زمانێ بچیکان

تایبەت مەندیا زمانێ بچیکان ل نک خێزانێ

دەما بچیکی ساڤا دەست ب ئاخفتنێ کر، دەیک وباب وئەو کەسێت ل رەخ ودورا هەولدەن دا کو وی فێری زمانێ دایکێ بکەن برەنگەکێ راست ودرست. ئەڤە دهێتە کرن ژلایێ زوربەی خێزاناڤە ، بەرو ڤاژی هندەکێت دی بزمانەکێ زاروکیێ دگەل بچیکی دئاخڤن کو ئەو رەنگە گوتن وپەیڤ یێ بکارهاتین بەس بو وان دا کو بشێن فەرمانێت وان ب جهبینن بشیوەکێ سانەهی. چنکی بەیڤا رەسەن دگەل بچیکی ل ڤی دەمێ زویێ ودەست پێکی نە گەلەکا ئاسانە، ژبەر ڤێ چەندێ دەیباب گەلەک ئیزایێ پێڤە دبەن دا چارەسەریا فەرمانێت وان ب کەن. ژ بەر ڤان ئەگەرا ب زمانێ زاروکیێ دگەل وان د ئاخڤن وب کاردهینن دا کو بشێن بچیکی ب هینە سەر رێکێ وئارام ومەبەستێت وان ب چهبینن.

ئەڤە پەڤێت دەیبابا نە د گەل زاروکا ل دەست پێکا ژیانێ :

1- ئوفە ( خارن وزاد ) وەرە ئوفێ بخو.

٢- عەمێ، عەم ( خارن، خوارن) عەمێ بخو.

٣- چەچ (دەست ) چەچێ خو بینە.

٤- پەپ ( پێ ،پێیە ) وەرە پەپا.

٥- عوتە، عوتیکە، عەت ( لێدان، ب قوتە ، لێبدە ) وی عوتە.

٦- پشە ، پشێ ( پشیکە ، کتکە ) ئەڤە پشێ یە.

٧- عەوو، عەوە، عەووک، کچی (سەیە ، سەکە، سەگ ) هەرە عەووکی.

٨- دندێ ( هنارە، فێقی ) دندێ عەم.

٩- چیچێ ( چویچک ، ئەی تەوال ) بو تە چیچێ.

١٠- عوعێ ، تیتێ ( ترمبێل ) دا بچینە عوعێ.

١١- توتێ ( نان ، نانە ) بو تە توتێ.

١٢- چچی ، مەمە ( مەمک ،چچک ) چچی بخو.

١٣- بڤ، بڤە، ئوڤەیە ( هشیاربە ، مەترسییە ) وەنەکە بڤە یە.

١٤- کاس (کراسە ، جلکن ) کا کاسێ خو بینە.

١٥- فن ،فنە ( دفن ) کا فنا تە.

١٦- بد ، بدو ( یێ میزتنێ ) بدێ خو دەبێخە.

١٧- عین، عنێ ( قوینە ) عینێ عەعە کە.

١٨- قیق ( چنگە، چنگانێ د گەل بچیکی ) قیق ، قیق.

١٩- نز،نزە ( دەنگێ گریێ یە ) نز نزێ نەکە.

٢٠- بەعێ، بەعو، بەعوک ( میهو پەزن، ئاژەل ) واهە بەعێ یە.

٢١- بزێ ، بزو ( خویشک و برانە، بچیک ) کا بزێ. ئەڤە بزویە.

٢٢- دەدێ ،دەدو ( دایک ) دەدێ هات.

٢٣- بەبە ( باب ) ئەڤە بەبەیە.

٢٤- ئەلایێ، لایێ ( نڤستن ، بنڤە ) ئلایێ بکە. لایێ لایێ داوو.

٢٥- مەچێ ( ماچ ) کا مەچێ ب دەمن.

٢٦- ئەح ، ئەحە ( قوتان ، لێدان ) تە ئەحەکەم.

