جۆرێت جهناڤان

جورێت جهناڤان

 بێژا جهناڤی گەلەک جور وپەیڤێت دهەین ژێک جودانە ژبەر کارێ پێرادبن دناڤ رستا رێزمانێدا. ژبەر ڤێ چەندێ ئەڤ پەیڤێت جهناڤ دبنە سەدەم وئەگەرا مەزن بو ئینانا زور ئاسنتەنگ وئاریشا بو هەر کەسەکی، چ زمانزان یان ئەوێ پێ دئاخڤیت ودپەیێڤیت. 

ئەڤەنە جورێت جهناڤان دزمانێ کوردیدا

جهناڤێت زمانێ کوردی

١- جهناڤێت شانیدانێ – نیشاندانێ - الضمائر الإشارية  - demonstrative pronouns

٢- جهناڤێت کەسانی - الضمائر الشخصية – personal pronouns

٣- جهناڤێت نەبناڤکری - نەپێک گرێدای - الضمائر اللامحددة - indefinite pronouns 

٤- جهناڤێت پرسیاری – پرسینێ - الضمائر الاستفهامية - interrogative pronouns

٥- جهناڤێت خوەدانی - خوەدیتی - الضمائر الملكية –- possessive pronouns

٦- جهناڤێت گەهانۆک - گرێکی - ضمائر الوصل - relative pronouns

٧- جهناڤێت ڤەگەرۆک - الضمائر المنعكسة - reflexive pronouns

٨- جهناڤێت بەربهەڤین - ڤەجەماندی - الضمائر التجميعية - plural pronouns

٩- جهناڤێت ژمارەیی - الضمائر العددية - numerical pronouns           

١٠- جهناڤێت – قەرتافی – پێڤەگر - الضمائر المتصلة -related pronouns     

١١- جهناڤێت تێکەل - هەڤخستی - الضمائر المختلطة - mixed pronouns

١٢- جهناڤێت پێڤەبەست – پێڤەکری - الضمائر الملحقة – attached pronouns

دڤی بابەتیدا ئەز دێ هەر حەفتێت ل دەستپێکێ رون وشروڤەکەم وچەند گوتنێت کوردی دێ کەمە نمونە بق ب کارئینانا ڤان چهناڤان:

١- جهناڤێت شانیدانێ – نیشاندانێ - الضمائر الإشارية - demonstrative pronouns

جهناڤێت دەست نیشانا جهی:

ئەڤ جهناڤە بکاردهێن بو نیشانکرنا ئیکی یان هندەکا وخوجهکرنا تشتەکی یان هندەک تشتان ل جهەکی دیار وبەرچاڤ چ دویر یان نێزیک:

( ڤی- ئەڤی- ئەڤە) بو کتێ بو نێری بو جهێ نێزیک

( ڤان- ئەڤان)  بو کومێ بو جهێ نیزیک

(ڤێ- ئەڤێ- ئەڤە) بو کتێ بو مێ بو جهێ نێزیک

( ڤان- ئەڤان) بو کومێ بو جهێ نێزیک

هەر وەسا ئەڤە بو تشتان ژی بکاردهێت

بەرامبەر ب ئنگلیزی ( this-that) 

( وێهە- ئەویهە) بو کتێ بو نێری بو جهێ دویر

(وان- ئەوان)  بو کومێ بو جهێ دویر

(واهە- ئەواهە) بو کتێ بو مێ بو جهێ دویر

(وان- ئەوان) بو کومێ بو جهێ دویر  

هەر وەسا ئەڤە بو تشتان ژی بکاردهێت

بەرامبەر ب ئنگلیزی ( these - those)

ئەڤە چەند گوتنێت کوردینە ل سەر ڤان جهناڤان

ئەزێ دبێژم: ئەڤە هرچە، وی گوت: واهە دەوسە

ئەڤ مەحشە بو ڤی جەحشی یە

ئەڤ هەڤیرە دێ هێژ ئاڤێ ڤەخوت

ئەڤ ئاگرە دێ غەونیت

ئەڤە دارێ تە، ئو ئەڤە پشتا من

ئەڤە دەوسا کەرێ یە، بەلێ حنێرا پەرێ یە

ئەڤە لێ لێ نە، هێژ لو لو یێ دماین

ئەڤە هەم نانە، هەم دەرمانە

وەرە ڤی کەری ژ ڤێ قورێ دەربێخە

٢- جهناڤێت کەسانی - الضمائر الشخصية – personal pronouns

ئەز- من - I

وێ (بو مێ) - She

وی (بو نێری) - He

ئەم - (بو نێر ومێ) - We

ئەوان - ( بو نێر ومێ، بو هەمی تشت وگیانەوەر وبالندان) - They

تو( نێر ومێ) - You

هوین-  (نێر و مێ) -  You

ئەو- وێ - وی ( بو گیانەور وبالندان وتشتێ بێ عاقل)-  It

چەند گوتن سەر جهناڤێت کەسانی:

