زمان

زمانێ کوردی

       زمان ب گشتی باشترین رێکا پەیوەندیێ یە دناڤ بەرا خەلکی یە سەران سەرێ جیهانێ. ژبەر ڤێ گرنگیێ ئەم هیڤی دارن ژهەمی خەمخۆر ودلسوزێت کورد خو فێری خاندن ونڤیسینا زمانێ خو یێ کوردی بکەن چنکی ئەڤ زمانە یێ مە هەمیانە دڤێت ئەم خڕ خو بکەینە لێ خودان وزێرەڤان وپشتەڤان. ئەڤ زمانە ب تایبەت دبێتە ئەگەر وسەدەم بو ئێک گرتنا مە وسەر کەڤتنا مە. وەکی ئەم دبینن روژ ب روژ ئەڤ حەزە یا زێدە دبیت وڤەدانا وێ پترا بەر بەلاڤ دبیت ل خڕ دەڤەر وشوینا ل سەران سەرێ کوردستانێ ب جۆرەکێ باشتر وچاکتر. ئو ئەڤە یا هاتی ژگەلەک لایاڤە وەک: ئنترنێت، کەنالێت تلڤزیونی، تورێت میدیایێ، چاپکرنا پەرتوکان، کوچکێت کوردی، سمینار وگەنگەشان هتد..ڤان هێزەکا موکم ودژوارا دایە بەرڤەچونا وپێشکەڤتنا زمانی ژخڕ لایاڤە.

              زمانێ کوردی، ئەو زمانە یێ دهێتە ئاخڤتن بەر بەلاڤ دکوردستانێدا، زمانەکێ هندو- ئورپی یە دبنە مالا زمانادا. ئەڤ زمانە خڕ مللەتێ کورد پێ دئاخڤن ئەوێت ئاکنجی ل روژهەلاتا ناڤە راستدا. دکەڤتە دبن شوپ وقوشما زمانێت ئیرانی. دەولەمەندیا زمانێ کوردی دهێت ژمشەییا شێوە وزاراڤێت وێ یێت کو دگەهنە بیستان ودبۆریت. ڤی زمانی یێ شیای خو راگریت بهێزەکا موکم ل سەر بخونا خو، ئو کاری دکەت ل خڕ دەم ووەختان کو دان وستاندنێ بکەت ژوان زمانێت رەخ ودۆران حەتا رادەکێ ژوان ئەوێت دویر ژی.

        زمانێ کوردی ب سەرەکی دکەڤتە دبن سێ چقان یان چاران ژلایێ زمانزان وبسپۆرێت ڤێ بابەتی ئو هندەک دگەهینە پێنجان. ئو هەر ئێک ژڤان چقان چەند تاکێت شێوان وزاراڤان دهەین ژێک جودا وڤاڤێرن ب هندەک خسلەتان.

       ل دیف دابەشکرنا نەخشا زمانێ کوردی ئەوێت دکەڤن ونوی ئەوا هاتی (دجهێ کوردستان نت) دا، دهێت ژئاریا کەڤن ب تایبەت. ئو هەر وەسا کوردیا کەڤن یا چقدای ژشێوێت زاگروسێ یێ ژێ چوین( کوردیا ناڤنجی بەرەف بەهلەوی وئاڤستیێ ڤە) ئو ژوان خران کوردیا نوی یا ژێ پەیدابوی د( نەخشا چارێ) دا. ئو دنەخشێ پێنجێدا ل سەر ڤی بابەتی کوردیا نوی یا چقدای وتاکێت ژخو برین دبن ڤان بەشان:

 ١- کرمانجیا باکۆر(بادینی) وزاراڤێت وێ

٢- کرمانجیا روژ هەلات (هەورەمانی)  وزاراڤێت وێ

٣- کرمانجیا ناڤندی(سۆرانی) وزاراڤێت وێ

٤- کرمانجیا باشۆر(فەیلی) وزاراڤێت وێ

٥- کرمانجیا لادای ئانکو منعەزل دگەل زاراڤێت وێ

    ل ڤێری زمانێ کوردی ل دیف ڤان شێوان دکەڤن دبن ڤان جۆر وتەرزان:

ئێکێ: شێوا بادینی( بایەزیدی، هەکاری، بوتانی، شەمدیانی) بادینا بنگەهی وشێوا روژ ئاڤا ئانکو غەربی. ب ڤێ شێوەی دئاخڤن کوردێت باکورا تورکی، روژئاڤا سوری وپارچەک ژباشورا کوردستانا عراقێ ولئەرمینیایێ وئەزربێجانێ وخەرسانا ئیرانێ ژی.

دووێ: شێوا هەورەمانی وگورانی(روژ هەلات وروژ ئاڤا) هندی هەورەمانن دکەڤنە دەڤەرا هەورەمانێ دناڤ بەینا مەریوانێ وسیروانێ ئو گوران ب گورانی دئاخڤن ل سەر رێکا خانقینێ وکەرمەنشاهێ ل ئیرانی.

سیێ: شێوێت سورانی وبابانی ئەڤەنە(موکریانی، ئەردیلانی، سلێمانی، گەرمیانی) کو دبێژنێ سورانیا بنگەهی. ئەڤ شیوە یا ڤەدایە ل سولیمانیێ وهەولێری وکەرکیکێ،ئوموکری وئەردیلانی ل ئیرانی.

چارێ: شێوا فەیلی ئانکو دبێژنی (لۆری وبەختیاری) ئەوێت ئاکنجی ل دەڤەرا لورستانا مەزن وبچیک کودبێژنە وان کوردێت فەیلی.

پێنجێ: شێوا باکورا روژ ئاڤا زازایێ ودەملکی( زازا وشکاکی) ئەوێت دژین ل دێرسیمێ، ئامەد، بالو، کنج، بیران، سێوریک، بێجار وجیرموکێ.

       ئەڤ سەرڤە چونا کورت ل سەر زمانێ کوردی من دانا بەر چاڤان دا کو مەبەستا خو دیارکەم بو خویندەڤانێ هێژا کو رەوشا ڤێ زمانی زۆرا ئالوز پڕ گرێ یە ژگەلەک لایاڤە. گەلەکا ب ئیزایە ئو دەمەکێ درێژ پێدڤێت حەتا ئەڤ زمانە جهێ خو یێ راست ودرست بکەت وەک زمانەکێ ستاندەر ل سەرانسەرێ کوردستانا بەر فرەهو ڤەدای.هاریکاری ودیفچونەکا پڕ بزاڤ پڕ هێز دڤێت دا ئەڤە خەونە ب هێتە ب چهئینان بو پێشە روژەکا رون وگەش بو خڕ مللەتێ کورد ئو خەونا مەزنتر سەر خوبونا کوردستانا مەزنە ل دەمەکێ نێزیک.

٢٦-٥-٢٠١٨ دهوک - ئەحمەد عەلی حەسەن