٢٧- پەپێ ، پەپە ( پێلاڤ ) هەرە پەپا خو بینە.

٢٨- قاقە ، قاقا ( چەرەز، توڤک ) قاقا عەم.

٢٩- خن ( کلمیش ) کا دا خناتە پاقژکەم.

٣٠- شوشو، ئشو ( کەر، دەوار ) وێهە شوشو یە.

٣١- شوشی ( شویشتن ) وەرە دا سەرە تە شوشی کەم.

٣٢- ژژە ،ژژێ ( گوشت ) وەرە ژژێ عەم.

٣٣- قچ ،قچی ( شکەست ) سەرێ تە قچی بو.

٣٤- پەح ( خلاس ، نەما ) شیر پەحبو.

٣٥- کخ، کخە، تخە ( پیسە ، دەربێخە ) پاڤێ کخەیە.

٣٦- پر ( فری ، چو ) چیچێ پڕ.

٣٧ - تەعکە (ب قوتە ، پێدادە) وی حێل تەعکە.

٣٨- خنە (جانە، تازەیە) ئوخ چەندا خنە.

٣٩- تخ، تخە (پیسە) نە عەمکە، تخە یە.

٤٠- کش(فسە) تە کر کش.

٤١- پخ ( دەنگێ ترسینێ یە) دادێ کرە پخ.

٤٢- بەس ( نەما، ب دویماهیک هات، نەخازە هێشتا) عەمێ بەسە.

٤٣- ها ( تە چ دڤێت) ها کوندو چیە؟

٤٤- هش، هشە ( هژبە ، بێ دەنگ بە ) کورو هشە.

٤٥- چز، چزکە ( میزتن ، ب میزە ) چزێ بکە.

٤٦- توتی ، توتیکە ( روینە ، راوستە ) توتی کە ڤێری.

٤٧- وەستێ، وەستە ( هلوڤە ، راوستە ، رابە ژپێرڤە ) وەستێ بکە.

٤٨- عەعە، عەعێ، ئەعە ( رویتن، بری، پیساتی ) عەعێ کە ڤێری.

٤٩- بەقولو (مەزن، مازن) کورێ من چەندێ بەقولو بوی.

٥٠- عوعە (دیکل، کەڵەشێرە) هێ ئەڤە عوعە.

٥١- خێخی (سەرژێکرن) دێ ڤێ مریشکێ خێخی کەین.

٥٢- قاقێ ( هێکە، هێلکە) وەرە دا قاقێ ب دەمەتە.

٥٣- کوتێ ( کوتلکە) دێ کوتێ خوی.

٥٤- ئغە: (بنڤە ) دەیک ڤێ دبێژیت ودبێژتە ڤە دا بچیک دبەرا بنڤیت: ئغە ئغە دادێ

٥٥- ئەحە: (بڤە) بو مەترسیێ: وو ئەحەیە

٥٦- بڤە: (خؤ نێزیک نەکە) ترسینە. وی بڤە یە بڤە یە

٥٧- تاتی: تا: (وەرە) تاتی تاتی بابکو

٥٨- توتە: توتی: چوچە: ( روینە خارێ) دێ توتی توتی

٥٩- ددە: (نە ) وەنەکە: هی ددە

٦٠- مەحان: (یێ لاوە) کورێ من مەحانە مەحانە یێ جانە

ئەڤ پەیڤ وئاخڤتنە دههێنە گوهارتن د گەل پەیڤێت رەسن ورەوان دەما زاروک گەورە وفەرمودە دبیت ئو دهینە ژبیرکرن د کارهینانێ دا.

