پەیڤێت رەسەن

 پەیڤێت پەتی وبێژێت رەسەن دگوتن ورستێت دگوردیدا

        مان وبەرڤەچونا هەر زمانەکێ دژیانا مللەتادا، بمینیت زندی وبەردەوامی بدەتە خو ئو پێش بکەڤیت یا پێدڤییە پەیڤا وەرگریت ژهەمی لایێت دی برێکا دان وستاندنێ، ئو پەیڤێت نویژەن دناڤ زمانیدا بینن پێش چاڤ ب شێوەکێ راست ودرست، ئو هەر وەسا پەیڤێت کەڤن ئەوێت کار پێ نا هێنە کرن برەنگەکێ دی هەولدەین دا ساخ کەین دئاخڤتنێدا یان ب هندەک شێوێت دی یێت بەر هەڤ دا ئەڤ پەیڤێت رەسەن وپەتی نە هێنە ژبیرکرن چنکی وان زور گرنگیا خو یا هەی دناڤ هەر زراڤەکێ کوردیدا. ل ڤێرێ دێ چەند پەیڤێت زور ناهێنە بکار ئینان دئاخڤتنێت مە دا ئەوێت روژانە، ئو چەندەکێت دی دبیت ب چ رەنگا ناهێن بەر دەڤ چنکی ئەو جورە پەیڤ کار یان پێدڤی پێ نەمایە دڤی دەمیدا، بەلێ ئەم دشێین نوی کەین وبەر چاڤ کەین ب هندەک شێوێت دی دا ئەڤ پەیڤێت پەتی بمینن ناڤ زاراڤێت زمانێ مەدا بشروڤەکرنێ ورونکرنێ. ئێک ژوان شێوا ئەڤەیە، دگوتنێت مە یێت کەڤن یێت ئەڤ پەیڤە تێدا هاتین بو نمونە:

١- گوتن: "ئه‌گه‌ر گورگ دخه‌ما بارانێ با، دا بو خو که‌په‌نه‌کی چێکه‌ت"

که‌په‌ن یان کورک

رست: کەپەن ساکویێ شڤانی یە.

٢- گوتن:"ئاگر دکەڤنە کولیادا دمینیت"

  کولی، قورم، کوڤڵ

رست: مێشا هنگڤینی شانا خو یا چێکری دکولیا ڤێ دارێدا.

٣- گوتن:"ئای زکو، کوتکێ دوشاڤێ ل نکو"

   کوتک دهێتە چێکرن ژداری وەکی تراری

رست: بێریێ کوتکەکێ شیری دامن.

٤- گوتن:"ئاڤلدانکا رویێ وێ یا پەقی"

ئاڤلدانک وەک پرسکێت پڕ ئاڤن دەما ل روی دهێن

رست: چەند ئاڤلدانک یێ ل سەر رویێ وێ چێبوین.

٥- گوتن:"بەریا ب پەقیژکا خو نە رازی"

پەقیژک: ئەو تویخێ ژدەرڤە یە ئەوێ دکەڤیتە دور کەزانێ، بەریێ یان گویزێ

رست: لەشێ ڤی کوری هەمیێ بویە پەقیژک وپرسک.

٦- گوتن:"باران هاتن، کەلشتێت بانا ڤەشلیان"

کەلشت : شەق وپەقن. ڤەشلیان: پێکڤە نویسیان یان گەهشتنە ئێکە

رست: گەلەک هنارێت کەلشتوک یێ ب ڤێ دارێ ڤە.

٧- گوتن:"باران ب شەپی دهێت، بێ دەولەتی ب گوی دهێت"

شەپی ئانکو مشە، زور، گەلەک حێڵ دهێت وبێ راوستیان

رست: باران یا تێکرا دهاڤێت، زۆرا ب شەپی یە.

٨-گوتن:" بزنا بەزبەزوک ، بزنا لەنگەروک ، پێگڤە دگەهنە مەخەلوک"  

  مەخەل یان هەفش:جهێ داکرنا پەزی وکەوالی یە ل ئاقاری یان کوتانا

رست: شڤانی پەزێ خو برە مەخەلی.   

٩- گوتن:"بو پێشیا چیرێ"

چیر: شەرە ، ئاریشە، لێکەفتنە، لێکدانە

رست: خو دبەر ڤێ چیرێرا نەکە.

