ئامرازی لێکدەر

جۆرە پەیڤێت رێزمانی

ئالاڤ: ئامراز: أداة

ئالاڤێ بانگی: ئاگاهداری: أداة النداء

ئالاڤێ پرسیارێ: پرسێ: أداة الأستفهام

ئالاڤێ پێڤگر: أداة الوصل: أداة الربط

ئالاڤێ راستکرنێ: أداة التوكيد

ئالاڤێ زانینێ: أداة المعرفة

ئالاڤێ مەربەند یان مەرج : أداة الشرط

ئالاڤێ نەینیێ: أداة نفي

ئالاڤێ ئنکارێ: نەرینی:  أداة النكرة

ئامرازێت پەیوەندی: داچەک: پێربەست: حروف الجر

بانگ: گازی: النداء

پاشگر: دکەڤتە پشت پەیڤێ: اللاحقة

پاشگرێت کەسی: پاش پرتکێت کەسانی: اللواحق الشخصية

پالڤەدێر: کەتیە سەر: مضاف اليه

پالڤەردار: لێزێدەکر: مضاف

پیت: الحرف

پێشگر: دکەڤیت ل پێشیا پەیڤێ: البادئة

پێڤەنەر: لێکدەر: پێوەند: پێڤەند: حرف العطف

پێکراو: المفعول به

پێکراوناڤ: پاشداری: أسم المفعول

پەسندراو: أسم موصوف

تێپەر: متعدي

تێنەپەر: لازم

جهناڤ: بەرناڤ: الضمير

چاڤکانی: ژێدەر: مصدر  

دیار: پەندی: المبني للمعلوم

دەسپێکر: دەست پێکراو: مبتدأ

دەنگ: صوت

دەنگدێر: بزوێن: صوت العلة

رەهـ: الجذر

رەوش: حال

سالوخ: خبر

سەرەناڤ: المبتدأ

ڤەقەتاندەک: زێدەر: أدوات التعريف

تەک: کت: مفرد

کرنا ببیت: مەربەند: کرنا مەرج: فعل الشرط

کرنا بۆری یێ تەڤاڤ: فعل ماضي تام

کرنا بۆریێ سادە: فعل ماضي بسيط

کرنا دبیتن: الفعل الأستمراري

کرنا دێ بیت: کارێ داهات: ئایندە:  فعل المستقبل

کرنا نوکە یێ تەڤاڤ: فعل مضارع تام

کرنا نوکە: فعل مضارع عام

کرنێت لێکدای: أفعال مركبة

کرۆک: الفاعل

کرۆکناڤ: أسم الفاعل

کوم: جمع

کەرت: برگە: مقطع

گرێدەک: لێکدەر: پێگڤەگر: پێڤەگر: بەستن : پێڤەنەر: الروابط

لێکر: کرن: کار: فەرمان: الفعل

مێ: مؤنث

ناڤ: ناڤدێر: أسم

ناڤبەندک: أدوات العطف

ناڤدێرێ پێکهاتی: جەماندی: أسم مركب

ناڤدێرێ مێ: أسم المؤنث

ناڤدێرێ نێر ومێ: الأسم المحايد

ناڤدێرێ نێر: أسم المذكر

نێر: مذكر

نیشان: علامة: أشارة

نەبزوێن: نەدەنگدار: ساكن مهجور: صوت الساكن

نەدیار: نەپەندی: المبني للمجهول

هژمارناڤ: العدد

هوکەر :ئاوڵناڤ: الظرف

هویرناڤ: بچیک ناڤ: أسم مصغر

هەڤالناڤ: رەنگدێر: ناڤدەر: صفة

