Бадай, няма  ў Слоніме таго чалавека, які б ні ведаў АЛЯКСАНДРА СЯМЁНАВІЧА ЖУКОЎСКАГА – арганізатара і кіраўніка Народнага музея баявой  і працоўнай  славы дзяржаўнай установы адукацыі  “Сярэдняя школа №4 имя П.І. Батава г. Слоніма”. Такіх людзей у Слоніме сёння няма, якім быў заслужаны работнік  культуры,  педагог, гісторык  і  краязнавец  Аляксандр Жукоўскі – апантаны, пунктуальны, адданы энтузіяст сваёй справы.  Ён заўсёды з папкаю ў руках кудысьці спяшаўся, найперш да мясцовых чыноўнікаў,  каб  нешта  ім  паказаць,  прапанаваць,  папрасіць.  Нячаста  яны  слухалі  Аляксандра  Сямёнавіча,  але  ён  не  адступаў – заўсёды настырна, нават надакучліва стаяў на сваім і дабіваўся таго,чаго хацеў, што задумаў. І  ўдача яму спрыяла. Маецца  на ўвазе ўдача на  ніве  слонімскага  краязнаўства,  у  дзейнасці  ім  створанага Народнага  музея баявой  і працоўнай славы СШ   №  4  г.Слоніма. Дваццаць гадоў, дзякуючы намаганням савета музея і найперш, вядома, Аляксандра Сямёнавіча, музей носіць  званне “Народны”. 

Дзякуючы Аляксандру  Сямёнавічу Жукоўскаму, сабраны вельмі багатыя і цікавыя матэрыялы аб гісторыіі Вялікай Айчыннай вайне.

Нарадзіўся  Аляксандр Сямёнавіч Жукоўскі 19 лютага 1920 года ў  беларускай  сям’і,  якая,  як  і  тысячы  беларусаў, была  эвакуіравана  ў  глыб  Расіі.  Сям’я  Жукоўскіх  апынулася  аж  у Арэнбургу, дзе іх напаткала вялікае гора. Там памерлі маці, два браты і сястра.  Бацька Аляксандра Жукоўскага, Сямён Мікалаевіч вярнуўся дамоў у родную  вёску  Ашнаравічы  на  Слонімшчыну з  маленькім Сашам і са сваёй маці. Сашу Жукоўскаму тады было ўсяго 6 месяцаў. Але  бацька  хутка ажаніўся  і  ў  Сашы  з  гадамі  з’явілася  яшчэ  5 братоў і сясцёр.

Першым і галоўным настаўнікам Сашы Жукоўскага быў ягоны бацька –  сельскі шавец, якога ў Ашнаравічах і ў навакольных вёсках добра ведалі, як дасціпнага чалавека і выдатнага майстра. Ён вельмі хацеў, каб сын атрымаў адукацыю. У Дзераўноўскую школу дзяцей з іх вёскі  мала хто аддаваў. А Аляксандр Жукоўскі быў  адным з вёскі, хто дайшоў да сёмага класа. Вельмі перажываў Аляксандр, калі пасля сёмага класа яму давялося паставіць кропку ў асваенні граматы. Сям’я мела паўтара гектара зямлі, а бацька і мачаха гадавалі яшчэ пяцёра дзяцей. Абавязак старэйшага – дапамагаць бацькам, таму Аляксандр Сямёнавіч пайшоў служыць да багатага хутараніна.

“Аднойчы Аляксандр Сямёнавіч  сустрэў кіраўніка школы і той здзівіўся, што такі здольны вучань  не працягвае вучобу. Паабяцаў дапамагчы  паступіць ў гімназію імя Тадэвуша Касцюшкі. Але ж не атрымалася нічога з  задумкі  навучаць падлетка за кошт гміны. Аднак з падробленымі дакументамі яму пашанцавала паступіць у Варшаўскую гімназію імя С. Панятоўскага. Параіўшыся  са  сваім  настаўнікам  Стэфанам  Іванашкам,  здаў  уступныя экзамены ў польскую дзяржаўную гімназію імя Т. Касцюшкі № 922 у Слоніме.  Паколькі  плаціць  за навучанне  Жукоўскаму  не было  чым, Стэфан  Іванашка  дапамог  яму  за  дзяржаўны  кошт  паступіць  у гімназію №  5  Ю.Панятоўскага  ў  Варшаву. Туды  і  паехаў  беларускі юнак.  Аднак давялося Аляксандру Сямёнавічу закончыць усяго два класы, бо пачалася Другая сусветная вайна. Вярнуўся дамоў, на Слонімшчыну, і па скарочанай праграмме да пачатку Вялікай Айчыннай вайны  атрымаў сярэднюю адукацыю, бо датэрмінова здаў усе экзамены,” –  успамінае малодшы брат Аляксандра Сямёнавіча, Жукоўскі Уладзімір Сямёнавіч.