١٠- گوتن:"برایێ دایێ، تێرا کایێ"    

 تێر: جهۆر دهێتە رستن وچێکرن بو جەهی وکایێ وئالفی بو دەوارا

 رست: ڤێ جهۆری تژی کاکە ئو بدانە سەر سەرێ هێسترێ.

١١- گوتن:"بونە قاچکێ بەر ددانا"   

 قاچک: وەکی بەنتشتی یە ژدارا کەزانێ چێدبیت

  رست: کچا من یا قاچکی دجویت.

١٢- گوتن:"بێ دەوەاری ، بەندەواری"

 بەندەوار: گرفتار، موفتەلابون، مەحتڵبون

رست: زۆر جارا کورد یێ دبەندەواربوین.

١٣- گوتن:"هەکە بو باران دێ بیتە هەڕی"

 هەڕی: تەقن وشێل، قوڕ، رەمولتە

رست: تو ژی بەرەکی ل ڤێ هەریێ بدە.

١٤- گوتن:"بەر شرینیا مێوێ، مروڤ قورمێوکا دخوت"

قورمێوک: ئەو تاکێت مێوێنە ئەوێن ب قورمیڤە دهێن

رست: وەرە ڤان قۆرموێوکێت تەر بخو.

١٥- گوتن:"پاشی دێ گیڤکا بەیێ"

گیڤک:شبتی بەندکانە دهێنە رستن وراچاندن، دئێخنە هیشار ودەرسوکا

رست: تە چەند ئەڤ گیڤکە جانێت راچاندن.

١٦- گوتن:"تەڤەنگا من چرک دەرکەت"

چرک: ئانکو نەشەقیا، نە تەقی، دەنگ ژێ نەهات

رست: تو مروڤەکێ چرکی.

١٧-گوتن:" تولازیا کەری، باری گورجە"

گورج : تەنگە، لێکدایە، شدیایە، نە یێ شور ونزمە

رست: وی باری پیچەکێ گورجکە.

١٨- :"جویێ د بیرا خو ریتی"

بیر: نە بیرا ئاڤێ یە لڤێرێ: جهێ چێکرنا شەڵ وشەپکانە

رست: ل ڤێ بیری شەل وشەپکا چێدکەن.

١٩- گوتن:"جویێ سەر نوخینە"

نوخین: ئانکو یێ چەمیایە، شورە، نزمە

رست: سەرێ خو راکە، خو سەر نوخین نەکە.

٢٠- گوتن:" چ بکەن کارێ، ئەو دهێت خارێ"

کار: دهێتە چێکرن ژئاخێ بو گەنم ودانا

رست: کار عومبارا دەخل ودانی یە.

٢١- گوتن:"چویڤێ ستویرە، ئارێ هویرە" 

چویڤ: ئامیرەتەکە ژداری یان ژهەر رەنگەکێ دی چێدکەن بو قوتانێ

رست: وی سەرێ چویڤی نیشا دا.

٢٢- گوتن:"چیێ کام سوتی یە"

کام : حددەتە، کەلە دارژتنێ یە ل بەرامبەری دەمێ تورەبونێ

رست: ئەڤە چ کامە تەدا.

٢٣- گوتن:"حاکمێ ل توتیکا خو پەشیمان بوی"

توتیک: دچیروکێت کەڤندا دبێژن: جورەکێ بالەفران وبالندایە

رست: ئەڤ تەتیکە یا برسی یە.

٢٤-گوتن:" خو ل بازێت نیریا دهەلاڤیت"

باز یان بەزێت: غاردان، رەڤین یان خو هلاڤێتنە

رست: کەس ناگەهتە بەزێت وی.

٢٥-گوتن:" رەنیێ ژگویێ چیچکێ چێدکەت"

رەنی: هەرفین وقولپینا بەفرێ یە

رست: رەنی ب سەر واندا هات.

26-گوتن:" دهلا ب کودی، نەبەن دورێت گوندی"

کودی: تێشکێت  صە وهرچانە

رست: ڤێ هرچێ چەند کودی ئیناینە.

27-گوتن:" زک وەرزە، دەت ژهەمی تەڕزە

وەرزە: پرێزە یان جهێ چاندنا درامەتی یە. تەڕزە: جورە

رست: وەرزێ ڤێ سالێ چ ژێ نەهات.

٢٨- گوتن:"ژسیهێ نەگەهشتە حەتاڤێ"

سیهە: سیبەرە

رست: سیها سپێدی زۆرا خوشە.

