar militêren yn Noard-Brabân en Limburg wêrfan’t hy dan siktaris en skathâlder is. Dit komitee docht syn úterste bêst om yn de geastlike bystân fan de militêren te foarsjen. Sa besiket de bekende Eanjumer dûmny Sipke Huismans dêr ek syn mobilisearre skiepkes. It is direkt nei syn oankomst yn Tilburg dan ek de hannen út de mouwen. Der waarden no yn ferskate lokaliteiten tsjinsten hâlden, ja sels waarden der troch him Fryske tsjinsten holden. Durk Renzema út BERLTSUM is dêr kok yn Tilburg. Op 11 oktober 1914 (de twadde snein fan it ferbliuw fan Huismans yn Tilburg) skriuwt hy in brief oan syn frou oer syn ûnderfinings dy dei: Vanmorgen vluch een 20 roode kool aan de kook, en het vleesch en ben toen naar kerk gegaan met Y. Doch het was Y te vol, dog ik heb naast de predikstoel gezeten.

L. C. 

BOER, ‘by ouds Buurstra’: in tsjerke mei in hanfol huzen.

Yn de earste helte fan de 13de ieu wie de bân fan “Scelta” (skuldfoarderer) en “Asega” (rjochtsprekker) yn ien persoan ferienige, dy ‘t “Greetman” neamd waard. Sûnt dy tiid wurdt it gebiet fan de eardere scelta ‘s en asinga ‘s net mear Ban of Ferd mar “Gretanie” neamd.

GRYTMANNEN fan MENAMERADIEL.

BESKRIUWING BY DE GRYTMANNEN:

Lie(u)we Hinne (of Hinnes), 1459.

Haijo Ducka, 1483.

Wythie (Wytze) Laasz, 1487.

Ivo Frizma of Frittema, 1505.

Hessel Sitse’s van Martena, 1508, was een ijverig Schieringer, stond vaak vooraan om vreemde troepen in het land te brengen en den Hertog van Saksen in 1498 in zijn stadhoudersschap te huldigen. Hessel van Martena komt oorspronkelijk van Kornjum. Hy bouwde de stins “Hoorne”(Ter Horne) tussen Bitgum en Bitgumermole. Martena moest vluchten voor de Vetkopers die de stins vernielden. In Franerker werd door hem een nieuwe (Martena)stins gebouwd en ging daar wonen. Na de overgang van Friesland aan Keizer Karel de V., werd hij door den Stadhouder Floris van Egmont tot Ridder geslagen. Op eene reis naar Palestina stierf hij in 1517 te Rhodos. De Friesche geschiedschrijvers laken zijn gedrag jegens zijn vaderland, daar hij alles deed voor het huis van Saksen. Zijne vier dochters huwden allen met Saksische edelen.

Douwe (van) Glins, 1518, was een der 60 edelen, die den 22 Juni 1515 den eed van huldiging aan Karel V., als Heer van Friesland, aflegden.

Foppe van Eminga, 1526, behoorde mede tot de 60 bovengenoemde edelen. Hij was de tweede bezitter van HEERLIJK LEEN bij BERLIKUM, in 50 morgen Bildtland bestaande, en door den Hertog van Saksen den vader van HEMMEMA geschonken. DIT IS HET EENIGE LEENGOED, dat ooit in Friesland bestond.

Hette Doeke’s van Hemmema, 1531, hoveling, te BERLIKUM. 

Pieter van Groeningen, 1539, was slechts een jaar Grietman, omdat hij de betrekking van Keizerlijk accijnsmeester verkoos boven die van Grietman.

Watze Lolles van Ockinga, 1540.

Taeke Glins, 1542, woonde op “Hobbema-State” te Dronrijp.

Laas Glins, 1545, zoon van de voorgaande Grietman, woonde op State Glins, mede te Dronrijp.