١٨ / ٨ /٢٠١٦ دهوک – ئەحمەد عەلی حەسەن

نفرینێت دەیکێ ل سەر زاروکان:

چ کەس سەر دەیکێ ناکەڤیت دڤانێدا بو زاروکێت وێ چ بچیک یان مەزن. چ سنۆر نینن بو ڤێ حەژێکرنی ودگەهەتە پلێت بلند وئاستێت بێ توخیب ل نک زۆربەی دایکان ل خڕ جیهانێ. بەس سەر ڤێ چەندێرا ئەڤ دەیکە هندە جاران دهێتە گوهورین وتەبعەتێ وێ دهێتە ڤەگهوازتن دەما زاروکێت وێ سەردا دچن ورەفتارێت جێواز وڤاڤێر دکەن وتوند وتیژیێ پەیدادکەن ل مال یان ژدەرڤە. ئەڤە دبیتە ئەگەر سەدەم بو وێ کو رییا نفرین وجڤینا ب کار بینیت دراستا واندان دەما ئەو دبینیت یێت تاوانبارن. ئەڤە ژی دهێت ل وێ گاڤێ دەما نسحەت وشیرەت بێ سود وبها دبن ل دەف وێ. ڤێجا دەلیڤێ ددەتە زمانێ خو ڤان رەنگە پەیڤ وئاخڤتنێت رەش وکرێت نە دجهدا بێژتە وان. ڤێ دکەت چنکی چ ژێ ناهێت وئەڤە دبێتە تەرزەکێ تەناهیێ وئارامیێ بو وێ، ب ڤان نفرینان ودلنەرمیەکێ ل دەف خو چێدکەت. براستی، ئەڤ جڤینە نە ژدلن وحەز ناکەت ب جهبن وب نێزیکترین دەم پەشیمان دبیت ولێڤەدبیت ونەڤێت ئەو ئاخڤتن ل سەر وان پەیدابیت دژیانا واندا دپێشە رۆژاندا. ئو ئەڤ نفرین وجڤین دمینیت دناڤ هزرێت دزاروکاندا دەما مازن دبن وقەت ژبیرناکەن ب چ رەنگا.

نفرین وجڤین درستا رێزمانێدا:

نفرینێت مرنێ پلا بلند: (مرن بو تە بێت، تە ب کێشنە ناڤ زیارەتا، عەمر کورتبی، نەگەهیە ئێڤاری، بن بەر بی، خودێ تە ببەت، خودێ تە نەهێلیت، خودێ تە ب کوژیت،ژنێ بەر خو نەنڤینی، مار(دیپشک) ب تە ڤەدەت، بلا گورگ تە بخوت، هیڤیا من ئەوە دبانی دا ب کەڤی، داخازا من ئەوە ئاڤ تە ببەت، ئاگر ف تەبکەڤیت، ئاگر بەربیتە تە هتد...)

گەفێت ترسیێ پلا نزمتر: (ژبەر چاڤێت من هەرە، خو ب گرە دێ چێ ئینمە سەرێ تە، ب کەڤە وێرێ ودەڤێ خو بگرە، دێ گوهێت تە برم، دێ سەرێ تە شکێنم، دێ هەستیکێت تە هەرشینم، ئەزمانێ تە ژگلالیشکێ دەرئێخم، ب ددانا تە خندقینم هتد...)

دوعا وخوزی: ( قدەمێت بشکێن، میزە وەقیبی، بکەڤی ورتلوبی، چاڤێت تە کۆرەببن، هەی ستو شکەستییو، های زەرک تە بگریت، باڤارێ تو گرتییو، ، خوزی ئەز ژتە خلاسبم هتد...)

جڤین وخەبەر: ( تو ئەدەبسزی، هەی بێ تۆرە، هەرە وەلیبە، دێ بەرچڤە، بەختێ تە رەشبیت، دێ بکەرفە، ژەهرە مارێ بخو، زەقنەبیتێ بخو، رویێت تەرەشببن هتد...)