٢٩-گوتن:" سەرێ کەچەل دکومدا یێ باشە"

کوم: وەک کولاڤی یە، تاتیکە ، کەچەڵ وگۆری دانتە سەر سەرێ خو

رست: ڤێ کومی بکە سەرێ خو.

٣٠- گوتن:"سەقا ل دیڤ حەقا "

سەقا: صەقلە ئانکو تویژاندنە، تیژ کرنە وهوسینە. حەق: دراڤە، پارە

رست: کا ڤێ داسێ بو من سەقاکە.

٣١- گوتن:"سەرێ ساخ ناکەڤتە سەر چ بالگەها

بالگە: وەک بالیفکێ ، جهەکێ بلندە بو نڤستنی

رست: سەرێ خو دانە سەر ڤی بالگەهێ.

٣٢-گوتن:" شەڤا تاری ژهنگورڤا یا کفشە"

هنگور: نیشانێت تێکچونێ یە، یان ئێڤاریە

رست: چەند هنگورا مە یا تاری یە.

٣٣- گوتن:"شەپکێ دبەر رەپکا"

رەپک: چخت، پێک ئینای، بەرهەڤ

رست: وی چ یێ خو رەپ کری.

٣٤-گوتن:" فیشەکا من ف کەچی کەت"

کەچ: ڤێ نەکەڤت، پیچ چو، ب جهێ نەکەڤت، بوش چو

رست: وی ئاخڤتنا من کەچکر.

٣٥- گوتن:"قوچا دگەل گەڤری یە"

قوچ: سەر لێدانە، لێکدانە، ڤێکەڤتنە

وی قوچەک ل سەرێ مندا.

٣٦-گوتن:" کەر ڤەبستن، خەم ڤەرستن"

ڤەبستن: گرێدان. ڤەرستن: نەهێلان، بەردان

رست: بابێ وی کەر ڤەبست ب دارێڤە

٣٧-گوتن:" گاریتە ژکفرا نا رابن"

گاریتە: شەقلەکێ مەزنە ئانکو دارەکێ درێژ وستویرە سەر دو ستینا

 رست: ئەڤ گاریتە چەندێ درێژە. 

٣٨-گوتن:" گەفەک بو مێری گەلەکە"

گەف: ئاخڤتنەکا قورس وزڤر یا پڕئێشانە

رست: چ گەفا ل من نەکە چنکی ئەز ژتە ناترسم.

٣٩- گوتن:"لێفان ئینا حەفکێ"

لێفان: دەڤ خوشکرنە. من وەرە ئەو تشتە شین دبیت ل ئاقاری دبێت لێفان جۆرەکێ گیای بیت.

٤٠- گوتن:"مال گورە، مەزەل کادین"

گورە: قەبرە، زیارەتە. کادین: جهێ دانانا کایێ یە

رست: یێ گورێ مری دکولن.

٤١-گوتن:" مویەکێ دخو نە قەلزی"

قەلزی: شاش کر، لڤی، ژجهنەچو

رست: تە چیە؟ دێ دخو ب قەلزە.

٤٢-گوتن:" نەرمە قەدیدو"

قەدید: گوشتێ هشکری یە

رست: وان گوشتێ کریە قەدید.

٤٣-گوتن:" لنک وی کەڤیژەک ومەویژەک ئێکە"

کەڤیژەک: وەک تراری یە یێ هاتیە چیکرن ژداری

رست: کەڤێژەکا مەویژا ب دەمن.

٤٤-گوتن:"هێلین ڤانکا وان هەر پیڤازە"

هێلین ڤانک:دەما هێک نەما، پیڤازەکێ دانن دبن مریشکێ دا هێکێ بکەت

رست: مرێش یا مایە بێ هێلین ڤانک

٤٥-گوتن:"هێک لێ مەرقبون"

 مەرقبون: حەرامبون، نا بنە چیچەلوک

رست: مریشکێ هێکێت خو مەرەقکرێن.

٤٦-گوتن:" وەکی گیسکێ مالوفی یە"

مالوفی: کەهی دناڤ مالێدا

رست:کتک گیانەوەرەکێ مالوفی یە.

٤٧- گوتن:"یێ ئاخڤتن چکورە"

چکور: رەقە، دژوارە ، زڤرە

رست: تو چەندێ ئاخڤتن چکوری.

