ناڤێت دەنگان

ناڤێت دەنگان دزمانێ کوردی وعەرەبیدا

دەنگ: ڤەدانا ئوتوماتیکی یە، یان پێلەکە دکاریت ب لڤیت دناڤ هندەک تشتێت رەق، رون، غازان. بەس نا بەلاڤبیت ل ڤالاهیێ، مروڤێ زیندی ب دەنگی دحەسیێت ب ئالیکاریا دەسگایێ تایبەت کو ئەوژی گوهە.

ژلایێ زانستا زیندەواری دەنگ نیشانەکە یا تێدا هەی ئاوازەک یان گەلەک، ئەوژی دەرچیت ژوی زیندەوەری یێ ئەو ئەندام هەی کو وی دەنگی بەردەت، دبیتە ریا پەیوەندیێ دگەل گیانەوەرکێ وەک خو یان یێ جێواز ژوی، ب ڤێ چەندێ ئاماژێ دەت کا دێ چێکەت یان چ بێژیت ب هشی یان ژبێ هشی کو دبێژنە ڤێ پێحەسین ب لڤینا ڤان توڤە دەنگان.

ژلایێ زانستا فیزیایێ دەنگ پێلە. ئەڤ پێلە یا درێژاهی یە دناڤ تشتێت رون وغازاندا ئو هەر وەسا دباییدا. بەلێ دناڤ تشتێت رەق وحشک دەنگ بەرەف پێلا فرەهیێ ڤە دچیت.

ب هاریکاریا گوهی ئەم ب ڤان پێلێت دەنگی دحەسیێن ودزانین کا چ جۆرە یان چیە واتا وێ.

جۆرێت دەنگان:

دەنگ دو جوینن: گیانەوەری ونە گیانەوەری، بەشێ دووێ دبنە دو جۆر: سروشتی وئامیرەتی، یێت سروشتی دەردکەڤن ژسروشتێ وەک: گورێنا عەوران، بای، پێلان، رویباران، داران، ئاسنان، بەران ئو ئەوێت ب سەر وان ڤە دچن. بەلێ ئەوێت ئامیرەتی ئەون یێت دەرچن ژدەهولا، زرنا، بوقا، دودتکا، بوریزانان وشپتی وان. ژلایێ دیڤە یێت گیانەوەران ئەوژی دو تەرزن: پەیڤدار ونەپەیڤدار ئانکو یێت گیانەوەران. یێت مروڤێ پەیڤدار دو رەنگن: دەنگێ بێ ئاخڤتن وەک: کەنی، گری، هاوار، قێری ویێ دی ئەوە یێت دهێت ژئاخڤتن وپەیڤین وگوتنێ.

دەنگ: وواتە ورامان ب هەردو زمانان ب کوردی وعەرەبی:

