Khi nước lớn nằm ở hạ lưu,
Thì sẽ trở thành giao điểm cho thiên hạ,
Và làm con mái cho mọi người.
Con mái thắng được con trống là nhờ cái tịnh,
Và nhờ biết lấy nơi thấp làm tịnh.
Do đó, nước lớn mà hạ mình trước nước nhỏ,
Sẽ kéo được nước nhỏ.
Nước nhỏ, nếu hạ mình trước nước lớn,
Sẽ hòa mình vào được nước lớn.
Hạ mình xuống để thu lại,
Hay hạ mình xuống để hòa vào.
Ðiều mà nước lớn muốn là bảo vệ người.
Ðiều mà nước nhỏ muốn là phục vụ người.
Ðể cho cả hai tìm được chỗ hòa hợp,
Thì nước lớn nên hạ mình vào nơi thấp.
Giải Nghĩa Chữ Khó:
Hạ lưu: dòng sông ở dưới thấp.
Giao điểm: nơi gặp nhau.
Thu lại: lôi vào mình.
Hòa vào: vươn mình vào.
Hòa hợp: nhập vào với nhau.
Ý Nghĩa Của Bài:
Ðạo nằm ở nơi thấp, giống như nước nằm ở chỗ sâu. Ðạo như con mái, thắng được là nhờ tịnh. Hạ xuống để thắng là một nghệ thuật. Thắng mà không thắng là Ðạo.
Thắng có hai cách. Thắng không chỉ là bắt người khác phải phục vụ, hoặc phải theo. Thắng còn có nghĩa là khiến người khác bằng lòng để ta phục vụ cho họ. Như thế tức là biến họ đang thù thành bạn, đang xa thành gần.
Trên chín bệ có hay chăng nhẽ?
Khách hồng thoa mà để lạnh lùng.
Thù nhau ru, hỡi đông phong?
Góc vườn dãi nắng cầm bông hoa đào.
(Cung Oán Ngâm Khúc. Nguyễn Gia Thiều)