٤٨-گوتن:" یا شکەفتکێ دێ هێتە کوفکێ"

شکەفتک:وەکی کەڤیژکێ یە ژدارێ یە، ئانکو ئامانەکێ فرەهە

رست:هەرە بو من وێ شکەفتکێ بینە.

٤٩-گوتن:" یێ نە ل گوڤەندێ، پێ ل سەمایێ"  

 گوڤەند: دیلان، دەهوات. سەما: رەقاس، لەیزین

رست: ئەم دێ گوڤەندەکێ گرێدەین ل حەوشێ.

٥٠- گوتن:"یێ نە دیتی، دانهێرک پێ عەیدە"

دانهێرک: رەنگەکە وەکی ساڤارێ یە بەلێ هویرترە

رست: دانهێرک خارنەکا کەڤنە زۆرا ب تامە.

٢٠١٧- دهوک – ئەحمەد عەلی حەسەن

پیتا ( ژ) ل دویماهیا پەیڤێ:

مان وگوهورین وژێبرنا ڤێ پیتێ

           دزمانێ کوردیدا مە پەیڤێت سێ پیت دهەین، ئو دویماهیکا وان پیتا (ژ) یە. ئەڤ پەیڤە ب سێ شێوا دهێن : فەرمان یان کار، ناڤ ئو ئاوڵناڤ. دەما ئەڤ پەیڤە دهێن درستێدا ب جۆرەکێ دی ژبەشێت ئاخڤتنێ، دەنگێ (ژ) جار دمینیت، جار ئەو دەنگ ورێنوس دهێتە گوهارتن ئو جار دهێتە ژێبرن. بو رونکرن وشروڤەکرنێ ئەڤە چەند نمونەنە سەر ڤێ چەندێ.

١- پەیڤێت کار: رێژ- مێژ- بێژ

دڤان رستێت ژێریدا پیتا (ژ) دمینیت:

رست:

 وێ ئاڤێ نە رێژە.

 ڤی مەمکی ب مێژە.

 گوتنا راست بێژە.

پەیڤێت کار: رێژت- مێژت- بێژت

وێ ئاڤێ دێ رێژیت.

 یێ مەمکی دمێژیت.

 گوتنا راست دبێژیت.

پەیڤێت کار دهێنە گوهورین دەما دبیتە ناڤ درستێدا: رێژ- مێژ- بێژ : رێت- مێت-- بێت

رێژتن ، رێشتن رێتن - مێژتن ، مێشتن ، مێتن – بێژتن- بێتن

ئاڤ هاتە رێژتن

 ئەو مەمکە هەتە مێشتن.

 چ یا دهێتە بێژتن درەوە.

مان وگوهورین وژێبرن.

رێژ- مێژ- بێژ رێژت- مێژت- بێژت- رێت- مێت- بێت

رێژتن ، رێشتن ، رێتن - مێژتن ، مێشتن - مێتن ، بێژتن، بێتن

رست:

وان خوین رێژت.

 خوین هاتە رێژتن.

رێتنا خوینێ چێبو دناڤ بەرا واندا.

وی خوینا وان مێژت.

 خوینا وان هاتە مێژتن یان مێشتن.

 خوین مێتن نە خوش کارە.

٢- پەیڤێت ناڤ: دۆژ- رۆژ- نۆژ

چ گوهورین وژێبرن نا کەڤن دناڤ ڤان پەیڤاندا:

رست:

 ژیانا وان یا بویە دوژ.

 روژ بو روژێ نەخوشتر لێ دهێت.

 یێ وەک نوژێ لێ هاتی.

پەیڤێت ناڤ: سوژ- سوت- قێژ: سوژین- سوتن- قێژین

رست:

 سوژەکا مازن کەڤتە دناڤ هناڤێت مندا.

وێ نانا سوتی نەخو.

 قێژیا وی گەهشتە گوهێ من.

سوژین یا کەتیە ددلیدا.

دیتنا چاڤا سوتنا هناڤا.

 قێژین کەتە بچیکان.

پێژ- سترانبێژ: سوژ- رەژیسوژ- قێژ قێژێ

رست:

بابێ وی سترانبێژە.

 رەژیسوژ خووش رەژیسوژ.

 بەتال کەن ڤێ قێژقێژێ.

٣- پەیڤێت هەڤاڵناڤ: گێژ- تیژ-هێژ: گێژکرن، گێشکرن، تیژکرن، تیژاتی، هێشتا

ئەڤ هەڤاڵناڤە درستێدا دمینیت:

 ئەو کورەکێ گێژە.