 ٥-٢-٢٠٢١ – دهوک – ئەحمەد عەلی

ئامرازی لێکدەر: پێگڤەگر: ئامرازی بەستن : ئامرازێ پێڤەنەر

Connective particles

Connectives and Conjunctions

     خوپێگڤەگرتنا دەقان ب شێوەکێ رێک وپێک جان وتازە ودارژتی دڤێت بەرەف بکارهینانا لێکدەر وپێڤەنەران ڤە بچیت، نەخاسمە ئەگەر ئەو دەق یێ قورس وگرێچن وئالۆزبیت، بەر ڤێ چەندێ بمشەیی ڤان رەنگە لێکدەران وپەیڤێت ڤەبستنێ ب کاردهینیت دا دارژتن وڤەهاندن جهێ ڤەچونا خویا سەرانسەر بکەت دناڤ نڤێسینێدا. ئەڤ ئەمرازێت هو یێت گرنگ وبهادار دگەل ئێک رادبن ب ڤەبستنا رستان پێگڤە وەک: لێکدەر وپێگڤەگر، پەیڤێت پێش نیاس، پەیڤێت جهگر، دوبارەکرنا پەیڤێت یەکسان وبەرانبەر، پەیڤێت جانەبەندکرنێ، ئو کومێن پەیڤێت رێزمانی.

          نڤێسەر پێدڤیێ هندێ یە دا کو بشێت هزر وبیرێت خو پێگڤە گرێدەت ب ئاوایێت مێژکانی ئو بەرچاڤکەت وبنژنیت وان پێزانینێت خو بشێوەکێ راست ودرست، ئو هەر وەسا وان هزر وبیرا پتر بەر فرەهکەت وڤەدەت دا کو بشێت خویندەڤانی بەرەف خو ڤە بینیت ب باوەریەکا موکم وپڕ ڤەکێش وبشێت پتر پەیوەندی پەیداکەت دناڤ نڤێسین وئاخڤتنا خودا. 

     ئەڤ لێکدەر دزمانی کوردیدا کومەلەکا پەیڤانە کارێ وان یێ تایبەت ئەوە لێکدان وڤەبستنا ووشە وبێژێت دو رستان یان دو هزر وبیران دناڤ رستەکێدا. هندەک دو رستێت دەمێت سادە پێکڤەدنن، هندەک رستێت ئالۆزچێدکەن وپێگڤە دگەهینن. یێ ژهەمیا دیارتر وپتر دهێنە بکار ئینان ئەڤەنە: ( و- یان – بەس ) ئەڤە دکەڤنە دبن سێ جۆرێت جێواز ژئێک دو.  

Connectives and Conjunctions

ئەڤە چەند قەفتێت لێکدەر وپێگڤەگرانە یێت جانە بەندکرینە دبن هندەک چوینێت جودا وچیواز ژئێک ودو:

Temporal - Time Connectives

لێگەدرێت دەمی: بکاردهێن بو ڤەگوهازتنێ ودیارکرنا رێز وشوپان

after a while - پشتی بێهنەکێ

- afterwards پشتی هنگێ

at once – دەملدەست، دگاڤێدا

at this moment - دڤێ گاڤێدا

at this point - دڤێ خالبەندێدا

before that - بەری ڤێ، پێش ڤێ

finally - ل دویماهیێ، دوایێ، ل پاشیێ

first, second, third … - یا ئێکێ، یا دووێ، یا سیێ...