Падчас вайны Аляксандр Жукоўскі жыў з бацькамі ў Ашнаравічах. Працаваў настаўнікам пачатковай школы ў вёсцы Дзераўная. Вайна  вайной,  а  дзяцей  вучыць  трэба  было.  Што  і  рабіў  малады беларускі настаўнік, які добра валодаў нямецкай мовай. У час Вялікай Айчыннай вайны быў сувязным партызанскага атрада імя Сталіна брыгады імя Ракасоўскага, перадаваў звесткі партызанам.  Па загадзе камандзіра партызанскага  атрада паступіў на службу да немцаў,  што  дазваляла яму з лёгкасцю здабываць інфармацыю аб  перамяшчэнні немцаў. Пасля вайны ўсё сваё жыццё  Аляксандр Сямёнавіч звязаў з педагогікай.

Жукоўскі Аляксандр Сямёнавіч  скончыў гістарычны факультэт Баранавіцкага дзяржаўнага беларускага педагагічнага інстытута, працаваў загадчыкам Ашнаравіцкай пачатковай школы,  потым  Ёцавіцкай,  Горкаўскай  школ  на  Дзятлаўшчыне, намеснікам  дырэктара  і  дырэктарам  Вішаўскай  школы,  потым дырэктарам Чамяроўскай васьмігадовай школы на Слонімшчыне.

У жніўні 1949 года быў накіраваны у Вішаўскую сямігадовую школу Дзятлаўскага раёна, затым Слонімскага раёна, дзе пяць гадоў быў завучам, а апошнія сем гадоў яе дырэктарам.

Аляксандр Сямёнавіч прывіваў сваім вучням любоў да роднага краю да яго багатай гераічнай гісторыі.  Менавіта тут ён стварае першы краязнаўчы куток, пачынае свой шлях краязнаўца.

Дванаццаць  гадоў свайго жыцця прысвяціў ён школе. Шмат добрых спраў зроблена за гэты час.

У  вёсцы  Чамяры на пачатку  1960-х  гадоў  Аляксандр  Жукоўскі пачаў збіраць першыя звесткі пра гісторыю роднага краю. А аднойчы ў школу ён запрасіў усіх вяскоўцаў і выступіў з дзіўнай прапановай па тых часах  -адкрыць у Чамярах музей. Некаторыя нават на смех яго паднялі:  хіба няма  больш  важнай  справы пасля вайны,  чым  музей…  Але  Аляксандру Жукоўскаму ўдалося зацікавіць людзей. Людзі яму паверылі. Яны дзяліліся з дырэктарам ўспамінамі, а ён запісваў усё ў сшытак. “ Пяць тоўстых сшыткаў занялі ўспаміны чамяроўцаў. Часта збіраліся яны групамі  ў каго-небудзь на вячоркі. Там з’яўляўся і дырэктар  школы і  ўважліва запісваў усё  тое,  што яму расказвалі старэйшыя жыхары вёскі. З часам чамяроўцы захапіліся  задумай і ўжо самі шукалі стваральніка музея, каб перадаць цікавыя матэрыялы  і  экспанаты. За некалькі гадоў работы невялічкі краязнаўчы куток ператварыўся  ў музей, які хутка стаў народным,” –  успамінае родны брат А.С. Жукоўскага. Потым сталі прыносіць для музея рэчы: прыгожую гусарскага форму, сякера XVI стагоддзя, манеты і шмат падпольнай літаратуры. Вось так разам з людзьмі ён стварыў музей. Бязмежная была яго радасць, калі краязнаўчы музей у Чамярах нарэшце быў адкрыты. А праз некалькі месяцаў яшчэ адна добрая навіна: музею прысвоена званне “Народны”. У той час ён прызнаны лепшым музеем Гродзенскай вобласці. І пачалі прыязджаць у Чамяроўскую школу дэлегацыі з усёй Беларусі. Вопыт краязнаўчай работы А.С.Жукоўскага  шырока вывучаўся раённым і абласным аддзеламі адукацыі.