١- شەقبین: دەنگێ ژێکڤەبونا تشتان

الإنفقاع: صوت الإنشقاق المفاجئ

ئەو چیە؟ شەروالێ وی شەقبو

٢- برین: دەنگێ قەتکرنا تشتان

الاهتباب: صوت قطع الشيء

ئەو چ دەنگە دهێت؟ بابێ من یێ دارێ دبریت

٣- شیقکرن: دەنگێ کەلاشتنێ یە ودریانێ یە

التصيح: الإنصياح: صوت شق الشيء

کانێ وی کراسێ کەفن شیقکە

٤- پەقین: دەنگێ پەقاندنا تشتێ پفە

التفقيع: الفقع: صوت انفجار الشيء المنفوخ

کا وان پڤدانکا پەقینە

٥- پێچان: دەنگێ چەمینا کاقزێ یە

التفْقِيع: صوت ثني الورق

برایێ من یێ پەرێت کاقزان دپێچیت

٦- دەرزین: دەنگێ دەرزین وشەقبونێ یە

التهزم: صوت التشقق

ئەو دیوارێ هە یێ دەرزیت

٧- قرچین: دەنگێ شکاندن وقریانێ یە

التهزم: صوت التكسر

دەما دار شکەستی قرجینەک کەتێ

٨- هوسین: دەنگێ چەرخکرن وڤەهوسینێ یە

التهنيد: صوت الشحذ

ل ڤێ دوکانێ کێرکا دهوسین وچەرخ دکەن

٩- شپێن: دەنگێ شپشپێ ولڤینێ یە

الجرس: صوت الحركة

ئەو چ دەنگێ شپێنێ بو هاتی؟

١٠- هەرشین: دەنگێ وقوتان وهەرشاندنێ یە

الجرش: صوت جرش الشيء الخشن

کا دستارێ هەوە دا هندەک دانی ب قوتم وبهەرشینم

١١- پاوشین: دەنگێ لێکدان وڤێکەڤتنا بەلکێت دارانە

الحفيف: صوت احتكاك أوراق الشجر

چەند باوەشینا داران یا خوشە

١٢- خشخشین: دەنگێ خشخشا تشتێت حشکە دەما ڤێک دکەڤن

الخشخشة: صوت ‌أحتكاك الأشياء اليابسة

من گوهلێبو دەنگێ خشخشتنێ ژوێراهە دهات

١٣- خشخش: دەنگێ حشکە زلکان وپیش وقرشی یە

الخشيش: صوت يابس الحصاد

تە پیستی یە خشخشا دەخلێ حشک؟

١٤- قوتان: دەنگێ لێدان وقوتانا دلی ولەمزانە

الخفوق: صوت الخفق

دلێ من چەند حێلێ خو دقوتیت

١٥- لڤلڤین: دەنگێ لڤلڤێ وهژاندنێ یە

الذبذبة صوت التذبذب والحركة

دێ بەس وێ دارێ ب لڤلڤینە

١٦- رپێن: دەنگێ رپرپێ وهاژوتنێ یە

الذمرة: صوت حركة الشيء

رپێنا پێت دەوارانە ژدەرڤە

١٧- شلقین: دەنگێ شلقێت ڤێک کەڤتنێ یە

الرجرجة: صوت ارتجاج الشيء

شلقێت ب ئاڤێ دکەڤن

١٨- رەجفین: دەنگێ رەجفین وخولێکدانا تشتانە

الرجوف: الرجيف: صوت اضطراب الشيء بشدة

ژترسادا ئەو بالندە یێت درەجفن

١٩- وەراندن: دەنگێ بەلک وەریانێ وژێکەڤتنێ یە

الرعص: صوت نفض الشيء

پائیز دەمێ وەراندنا بەلگێت دارانانە

٢٠- داقوتان: الرعض: صوت نفض وتحريك الشيء

دەنگێ هژاندن وداقوتانا تشتانە

مژمژ یێ دچیبوین ئەم دێ چین داقوتین

٢١- لڤین: دەنگێ لڤاندنا بای ل دار وباران

الزجل: صوت النبات إذا حركته الريح

بای تاکێت داران لڤلڤاندن

٢٢- هوشێن: دەنگێ هوشێن ووشێنێ دەما دکەڤتە تشتی

الزعزعة: صوت حركة الشيء

بایێ دژوار هوشێن ووشێن ئێخستە بەلگێت داران

٢٣- ڤزێن: دەنگێ ڤزڤزا بای ل گیای ول داران

الزَّفزفة: صوت الريح في الشجر أو الحشائش

ڤزێنا هور وبایە ل گێایێ بهارێ

٢٤- قرقر: دەنگێ قرقرا بای دناڤ لەڤەن وقەرەمی

الزَّمْخَرة: صوت الهواء داخل القصب

بای قرقر ئێخستە وان لەڤەنێت دولێدا

٢٥- شخێن: دەنگێ شخێن ووشوشا قرش وقالی

الشخشخة: صوت القش

شخێن کەڤتە قرش وقالی

٢٦- شرەقێن: دەنگێ شرەقینا بەلکێت داران دەما با دهێت ب دژواری