 سەرێ ڤێ رمێ چەندێ تیژە.

 یا چوی چو یا مای هێژە.

گوهورین دکەڤتە دناڤ ڤان رستاندا:

تە سەرێ من گێشکر.

مە کێر تێشکرن.

هێشتا ئەم نە چوینە مالا وان.

ئەڤەژێ چەند پەیڤێت چار پیت وێڤە ئەوێت پیتا (ژ) دهێت ل دویماهیێ:

برێژ، قرێژ، درێژ، هاڤێژ، هاڤێت: براژتن، قرێژی، درێشک، هاڤێشتن، هاڤێتن

رست:

وی گوشتی بریژە.

 مال قرێژا دەستانە.

 پێ دخو ل دیف بەرکا خو درێشکە.

ئەو پێپک هاتنە براژتن

وێ قرێژێ ژکراسێ خو بشو

 کا درێشکێ بو من بینە دا ڤی کورتانی چێکەم.

٢٧-١٠-٢٠١٧ دهوک

   سالوخەتێت جلکێت دریای دناڤ رست وگوتنێت کوردیدا:

    دڤان پەیڤێت ژێریدا ئەو نیشان وسالوغەرێت جل وبەرگانە ئەوێت دریای وکەڤن بێ جوداهی چ یێت ژن، مێر یان زاروکا بن، لڤێری ئەم دشێین بێژن کو زۆربەی وان پەیڤان  یەکسانن دگەل ئێک حەتا رادەکا نێزیک. ئەڤ مشە پەیڤە دناڤ زمانێ مەدا نیشانەکە کو کورد هەرێ کارکەر وئێشکەر بو، ئو ل هەمی دەما ئەو جل وبەرگێت وان ددریای بون دشولادا. ئەڤە ژی جهێ فەخر وشانازیێ یە بو مللەتێ کورد کو هەر دەم کار دڤیا نە کو شەر وجەنگ، بەلێ بەر وڤاژی هەرێ دگەل تەناهیێ بویە ئو یێ ئاشتی خازبون. ئەڤ پیڤە من یێت خڕڤەکرین ئو هەر ئێکی من واتێت داینێ دگەل رستەکێ بو رونکرنا وێ پەیڤێ:

دریای: شەقبون، کونبون

شەلێ وی گەلەکێ دریای. ئانکو زۆر شەقێت دکەتنی

هلزمی: هلوەریای: هلوزیای

شەپکێ مێرێ تە یێ هلزمی

کنجری: شێق شیق بوی، یێ ژبەر ئێک هاتیە دەرێ وکون بوی

ئەو چ جلکێت کنجرینە دبەر تە

پرپتی: پرتکی: چ تێ نە ماینە، نەشێت ئێدی ب کەتە بەر خو

کراسێ تە یێ پرپتی دبەر تەدا

شێقشیق: یێ زڤێلەکری بوی، ناهێتە پاتەکرن ب چ رەنگا چنکو یێ بویە شیقال

جلکێت تە هەر شیقەک یا بو خو چوی، ئانکو یێت بوینە زڤێلە

پاتەکری: پنی وپاتە یێت برینی، کون یێت هاتینە درین

شەلێ وی یێ پاتە وپنی کریە

هلوزیای: هلزمی: هلوەریای، چ تێ نەمایە

ئەو چ شەپکێ هلوزیایە دبەر تەدا

زڤێلەکری: یێ شێقشیق بوی ئو شیقالێت دکەتینێ

 من قەمیسێ وی زڤێلە زڤێلە کر ژکەربادا 

پرزمی: یێ کەڤن بوی یان یێ پرپتی بوی

ڤان جلکێت پرزمی بهاڤە ب کێر چ ناهێن

پرتکی: گەلەکێت دریاین

گورێت وێ ییت پرتکین دپیادا

شیقالی: یێ زڤێلە بوی، هەرتیکەک یا بو خو چوی

ئەو چ دەرپێ شیقالی یە دپێ تە

ترگال: رەنگەکی جلکێت کەڤنن

ئەو چ ترگالن دبەر تە

هلوەریای: هلوزیای: هلزمی

کا وان جلکێت هلوەریای ژبەر خو بکە

کەرخەسپال: زۆرێت کەڤن وپرتکی نە

چ جلکێت دی نە بون توڤان کەرخەسپالا دکەیە بەر خو

١٧-٨-٢٠١٧ دهوک