here - ل ڤێرێ

in the end - ل دویماهیێ، بکوتایێ

lastly - بدوماهی

later on - پشتی دەمەکی

meanwhile - دوی دەمیدا

next - ل دیفدا

now - نوکە، نهو، ئیستا

on another occasion - ل دەرفەتەکا دی

previously - بەری نهو، دپێشدا

since - ل دەمێ

soon - بلەز، بنێزیکترین دەم

straightaway - راسەراست

then - سەرانسەر

until then - حەتا وی دەمی

when - دەما

whenever - چ دەمێ بیت

while - ل دەمێ

Comparative Connectives

لێکدەرێت بەرهەمبەر: ب کار دهێن بو بەرەوردکرنێ، گەنگەشێ، ئو گڤت وگویێ

 ئەڤێت ژێری یەکسانیێ ئاشکرادکەن یان هزرەکی دهاڤێتە سەر

additionally - دسەرڤانرا

also - وەسا

as well - هەر وەها

even - حەتا

furthermore - ژڤان پتر

in addition - ڤانژی دانە سەر

indeed - ب راستی

moreover - زێدەبار

not only - نە بەس

ئەڤ لێکدەرێت ژێری جێوازیەکییان هزرەکا جودا دیاردکەت

alternatively - ل جهێ ڤێ

anyway - هەر ئاوایێ، ب چ رەنگێ هەی

but - بەس، بەلێ

by contrast - ل دژی، ژلایەکی دی

differs from - جودا ژ

elsewhere - ل جهەکێ دی

even so - ڤی ئاوایێ، هەر وسا

however - بەلێ

in contrast - ل دژی

in fact - ب راستی

in other respects - ژهندە ئالێت دیڤە

in spite of this - ژبلی ڤێ ئێکێ

in that respect - دوێ رێزێدا

instead - ل شوینا

nevertheless - دگەل هندێ ژی، بەهەر حال

on the contrary - بەر وڤاژی، ل دژی

on the other hand - ژئالێ دیڤە

rather - پتر، بەرزتر

though - هەر چەند

whereas - لوێرێ

yet - دگەل ڤێدا، لەگەل ئەوەشدا

even though - دگەل هندێ ژی

lest - ژترسا، ژمەترسیا

Reinforcing a point

ب هێزکرنا خالەکێ

after all - پاش خرێ، پشتی ڤێ هەمیێ

anyway - ب چ رەنگێ هەی

besides - دگەل ڤاندا

moreover - دسەرڤانرا

Explaining Connectives

لێکدەرێت شروڤەکرنێ

besides - زێدەبارێ ڤێ

for example (e.g.) - بو نمۆنە

for instance (i.e.) - بو نمۆنە

in other words - ئانکو، ب واتەیەکی تر

in that - دڤێدا

that is to say - ئەوە کو دبێژیت، وە توڤ

Listing Connectives

لێکدەرێت رستچێکەر

 first, firstly- second, secondly…   یا ئێکێ، ئێکەمین، یا دووێ، دووەمین...

first of all - بەری هەمیێ

finally - ل دویماهیێ

lastly - ب کوتایێ، ب دویماهی

for one thing - ژبەر تشتەکی

 in the first place - دئێکەمیندا، ل پلا ئێکێ

to begin with - بو دەستپێکرنێ

next - دیفرا، ئنجا

in summation - دکۆرتیدا

to conclude - ئەنجام پێکرن

Causal Connectives

لێکدەرێت ئەگەری

بکار دهێن بو دیارکرنا سەمەد وئەگەران یان مەرجان

accordingly - ل گۆر

all the same - هەمی وەکی ئێک

an effect of - ل باندۆرێ

an outcome of - ژئەنجامێت

as a consequence of - وەکی ئەنجامەک

as a result of - ژئەنجامێ ڤێ

because - ژبەر ئەڤێ، لەبەر ئەوەی

caused by - ژئەگەرا، ژئالیێ

consequently - ژبەر ئەنجامێ

despite this - سەر هندێرا

even though - حەتا دسەر هندێرا

hence - ب ڤێ ئێکێ

however - بەلێ

in that case - دڤێ رەوشێدا

moreover - پتر ژڤێ

nevertheless - دگەل هندێژی

otherwise - ئەگەر نە

so - وەسا

so as to - بو، داکو

therefore - هو، وەها

yet - دگەل ڤێدا

Exemplifying Connectives

لێکدەرێت نمونەیێ

بکار دهێن بو دیارکرنا ئەنجامێ

accordingly - ل گۆر

as a result - وەک ئەنجام دان

consequently - ژبەر ڤێ ئەنجامێ

for one thing - ژبەر تشتەکی

including - دگەل

provided that - ب ڤی مەرجی

since - ژبەر ئەڤێ

so - وەسا

such as - وەک ڤێ

therefore - وەها، ل بەر ڤێ

unless - مەگەر

without - بێ یێ

Some other connectives

چەند لێکدەرێت دی

 : both…and هەردو... ئو - ھەردووک... وە

: either…or ئەڤە... یان - بەڵام...یان

neither … nor: نە...نە - نە ...نە

 :as …as ھەر.... وەک - ھەر.... وەک

: not so… as ھەر... نە وەک - ھەر... نە وەک

   Conjunctions and Connectives

 - Conjunctionلێکدەر

لێکدەر ئەو پەیڤە یا قەدا بێژان پیگڤە دگرێدەت دناڤ رستێدا. بو نمونە: دڤان رستێت ژێریدا (بەلێ وئەگەر) هەردو پێگڤەگرن

It was raining but it wasn’t cold.