ئەز چیا تو چیا، گولک ما بێ گیا

ئەم ژعەیدا کەلێ بوین ئو ژسەیرانا رویباری

ئەوان خو ل تێلا حوکمەتێ دا

ئەوان دا بوری، چ ل چوکی یان ل حەفکێ

تو روڤیێ چ تەلیا نینی

تو ژنا بەر مالێیی

حەتا هوین ب سەری برێڤە نە چن، قەدرێ پیا نزانن

هوین ل پویکێ دەن و ل پیکێ دزڤرینن

وی جوت ب سەر شکاند

وێ نانێ خو براند

وێ هێلیڤانکا خو کرە پیڤاز

وی هەفسارێ خو قەتاند

٣- جهناڤێت نەبناڤکری - نەپێک گرێدای - الضمائر اللامحددة - Indefinite pronouns 

ئەڤ رەنگێت جهناڤان نە وەک جهناڤێت دەست نیشانا جهینە یان جهناڤێت کەسانی نە بو چاڤ نیشان کرنا ب تایبەت ئەڤە نە دپێک گرێدای ب چ کەسی ڤە یان بتشتەکی ڤە یان ب گیانەوەرکی ڤە یان ب بالندەکی ڤە، ئەڤە بو هەمیان دهێن ب گشتی و ئەڤ جهناڤە ژهەمیا پترن دزمانیدا:

جهناڤێت نەبناڤکری

ئێدی ، دیتر، دی، ئیتر- next 

ئێدی، دیتر -  another

ئێدی، دیتر، دی، ئیتر- other 

ئێدیکە -the other

تشتەک -anything

چ کەس،هیج کەس nobody

چەند،چەندەک، چەندیک - several

شەڤ وروژ - day and night

قەت، چ جار - not at all (never)

کێم، کم کەم، کمیک - some (a little)

کەس، کەسەک - somebody 

گەلەک، زور، مشە، تژی - many (much)

هند، هندەک،هیند، هیندیک، پیچەک some (a few)

هیچ، چش، چو، چنە - nothing

هیچ، قەت، چنە - nothing

هەر تشتەک، هەمی تشت - everything

هەر جهەک، هەمی جهیک - wherever

هەر دوک -   both

هەر دەم ، هەمیسە، دایم، گشت وەخت - always

هەر روژ، هەر روژیک every day

هەر شەڤ، هەر شەویک - every night

هەر کەس، هەرکەسەک - anybody

هەر لای، هەر لاییک - wherever (any direction)

هەر وەخت، هەر وەختیک، هەر دەمەک - whenever

هەر وەسا ، وەتوڤ - so and so

هەر یەک - everyone

هەر، چی، گش، گشک - each

هەر، کیشک -every   

هەرچی -whatever 

هەرچەند، هەر چەندیک - as many as

هەرکی، هەرکەس، هەرکەسەک - whoever

هەمی جهان، هەموجهیک - everywhere

هەمی روژا، هەمو روژ - all day

هەمی شەڤ، هەمو شو -all night

هەمی لای، هەمو لای - everywhere (direction)

هەمی، گشت، گشک -all

یەکی دی - one another

یەکی، ئێک،  کەسەک - one (someone)