Wybe Grovestins, 1561. Hij behoorde tot de verbonden edelen en koos in 1572 te Franeker openlijk de zijde van den Prins. Deze benoemde hem tot luitenant-admiraal onder Duco van Martena, waarop hij met eenige schepen naar de Eems gezonden werd om de Spanjaarden afbreuk te doen. Uitgesloten van algemeene vergiffenis, vluchtte hij buitenlands en kwam in 1578 terug, toen hij opnieuw Grietman van Menaldumadeel werd en Kolonel van Westergo. Ofschoon sinds lang Hervormd gezind, ging hij eerst in 1599 openlijk daartoe over. Tot het laatst van zijn leven was hij Volmacht ten Landsdage. Hij overleed in 1600 en werd IN ZIJN WOONPLAATS BERLIKUM begraven. 

Hette Ruurds van Aebinga, 1572, werd aangesteld tot belooning voor zijne diensten aan de Spaanse partij bewezen. 

Lolle Watze’s van Ockinga, 1576, moest wegens dezelfde gezindheid het land ruimen en ging in dienst van Billy’s (Caspar di Robles) Konings (Karel V.) rechten verdedigen.

Tjalling Tjalling’s van Eisinga, 1600, was een bekwaam rechtsgeleerde en woonde op “Heringa State” (no “Popta State” neamd, it gasthús is yn 1711 stifte) te Marssum.

Edzart van Grovestins, 1603, woonde op voorouderlijke stins “Grovestins” (“Groustins”) earder “Sirtema” neamd) te Engelum. Was weigerachtig ‘s lands schatting wegens zijne Grietenij op te brengen, werd bevel gegeven hem door eene compagnie soldaten te doen executeeren, doch hij nam aan binnen vier dagen het achterstallige bij te passen.

Tjerck van Herema (Heerma), 1613, deed in 1639 afstand, omdat hij Houtvester en Pluimgraaf van Friesland werd. Kaam ûnder in tsjerketsjinst yn swier waar teloane mei syn doarpsgenoat de BERLTSUMER dûmny Balthasar Stuyvesant, de heit fan Pieter Stuyvesant. 

Tjalling Tjalling’s van Eisinga, 1639, was Gecommiteerde in de Vergadering der Staten Generaal in 1650, toen de Unie, religie en militie van de Republiek werden geregeld.

Edzard van Grovestins, 1653, te Engelum, werd in ‘t zelfde jaar Volmacht ten Landsdage.

Frans Duco van Cammingha, 1680, was de laatste Heer van Ameland uit dit geslacht.

Sjuck Tjaard van Burmania, 1682.

Georg Wolfgang Baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, 1729, had in vele hoge collegiën zitting.

Georg Ulbo (Aylva) van Burmania, 1739, woonde te BERLIKUM en was Volmacht ten Landsdage en zat in het Collegie van Gedeputeerden. (Hy hie hjir fan efterneef Eduard Marinus van Burmania (1700-1789, Raadshear) yn 1742 syn hûs kocht foar fl. 5000,- en de ynboel oernommen foar fl. 568-9. Dêrnei wenne hjir syn swager Otto Holstein dy’t hy ta generaal ûntfanger fan Menameradiel beneamd hie. Op 16-11-1750 is it hûs (een heerlijke moderne huisinge, schuir en stallinge en hovinge ca. voorzien van allerlei vrugtbomen, prielen en verdere plantage gelegen onder den dorpe BERLIKUM) oankocht troch de siktaris Hendrik van Theeken foar mar fl. 2782-9, dus in helte minder as yn 1742. De opfolger fan Georg Ulbo van Burmania is de soan fan syn foargonger en ek syn efterneef Georg Frederik Baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg. Hendrik van Theeken waard yn 1763 opfolge troch dr. Joh. Mebius. Hy skynt earder ek al mannichfâdige pleitgedingen hân te hawwen mei syn siktaris Johan Caspar Schik, alteast lêst men, dat yn 1742 in kommisje beneamd is, om de skeelen mei Schik út de wet te romje. (Sjoch : Gen. Jierboek 2015 by “Georg Ulbo van Burmania, geen parel aan de kroon van Menaldumadeel.) Gem. siktaris Hendrik van Theeken, tr. m. Trijntje Renici, sûnt 1747 de opfolger fan Joh. Caspar Schik, besiet 3 buorkerijen op it Bilt w. û. de pleats op de hoeke fan de Kouweweg en de Wiersterdyk, no Wiersterdyk húsnûmer 10.