باران دهات بەلێ نەیا ساربو

We won’t go out if the weather is bad.

ئەم دەرناکەڤیینە ئەگەرگەش یا خرابیت

There are two kinds of conjunction:

دو جۆرێت لێکدەران یێ دهەین:

لێکدەرێت پێگڤە نژنین: Co-ordinating conjunctions

وەک: and, but, or and so))(و، بەلێ، یان، ئو وەسا) دکەڤنە دناڤ بەرا دو بێژێت یەکسان ئو دهێنە بێستن پێگڤە

Do you want to go now or shall we wait a bit longer?

تە دڤێت بچی نوکە یان پیچەکا دی بمینن

 Azad worked hard, so he succeeded.

ئازادی زۆر کارکر، وەسا ب سەرکەڤت

لێکدەرێت بسەرڤەبر:  Subordinating conjunction

وەک: ( دەما، ل دەمێ، پێش، پشتی، چنکی، هەر چەند )

(    ( when, while, before, after, until, if, because, though

We were hungry because we hadn’t eaten all day.

ئەم گەلەک برسیبوین چنکی هەمی روژێ مە چ نەخاربو 

 Though we had had plenty of time, we prepared ourselves early. 

هەر چەند مە دەم هژمێرێ زۆر هەبو، مە ل بەر وەخت خو ئامەدەکر

We were hungry when we got home.

ئەم زۆر برسی بوین دەما ئەم گەهشتینە مال

 connectives- ئامزارێت لێکدەر

ئەڤە پەیڤەکە یان بێژەکە یا قەد وێژان یان رستان پێگڤە دبێستینیت ئو پێگڤە دگرێدەت وەک:

 - addition: furthermore, moreover زێدەکرن: زێدەبار، سەر باری

opposition: however, nevertheless   - دژاتی: بەلێ، دگەل هندێژی

reinforcing: besides, after all- ب هێزکرن: دگەل ڤاندا، پاش خرێ

 : explaining: for example, in other words شروڤەکرن: بو نمونە، ئانکو

listing: firstly, finally : رستکرن: ئێکەمین، ل باشیێ

indicating result: therefore, consequently : بو ئامانجێ: وەها،

ژبەر ڤێ ئەنجامێ

indicating time: meanwhile, later : بو دەمی: دوی دەمیدا، پشتی هنگێ

٣-٣-٢٠١٨ دهوک- ئەحمەد عەلی  

پێڤەنەر: لێکدەر: 

ئامرازێت بێستن: ئامرازێت پەیوەندی: ئامرازێت ڤەبستن وپێڤەنەر:

بەراورد دگەل لێکدەرێت زمانێ عەرەبی وئنگلیزی:

     خوپێگڤەگرتنا دەقان ب شێوەکێ رێک وپێک جان وتازە ودارژتی دڤێت بەرەف بکارهینانا لێکدەر وپێڤەنەران ڤە بچیت، نەخاسمە ئەگەر ئەو دەق یێ قورس وگرێچن وئالۆزبیت، بەر ڤێ چەندێ بمشەیی ڤان رەنگە لێکدەران وپەیڤێت ڤەبستنێ ب کاردهینیت دا دارژتن وڤەهاندن جهێ ڤەچونا خویا سەرانسەر بکەت دناڤ نڤێسینێدا. ئەڤ ئەمرازێت هویێت گرنگ وبهادار دگەل ئێک رادبن ب ڤەبستنا رستان پێگڤە وەک: لێکدەر وپێگڤەگر، پەیڤێت پێش نیاس، پەیڤێت جهگر، دوبارەکرنا پەیڤێت یەکسان وبەرانبەر ودژ، پەیڤێت جانەبەندکرنێ، ئو کومێن پەیڤێت رێزمانی.