الصفق: صوت ورق الشجر تصفقه الريح

شرەقێن وپرەقێن کەتە دار وباری

٢٧- بلقین: دەنگێ بلقە بلقا تشتێ رونە

الطبطبة: صوت ترجرج الموائع

ئەو چ بلقێنە ژوێ مەنجەلێ دهێت

٢٨- تەقین: دەنگێ تەق تەقا تشتی یە دەما ژێک ڤەدبیت

الطقطقة: صوت تفرقع الشيء بكثرة

ئەو دەنگێ دهێت تەقێنا تەنەکانە

٢٩- بڤین: دەنگێ بڤبڤا مێش وستێنگ وزرکێتکان

الطنين: صوت ألأزيز

بڤێنەکا دهێت پشت گوهێ من

٣٠- هشێن: دەنگێ ڤزڤز ووشێنا بای دگیای ورەواکێ تێک ئالاندی

الغناء:الغن: صوت الريح في العشب والنبات الملتف

پشتی با هاتی هشێن کەتە گیای وفریزی

٣١- شرەپێن: دەنگێ پەقین وتەقاندنێ یە

الفرقعة: صوت الانفجار

دەما ئەو لوگم پەقی شرەپێنەکا حێل هات

٣٢- شکاندن: دەنگێ هەرشاندنێ وشکاندنا تشتانە

القض: صوت دق وكسر الشيء

ئەو دەنگێ گویز شکاندنێ یە دهێت

٣٣- داتراشین: دەنگێ ژێڤەکرن وداتراشینا تشتی یە

القط: القطوط: صوت القطع عرضا

تو چ دکەی ل وێرێ؟ ئەزێ ڤێ دارێ داتراشم

٣٤- هێران: دەنگێ هێرانا تشتی ل ئاشی

الكركرة: صوت الطحن

تە بیسیە دەنگێ هێرانێ ل سەر ئاشی

٣٥- کوتین: النقر: دەنگێ کوتین و نقراندنا داری یە

صوت تنقير الخشب

خالێ من یێ داری دکوتینیت

٣٦- رپێن: دەنگێ رپرپ وتپتپا نهین

النَّميمة: الصوت الخفيّ من حركة شيء

رپێنەکا دهێتە گوهێ من

٣٧- بشڤین: دەنگێ بشاڤتن وحشکرنا تشتی یە

الهت: صوت عصر الشيء

دەیکا من یا تری دبشێڤیت

٣٨- پەلخین: دەنگێ پیچکرن وپەلخاندنێ یە

الهد: الهديد: صوت تحطيم الشيء

ئەوی ئەو بەرێ مەزن پەلخاند

٣٩- ترمپێن: دەنگێ کەتنا تشتێت گرانە ژبلنداهیێ

الهدة: صوت وقوع الشيء الثقيل

چ دەنگێ ترمپێنەکا دژوار هات ژدەرڤە

٤٠- زیراندن: دەنگێ جەلخاندن وزیراندنا تشتێ پلخە

الهدغ صوت شدخ الشيء الرخو

تو دشێی وی دەپی ب زیرینی

٤١- لەقین: دەنگێ لەقلەقا لەڤەنا دەما با لێدەت

الهمهمة: صوت القصب عند تَهْزيز الريح

لەقێن کەتە وان لەڤەنا ژبەر بایێ دژوار

٤٢- چقێن: دەنگێ لێدان وچقێنا شیرانە

الصليل: صوت ضرب السيوف

چقێنا شیران زۆرا خوشە

٤٣- کەلین: دەنگێ کەلینا خارنێ دقازانێدا

الأزيز: صوت غليان القدر

ئەو زادێ دقازانکێدا یێ دکەلیت

٤٤- ترمپێن: دەنگێ حنگ ودنگەدنگا دەهولێ یە

الدمدمة: صوت الطبل

ترمپێنا دەهولێ یە ل مالا جیرانا

٤٥- ڤیزێن: دەنگێ ڤیزڤزا تەلقان وگولانە

الأزيز: صوت الرصاص

دشەریدا ڤیزێنا تەلقا دهێت ژهەمی رەخان

٤٦- خرێن: دەنگێ خرخرا چەک وزینەتێ ژنانە

السِّواس: صوت الحُلي

خرێن ژچەکێت بویکێ هات دەما بۆری

٤٧- تنگ: دەنگێ ترمترم وتنگێنا تەنبیرێ یە

الطنين: صوت الطُّنبور

تەنبیرڤانی تنگێن ژتەمبیرا خو ئینا

٤٨- رەقێن: دەنگێ تەقێن ورەقێنا چەکی یە

القَعْقَعَة: صوت السلاح والجلد اليابس

رەقێنا چەکی یە ل سەر چەپەران

٤٩- تڕتڕ: دەنگێ تڕینا ترمبێلێ یە

الهدير: صوت محرّك السيارة

ئەو چ تڕتڕە ژوێ ترومبێلێ دهێت؟

٥٠- بقبق: البَقْبَقَة: دەنگێ بقبقا جەرک وکەدینی یە

البقبق: صوت الجرَّة وما شابَهَها في الماء

دەما تە جەرک سەر نشیڤ کر دێ بقبق ژێ هێت

دەنگێ مروڤان: أصوات الإنسان:

