چەند پێزانین ل سەر سفرێ: چنە

کەڤن ونوی

مێژویا سفرێ:

ل دەستپێکێ ل هندێ (نوقتە) هاتە ب کارئینان بو نیشانکرنا سفرێ. پشتی هنگێ وان نوقتە هێلا وبازنە دانا شوینا وێ. ناڤێ وێ کرە سونیا یان شونیە یان شونە ئەوا گەلەک نیزکێ پەیڤا مە یا کوردی (چنە) ئانکو کون یان ڤالە وخالی. دزمانێ عەرەبیدا هاتە گوهارتن وکو بویە سفر ئانکو صفر دحسێب وهژمارێدا.

بهایێ سفرێ:

(چنە ئانکو سفر) بهایەکێ گرنگێ هەی نەخاسمە دهژمارێدا وبیرکاریێدا وچەند بوارێت دیدا دژیانا مروڤایەتیدا ل دەستپێکا هاتیە بەرنیاسکرن دجڤاکیدا. چنە ئێکەمین ژمارە وژهەمیێت دی ئاسانترە وژهمیان بەرنیاسترە وبهاترە وب کارئیناترە. ئەڤ نێشانە (.) یان ((0 ب هەڤواتا هیچ ئانکو چنە یا بەرنیاسە دجیهانێدا.

چنە دهێتە بەر نیاسکرن ژئێکەمین ژمار کو نە دبیتە ئەرێنی ونە دبیتە نەیینی ئانکو (موجب أو سالب). ئەڤ ژمارە دەست نیشاندکەت نوقتا دەستپێکێ ل هەر کارەکی دژیانێدا.

سفر سنگە و بنۆکە وبنیاتە بو هەمی ژمارێت دی.

سفر دیاردبیت کو چنینە ویێ بی بهایە بەلێ ب راستی دخۆدا بهایەکێ بەرز وگرنگ ددەتە ژمارێت دی.

نڤێسین وگوهورینا سفرێ ل ئورپایێ ب ڤان رەنگان یا هاتی ژکەڤن وحەتا نوکە:

ل ئیتالیا (Zephirum ) ، (Zephiro) ، (Zero) ، ل فرنسایێ (Cifre) ، (Chifre) ، (Chiffre) ، ل ئەلمانیایێ (Ziffer) أو (Ziffra) ، ونوکە (Die- null) ، ل ئنگلترایێ (Cipher) ، پاشی بو (Zero) ، ل پورتوغالێ (Cifra)، (Zero) ، ئو ل ئەسپانیایێ (Cifra) ، (Chiffre) ، ئو (Cero) یا بویە (Zero) .

سفر ل نک عەرەبان:

سفر یان چەنە نیشانا سەرکەڤتنێ وخێر و بەرکەتێ بو. بەلێ ل دەمێ جاهلیەتێ نیشانا هەتڤێت نحسێ وبی وەغەریێ بو. ل نک وان ئەڤ پەیڤە یا هاتی ژ رامانا ڤالەهیێ وچنەییێ. دبێژن خوارزمی ئەڤ ژمارە یا بەرچاڤکری ودیارکری ودانایە دکارێت حسێب وژماراندا. ل دەستپێکێ وان نوقتە ب کار ئینان دا جهێ سفرێ ب گریت دا کو بشین ڤاڤێر وجودا بکەن پلێت دەهان وسەدان وهزاران ژئێک ودوو.

سفر ل نک هندەک مللەتێت دی:

هندەک بیر وباوەر یێت هەین کو دبێژن بابلیا ئەڤ سفرە یا چێکری بەس ل دەف وان چ بهایێ هژماری نەبو ب چ رەنگان. ل نک مسریا ڤێ نیشانێ چ جهێ خۆ نە بو دناڤ پیتێت هیروغلوفیدا. دهێتە گوتن کو ل چینێ ل چەرخێ پێنجێ بەری بونا پێغەمبەر عیسای سفرەک بەرچاڤکربو ئەوا وەک بابلیا. هەر وەسا ل مەکسیکێ دناڤ هوزێت مایادا بەرێ دوو هزار سالان بەری پێزانینا ئوروپایێ، وان نیشانا گروڤریا شەیتانۆکان دابویێ.