Georg Frederik Baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, 1766, was meesterknaap in het jachtgevecht van Friesland, Ontvanger-generaal zijner Grietenij, lid van Gedeputeerden en was om zijne bekwaamheden in vele landcommissiën gebruikt.

Georg Wolfgang Carel Duco Baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, 1783, eenige zoon van den vorigen, werd in 1795 met zijn ambtgenooten afgezet en overleed in 1808. 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

DE fjouwer MAIRIËN w. û. BERLIKUM mei in Maire oan it haad. Dêrnei komme der Schouten.

1816. Schouten wurde wer Grytmannen.

BOARGEMASTERS fan MENAMERADIEL:

SIKTARISSEN fan MENAMERADIEL:

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yn de tiid fan Tjerck Gosling‘s van Heerma (1613–1639) wenne hjir ek de boppeneamde Siktaris fan MENAMERADIEL Folpert Baardt. Syn grêfstien leit flak foar it doopstek yn de Koepeltsjerke.

In grêfstien fan de hjir yn 1600 op 18 juny ferstoarne Wybe Grovestins, yn twadde boask mei Hylck van Oentsema, stoarn op 21 april 1598, leit foaroan op it Berltsumer tsjerkhôf oan it tsjerkepaad neist de pastorije. Hy is de soan fan Idszart van Grovestins en Tjets van Oenema. 

Frederik van Grovestins troude op 23-1-1599 te BERLTSUM mei Graeta Tjaards dr. van Holdinga. Hy sneuvele yn 1603 by it beliz fan Ostende en waard te Feinsum yn de grêfkelder begroeven, wêr’t ek bern fan him begroeven leinen.

DOEKE van HEMMEMA

DOEKE (of DUCO) van HEMMEMA, berne yn 1613 wie Kolonel-kaptein by de Garde en de 6de besitter fan it Hemmemalien (it lien Nijefinne), hy wie ek Folmacht “ten Landsdage”, Deputearre Steat (1671-1674. Hy is (as Roomsk belider) stoarn op 15-7-1698. Op 23 jannewaris 1633 wie hy troud mei Barbara Erntreiter van Hofreit, dy’t ferstoarn is yn 1673. Beide binne te BERLTSUM begroeven yn de Hemmema grêfkelder yn de âlde Krústsjerke fan BERLTSUM. Harren dochter Wilhelmina van Hemmema wie yn Ljouwert doopt op 23-9-1649. (Dêr sille har heit en mem dan wol ferkeard hawwe fanwege syn wurk, tink ik dan.) Hja is yn Grins stoarn op 28-1-1718 en hja wie earst widdo fan Onne Sweers van Tamminga (st. yn 1674) en wie dêrnei boaske mei Binnert Heringa van Grovestins.

ÚT IT FRIESCH COMPTOIR ALAMANACH VOOR DEN JAARE 1787

WESTERGOO heeft 9 Grietenijen w. o. MENALDUMADEEL. Rechtdag Dingsdags te Menaldum. Grietman Jr. Georg Wolfgang Carel Duco Baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, verkooren (verkozen in) 1783 en heeft 12 dorpen en 1 klooster. Menaldum (met) 68 (stemmen), BERLICUM 42, WIER 10, Beetgum 20, Engelum 12, Marssum 39, Deinum 36, Boxum 26, Blessum 14, Dronrijp 56, Schingen 12, Slappeterp 7, Het KLOOSTER ANJUM 5. Secretaris Mr. Johan Mebius, D.S. Br. 1763, Secretarie te Marssum. 

IN NÚVERE WRÂLD.

Doe ’t om 1929 hinne yn BERLTSUM slúven groeven waarden foar de oanliz fan de elektryske ferljochting, sa is my oerlevere, stienen der âlde manlju by te sjen en fregen: “Wat moatte wy ús hjir by foarstelle? De gravers: “Hjir komme elektryske kabels yn ‘e grûn foar de nije ferljochting.” De âlde mannen: “Nij ljocht?” De gravers: “Ja, jimme krije allegearre in kabel nei it hûs ta en as jimme straks in knopke omdraaie, dan giet in lyts “parke” te baarnen en is it hûs ferljochte.” Ien fan de âlde mannen: “In núvere wrâld!” Âlde minsken hienen it letter altyd oer “It nije ljocht”. “Wolsto it ‘nije ljocht’ efkes oandwaan, it begjint tsjuster te wurden”.

