خارن وڤەخارن

خارن وڤەخارن دزمانێ کوردیدا

خار، خوار، خوارد: بخو ئانکو ببە دناڤ دەڤێ خودا، بەرێ ڤەکە، ببە خارێ، بداعیرە، ژوردا ببە، بدابلعینە... ئەڤ کارە دەست پێدکەت بتامکرنا زادی ئانکو خارنێ ژدەڤ ولێڤ وئەزمانی حەتا دا دقولپیتە دناڤ عویریدا.

چەند رستێت رێزمانی سەر خارنێ:

ئەزێ دخوم. تو یێ دخوی. ئەوێت دخون...

من خار. تە خار. وان خارن..

من خاربو. وێ خاربو. هەوە خاربو...

ئەز دێ خوم. ئەو دێ خوت. هوین دێ خون..

من یا خاری. تە یا خاری. هەوە یا خاری...

ئەو زاد هاتە خارن. ئەو خارنا وێ چێکری هاتە خارن...

ڤێ خارنێ بخو. ئەڤە خوش خارنە. کا خارنەکێ ب دەنە مە...

چەند پەیڤێت یەکسانە دهێن دگەل خارنێ دزمانێ کوردیدا:

١- خارن: ئەڤ پەیڤ دهێتە بکارهینان ل هەمی دەلیڤا ل نک هەمی کەسان بێ جهێ توند ونەرازبونەک هەبیت ژ وی کەسێ بەرامبەر. جهێ وان وکارهینانا وان یا درەستە لنک خرا.

ما گا دکەت ئو گا دچوت

چ مایە ڤێ زکی نەخاری

یێ نەخاری ب سمبێلا ڤە مای

نانێ خو بخو ب ئاڤێ منەتا خەلکێ پاڤێ

٢- کەرفتن: خارنە. بەس دهێتە گوتن برەقی ودل نەخوشی ڤە ژلایێ فەرمانبەری بو بەرامبەری. زاد خور ژی دشێت ڤێ ئاخڤتنێ بێژتە خو.

هەرن ب کەرفن. پهێلن دا ئەز ب کەرفم.

٣- زەقنین: خارنە. بەس دهێتە گوتن برەقی ودل نەخوشی ڤە ژلایێ فەرمانبەری بو بەرامبەری. زاد خور ژی دشێت ڤێ ئاخڤتنێ بێژتە خو.

بەسکە تو چەند دزەقنی. بەلا خو ژمن ڤەکەن دا بزەقنم.

٤- نقنقین: ئەو زادە پشتی خارنێ ل جهەکێ ئو ب چیە جهەکێ دی یێ دخون، ئو بێژن وەرە بخو: ئەو کەسێ تێر ڤێ چەندێ دبێژیت: دێ هێم نقنقینم ئانکو دێ هێم خوم.

دەما نقنقین پترتر لێ دهێت ژخارنێ خودانێ مالێ دبێژتێ:

ل مالا خو بنقنقینە ئو وەرە ڤێرێ بخو.

٥- داعیران: خارنە. زاد دقولپیت ژدەڤی ودچیتە دناڤ عویریدا.

چ مایە مە نە داعیراین.

٦- دابلعاندن: ل ڤێرێ خارن ب کوتەکی بەرێ ڤە دبیت.

بکوتەکی من دابلعاند.

بلا ئەڤە ژی سەر وان بیت دێ دابلعینن.

٧- بەرێڤەکرن: خارنێ دبەتە خار ب نەرمی بێ ئیزا.

تە خوش بەرێڤەکر.

٨- دبەتە خار: زادی بەرێڤەدکەت ودخوت بێ زەحمەت وئیزا.

پێلن لاوێ خارنا خو دبەتە خارێ.

٩- تامکرن: دەست پێکا خارنا زادی یە. دبیت بخوت یان نە.

من تامکرە ئاڤکێ یا خوشە. دێ چم تامکەمە وێ خارنێ.

١٠- ژوردابرن: برنە خارا زادی یە. دەما ئەو زاد دچیتە خارێ ب نک عویری ڤە.

پشتی زاد جیتی بلەز ژوردا برە خارێ.

هێدی هێدی خارنا خو ژورداببە.

١١- شەپاندن: لڤاندن وجیتنا خارنێ یە ، ئەڤ جورە یێ ب دەنگە. خارنا بدەنگە.

ئەو چیە تو دخوی ئودەڤێ خو دگەل شەپینی.

١٢- دفنا خودانان: خارنا نە ژدلە چ ژلایێ فەرمانبەری ڤە یان بەرنانبەری ڤە.

دێ هەرە ددفنێت خودانە. بالا خو ژمن ڤەکەن دا دفنێت خودانم.

١٣- فرکرن:ئەو زادێ رون دهێتە فرکرن وەکی نیسکێ، شوربێ، سوبێ.. ئەڤە ژی رەنگەکێ خارنێ یە.

وی نیسک بەردا سەر دەڤێ خو وفرکر. وێ شوربێ فرکە نە هەوجەی کاچکی یە.

