پیتێت کوردی وەکهەڤیا پەیڤان
التجانس اللفظي: homonyms
وەکهەڤی یان وەکێکی یان یەکسانی دکوردیدا
یاریکرن ب پەیڤ و وشان دهەر زمانەکیدا زێدەکرنا تەرزەکێ دلخۆشکرنێ یە ودبیتە پالدەرەک بو مێشکی دا خۆ ب بەرهەڤکەت ب لەزەکا پر هێز دا کو بشێت لایێ راستێ ژی ب کاربینیت دگەل یێ چەپێ دا کو تێ بگەهیت مەبەستا جوداهیا وان جۆرە پەیڤان ب درستی.
وەکهەڤیا پەیڤ و وشان دهەر زمانەکیدا یا بوویە ئاستەنگ وئاریشەکا زۆرا مەزن دەما فێرکەر رویبارێ ڤێ چەندێ دبیت هەر وەسا بو خودانێت زمانی ب خۆ ژی ب تایبەت. ئەڤە دبیتە ئەگەرێ نەچاریێ وبێ هێوایێ ژبەر یەکسانیا دیار دناڤ بەرا وان پەیڤاندا چ ژلایێ پەیڤینێ، پیتان یان پێژەیان. ڤێجا ئەڤ وەکهەڤی خۆ ڤەدکێشیتە دناڤ هەمی قەد ودەلیڤێت زمانیدا کو کارتیکەرا مشە دکەت بو تێگەهێ وگەهاندنا هەڤواتان دچارچوڤا درست درستێدا ودڤیت فێرکەر هەر بمینیت هشیار وئاگاهدار دا ب دویرکەڤیت ژخار ولەنگیان وخەلەتیێت مەزن.
مەبەست ژڤێ گوتارێ ئەوە رونکرنەکێ ب دەینە یەکسانیا پەیڤان وجۆرێت وان دزمانیدا ل دەمێ بهیستنێ وتێگەهێ. ب گشتی ئەڤ یەکسانە ووەکهەڤی ونێزیکیا تشتانە دخسلەتان وسالوخدانان. هندەک یەکسانن ژلایێ دەنگی ڤە ئانکو پەیڤینێ ڤە بەلێ هەر ئێکێ واتا خۆیا جودا یا هەی ودبیت جێوازبن ب رێکا رێنوسێ یان پەیڤەکا بتنێ زۆر واتە هەبن وژڤی هەمییا بۆری وەسا دیاردبیت کو ئەڤ یەکسانیە گەلەک رەنگان وەردگریت ودڤێت مروڤ جێوازیی ئاشکراکەت دناڤ بەرا واندا دا بشیت پەیڤا درست ژێبگریت و ب هەلبژێریت ب شیوەکێ گونجای وب کاربینیت درێزبەندا رستێدا ب رەنگەکێ راست ودرست.
دکوردیدا ژی ئەڤ رەنگە وەکهەڤیا هەی ب شێوەکێ دیار ومشە، پەیڤێت وەکێک ئانکو هومونیمز، دیەکسانن دنڤێسینێ دا ئانکو رێنوس وەکی ئێکن سەد ژسەدێ هەر وەسا ژلایێ دەنگی ڤە ئانکو پەیڤینا بێژێ بەلێ دجودانە ژلایێ هەڤواتان ڤە ودڤاڤێرن حەتا رێژەکێ ژ ژێپەشینێ وژێچونێ ڤە. چ شاشیێ چێنابیت بو نڤێسەرێ کورد ژلایێ رێنوسێ وپەیێڤینێ ڤە بەلێ شاشیەکا مەزن وسەرئێشیەکا گرنگ ئەوە ل دەف واتێ وب کارئینانا پەیڤێ درستیدا ب شێوەکێ درست. ل ژێری کۆمەکا پەیڤانە ژڤان تەرزە پەیڤێت وەکێک ووەکهەڤی چنکی دزۆرن دناڤ زمانێ کوردیدا وب شێوەکێ تازە جهێ خۆ دکەن دناڤ ئاخڤتنێدا.