LEGERE TEMPERATUEREN.

De ynfiering fan elektrysk ljocht joech gânsk legere temperatueren yn de grutte gebouwen. Yn de Ljouwerter Krante fan 10-8-1881 is hjiroer it folgjende te lêzen:

In het Centraal postkantoor te Londen is het electrisch licht ingevoerd. 16 Brush-vlammen, ieder met een lichtsterkte van 2000 kaarsen verlichten de hoofdzaal en vervangen 400 gaspitten, 400 à 500 personen bewegen zich thans in een lagere temperatuur van 20 graden. (door het grote gebouw.)

IN GENERATOR.

De elektrifisikaasje fan Fryske regio’s begûn almeast fanút de súvelfabriken dy ’t in generator hienen foar it opwekjen fan elektryske stream. Sa ek yn BERLTSUM. Al yn 1901 hie it Steamsúvelfabryk “De Volharding” elektrysk ljocht. Doe ’t dizze fabryk stream oan it doarp BERLTSUM begûn te leverjen learren Sjoerd Aukes- en Pieter Sjoerds Tolsma fan it Ynstallaasjebedriuw fan de Bruorren van Eijck van Heslinga út Ljouwert, doe oan de Tweebaksmarkt 45, it fak fan elektrisien en ynstallearren dêrop sawol yn it eigen as yn in protte oare huzen yn BERLTSUM in elektryske ynstallaasje. Sjoerd Aukes Tolsma syn soan Auke wurke nei syn middelbere skoaloplieding op de administraasje fan dizze fabryk en learde fan direkteur J. J. Swart netsjes te skriuwen. Yn 1912 naam it Gemeentlik Elektrisiteitsbedriuw fan Menameradiel de leverânsjes fan de stream oan BERLTSUM en omkriten oer fan “De Volharding”. 

SA GIE IT DER EARTIIDS OM EN TA.

Yn it Frysk Museum is it houliksportret te sjen fan Lucia Helena van Aebinga, skildere troch Nicolaas Wieringa. Lucia is besibbe oan de hjir earder yn 1572 neamde Grytman Hette Ruerds van Aebinga fan MENAMERADIEL. Hoe it tagie op sa ‘n troudei wurdt beskreaun troch Marlies Stoter, konservator âlde keunst en tapaste keunst fan it Frysk Museum yn Ljouwert.

In juni 1659 trouwt Lucia Helena van Aebinga met Tjalling van Camstra. Een echt society huwelijk, daar op Aebingastate in Hallum, met alle toeters en bellen die horen bij een trouwerij in de hoogste adelijke kringen. Uit een aantekenboekje van haar moeder blijkt dat het om vier feesten gaat, verspreid over veertien dagen. Vier feesten, vele maaltijden, tientallen gasten en logees: werk aan de winkel voor het personeel van de families Aebinga en Camstra! Het eerste feest is een ondertrouwfeest met vrienden van het paar, met veel cadeautjes en waarschijnlijk veel drank. Een week later ontvangen Lucia en Tjalling het huwelijkssacrament in de privékapel van de state. Voor Rooms-Katholieken een logische stap, maar dit huwelijk is helaas niet geldig voor de wet. Gelukkig kan buurman Bartel van Douma hierbij helpen, want als Grietman mag hij het huwelijk voor het gerecht gewoon bij Lucia thuis in de grote ‘sael’ sluiten. Voor het allerlaatste onderdeel trekt het hele gezelschap drie dagen later naar MENAAM om in het huis (Orxma State) van de bruidegom het grote bruiloftsfeest te vieren. Een kostbare geschiedenis voor Andriese van Bronckhorst en Schelte van Aebinga, dat huwelijk van hun oudste dochter. Maar dat was voor hen niet zo ‘n probleem. Stadhouder Willem Frederik zegt over Schelte, dat hij een van de allerrijkste Friese edellieden is. Hij zou niet misstaan in de top-tien van de Quote 500 van die tijd. De rijkdom wordt weerspiegeld in het huwelijksportret van Lucia en vooral in haar outfit: een japon van zilverbrokaat met een halve juwelierswinkel aan sieraden. Modehistorici denken dat zilverbrokaat dé stof is voor bruidsjurken van vrouwen uit de hoogste kringen uit die tijd. Lucia ‘s jurk is hier een mooi voorbeeld van. Het bruidje is geschilderd door Nicolaas Wieringa. Hij laat de bruid er op haar allermooist uit zien. Het is een ideaal portret voor de tentoonstelling over de Friese elite in de gouden eeuw bij de opening volgend jaar van het Fries museum aan het nu reeds opnieuw in gebruik genomen nieuwe Zaailand. (Wilhelminaplein) In alles straalt het portret van Lucia ‘money, money, money’ uit. De kostbare stof van haar jurk glanst en de plooien in haar rok en lijfje laten haar figuur uitkomen. Lucia is naar de laatste mode gekleed, met grote teruggeslagen kraag en overal piepkleine strikjes van vele meters zijden lint, in haar kapsel en aan haar mouwen. Zelfs de broche met edelsteentjes heeft een strikjesvorm. Verstopt tussen haar krullen hangen imposante oorbellen, die ook nu nog aanspreken. Het meeste geld heeft de vader van de bruid gestoken in de parelsnoeren om haar hals en haar haar beide polsen. In haar hand heeft Lucia een geopend gouden zakhorloge en ze presenteert het uurwerk aan haar rechterzij. Misschien haar man, Tjalling van Camstra? 

