مالباتێت زمانان
چەند دەستپێک ل سەر مالباتێت زمانان
دەستپێکا ئێکێ: مالباتێت زمانانی
دشروڤەکرنێ وبەراوردکرنێ دا زمانزانان یا هەولدای کو زمانێت بەشەری ل سەر روی جیهانێ یێت کرینە کۆم کۆم ئو ئەڤە یا کەتیە دبن دوو پارچێت بەر بەلاڤ وب ناڤ دەنگ.
یەکەم: دابەشکرن سەبارەتێ ( گەشبونێ وبەرزیێ ژلایێ پێرانونا زمانی) زمانزانێ ئەلمانی شلیچلی بەرانبەرێ ڤی یێت کرینە سێ پلە:
- زمانێت شروڤەکەر: کو نژاندنا پەیڤان دهێنە گوهارتن ل دیف ڤەگوهاستنا واتێ ورامانێ ئەڤێ ژی ژبەر لێکدەران وپەیوەندیداران کو دگەهینن ل سەر بنۆکێ وان وەک زمانێ عەربی.
- زمانێت پێڤەنەر: ئەو ژی ژبەر پێشگران وپاشگران وەک یابانی، تورکی هەر وەسا کوردی.
- زمانێت عەزلکری ئانکو بنگرتی: کو نەهێنە ژەنین وبنیاتا پەیڤان نە هێنە گوهارتن وەک زمانێ چینێ.
زۆر زمانزانان بەرابونا خۆ دیارکر ل سەر دابەشکرنا ڤێ چەندێ ژلایێ شێوازێت (شروڤێ، پێڤەنانێ، عەزلێ) کو یێت دهەین ب کۆمی دناڤ هەمی زماناندا.
دووەم: دابەشکرن سەبارەتێ نیزیکبوونا مالباتی، ئەڤ دابەشکرن ژهەمیان یا ب ناڤودەنگە، ئو ئەڤە دکەڤنە دبن ڤان جوینان:
ئێک: فەسیلا هندو-ئورپی: زۆرا بەر بەلاڤە ل سەر گوکا ئەردی و ئەڤە ژی گەلەک جۆرێت زمانی نە:
١- زمانێت ئاری: هندی وئیرانی
٢- زمانێت یونانێ وئەغریقی
٣- زمانێت ئیتالیان: وبەرزترین چق وتاکێت وێ (لاتینی یە) یێ کو فرەنسی وئەسپانی وئیتالی وپورتوغالی ژێ پەشین.
٤- زمانێت جرمانی: یێت گرنگ ئەڤە نە: ئنگلیزی، هولەندی، ئەلمانی، سوەیدی، نەرویجی.
٥- زمانێت سلاڤی: روسی، چیکی، بولغاری، لیتوانی.
٦- زمانێت کلتی یان سلتی
دوو فەسیلا حامی- سامی: دەست پێدکەت ژوەلاتێت عەرەبی وباکۆرێ ئەفریقیایێ وپارچەک ژی ژروژهەلاتێ وێ یو ئەڤە دکەڤنە دبن دوو جوینێت سەرەکی:
١- حامی: مەسری و بەربەری
٢- سامی: ئەڤە ژی دوو پارچێت سەرەکینە:
سامیا روژهەلات: بابلی وئاشۆری یە
سامیا رۆژئاڤا: ئەڤە ژی دوو پارچەنە:
- باکۆر: کەنعانی، ئارامی، عبری کو تایەکە ژکەنعانیێ
- باشۆر: ئەڤ پارچە ڤەدگریت ژ عەربیا باشۆرێ و عەرەبیا باکۆرێ
عەربیا باکۆرێ وێ ژی دوو پارچێت سەرەکی یێت دهەین:
- عەرەبیا بریای: مەبەست ژێ ئەوە کو ئەو شێوە وزاراڤێت هاتینە براندن ونەمان بەر ئیسلامێ، ژوان شێوێت گرنگ ئەڤەنە: ثەمودی، سەفەوی، لحیانی یێ ژێ مای ئەو نەخشێن کێم وبەژالە.
- عەربیا زیندی: عەرەبیا دهێتە ب کار ئینان نۆکە رۆژانە ئەوا هاتی ب رێکا هەلبەستان، قورئانێ، سونەتێ کو دبێژنێ عەربیا رەوان وفەسیح.
زۆربەی لێکولنەرێت زمانی یێ کو ژیانا خۆ تەرخانکری ل دیفچونێ ولێکولینیدا یێ ددیتن کو مشە وزۆر رویێت یەکسانیێ ووەکئێکیێ هەی دناڤ بەرا زمانێت هندو- ئوروپی وزمانێت سامی ژبەر ڤێ ئەگەرێ و سەدەمێ کو هەمی زمانێت مروڤان نە ڤیچا هەکە ئەڤ یەکسانی یە هەبیت دناڤ دوو یان پتر ژزمانێت جودا وجێواز ژئێک ودوو، بەر وڤاژی پا چەوا ئەڤە پەیدا نابیت دناڤ بەرا دوو زمانێت هەڤبەش یێت ئێک مالبات.
یێ هاتیە وەرگێران ژبابەتێ:
القرآن الكريم والمدخل الآرامي - عادل بن أحمد باناعمة
٢٠٢٢ - دهوک - ئەحمەد عەلی