دسحرێدا ئەڤ سفرە نیشانا تەمامیێ یە وجوانترین دیمەنە چنکی هەمی تیروژک دنیڤێدا دیاردبن، ئەو رەنگێ گروڤر ئەوێ وەکی دولابێ پالپشتە بو لڤینێ وپڕبونێ وبونێ. ئەڤ هێمایا خڕ وگروڤر وەک گوستیلک وگرێبەستان دەست نیشانەکە بو پاراستنێ ژنهینیان. هەر وەسا نێشانە بو ئەسمانێ بەر فرەهـ وڤەدای بو هەمیێ دهێتە نیشاندان وبو بوشایێ ورامانا ڤەگەریانا دەمی و زڤرینا روژان یا بێ راوستیان یا هەر وهەر.

شەکل ودیمەنێ سفرێ:

شەکل ودیمەنێ سفرێ ل دەف چەند زانیاران کەڤن وەک: بەیرونی، ئقلیدسی، یەعقوبی، کوشیاری، جەمشیدی وهندەکێت دی: بازنەیە ئانکو خەلەکە. دەست پێدکەت ژ( O ) وبچیکتر لێ دهێت حەتا دگەهیتە ڤێ خەلەکێ یا وەک نوقتێ ( o ).

ئەرێ چنە یان سفر ژمارە یان نە؟

دانەرێت حسێبێ وهژمارێ حەتا دەمەکێ نێزیک ژمار دانابون ل بن نەهـ پیتان بەس، و چنە بەر نیشانکربو ل بن تەرزێ نیشانێ دا کو ب شێت وی جهێ ڤالا پڕبکەت.

سفر وژێهاتیێت وێ دفەرهەنگێت عەرەبیدا:

صفر: سفر

نیشانەکا گوروڤرە وەکی هێکەکا بچیکە: (0) یان وەکی نوقتێ یە. یا بێ بهایێ ژمارێ یە دخۆدا دیاریا هیچێ یە یان چنەیێ یە.

چەند نمونە دزمانیدا:

١- دئەزمونێدا وی قوتابی سفر وەرگرت: ئانکو چنە بو هات.

٢- ساروخ دەرچو کاتژمێرا سفرێ. ئانکو پشتی ئێک ب کوتایێ هاتی بەر وڤاژی ژ نەهێ حەتا ئێکێ.

٣- سەعەتا سفرێ. دەمێ دوانزدێ ب شەڤێ.

٤- پلا سفرێ: پلا گەرمێ

٥- سفرا موتلەق: نزمترین پلا گەرمێ یە کو ب هێتە تومارکرن کو دبیتە هندە: (س 273,15)

٦- زڤری ڤە دەست خالی. دەست ڤالا ئانکو چ تێ نە.

سفر دزمانێت لاتینیدا ب ڤان رەنگ وشێوان دهێت:

cipher nix nothingness nil nothing ought to squat vacuum zero (cypher dot naught emptiness naught goose egg)

(blank void windy vain vacuous vacant unoccupied devoid null empty (hollow inane)

سفر دزمانێ عەرەبیدا:

(النقطة الصفر الفراغ الثقب الفجوة خالي لا شيء الخلوّ خلاء خواء‏ شاغر...)

سفر دزمانێ کوردیدا:

(چنە: چ نە: هیچ نڕچ سفر خڕ ڤالەهی خالی خلولە کون قۆر خلولە خەلەک نوقتە ... )

چەند گوتن وبێژ ل سەر پەیڤا سفرێ:

ئەو مروڤەکێ سەر خلولە یە

بلا ئەم دێ ژسفرێ دەست پێکەین

تو هیچ مایێ خۆ دمن نەکە

چنە، کتکێ بێ گونە

حال حالێ خرویە

خۆ نە چنە ژێ دهێتە حسێبێ

دەستەکێ ڤالا ئێکی چێ تێ نە

قورکێت ئاڤێ ژی ب دەست ناکەڤن

کورەکێ سفرە

کون مێشک لێ بو نە قەیسەری

ما چنە ژی حسیب دبیت

مروڤەکێ چنە یە

نوقتا مەژی دسەریدا نینە

هەر وەکی مە نانەک خواری وی چنە

وی بەس یا هەی شڤکا کیری وخەلەکا قوینێ

یا وی بەس نرچە

یێ بو یە کورێ هێچ لە ملێ

٣-٧-٢٠٢١ – دهوک – ئەحمەد عەلی حەسەن