١- دەنگێ خەلک ومروڤان: قەلەبالغ

أصوات الناس : هيضلة

ئەو چ قەلەبالغە ژدەرڤە دهێت؟

٢- دەنگێ مروڤان یێ دژوار: خەبسە

صوت الناس المزعج: ضجيج

ئەوان خەبسەک ئێخستە وێرێ

٣- دەنگێ دەڤی: پەیێڤین، گڤتن، ئاخڤتن، گوتن، گالین، بنلێڤدان

صوت الفم: نطق، كلام، قول، تمتمة، همس

ئاخڤتنا تە چو دگوهێ مندا

٤- دەنگێ گازیێ: قێری، گازی

صوت النداء: هتاف، صياح

دەما تورە بوی وێ هندە قێری راهێلان

٥- دەنگێ نساخی: نالین

صوت المريض: أنين

ئەو بریندار یێ دنالیت

٦- دەنگێ بو مرنێ: قولیزێن ویاوەیلێ

صوت الثكلى:عويل

ل بەهیا مروڤ دەنگێ قولیزینێ گوهلێ دبیت

٧- دەنگێ گریێ: گری وشینی وقیژی

صوت البكاء: نواح، نحيب

بو چی ئەو بچیک دگریت

٨- دەنگێ گوهی: تڤێن

صوت الأذن: طنين

پشتی من سەرێ خو شوشتی تڤێنەک ژگوهێ من هات

٩- دەنگێ دەستان: قوتان

صوت الأيدي: تصفيق

دەستان بو ڤی ژیری ب قوتن

١٠- دەنگێ پیان: پێژن

صوت الأرجل: دبيب

پێژنەکا دهێت گوهێت من

١١- دەنگێ ریڤیکان: قورقر

صوت الأمعاء: غرغرة

قورقورا ژرویڤیکێت من دهێن

١٢- دەنگێ دفنێ: بهن ئینان وبرن، بهنژین

صوت الأنف: شهيق وزفير، عُطاس

ژسپێدێ وەرە ئەزێ دبهنژم

١٣- دەنگێ ددانان: چرکین

صوت الأسنان: اصطكاك، الصَّريف، الصَّرير

وەختێ ئەو دنڤیر چرکێن ژددانێت وی دهێن

١٤- دەنگێ گەهو وەرسەلان: قرپێن

صوت المفاصل: فرقعة

قرپێن ژپشتا من هات دەما من خو چەماندی

١٥- دەنگێ دلی: قوتان ولێدادن

صوت القلب: نبض

دلێ من خو لێدەت ودقوتیت

١٦- دەنگێ ئاخینکان: ئوف وئاهن

صوت أسف: آهات

ئوف وئاهن ب من مان پشتی وێ تارێتا ب سەرێ مە هاتی

١٧- دەنگێ پڤکرنا بای: فتفیتە

صوت نفخ الهواء: صفير

ئەو دشێت فیتفیتکا ڤەدەت

١٨- دەنگێ خەو ونڤستنێ: خرخرە

صوت النوم: شخير

ئەو زاروکە یێ خرخرێ دکەت

١٩- دەنگێ شادی وخوشیێ: تلیلی، قێژی

صوت الفرحة: زغاريد، صيحة

گوهێ خو بدە تلیلیا ژدەرڤە

٢٠- دەنگێ هاریکاریێ: هاواری

صوت النجدة: صيحات

دەنگێ هاوارێ یێ دهیت ژدویرڤە

٢١- دەنگێ کەیفێ: ستران ولاڤژەنە

صوت الطرب: غناء

ئەڤ سترانە چەندا خوش ودلڤەکەرە

٢٢- دەنگێ بونا بچیکی: قارێن