Lucia en Tjalling binne net lang troud west. Tjalling is al yn 1664 stoarn. Tjalling waard fakentiden Tsjalling “fan Menaam” neamd omdat syn neef yn Rinsumageast ek in Tsjalling van Camstra wie. It soantsje dat lústere nei de namme Tjalling Homme wie de ienichste erfgenamt en is letter Grytman fan Idaarderadiel wurden en wenne yn Grou. Ien fan syn opfolgers dêr, wer as grytman, wenne net yn dizze gemeente mar bliuw op Orxma State wenjen, omdat dit doe noch net, lykas no, foarskreaun wie om dan ek yn dy Gritenij te wenjen.

L. C. 10-11-1926.

BERLIKUM. - 9 November. 

De proef, hier dezen zomer genomen met het teren van den Achterweg (Hôfsleane) kan nagenoeg als mislukt worden beschouwd. Voornamelijk daar, waar nogal veel landbouwproducten, als bieten en rapen zijn vervoerd, heeft de teerlaag zich vermengd met het slijk, en is het op den weg een drabbelige massa. Het gedeelte weg, dat minder van het vervoer heeft te lijden gehad, is in tegenstelling met het verdere gedeelte, nog zeer goed. Pas na ingevallen dooi kan hier echter blijken, als het enkel teren van de weg, aanbevelenswaardig is of niet.

L. C. 21-2-1893. 

BERLIKUM. - De notaris A. Wiersma te Leeuwarden zal op Zaterdag den 25 Februari 1893 ‘s -avonds 6 uur ten huize van de Kasteleinsche de Weduwe Osinga te BERLIKUM, publiek provisioneel verkoopen: 

I. Eene flinke guardeniers woonhuizinge met achterhuis, schuurtje, erve, plaats, bleek en hofje, staande en gelegen ten Noorden van de Hervormde Kerk en achter aan de Reed of Weg bij de Buren (is no it hûs yn de Bûterhoeke húsnûmer 26, wêr ’t Jouke Best wennet.) te BERLIKUM gequoteerd no 167 Kad. A 1249 gr.1.20 are en no 1250 p.m. 7 ares 60 centiares. Bij E.(eltje) D.(eddes) Appelhof en Kinderen in eigen gebruik. Den 12 Mei 1893 vrij te aanvaarden. (foarhinne ek nûmere west as Boterhoek húsnûmer 234.)

II. Een perceel tuingrond, geschikt voor Huissteed, ten Westen van het vorige perceel aldaar, opgemeten p.m. 2 ares 70 centiares. 