Нажаль, цяпер даўно ў Чамярах няма школы і слядоў не засталося ад таго музея. Лёс экспанатаў невядомы.

З 1964 года Аляксандр Жукоўскі стаў працаваць настаўнікам гісторыі  ў  СШ  №  4  г.  Слоніма.  Але  і  тут  ён  займаўся  не  толькі педагогікай, але і краязнаўчай, музейнай справай. Створаны ім музей у СШ № 4 г.Слоніма да сённяшніх дзён лічыцца адным з найлепшых школьных музеяў рэспублікі. У СШ № 4 ён спачатку займаў увесь трэці паверх школы, а цяпер музей месціцца ў асобным будынку, агульнай плошчай 300 кв.м.

У фондах музея сёння захоўваецца звыш 8 тысяч  унікальных  экспанатаў,  сабраных  Аляксандрам  Жукоўскім.

      Выключная  працавітасць,  выдатная памяць, талент даследчыка, прынцыповасць, настойлівасць і неардынарнасць думкі дамагалі яму да апошніх дзён жыцця весці пошукавыя  і  даследчыя  працы  па  ўзнаўленню  гераічнага  мінулага  Слонімшчыны.

Прызначэнне музея не толькі ў зборы, вывучэнні, захаванні і выстаўленні для знаёмства розных матэрыялаў, важных дакументаў і рэчавых экспанатаў, якія ўвасабляюць свой час, а таксама у патрыятычным выхаванні школьнікаў, у дапамозе ветэранам. Аляксандр Сямёнавіч не без гонару расказваў пра тое, што дзякуючы намаганням юных следапытаў і па хадайніцтву савета музея многія ветэраны палепшылі свае бытавыя ўмовы. Вялікая пошукавая дзейнасць патрабавала вялікай працы і цярпення. Аляксандр Сяменавіч трымаў сувязь з ветэранамі, сем’ямі загінуўшых, аказваў ім практычную дапамогу ў забеспячэнні палівам, устаноўцы кватэрных тэлефонаў.

 Увекавечанне памяці народнага подзвігу – гэта  перайменаванне чатырнаццаці вуліц горада.

 Слонімцы павінны ведаць імены герояў-вызваліцеляў і герояў-абаронцаў. Рачны карабель “Іван Тутарынаў” і марскія “Кузьма Гнідаш”, “Генерал Пліеў”, “Аляксандр Осіпаў”, “Генерал Сабір Рахімаў”, “Павел Батаў”, порты прыпіскі,  якіх Петрапаўлаўск-Камчацкі, Вентспілс, Талін, Баку, Калінінград, таксама атрымалі свае назвы не без удзелу савета музея чацвёртай сярэдняй шолы. Школа з 1980 года стала вядомай ў горадзе як школа імя П.І.Батава. Настойлівасць і вялікую волю праявілі ў гэтай справе юныя патрыёты на чале з Аляксандрам Сямёнавічам Жукоўскім – кіраўніком музея.

 Дзякуючы намаганням савета Народнага музея баявой  і рэвалюцыйнай славы носіць  і па ініцыятыве Аляксандра Сямёнавіча на паштовых канвертах з’явіліся партрэты Герояў Савецкага Саюза Якава Задарожнага, Кузьмы Гнідаша, Паўла Батава і Фёдара Сінічкіна.

 Дзякуючы Аляксандру Сямёнавічу Жукоўскаму, савету яго музея ўдалося  ўстанавіць  55  прозвішчаў  савецкіх  воінаў,  якія  загінулі падчас вайны на тэрыторыі Беларусі. На тэрыторыі  сярэдняй школы №4 ў гонар удзельнікаў  баёў  за вызваленне  Слоніма  у  гады  Вялікай Айчыннай вайны  быў адкрыты памятны абеліск