دان ودەمێت خارنی:

تێشت: خارنا سپێدی یە، دانێ ئێکێ یە.

نان وماست، تێشتا راست

بەرفراڤین: خارنەکا سڤکە بەری فراڤینێ، پالە وفەرمانبەر زور ڤێ دکەن.

فراڤین: زادێ نیڤرویە، دانێ دووێ یە.

شیڤ: دانێ ئێڤاری وێڤە یە، دانێ سیێ یە.

هەکە مە شیڤ خار دێ ل کیرێ نڤین.

باب مری دنڤێت بەس شیڤ نەخاری نا نڤێت

پاشیڤ: ئەڤە ب تایبەت دهێت درەمەزانێ دا، پشتی نیڤ شەڤ وێڤە.

پەیڤێت دهێن بگشتی دگەل خارنێ :

• • ئەو مروڤە یێ خورە یە. گەلەکێ دخوت.

  • ئەڤ کەسە یێ زاهدە. کێمێ دخوت. کێم خارنە.

  • ئەو یێ دەڤنەرمە. هێدی دخوت.

  • تو چەندێ دەڤ سڤکی. ب لەز دخوت.

  • یێ چەوا دجیتن.

  • تێرکی ها ژ برسی نینە

  • چەندێ کولافی یە. زادی بێ رەوشت دخوت.

  • ئەو مروڤەکێ زکینە. زورێ دخوت وچ جارا تێر نابیت.

  • عیرو تو چەندێ دخوی. یێ زکینە قەت تێر نابیت.

  • ما تو گورگەمیشی. کولافی یە زورێ دخوت.

  • یێ قوریچکا دەتە زکێ خو.

  • یێ ئیشکا دەتە زکێ خو.

  • هەما تو یێ تێربە ئەم دحەمەرن.

  • پێخارنا شەرا خەبەرن

  • زادێ خاری هەمی قەیکر. ئانکو هەلاڤێت.

  • تو چەوا دخوی ما تو ژبەر کولبێ هاتی

  • پشتی من زاد خاری عێلنجیا ل من دا من خر راکر.

  • تو مروڤەکێ گەری تەنگی.

  • تو چەندێ گەری هشکی.

  • تە چ زاد خاریە دا دلێ تە رابیت.

  • پشتی من ئە زاد خاری بەرسوژ هاتە من.

  • مەعیدێ من وێ خارنێ قیمش ناکەت.

  • سەرا نەفسێ خو هاڤێتە حەبسی.

ئەڤە چەند گوتنن ل سەر خارنێ:

• • یا سەر چلکا راکر

  • ئەڤە خارنا بچیکانە

  • تێرکی ها ژ برسی نینە

  • نان وماست، تێشتا راست

  • پێخارنا شەری خەبەرن

  • خو نە تو بویە گورگەمیش

  • دەڤێ خو دبای دوەرینیت

  • یێ ژخارنێ خلاس بوی

  • هندێ ناخوت دا نە ریت

  • کی دکەت ئو کی دخوت

  • ئەم دخوین ئەو قەلەو دبیت

  • هەما تو یێ تێربە ئەم دحەمەرن

  • زکو چ دخوی، بەژنێ چ درینی

  • دانەکی تێر وبانزدا یێ برسی

  • دەستی رویس سەر زکێ برسی

  • سەرا نەفسێ خو هاڤێتە حەبسی

  • یێ قوریچکا دەتە زکی ژ برسادا

  • دورکا تە هەرا دوهندای نا بیت

  • یێ دای دیتی یە، یێ خاری ریتی یە

  • ب دەڤەکی دخون ئو ب قوینەکێ درین

  • هەکە مە شیڤ خار دێ ل کیرێ نڤین

  • ل مالا خو بنقنقینە ئو وەرە ڤێرێ بخو.

  • باب مری دنڤێت بەس شیڤ نەخاری نا نڤێت

  • دکەنیتن زکێ تێر، بەلێ نا کەنیتن سەرێ ب زێر

  • دەینێت من بونە هزار، ژنوی شیڤا من بو ساڤار

  • ده‌ڤ دخوت چاڤ شه‌رم دکه‌ت

ڤەخارن:

ئەو کارە دەما ئاڤ یان تشتەکێ رون ژدەڤی دەرباز دبیت ئو ژگەریێرا دچیت بوعویری.

چەند گوتن وپەیڤێت یەکسانە دگەل ڤەخارنێ:

یێ فرا ل ئاڤێ دەت.

یێ تێنی ل ئاڤێ دگەریێت.

داقورچین: بەرێ ڤەکرنا ئاڤێ یە.

یا ب ساناهی یە وەک قورمەکا ئاڤێ.

کەس نە گەهشت ئاڤی بدەڤی دا بکەت.

یێ خویێ دخوت وئاڤێ بسەردا دکەت. ڤەخارنا ئاڤێ یە.

شیشتن وڤوشیشتن رەنگ وروی، خارن وڤەخارن گەند وگوی.

4-6-2017 دهوک-ئەحمەد عەلی حەسەن