بەشێت ئاخڤتنێ

بەشێت ئاخڤتنێ دزمانێ کوردیدا: أقسام الكلام في اللغة الكردية

Parts of speech in Kurdish

ئاخڤتنێ (9) رەنگ وتەرزن دهەین، ئەوژی دمینیت ل دیف وات ورامانا وێ:

١- ناڤ: ناڤدێر: الاسم: noun ( پەیڤا ناڤکرنێ یە)

ناڤ: ناڤێ کەسەکی یە، گیانەوەرەکی یە، جهەکی یە، تشتەکی یە یان پیرەکێ یە

جوتیار خالێ منە.

بەشو سەیێ شڤانی یە.

گارە چیایەکێ بلندە.

شالوک ئامیرەتێ دورینێ یە.

هشێت وی یێت بەلاڤ بوین.

٢- کار، فەرمان، لێکر: الفعل: verb (پەیڤا کریارێ یە)

کار: ئاموژێ ب فەرمانەکی دکەت یان رەوشا کارەکی یا چێدبیت

نمونە: چو، نڤست، ڤەخار، خاند، هاژوت، شویشت

هەمی مێهڤان هاتن.

من ئاڤ ڤەخار.

وێ جلک شویشتن.

وی پەنجەرگرت.

٣- هەڤالناڤ، رەنگدێر، رەوش: الصفة:adjective ( پەیڤەکێ شروڤە وروندکەت).

هەڤالناڤ: ناڤەکی یان جهناڤەکی رون ودیاردکەت یان پتر پێزانیا دەتە بەر چاڤ دەرباری وان.

نمونە: گەش، درێژ، جحێل، زەر، دامای

رویێ وێ چەندێ گەشە.

ئازاد چەندێ درێژە.

تو هێشتا یێ جحێلی.

ئەز حەز رەنگێ زەر دکەم.

ئەو مروڤێ هە چەندێ دامایە.

٤- ئاوڵناڤ، هوکەر: الظرف: adverb (پترین جار فەرمانەکی دیاردکەت)

ئاوڵناڤ: کارەکی، هەڤالناڤەکی یان ئاوڵناڤەکی دیار وروندکەت، دبێژیت: کا چەوا،ل کیرێ، گەنگی یان حەتا چ رادەی چێبویە؟

نمونە: بلەز، گەلەک، ل ڤێرێ، سوبە، باش

برایێ وی ترمبێلا خو هێدی هاژوت.

کچا وێ گەلەکا چانە.

ئەو مروڤە هەر دەمێ بلەزە.

ئەم دێ چین سەیرانێ سوبە.

٥- جهناڤ، بەرناڤ: الضمير:pronoun ( شوین وجهێ ناڤی دگریت)

جهناڤ: ب کاردهێت دا کو جهێ ناڤی ب گریت یان دا بێژەک دوبارە نەبیت.

نمونە: من، تو، ئەو، هوین، مە، وێ

سیپەل یا وەستیایە. ئەو دێ جیت نڤیت.

ئەم دێ چنە ناڤ بیستانی، هوین ژی دگەل مە وەرن.

٦- پێڤەنەر، لێکدەر، پێوەند: حرف العطف: conjunction (پەیڤان لێکدەت)

لێکدەر: دو پەیڤان، هزران، جهناڤان، بێژان یان رستان پێگڤە دگرێدەت درستەکێدا. وەسا دیاردکەی کا چەوا پێگڤە هاتینە بەستن.

نمونە: و، یان، بەس، چنکی، ئەگەر

داس وشالوک ئامیرەتێت دورینێ نە.

ل ئاشی بکە یان ژئاشی بارکە.

وی خو زۆر ماندی کر بەس شکەستن ئینا.

دەیکا من نە شیا روژیا بگریت چنکی یا نساخبو.

هاری من بکە ئەگەر تو بشی

٧- ئامرازێت پەیوەندی، داچەک، پێربەست: حرف الجر: preposition

(پەیڤێت پەیوەندی نە)

داچەک: دیاردکەت پەیوەندیا ناڤی یان جهناڤی دگەل پەیڤەکا دی. جهەکی، دەمەکی یان ژی پەیوەندیەکێ بەر چاڤدکەت.

نمونە: ل، دبن، حەتا، سەر

ئەو مانە ل وێرێ.

ئەم دبن دارا را چوین.

زێرەڤان ما هشیار حەتا سپێدە زەلال بوی.

وێ سێنیک دانانە سەر مێزێ.

٨- النداء: بانگ،گازی interjection ( پەیڤەکا خوپیشینە)

گازی: پەیڤەکە یان بێژەکە هەستەکا دژوار وهژوک دهینتە پێش چاڤ کرن، کورتە شاشبونە بو بەرانبەری.

نمونە: هو، ئایهو، ئرەک، وەیلا، ئوحو، تەحەم

هو مامو دێ چیکەی!

ئایهو دێ بەس وەبکە!

ئرەک، ئەڤە تە چ کر!

وەیلا ل منێ ئەڤە چ قەومی یە!

ئوحو ئەڤە کێ وەکریە!

تەحەم ئەڤ روینە تە رێت!

٩- هژمارناڤ: العدد: number ( پەیڤێت هژمارێ نە)

نمونە: چار، حەفتێ، سەد، هزار

چار کەسان خو هاڤێتە دئاڤێدا.

ژیێ وی بو حەفتێ سال.

سەد سەر چونە کولاڤەکی.

هزار سالا ببە عەمری، روژەکێ دێ بیە مێڤانێ قەبری.

٢٧-٥-٢٠١٨ دهوک- ئەحمەد عەلی حەسەن