یەکێدی، یەکیتر، یەکودین - each other

یەکەک، هەر ئێک - anyone

جهناڤ وگوتنێت کوردی

ئێک پێ دمریت، ئێک بو دمریت

چ کەسا پێ ل وی نە داناینە

چەند دەردن، هند دەرمانن

چەوا با بهێت، هەر وەسا بدە بای

دەستەکێ ڤالا، ئو ئێکی چنە

شەڤ وروژ نک کورەی ئێکن

کورێ هیچ لە ملێ یە

کەس نا بێژیت ماستێ من یێ ترشە

گەلەکا  گەلەک ژێ دچن، ئو کێما کێم ژێ دچن

ماڤێ ڤی دەستی ل ڤێ دەستی قەت نا مینیت

 نا راوستیت، شەڤ وروژ کرنە ئێک

نە چە وی جهی یێ تە چ کەسێ خۆ لێ نەبن

نە شیا ئێکی گوت: بلا هەردوک بێنە من

هند یارن، هند نەیارن

هندێ بدە بەر داسێ، نە مینیت ئاسێ

هەچیێ نە ل مالێ، نە ل حالێ

هەر پەز وپێبکێت خۆ

هەر تبل وژانا خۆ

هەر جهەکێ ب چیێ هەڤالەکی بخو بگرە

هەر چەند ژ ئەسمانا بهێت، عەرد دێ راگریت

هەر دەمەکی، سەر دینەکی

هەر کەسەک تەفشێ بەرێ خو یە

هەر لایێ بچی، مرن یا ب دیف تە ڤە

هەر ئێک بو مریێ خو دگریت

هەکە چاڤەک کورەبو، دەستێ خو دانە بەر یێ دی

هەمی تشت ب خوێ، ئو خوێ ب مەعنێ

هەمی روژا (جارا) دورکا تە یا ب دوهن دای نابیت

هەمی رێ دچنە ئاشی

هەمی عەورا باران ژێ ناهێت

یەکی ژبرسێ یە، یێ دی ژبێ نەفسیێ یە

٤- جهناڤێت پرسیاری – پرسینێ - الضمائر الاستفهامية - Interrogative pronouns

دزمانێ کوردیدا ئەڤە دو جورن: جهناڤێت کەسانی (کی) ئو جهناڤێت نەکەسانی (چێ). ئەڤ چهناڤ بکار دهێت بو پرسیارکرنێ ( کی - کی یە) بو کەسان و(چێ، چییە) بو نە یێت کەسانی، وئەڤە دهێن ب تایبەت بو پرسیارێت خۆسەر ئەوێت گرێداین ب جورێ پرسێڤە وەک: (کیژک، چەوا، بەرچێ، گەنگی، کیری...؟) ئو چەندەکێت دی.

 Person- کەس  Who کی؟ whom؟

Thing - تشت    What?  چێ، چی یە؟

کەس -  تشت Which  کیژک؟

person Whose - کیژک وان ؟

چەند گوتن سەر ڤان جهناڤێت پرسێ

ئەو چی یە دکیسکێ تە دا؟

چەوا بای ئینا، وەسا باروڤێ لێدا؟

کی بیکە ئەو بەربیکە ؟

کی دکەت وکی دخوت؟

کی مفایە ئەو برایە؟

گوت: ئەو چی یە تو دچینی؟ گوت هەکە شینبو دێ بینی.

گەنگێ دێ راوستی ل سەر دینەکی؟

٥- جهناڤێت خوەدانی - خوەدیتی - الضمائر الملكية –- possessive pronouns

جهناڤێت خوەدانی ییت مولکیەتێ یان ئەوێت گرێداین ب خودانی ڤە:

ئەڤ جورە جهناڤ یان رەنگدێر درستێدا ب هەردو شێوان دهێن وەک: یا من، یا تە، یا وی، یا وێ، یا مە، یا وان).   

personal pronoun - possessive adjective - possessive pronoun

I my - - من - Mine - یا من

 you - your- تە Yours -- یا تە

he his وی- his - یا وی    

she her- وێ - hers یا وێ 

It - its – وێ، وی - its یا وی، یا وێ   

we    our - مە - ours - یا مە

they  their – وان - theirs یا وان 

چەند گوتن سەر ڤان جهناڤان

ئێکی گوت کەرێ من یێ کەڤرینە. یێ دی گوتێ: ئەڤە کەرێ تە ئو ئەڤە کەڤر

ئێکی گوت: مالێ منە، یێ دی گوت: وارێ منە

ئێکی لزکیدا، دگوت ئای پشتا منێ

ترێت وی نا چنە چ گەلیا

سەرێ وێ نا کەڤتە سەر چ بالگا

هێلیڤانکا وان هەر پیڤازە

٦- جهناڤێت گەهانۆک - گرێکی - ضمائر الوصل - relative pronouns

ئەڤ جهناڤە دو رستان یا سەرەکی ویا دیڤەلوک پێگڤە دڤەبستینیت وبرەنگەکێ رێزمانی دگرێدەت کو وەسا دیاردبیت رەستەکا سەر بەخویە. یا دیڤەلوک پتر پیزانینا ددەتە رستا سەرەکی. دکوردێدا ئەڤ جهناڤە نە زور دخوجهن. یێ پتر دهێن ئەڤەنە(کو یان کە) و بەرانبەر دئنگلیزیدا ئەڤەنە:) who , whom ,whose, which and  that) 

گوتن بو نمونە:

سەر دمینن دا کوچاڤ ببینن

هندێ بدە بەر داسێ کو نەمینیت ئاسێ

هند ژئەسمانی دهێت کو عەرد راگریت

ئەو کانیا کو تە ئاڤ ژێ ڤەخاری، شێلی نەکە

٧- جهناڤێت ڤەگەرۆک - الضمائر المنعكسة - reflexive pronouns

ئەگەر پاشگرێ رستەکێ هات ووەکی جهناڤ وبکری بیت دکوردیدا ئەم پەیڤا (بخو) ب کاردهینن، دا کو دوبارە نەبیت دناڤ رستێدا. ئەڤەنە ئەو جهناڤ: ( من بخو، تە بخو، وێ بخو، وی بخو، هەوە بخو، وان بخو..) ئەڤە ژی ب ئنگلیزی:

 (myself, yourself, herself, himself, itself, ourselves, yourselves and themselves)

تەکانە - himself, herself, itself myself, yourself

کۆمانە - ourselves yourselves themselves

چەند گوتن

تە بخو ئەڤ ئاشە دگێرا

سار وگەرم ژنوی من ب چاڤێت خو دیت

هوین بخو بونە سەر شکێنێت بەر ئاقارا

وان ئەڤ پەلە ب زمانێ خو ڤەنا

وی بخو ئەو بەر ل چوکێ خودا

وێ بزنێ بخو ئەجەلا سەرێ خو ئینا نانێ شڤانی خوار

٥-٥-٢٠١٧ – دهوک – ئەحمەد عەلی حەسەن