رێزمان

 رێزمانا کوردی

       زمان چەند بەشێت دەنگانە  مروڤ ب وێ رێکێ دشێت مەبەست و پێدڤیێت خو پێ بینیت. زمان ژێهاتیێ هزرکرنا مروڤاتیێ یە. زانستێت دەرونی ژی دبێژن هندی زمانە کومەلەکا نیشانێت باشن بو  ب جهئینانا رەوشێت هزر وبیریا مروڤانەتیێ، ئو هەر وەسا رەوشێت ویستن وهەلویستانە. ئەڤ سستمە، رەمز ونیشانا پێگڤە دگەهینیت دا کو رستەکا لێگدای بەرهەڤ ببیت، داببیت ریەک بو خەلکەکی کو بشێت گڤت وگویێ بکەن وپەیوەندیا دگەل ئێک دو ڤەگوهێزن ب شێوەکێ رەوان ودیار، جیهانا ژیانا مروڤاتیێ جیهانا پەیڤ وواتانە.

        هندی رێزمانە ئەو زانینە، کا چەوا رست دهێتە نەسەقکرن ب ڤەهاند ولێکدانەکا رێک وپێک وجان وبەند. زمانزان دڤێت بزانیت جۆرێت پەیڤان کا چەوا پەیوەندیێ دکەن دناڤ بەرا پەیڤێت دی ئەوێت دهێن ل پێشیێ یان ل پاشیێ، پێزانین هەبیت ل سەر بەشێت ئاخڤتنێ ب گشتی وەک: ناڤ (بکەر)، کار، بەرکار، هەڤالناڤ، یان ئاولناڤ هتد..

نەسەق وراچاندنا پەیڤان ددرستا کوردیدا ب ڤی رەنگ وشێوەیە دهێن:

بکەر+ بەرکار+ کار

مێرکی دارەک بری

دعەربیێدا ئەڤ نەسەقە دهێتە گوهورین ب ڤی ئاوایێ:

کار+ بکەر+ بەرکار

قطع الرجل الشجرة

دئنگلیزیێدا ئەڤ رستە ب ڤێ تەرزی دهێتە نەسەقکرن:

بکەر+ کار+ بەرکار

The man cut the tree.

وەکی مە دیتی  ژڤێ نمونا ژێری کو هەر زمانەک ژوان یێ جێوازە ژیێ دی ب دارژتنا رستێ، ئەو جوداهی یە دناڤ بەرا زماناندا تشتەکێ تایبەتە وگرێدایە ب وان زمانان ڤە. 

    پێناسا رستا کوردی: رستە ژچەند پەیڤان پێکدهێت واتەکا درست ددەت ب هێمایەکا گونجای ب دویماهی  بەرئێک ڤە دهێت. 

بکەر: پەیڤەکا بناغەییە درستێدا، کارەک ژلایێ ویڤە یێ هاتیە کرن، دبیت ب هێتە کرن یان کارەک یێ دایە پاڵ.

کار: پەیڤەکا بناغەییە درستێدا، کریارەکێ نیشان دکەت وددەتە پال کەسەکی یان تشتەکی ل دەمەکێ دیارکریدا. کار ژلایێ دەمیڤە دبیتە دو جۆر: بۆری ، نەبۆری: نهو، داهاتی ئو گەلەک چق وتاک ژڤان دچن.

تەمامکەرێ بکەری: ئەو پەیڤە درستێدا دایە پال ناڤەکەی یان جهناڤەکی ب هاریکارییا ئامرازێت دانەپال.

    رێزمانا نڤێسینا کوردی ل هەمی دەڤەرێت کوردستانێ نە گەهشتیە وێ قویناغێ کو رێزمانەکا ستاندەر هاتبیتە دانان دا کو خڕ سەر وان دەستورا بچن ئەڤە ژی ژبەر زۆر ئەگەران. بو نمونە: کرمانجیا ژۆری یا جێوازە ژ یا ژێری ژلایێ دارژتنا رستێ ئو گەلەک چاران جوداهی یا هەی دناڤدا ژلايێ رێزمان و هژمارا پیتان و دەنگی دناڤبەرا واندا، هەر وەسا ژزاراڤەکی بو یێ دی ژی زۆر جێوازی یێ دهەین، ئو ئاستەنگا رێنوسێ یا دیار وئاشکرایە دخڕاندا. ئەلیف بێتکا کوردی ل هەر دەڤەرەکێ بو یا دی رێگرەکا مەزنترە ژهەمیا بو خاندەڤان ونڤێسەران ل ڤان جهان یا هەی. ل دەڤەرا باکۆر ب تیپیت لاتینی دنڤێسن، ل باشۆر پیتێت عەرەبی ب کاردهینن، ئو ئالێت قرەخێت ئیرسی وچەند دەڤەرێت دی دنڤێسن ب تیپیت سرلی یا روسی. ژبەر ڤێ چەندێ ب کارهینانا پێزانینان ژئێک ودو بارەدوخەکا مەزن وگرنگە نەخاسمە ئەگەر خویندەڤان نەیێ شەهرەزا بیت ب ڤان توڤە پیتان دنڤێسینێدا. ئو یا پێدڤی یە ئەم بزانن کو حەتا نوکە ژی نڤێسەرێ کورد نە شێت خو قورتال کەت ل دارژتنا دەقاندا ژزاراڤێ ئاخڤتنێ بەرانبەرێ نڤێسینا رەوان، بێ گومان، دڤێت جودابون وڤاڤێری هەبیت دناڤ بەرا هەر دوکاندا. چنکی دئاخڤتنێدا جێوازی یێت دهەین بەرئێکڤە ناچن دگەل نڤێسینا درست وستاندەر. ديارە ئەڤ ئەگەرنە وهندەكێت دی يێت بووينە پالدەر بۆ ڤی گڕێکێ. نوكە بۆ هەبوونا زمانەكێ كوردی يێ ستاندەرد وەك زمانێ نڤيسين وخاند وراگەهاندنێ. راستی ئەڤە تشتەكێ گرنگە کو زمانێ كوردی نوكە پێدڤیێ وێ چەندێ يە كو ئەم هەمی دئێك ودو بگەهين و ئەدەب و رەوشەنبيريا مە بو وی زمانێ ستاندەرد بهێتە خاندن وهزركرن. دەمەکێ دویر ودرێژ پێ دڤێت حەتا ئەڤ ئاستەنگان رابن ژرێکا ئێگرتنا رێزمانا کوردی. ئو ئەڤە دکەڤیتە سەر شانێت مەلبەند وکومەلگەهێت زمانان ل خڕ دەڤەران کو ببن یەک دەست بو پێک ئینانا ڤێ چەندێ ب رێکەکا راست ودرست دا تایبەتیا زمانێ مە بەرچاڤ ببیت ل خڕ جیهانێ.