          نڤێسەر پێدڤیێ پێگڤەگر ولێکدەرانە دا کو بشێت هزر وبیرێت خو پێگڤە گرێدەت ب ئاوایێت مێژکانی ئو بەرچاڤکەت وب نژینیت وان پێزانینێت خو بشێوەکێ راست ودرست، ئو هەر وەسا وان هزر وبیرا پتر بەر فرەهکەت وڤەدەت دا کو بشێت خویندەڤانی بەرەف خو ڤە بینیت ب باوەریەکا موکم وپڕ ڤەکێش وبشێت پتر پەیوەندی پەیداکەت دناڤ نڤێسین وئاخڤتنا خودا. 

     ئەڤ لێکدەر دزمانی کوردیدا کومەلەکا پەیڤانە کارێ وان یێ تایبەت ئەوە لێکدان وڤەبێستنا وشە وبێژێت دو رستان یان دو هزر وبیران دناڤ رستەکێدا. هندەک دو رستێت دەمێت سادە پێکدڤەنن، هندەک رستێت ئالۆزچێدکەن وپێگڤە دگەهینیت. یێ ژهەمیا دیارتر وپتر دهێنە بکار ئینان ئەڤەنە: ( و- یان – بەس ) ئەڤە دکەڤنە دبن سێ جۆرێت جێواز ژئێک دو ڤاڤێر. 

 ١- لێکدەرێت پێگڤە نژین: روابط النسق: coordinating conjunctions

کارێ ڤان ئەوە بو ڤەبێستنا دو بێژێت سەربخو دناڤ رستێدا.

٢- لێکدەرێت بسەرڤەبر:عطوف الارتباط subordinating conjunctions: ئەڤە بکار دهێن بو بەرڤە ئینان پەیوەندیەکێ پەیداکەت دناڤ بەران چەند پارچێت رستان ئەوێت ژێک جودا. رستا سەرەکی ورستا ناڤندی.

٣- لێکدەرێت رستێت هەڤبەش: الروابط المتلازمة correlative conjunctions

ئەڤە جوت پەیڤن، دو رستان، دو پێژان یان دو پەیڤێت کێشەورێت بەرانبەرکری پێگڤە دگەهینیت وگرێدەت.

لێکدەرێت پێگڤە نژین: روابط النسق : coordinating conjunctions

   ئەڤ ئامراز دهێن دناڤ بەرا دو رستاندا، وەکی مە دیارکری کارێ وان پێڤەنستنا پەیڤانە، بێژانە یان پارچێت رستانە یێت سەربخو ژئێک ودو.

ئەڤەنە ئەو ئەمرازێت پێگڤە نژین: for، and، nor، but، or، yet، so .

لێکدەرێت بسەرڤەبر:عطوف الارتباط subordinating conjunctions:

        کارێ تایبەت یێ ڤان ئامرازان ئەوە پێگڤە گرێدانا وان رست وپێژەیان نە یێت سەربخو دناڤ رستێدا ئو ئەڤ جۆرێ لێکدەران ئاوڵناوڤان بکارێ لێکدەران رادبیت بو بێڤە نیستنا بێژان دناڤ رستێدا. زۆربەی جاران دهێن ل دسەتپێکا رستا ناڤندی.

روابط التمييز:( لێکدەرێت ڤاڤێرێ):

الروابط الشرطية: (لێکدەرێت مەرجی):

روابط المقارنة: (لێکدەرێت بەرهەمبەر):

الروابط الزمنية: (لێکدەرێت دەمی)

روابط السبب: (لێکدەرێت ئەگەری، سەمەدی)

صفات الوصل: (هەڤالناڤێت گەهاندنێ)

ضمائر الوصل: (جهناڤێت گەهاندنێ)

روابط الكيفية: (لێکدەرێت چەوایێ)

الروابط المكانية: لێکدەرێت جهکانی)

لێکدەرێت رستێت هەڤبەش: الروابط المتلازمة Correlative Conjunctions:

ظروف الوصل: هەڤالکارێت گەهاندنێ وەک (و)

الروابط التي تتشابه في المعنى مع but)): لێکدەرێت وەک: (بەلێ، بەس)

الروابط التي تتشابه في المعنى مع so: لێکدەرێت وەک: ( وەسا)