چەند مژارێت رێزمانی
زێدەباری – الأفراط
زێدە نەرمی – لاوازی یە
زێدە کەنین – سڤکی یە
زێدە تەناهی – خاڤی یە
زێدە موکمی – دژواری یە
زێدە قەلسی – مچی یە
زێدە پندڤین – کینی یە
زێدە خارن – حەمەری یە
زێدە مەزاختن - پیچکرنە
زێدە هشیاری – وەسواسە
هاتن دزمانیدا
داشەپکین - غَشِي - جاء صدفة دون علم
شەڤگێر - دەرقوتانا ب شەڤ - طَرَق - جاء ليلا
رێکرنا ب مەبەست - أَقْبَلَ - جاء راغبا متحمسا
سەرەدانی - زارَ - جاء بقصد التواصل والبر
شاندن - وَفَدَ - جاء مع جماعة
ڤێێکەڤتنا ژڤانی - وافَى - جاء والتقى بالمقصود في الطريق
گاڤدان ژدویر- قَدِمَ - جاء من مكان بعيد
نکڤەچون – وَرَدَ - جاء بقصد التزود بالماء
هاتنا نێزیک - أَتَى - جاء من مكان قريب
ئامادەبونا ب داخازکری - حَضَرَ - جاء تلبية لدعوة
رازان دزمانیدا
روینشتن دهێت بو مروڤان - الجلوس للإنسان
دادان دهێت بو بالندان - الجثوم للطير
نخین دهێت بو حێشتران - البروك للإبل
چۆکشکاندن دهێت بو پەزی - الربوض للغنم
تژیاتیا مەشکێ
یا تژی ئاڤ دبێژنێ – کۆنێ ئاڤێ - قِربة
یا تژی شیر دبێژنێ – مەشکا شیری - شِكوة
یا تژی ئار دبێژنێ – خرار یان تەلیس - مِزود
یا تژی روین دبێژنێ – هیزێ روینی - عِكة
یا تژی دوشاڤ دبێژنێ – هیزێ دوشاڤێ – بِطانة
یا تژی با دبێژنێ – زرنا - زُرنة
بەشێت لەشی وئازار
لەش: جەسەد: الجسد : ژکلوڤانکا سەری حەتا دگەهیتە تبلێت پیان
بەدەن: البدن : بەشێ سەرەیێ ژليسێ مروڤی
کولافی: زۆرخوارن - القَشْم: كثرة الأكل
چاڤبرسی: السُّعار: شدة الجوع - جوع شديد، شره، نهم
تینک: تهنیشکی - الصَّدى: شدة العطش
ژانداری: پڕ ئێشان الوَصَب: شدة الوجع
کەرخین: زۆر وەستیان - النَّصَب: شدة التعب
عویر یان گەدە بو مروڤان - المعدة للإنسان
زک یان کەرش - الكرش معدة الحيوان أو الدابة
بەرچێلک - الحويصلة للطير
دل قوتان - الوجيف: زيادة ضربات القلب بسبب الفرحة
دل رەجفین - الرجيف: زيادة ضربات القلب بسبب الخوف
نینیک: بو مروڤان - الظافر للإنسان
پەنج: یا بالەفرانە - المخلب للطير
سم: شویپێک: بو دەواری - السنبك للدابة
چچک بو ژنێ - الثدي للمرأة
گوهان بو چێلێ - الضرع للبقرة
شیردانک بو حێشترێ - الخلت للناقة
چەند رەوش وکریار دژیانێدا
رەڤین ژخرابیێ - العياذ (أعوذ) : للفرار من الشر
داخازیا خێر و قەنجیێ- اللياذ ( ألوذ) : لطلب الخير .
مرن بو مروڤان - الموت للإنسان
مەرگدان بو دەواران - النفوق للدابة
کوبار: شانازیێ ب خۆ دبەت - المختال : ينظر إلى نفسه بعين الافتخار
دفنبلند: سەحدکەتە خەلکێ ب چاڤێ کێماسیێ - الفخور : ينظر إلى الناس بعين الاحتقار
متی: پەیدا دبیت ژتۆر و ژیریێ - الصمت : يتولد من الأدب والحكمة
بێدەنگی: چێدبیت ژترسێ - السكوت : يتولد من الخوف
دامایێ: ل سەر روی دیاردبیت - الكآبة: تظهر على الوجه
خەمگینی: خەمۆکی: یا کویرە ددلیدا - الحزن: يكون مضمراً بالقلب
دژاتی: دکەڤیتە دکاراندا = التضاد: يكون في الأفعال
ناکۆکی: دکەڤیتە دئاخڤتناندا - التناقض: يكون في الأقوال
ئەبەدی: بێ دویماهی - الأبدي: الذي لا نهاية له
دەمەکی: دناڤبرا دەستپێکێ و داوی- الأمدي: مابين بداية ونهاية
سەردەمی: یێ بێ دەستپێک - الأزلي: الذي لا بداية له
هەروهەر: سەرمەدی - السرمدي: الذي لا بداية ولا نهاية له
نەڤیێ کوری - الحفيد: فهو ابن الإبن
نەڤیێ کچێ - السبط: هو ابن البنت
سەنەم - الصنم : ما جُعل على صورة إنسان يُعبد من دون الله
پەرستگەهە – پەیکەر - الوثن : ما عُبِدَ من دون الله على أي وجه كان
هلاتن - الغدوة: أول النهار
ئاڤابون - الروحة: آخر النهار
دویماهیا شەڤێ - الدّلجة: آخر الليل
٢٠٢٢ - ئەحمەد عەلی