بابەتێت رێزمانی

چەند بابەتێت رێزمانا کوردی

١- تێکلبون: تێکچون contraction

ژێکڤەکرن: هەلوشاندن: breakdown

دزاراڤێ کرمانجیا باکۆردا(بادینی) هندەک تێکلبون دکەڤنە دچەند بێژاندا ئەوژی وشێت پەیوەندینە. ئەڤە دهێتە تێکلبون ژئامرازەکێ پەیوەندی دگەل جهناڤێ کەسێ بەرزە( نەل وێری) چ نێر یان مێ. ئەڤ تشتە ناچێبیت دگەل جهناڤێت کومەلە. دنڤێسینێدا دڤێت جۆرێ تێکچوی نەیێت ژێکڤەکری ب کاربیت، بەر وڤاژی نە رێزمانی یە بنێرە:

نمونە:

ئەڤە چەند رۆژە برایێ من یێ بەرزەیە. ئەز چ ژێ نزانم حەتا نوکە.

خویشکا من هلنگڤت بەس چ لێ نەهان.

هەڤالێ من تویشێ رویدانەکێ بو بەلێ حەتا نهو کەس پێ نزانن.

دەما دز رەڤی خودانێ مالێ بەرک تێ وەراند.

دەما وێ هەوارکری، من قەت های لێ نەبو.

دوستێت ئازادی هیڤی ژێ کر دا دگەل وان بچیت.

٢- جهناڤێت کەسانی: Personal pronouns

دزاراڤێ کرمانجیا باکۆردا(بادینی) مە دو تەرزێت جهناڤێت کەسانی یێ دهەین: جهناڤێت یەکسەر: جهناڤێت نەیەکسەر.

نمونە:

ئەز یێ دخوینم. خێرخازەکی چەند پارە دانە من.

تو ل ڤێرێ بنڤە. خو بگرە دا دوشەکەکێ دانمە بن تە.

ئەو دروا دکەت. گوهێ خو نە دە وی.

ئەو یا ئەزمان درێژە. پیتێ نە دە وێ.

ئەم دێ سپێدێ زوی چین. ل هیڤیا مە نەمینن.

هوین داخازکری نە سەر شەهیانێ، چاڤێ مە دێ مینیت ل رێکا هەوە.

هوین هەمی وەرنە شەڤبێریێ، ئەڤ شەڤە مە یا تەرخانکری بو وە.

ئەو چوبون سەیرانێ بەس مە خو نەدا دگەل وان.

ئەو چونە گەریانێ بەلێ وان ئەز دگەل خو نەبرم.

3- پاشبەند: annexation: affix

پێکهاتیێت بنەرەتی یان بنگەهی primary constructs :

پێکهاتیێت ناڤنجی : secondary constructs

ئەڤ پاشبەند ب کاردهێت بو لێکدان وگەهاندنا پاشناڤێت دیارکەر ب ناڤێت سەرەکی ڤە. ئەڤە پێکدهێت ژناڤان، جهناڤان، هەڤالناڤان وپێژێت پەیوەندی. ئەگەر ئەڤە ل نک هندەک زمانان یا ئێک جۆربیت، بەلێ ل دەف شێوێ بادینی یێ سێ تەرزە: نێر، مێ ونمونێت کوم. هندەک ژڤان پاشبەندان دهێن سەربخو درستێدا وهندە جاران دهێنە پێڤەنێستن ب پەیڤا سەرەکی ڤە. یا ئێکێ دبێژنێ: پێکهاتیێت ناڤنجی، ئو یا دووێ دبێژنێ: پێکهاتیێت بنگەهی. دنڤێسینێدا دو تەرزێت پێنوسان یێ دهەین بو جۆرێت کوم: ێت، ێن یان یێت، یێن ئەڤەژی یا هاتی ژجوداهیا دو زاراڤان ل ڤان دەڤەران. ئو ئەڤ هەردو رەنگێت نڤێسینێ یێت ئاکنجی بوین دناڤ زمانیدا ب رەنگەکێ بەرنیاس لدەف خویندەڤانی.

نمونە:

ئەز دێ چاڤێ خو گرم. من دەرگەهێ بچیکێ گرتی.

وی خوخا مەزن خوار. ئەم دێ چینە مالا وی ئەڤ شەڤە.

پەزێ وی بەلگێت دارێت مە چەراندن. کەرێ وان بارێن مە برنە سەر ئاشی.

گیایێ بیستانێ مەیێ حشکبوی. مریشکا دەیکا من یا بەرزەبوی.

برایێت من خڕ ب ژنن. هەمی سوفیێن مزگەفتێ نە یێ نڤێژێ دکەن.

٤- جهناڤێت دەست نیشانا جهی: Demonstrative pronouns

ئەڤ جهناڤە بکاردهێن بو نیشانکرنا ئیکی یان هندەکا وخوجهکرنا تشتەکی یان هندەک تشتان ل جهەکی دیار وبەر چاڤ چ دویر یان نێزیک :

بو کتێ: بەرامبەر ب ئنگلیزی ( this-that)

( ڤی- ئەڤی- ئەڤە) بو کتێ بو نێری بو جهێ نێزیک

( ڤان- ئەڤان) بو کومێ بو جهێ نیزیک

(ڤێ- ئەڤێ- ئەڤە) بو کتێ بو مێ بو جهێ نێزیک

( ڤان- ئەڤان) بو کومێ بو جهێ نێزیک

هەر وەسا ئەڤە بو تشتان ژی بکاردهێت

بو کومی: بەرامبەر ب ئنگلیزی ( these - those)

( وێهە- ئەویهە) بو کتێ بو نێری بو جهێ دویر

(وان- ئەوان) بو کومێ بو جهێ دویر

(واهە- ئەواهە) بو کتێ بو مێ بو جهێ دویر

(وان- ئەوان) بو کومێ بو جهێ دویر

هەر وەسا ئەڤە بو تشتان ژی بکاردهێت

ئەڤە چەند رستێن بو نمونە:

من گوت: ئەڤە ئەو وارە.

ئەم دژیاین ب خوشی ل ڤی واری.

کی دشێت ڤێ کچێ ژڤێ ئاستەنگێ قورتالکەت.

ژیان چەندا خوش بو ل وێ بهارێ.

ئەو کورێ هە دێ نوقبیت.

ڤێ گولێ بدە وی گەنجێ هە.

ئەو کچا هە یاهاتیە شوییا.

ژبیرنەکەن زێری بو وێ کچێ چیکەن.

ئەڤە خر مروڤێت منن.

ئەز یی شانازم ب ڤان مروڤان.

ئەوێت دهەنێ هەمی سەیدانە.

من دڤێت وان سەیدا پێش نیاسکەم بو هەوە.

٢٤-٤-٢٠١٨ دهوک: ئەحمەد عەلی