٢٤-٧-٢٠١٨ - دهوک – ئەحمەد عەلی حەسەن

پەیڤیین دگەل گیانەوەران

سەرەدەریا مروڤی دگەل گیانەوەر وباڵندە وئاژەلان

پەیڤێت تایبەت دهێنە گوتن ژلایێ مروڤی دگەل گیانەوەر وباڵندێت کەھی ومالوفی ژئەندامێت مالێ یان ژدەرڤە ل ئاقاری ژلایێ شڤان وبێریان، راڤکەر ونێچیرڤانان، پالە ورێنجبەران، رێڤنک وکاروانچیان . زۆربەی ڤان پەیڤ ووشان دەنگن ئەوێت چوت چوتە کو دبێژنێ(جوتپەیڤ). ئەڤ دوبارەکرنا پەیڤان دا مەبست مروڤی ب جهبیت ژلایێ وان گیانەوەر وباڵنداڤە ب درستی.

پەیڤ وبێژ وواتە ومەبست ورامانا لێدانێ بو کێ ول کیرێ

١- پخت: لێخورینە: ترساندنە بو گیانەورێت کیڤی ل ئاقاران

٢- پشتە: دەرئێخستنە، نەهێلانە: بو پشیکێت د لڤوک دمالێدا

٣- پشێ پشێ: پش پش: گازیکرنە، پێ حەساندنە بو پشیکان

٤- توتە توتە: دەر ئێخستنە، سەحتاندنە، وێڤەبرنە: بو سەیێت مالوفی

٥- چتە چتە: دەرکەڤن، هەرن ژدەرڤە، هاژوتنە بو پەزی وکەوالان

٦- چەرت: ڤەدەرکرن وڤاڤێرە: بو پەزی وتەرشی دا ژێک جوداببن

٧- شووش: ئوشوش: راوستە: لێ خۆرینە ل دەوران بتایبەت بو کەری

٨- عەوعەو: داخازا رەوینێ یە: بو سان دەما خودانی بڤێت ب رەون

٩- قیت قیت: کشکرن وهێرشکرنە. ڤێ دبێژن دا سەی بچیتە سەیێت دی

١٠- قەب قەب: ئاواز گوتنە: پێڤەکرنا کەوی یە دا دەست ب قەبینێ بکەت

١١- کتە کتە: دەرئێخستنە، نەهێلانە: بو کتک وپشیکێت زیانەکەر دمالێدا

١٢- کرش کرش: داخازا ب نکڤە هاتنێ یە. بو گەلەک جۆرێت گیانەوەران

١٣- کش کش: بەرهەڤکرنە، هێرشدانە: ئامەدەکرنا سان دا ب چنە هندەک دی

١٤- کشە کشە: بەلاڤەبن: بو دیکل ومریشکان ووەک وان ژی شپتی چویچکان

١٥- کیچ کیچ: گازی یە: دهێتە گوتن بو کیچکێت سان دا ب نک مروڤی ڤە بهێت

١٦- کەلەڤاژ: نخینە، خۆ درێژکرنا سەر پشتێ یە ل ئەردی. بو سەیێ کەهی ل مالێ

١٧- مال مال: وەرن، داکەنە لیسی: گازییە بو دیکل ومریشکان وهندەک بالندێت دی

١٨- مەخەل: روینشتن، نخین: پو پەزی دەما دگەهتە هەڤشی پشتی چەروانێ ل ئاقاری

١٩- مەڵس: لیسبون: دەما مروڤی دڤێت مریشک لیسببن وبروینن ل ئەردی یان ل لیسی

٢٠- هش هش: لێ خۆرینە، بێدەنگکرنە: بو زۆربەی گیانەوەران دهێتن ل دەمێ رەوینێ

٢١- وری: ھەڕە، پەشە، نەمینە ل ڤێرێ بو: سەی، کویچکی، دهلێ وهەمی جۆرێت سان

٢٢- ووشە: هاژوتنا دەواران: دهێت بوهەمی دەوراران وەک: کەران، هێستران، هەسپان

٢٣- ویت ویت: خاستنە: دەنگێ نێچیرڤان وراڤکەران دگەل بالندێت کویڤی دا بنک وانڤە بێن

٢٢-٢-٢٠١٩ دهوک – ئەحمەد عەلی