 Будучы з 19 лютага 1990 года на пенсіі, А.С.Жукоўскі працягвае працаваць у СШ № 4, а затым метадыстам Народнага музея. І гэта нягледзячы на ​​2-ю групу інваліднасці!   Аляксандр Сямёнавіч не ўяўляў свайго жыцця без музея, якому аддаў дзясяткі гадоў свайго жыцця, у які ўклаў непамерную працу і талент гісторыка-даследчыка, патрыёта роднай зямлі. Да апошняга дня свайго жыцця ён працаваў у музеі, вырашаў яго праблемы, рыхтаваў сабе змену, перадаючы маладым свой вопыт і веды. Звыш 50 гадоў працаваў А.С. Жукоўскі  у школах Гродзеншчыны. “Колькі іх было – маіх выпускнікоў, вучняў! І кожны раз па – свойму хвалюешся, калі былыя вучні па-сапраўднаму апраўдваюць твой давер, давер школы! Бо што можа быць даражэй за ўсведамленне таго, што твая праца не прапала дарэмна, што былога твайго вучня паважаюць і цэняць людзі”. А ганарыцца Аляксандру Сямёнавічу ёсць кім, сярод яго вучняў – выпускнікі  Пётр Рыгоравіч Чаус  і  Леанід Сямёнавіч Мальцаў.

 Пры жыцці Аляксандр Жукоўскі быў узнагароджаны шматлікімі нагруднымі  знакамі,  медалямі,  граматамі,  у  тым  ліку  і  граматай Савета Міністраў СССР. У 1990 годзе яму было прысвоена ганаровае званне  заслужанага  работніка  культуры  Беларусі. 

 Журналістыка – яго другая прафесія, менавіта так назваў сваю цягу да журналісцкай  творчасці А.С. Жукоўскі. А. С. Жукоўскі з’яўляўся пастаянным пазаштатным карэспандэнтам раённай газеты.

Акрамя  гэтага,  Аляксандр  Жукоўскі  на  працягу  ўсяго  свайго жыцця  шмат  пісаў  і  друкаваў  свае  артыкулы  па  гісторыі, краязнаўстве  і  педагогіцы.  У  1971  годзе  (другое  выданне  выйшла  ў 1973 годзе) выдавецтва “Народная асвета” выпусціла ў свет ягоную кнігу  “Школьны  музей  рэвалюцыйнай  і  баявой  славы”,  дзе  аўтар абагульніў  свой  багаты  вопыт  па  зборы  матэрыялаў  і  арганізацыі школьнага музея, цікава  расказаў  пра разнастайную працу юных краязнаўцаў, пра тое, як трэба выкарыстоўваць матэрыялы музея ў вучэбнай і выхаваўчай рабоце ў школе і па-за школай.

А ў 1990 годзе ў  Гродне  выйшла  яго  невялікая  кніжачка  “Яны прынеслі вызваленне”, прысвечаная героям Вялікай Айчыннай  вайны.

25 жніўня 1995 Аляксандра Сямёнавіча не стала ... Але ён жыве ў памяці людзей, якія яго ведалі ці толькі чулі пра яго, якім ён дапамог знайсці магілу бацькі, брата, якія загінулі ў гады вайны на зямлі Слонімшчыны. Ён жыве ў тысячах лістах, якія пасылаў у Расію і Казахстан, у Польшчу і Канаду, прыносячы людзям радасць і надзею. І да сённяшняга дня ў музей ідуць лісты ад ветэранаў з Расіі і Узбекістана, Малдовы і, вядома, з Беларусі. У іх - настойлівая просьба і патрабаванне да школы і гарадской улады - ​​увекавечыць імя Аляксандра Сямёнавіча Жукоўскага. Ён будзе вечна жыць у сэрцах нашчадкаў. Ён мае на гэта права. На асабістым рахунку Жукоўскага – стварэнне трох музеяў.

Прайшлі гады ... Народны музей імя А.С.Жуковского СШ № 4 г. Слоніма жыве, дзейнічае, ён патрэбны людзям, асабліва моладзі. Колькасць яго наведвальнікаў расце. Ён не толькі дапамагае вывучаць гісторыю роднага краю, але і з'яўляецца месцам патрыятычнага выхавання падрастаючага пакалення горада і раёна.У музеі праводзяцца  урокі, сустрэчы, экскурсіі, святы. Усе запісы ў кнізе вотгукаў сведчаць пра тое, што справу, якой А.С.Жукоўскі прысвяціў усё сваё жыццё, працягваюць яго паслядоўнікі і вучні.

Свірэпік Таццяна Уладзіміраўна,

настаўнік гісторыі 

ДУА «Сярэдняя школа № 4 імя П.І.Батава г.Слоніма»