III. Een perceel tuingrond gelegen ten Noorden van de Reed of Weg (Bûterhoeke) aldaar en aan het Berlikumer Wijd te BERLIKUM, met massaal schiphuis aldaar Kad. A. no. 2305 groot 5 ares 30 centiares, deels dadelijk, deels 12- 5-1894 te aanvaarden en het schiphuis Kad. A 2306 groot 34 centiare 12- 5-1893 te aanvaarden. 

Uitmuntend gardeniersland, de perc. IV. V. VI. VII. etc. ....... .......

(De sibbe Eeltje Deddes Appelhof wie ferhúze nei Sint Jabik. Net omdat dêr famylje wenne. Dêr yn Sint Jabik wenne foar 1811 in Ouwe Piebes Appelhof dy ’t troud wie mei in Antje Pieters Runia ôfkomstich fan BERLTSUM, mar hja binne net oan inoar besibbe. Harren op 11-5-1808 berne soan Piebe is te Maastricht op 7-9-1832 stoarn as ynfanterist. Ouwe Piebes Appelhof besiet yn 1832 yn BERLTSUM in hûs oan de Buorren op it plak wêr’t letter sûnt 1922 de Coöp-winkel (1922-1967) fan Dirk Terpstra (troud mei J. Pekel) sitten hat. It pân is destiids ôfbrutsen om plak te meitsjen foar “Berlingahiem”. De foarâlden fan Ouwe Piebes, in Piebe Ouwes dy ’t troud wie mei in Amarins Ydes, wennen foar 1783 al yn Sint Jabik. It Eeltje Deddes folk wie in echte Berltsumer túnkers en hôfkerssibbe. Harren stamheit Dedde Jacobs, berne yn 1696, hat op it Berltsumer âld tichelwurk wurke. Syn soan Jacob Deddes is om 1728 hinne berne.)

L. C. 26-5-1954

Wielrijdster onder bus ernstig gewond.

Gisteravond ongeveer zes uur had op de kruising van de oude naar de nieuwe rijksweg te Marssum aan de kant van Leeuwarden een botsing plaats tussen een wielrijdster en een autobus. De wielrijdster, een 54 jarige mevrouw Cornelia Johanna Braaksma – Marcus uit BERLIKUM was op weg naar Leeuwarden. Bij het passeren van de straatweg werd ze gegrepen door een bus met arbeiders uit Achtkarspelen. Ernstig gewond werd ze opgenomen. Ze had een zware hoofdwonde en een gebroken been. Het slachtoffer is naar het Diaconessen- huis te Leeuwarden vervoerd. Vanochtend was haar toestand vrij goed. 

Is de frou fan de feilingmaster Sybren P. Braaksma, dy’t op 1-6-1954 stoarn is. Sybren troude dêrnei op 7-4-1955 mei Sjieuwkje Bijl, in suster fan de Berltsumer dûmny Romke Bijl.

L. C. 10-4-1913. 

DORPSBELANGEN te BERLIKUM.

Gisteren vergaderde de vereniging “Dorpsbelangen” te BERLIKUM.

(Oprjochte op 1- 4-1895.)

Uit het verslag bleek, dat de zoogenaamde Weeslanden groot 11 pm en behoorende aan het “Old Burger Weeshuis” te Leeuwarden, thans door 44 arbeiders in gebruik zijn genomen en voorlopig met succes. Verder was door het bestuur een adres aan de N. T. M. ingezonden met het verzoek tot betere verlichting en verwarming der wagens en bij gebruik van meer dan een rijtuig afzonderlijke afdeelingen voor niet-rookers. In het bestuur werd gekozen K.(laas) E.(bbings) Lautenbach in de plaats van J.(ouke) W. Swart, die voor zijn functie had bedankt. etc. .... ... Breedvoerig werd gesproken over den slechten toestand der GRÚZE. Besluiten dienaangaande werden evenwel niet genomen, omdat eerst besprekingen tusschen gemeente en eigenaren zullen worden afgewacht. 

L. C. 27-4-1805.

De Secr. Mebius, zal op Woensdag den 1 May 1805 ‘s avonds 5 uur t. h. v. Evert Willem ‘s Dijkstra, castelein te BERLICUM, by Provisionele en Finale Palmslag verkopen: 

I. Een huizinge en hovinge, staande en gelegen aan de WALKANT van de STEEG na de z. g. n. Kamp in den Dorpe BERLICUM. Waar op geboden is 1200 Car. gls. 15 Strs.