ئەگەرێت سەرکی بو ڤێ دیاردا زمانی ئەڤەنە ب کێمی:
١- جوداهێ وجێوازیەکا مەزن یا هەی دناڤ بەرا شێوە وزاراڤێت کوردیدا
٢- کێمیا پەیڤ وبێژەیان دبێتە ئەگەر بو بەرەف چوونا پرانیا هەڤواتان دپەیڤەکا ب تنێدا
٣- ژێچون وژێپەشینا واتەیێت نوی ژئەوا کەڤن ژبەر پێویستیا فەر بو هندەک واتێت دی یێت گرنگ
٤- گەشبوونا پێشڤەچوونا زمانێ دبیتە سەدەم بو زێدەباریا ڤان واتە وهەڤواتان ل دەف پەیڤا تەکانە
تێبینی: ل سەر رێنۆس یان ژی رێنڤیسینا ڤان هەردوو پەیڤێت کوردی (ر، ل) کو یێت بووینە ئاستەنگ دریا نڤیسەر وخاندەڤانادا. ب رێنە ڤان تێبینان:
١- ئەڤ هەردوو پیت (دەنگن) نە (پیتن) ب چ رەنگا نا بنە دوو پیت دئەلیف وبێتێدا.
٢- ب ڤێ رەنگی (ر،ڕ) و (ل،ڵ) ئاریشەکا مەزن دیاردەت وپەیدادکەت بو هەمی لایان وەک: نڤیسەر، خاندەڤان، چاپکرن، قوتابی، ماموستا هتد ...
٣- یاسایەکا هەی دزمانیدا دبێژیت ئەگەر پیتا (ر یان ل) هات پێش پیتا بزوین یان دەنگدێر دێ هێتە خاندن ب سڤکی، بەروڤاژێ ئەگەر کەتە پشت پیتێت دی یێت نە بزوین یان نە دەنگدێر دهێنە پەیڤین ب گرانی.
٤- ل شوینا ڤان هەردوو پیتێت زێدەکری دئەلیف وبێتا کوردیدا بەروڤاژی چەند پیت یێت هاتینە نهینکرن ونە هاتینە دیارکرن وەک ڤان پیتان: (ط، ص).
٥- چاڤکە ب چاڤەکێ ڤەکری ل ڤان تلوڤێ پەیڤان ل ژێری ئێک پەیڤ ب ئێک رێنڤێسین و ب ئێک دەنگ وب پێنج هەڤواتێت جودا جودا لێ دیاردبیت.
١- پیتا (ر) ل پاشیێ ول دەستپێکێ و ل نیڤەکێ:
كەر: پرت - قطعة - part
كەر: جەلەب - القطيع - herd
كەر: نیڤەک - النصف - half
كەر: ئوشەک - الحمار - donkey
کەر: گوهشی - أطرش - deaf
سەر: بەشێ لەشی - رأس - head
سەر: سەروک: قائد - leader
سەر: هنداڤ - فوق - above
سەر: کومت - قِمّة - peak
سەر: رێبەر - مرشد - guide
کور: بچیک - ولد - boy
کور: بێوەغەر - مَشْؤُوم - ominous
کور: چال، قور - حُفْرَة - hole
کور: نەدیتن - أعمى - blind
کور: نەفام - بليد - stupid
گه‌ر: ئەگەر - إذا: لو - if
گەر : دۆر - دَوْر - turn
گەر: پیاسە - تَجْوال - roaming
گەر: مەلاڤانکا ئاڤێ - حوض ماء - pool
گەر: ئاڤجەمینک - مجمع للمياه - reservoir
در: دریای - مُمَزَّق - torn
در: زڤر - خَشِن - harsh
در: شوین - مَكَان - place
در: گەوهەر - دُرَّة - pearl
در: نەقەد - صَلِف - arrogant
بری: کڤانێ چاڤی - حاجب - eyebrow
بری: قرکرن - إِفْناء، إبادة - annihilation
بری: قەتکر - يجرح، يقطع - cut
بری: نەمان - تَلاشٍ، زوال - vanishing
بری: ئاریان - أَلَم، وجع - pain, ache
گر: راوستیان - يمسك - grasp
گر: کێمی - نَقِيصَة - weakness
گر: گراڤی - فَخْم - majestic
گر: گەرمی - حدّة - acuity
گر: مل - تَلّ - hill
كار: راپێچ - الإرتداء - dressing
كار: رەوش - وضع - حالة - position
كار: عومبار - عنبر- مكان خزن الحبوب - warehouse
كار: ئیش - العمل - work
کار: کەهر - خروف صغير - lamb
رک: تورەیی - عصبية - nervous
رک: راستە دەپە - لوحة - board
رک: رکەهە، کەودانک - قَفَص، صُنْدُوق - cage, hutch
رک: رەقدار - عنيد - stubborn
رک: ژیهەلیێ دژوارە - منحدر - slope
دەراڤ: بەندەر، دەربەند - مَدْخَل الماء - inlet
دەراڤ: جهـ - مَحَلّ، مَوْضِع - spot
دەراڤ: جهێ ئاڤدانا پەزی - إرواء الغنم - sheep watering