II. Een huizinge en hovinge, staande en gelegen aan de OOSTKANT van genoemde STEEG aldaar. Waar op gebode is 900 Car. gls. 15 Strs.

(Hjir efter dy twa neist inoar steande huzen op de Eastkant oan de Brouwerssteech stie de âlde Minniste tsjerke ek ferskûle)

L. C. 19-11-1880.

Uit de hand te koop of te huur te BERLIKUM. 

EEN PAS GEBOUWDE burgerhuizinge met daarachter gelegen tuintje en bleek bevattende 1 Kamer, Gang, Kamertje, Keuken en Werkplaats, zoomede Regenwatersbak en Put en verdere gerijfelijkheden, staande OP HET EIND van de Kleineburen (no Lytsebuorren húsnûmer 24 “Rewi Fashion” Anke (Wieger Dirk ’s van Dijk.) BEVOORREGT MET EEN KEURIG VELDGEZICHT. Dagelijks te bezichtigen tegen betaling van 50 cents. Nadere toelichting te bekomen bij D.(irk) F.(reerk ‘s) van Dijk en Znn. te BERLIKUM. Niet op Zondag.

(“Das war einmal” sizze de Dútsers.) 

L. C. 21-10-1904.

BERLIKUM. 19 October.

Tot nu toe is ons dorp steeds verstoken gebleven van eene afdeeling van het “Groene Kruis”, van hoeveel nut dergelijke vereenigingen ook kunnen worden geacht. Daarin schijnt verandering te zullen komen. Tegen gisteravond was door een zekere commissie eene vergadering belegd, waarin onder voorzitterschap van ds. van Eyck van Heslinga, door dr. Joh. Hendrik Blankstein het doel en de werking van het “Groene Kruis” werd uiteengezet en eenige belangrijke wenken over de gezondheidsleer werden ten beste gegeven. De vergaderden schenen dermate overtuigd van de wenschelijkheid om eene vereeniging als bedoeld op te richten, dat allen - en dat waren er ruim 100 - voorloopig als lid toetraden. Een concept-reglement zal thans worden opgemaakt om in een volgende bijeenkomst de vereeniging definitief tot stand te brengen. 

(De Griene Krús feriening waard dêrnei offisjeel op 1-11-1904 oprjochte.)

L. C. 27-11-1945.

De Afdeling BERLIKUM – WIER van de vereniging “Het Groene Kruis” kwam in een buitengewone vergadering bijeen. Het bestuur kwam met het voorstel “Aankoop Doktershuis” voor een Wijkgebouw. Van de 105 uitgebrachte stemmen waren 73 voor. De aankoop mag een vastgestelde prijs niet te boven gaan.

L. C. 5-1-1949.

Het huis op de hoek van de Kruisstraat te BERLIKUM, waarin voorheen een bakkerij was gevestigd, is thans afgebroken. (û. o. de bakkers Egbertus Tulleners, Reinder Jan ’s Hoekstra, dêrnei syn skoansoan Jelte Gerrit ’s van Temmen, yn 1872 Sjoerd Reinder ’s van der Pan, sûnt 1882 Anne Rients Turkstra, en as lêste bakker Rispens hawwe hjir wenne. Rispens is dêrnei mei in hotel begûn op East-Flylân oan it begjin fan de Doarpsstrjitte.) Naar we vernemen zal van de (voor) tuin van het Groene Kruisgebouw (wêryn letter de Friesland Bank) ook een strook grond worden afgenomen. Dit zal voor het verkeer een grote verbetering zijn. 

L. C. 28 september 1838.

HEDEN overleed alhier, in den ouderdom van ruim 57 jaren, mijn waarde echtgenoot JELTE van TEMMEN.

Leeuwarden, den 21 September 1838. 

G. P. van der Helm.

Wed. J. G. van Temmen.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

IT FERSKIL TUSKEN IN BAKKER EN IN FLIERKLEED.

De bakker moat moarns betiid op en it flierkleed kin lekker lizzen bliuwe.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

SEIS OF TOLVE?