دەراڤ: دەرفەت، دەلیڤە - فرصة - opportunity
دەراڤ: رەوش - مَوْقِف - position
ژێگرت: گرت - قبض عليه - arrest
ژێگرت: پێکهات - يتوافق - overlap
ژێگرت: لێدا - أَصَابَ - afflict
ژێگرت: هەلبژارت - اختار - انتخب - select
ژێگرت: هەلگرت - يلتقط - pick up
٢- پیتا (ل) ل پاشیێ و ل نیڤەکێ
كەل: برەدار - جذع لشجرة مقطوعة - branch, bough
كەل: پەز کیڤی - الماعز الجبلي - ظَبْي، الأيل - deer, elk
كەل: تشت - أشياء - objects
كەل: کەلهە، کەلات - قَلْعَة - fortress
كەل: گەرمی - غَلَيان - boiling
کۆل: بەنی - خادم - عبد - servant
کۆل: خەپراندن - حَفْر - digging
کۆل: رویت - حاسر الرأس - bareheaded
کۆل: ژان - وجع – ألم - pain
کۆل: گوڤ - اسطبل - stable
شلک: تەر وشل - رَطْب و نَدِيّ - wet, humid
شلک: تەرزەکێ نانی یە - نوع من الخبز - type of bread
شلک: شێلکا سەری - قمة الرأس - head's crown
شلک: ڤلڤلک - اليافُوخُ - fontanelle
شلک: نجمی - مَشْلُول - crippled
کەلەک: تێهن شیر - دافِئ - warm
کەلەک: زویکەلین - الغليان بسرعة – boiling swiftly
کەلەک: شویرهـ - سُور حجري - stone fence
کەلەک: قوج - نَطْحَة الرأس - butt, bunt
کەلەک: گەمی - قارب – boat
٣- پەیڤەک و گەلەک هەڤواتێت ئیک دەنگ:
کەر: بێهش: نەزان: جاهل: ignorant
کەر: پارچە: پرت: قطعة: piece
کەر: پاشگر: پێکهینان: کارکەر: do
کەر: دەوار: حمار: donkey
کەر: کۆما پەزی: قطيع: herd
کەر: کەرە: شخص مواظب - diligent, assiduous
کەر: گوهگران: أطرش: deaf
كەل: برەدار - جذع لشجرة مقطوعة - branch, bough
كەل: پەز کیڤی - الماعز الجبلي - ظَبْي، الأيل - deer, elk
كەل: تشت - أشياء - objects
كەل: غَلَيان - boiling
كەل: کەلهە، کەلات - قَلْعَة - fortress
كەل: گەرم - حَارّ - hot
کەل: ل بەر پەرینێ - تَزَاوُج، قادر على الجماع - mating
٤- پەیڤەک وپێنج هەڤواتێت جودا جودا:
ئاخ: خاک - تراب - dust
ئاخ: گور - قبر - grave
ئاخ: نالین - تألم حسرة - regret
ئاخ: نفش - ذُرِّيَّة، نَسْل - offspring
ئاخ: وەلات - وطن - homeland
تى: برایێ مێری - أخو الزوج - brother-in-law
تى: توى: التوت - berry
تی: دەڤ - شَفْرَة، النصل الحاد - blade
تی: کوژی - حافة - brink
تی: ئال - طَرَف - edge
جەو: برینگ، مەقسا برینا هریێ - مِجَزّ - shears
جەو: جەوی، سترک - صَمْغ - adhesive, glue
جەو: گەش وهەوا - سەقا - الطقس - weather
جەو: لەوە، لەورا - هكذا - such, thus
جەو: ئامیرە، کەرەستە - آلة، أَدَاة - device, instrument
دان: بەخشین - عَطَاء - donation
دان: پێدادا - ضَرَبَ - hit
دان: دکاک - حبوب - cereals
دان: دەم – وقت، وجبة - meal
دان: نزمکرن - حَطَّ، وَضْع – put
شیلان: زادەکێ مشە - وليمة - banquet, feast
شیلان: سفرا خارنی - مائدة الطعام - huge dining table
شیلان: کوچک - مُضِيف - host
شیلان: گولەکا شینە - دلیق - rosa canina
شیلان: ناڤێ کچایە - إسم كوردي للبنات - Kurdish girl’s name
مزە: ترش وشرین - المُزّ - sour
مزە: ژاژیک - مزّة - brut
مزە: شوین پارە - مقايضة – bartering
مزە: قورم - نَفَخ - emit smoke
مزە: گراڤ - الفدية – ransom
٢٠٢٤ - دهوک - بەرهەکرنا : ئەحمەد عەلی حەسەن