Kees fan Piet en Dieuwke hjir út de Nijebuorren bestelde ris in pizza. 

De ferkeaper frege: “Wolsto de pizza yn 6 stikken hawwe of leaver yn 12?”

Kees: “Doch it mar yn 6 stikken, want 12 stikken krij ik nea op”. 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

L. C. 7-1-1876.

TE HUUR aangeboden voor de tijd van 3 of 4 jaren. Eene welbeklante smederij en huizinge, door bijzondere omstandigheden terstond te aanvaarden. Nadere inlichting te bekomen bij L.(ieuwe) J.(oh.) Kas mr. smid te BERLIKUM.

L. C. 16-8-1962.

MENALDUMADEEL voert Friese straatnamen in. 

KLOOSTER - ANJUM komt bij BERLIKUM, (en wurdt in strjitnamme); Beetgumermolen wordt een dorp. Het dorp KLOOSTER - ANJUM, dat alleen maar verspreide woningen heeft en alle kenmerken van een dorp mist, is als zodanig van de kaart verdwenen en bij BERLIKUM gevoegd. De naam blijft als straatnaam behouden. Beetgum en Beetgumermolen, die steeds één dorp hebben gevormd, worden gescheiden. Beetgumermolen wordt een zelfstandige plaats, zodat het aantal dorpen in de gemeente (dertien) gelijk blijft. De Raad van MENALDUMADEEL is uitgegaan van het standpunt, dat de bestaande volksbenamingen voor zover mogelijk in ere gehouden dienen te worden. Op 1-1-1963 zullen de namen officieel worden ingevoerd. De kosten worden geraamd op fl. 10.000, -

De doarpen fan de gemeente Menaldumadeel krigen pas op 1-1-2010 Fryske doarpsnammen.

Menaldumadeel waard per 1-1-2011 Menameradiel.

L.C. 1-9-1883

De Burgermeester bericht, dat de passage met rijtuigen over de Osinga tille in den Kunstweg van Berlikum naar Ried, op 1 September 1883 tot nadere aankondiging zal zijn GESLOTEN. 

L. C. 11-9-1883.

De Burgemeester van MENALDUMADEEL bericht, dat de passage met rijtuigen over de Osinga tille te KLOOSTER - ANJUM weder zal worden heropend.

Dinsdag 11 September 1883.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

L. C. 22-10-1883.

Advertinsje:

Ondertrouwd: IJge R. Mulder en Antje S. Vellinga. Dongjum. Kl. Anjum. 17 October 1883.

L. C. 20-3-1902.

BERLIKUM, 18 maart.

In eene gisteravond nader gehouden vergadering met het doel tot oprichting eener Coöperatieve Voorschot- en Spaarbank te geraken, werdende de door de commissie ontworpen statuten onveranderd goedgekeurd. Vijftien personen verklaarden zich daarop genegen tot bedoelde oprichting over te willen gaan. Na afloop der noodige formaliteiten zal deze inrichting dus haar nuttige werkzaamheden kunnen beginnen en zoo men mag afgaan op de verslagen van dergelijke banken in andere plaatsen, dan is de voorspelling niet gewaagd, dat zij hier, waar zoo tal van gardeniers en nering doenden zijn, binnen korten tijd tot bloei zal geraken. Aangenomen is, dat het gebied van de bank zich zal uitstrekken over de plaatsen BERLIKUM, WIER en KLOOSTER - ANJUM. 

(Sjoch ek it ryk illustrearre boek: 75 jaar Coöperatieve Spaarbank “BERLIKUM” It yn 1906 boude hûs mei dêryn de eardere bank oan de Bitgumerdyk 10 is yn 1964 troch de widdo fan Dirk Willems Lautenbach ferkocht.)

L. C. 6-12-1945.

BERLIKUM. - In de gehouden algemeene ledenvergadering van de Coöperatieve Voorschotbank “BERLIKUM”, werd in de raad van toezicht gekozen de heer K. E. Lautenbach en in het bestuur Joh ’s Hoekstra. Het ledental is gestegen tot 371. De omzet bedroeg ca. 4¼ millioen gulden; de bedrijfswinst fl. 3713,02. De reserve bedraagt fl. 100.764,24