صوت الطفل عند الولادة: الاستهلال

دەما بچیک دبیت، قارێن ژێ دهێت

٢٣- دەنگێ ئاخڤتنا سست: پستەپست

صوت بكلام غير مسموع: التَّجمجم

من گوهدا پستەپستە وان

٢٤- دەنگێ لێڤانا هێدی: بنلێڤلێڤک

صوت الشفة غير المسموع: التمتمة

ئەو یا دبن لێڤلێڤکا ڤە دئاخڤیت

٢٥- دەنگێ تامکرنا ئەزمانی: شەپێن

صوت المتذوّق باللسان: التمطّق

ئەو چ شەپێنە تو ژدئەزمانێ خو دئێنی

٢٦- دەنگێ مروڤ ودەواران پێگڤە: حرێن

اجتماع أصوات الناس والدواب: الجَلَبَة، الضَّوضاء

دەما کوچەراتی بارکری حرێن کەتە مروڤ ودەواران

٢٧- دەنگێ تارێتان: قێژی وقێری راهێلان

الصوت الشديد عن المصيبة: الصّراخ

ئەو چ قێری وقێژینە تو راهێلی

٢٨- دەنگێ دژوار ل دەمێ لێ کەڤتنێ وگەنگەشێ: هوسە

الصوت الشديد عند الخصومة أو الجدال: الصَّخَب

ژۆرڤە هوسەیە سە ب ئەزمانێ سەی نزانیت

٢٩- دەنگێ گیاندانێ ژسینگی: خرخرە

صوت تردّد النَّفَس في الصدر عند خروج الروح: الحشْرَجَة

زۆر جارا وەختێ مرن دهێت خرخر دکەڤیتە سینگی

٣٠- دەنگێ کەنیێ: تیقتیقە، لیقلیقە

صوت الضحك: القَهْقَهَة

یێت کەتینە خوشیێ تیق لێقا وانە

٣١- دەنگێ عویرێ دەمێ برسێ: قورقرە

صوت المعدة عند الجوع: الكَرْكَرَة

قورقورا زکێ منە

٣٢- دەنگێ هەناسێ دەمێ سڕوسەرمایێ: کفکفە

صوت تنفُّس الذي يشعر بالبَرْد: الكَهْكَهَة

ژسەرمادا یێ کفکفێ دکەت

٣٣- دەنگێ نەدیار: لەغوە، پتپتە

أصوات مبهمة لا تُفهم: اللّغَط

یێ تورەبوی هەرێ لەغوێ وپتپتێ دکەت

٣٤- دەنگێ لەشکەری ل شەران: حرنگێن وحرپێنە

صوت الجيش في الحرب: الوَغَى

شەری دەست پێکر وحرنگێن وحرپێن ژوان چون

٣٥- دەنگێ زامدار وخەمگینی: خریکی

صوت المكروب الذي يخرج خافياً: الحنين

خریکیا وێ ژبنێ پیا یێ دهێن

٣٦- دەنگێ ئاخڤتنا نزم: پستەپست، بنلێڤلێڤک

صوت الكلام الخافت: الهَمْس

من ها ژچ نینە بەس پستە پست یا د‌هێت

٣٧- دەنگێ رێڤەچونێ: رپرپە

صوت الخطى: الوَقْع

دەنگێ رپرپا پیان یا دهێتە من

٣٨- دەنگێ سینگی: ڤیزڤیزە

صوت الصدر: الزَّفْر

وەختێ کوخک دهێە مروڤێ نساخ فیزفیز ژسینگی دهێت

٣٩- دەنگێ راستیێ وحەقیێ: خۆرین

صوت الحق: اللعلعة

دەما وی دیتی ماڤێ وی بەرزەبوی ل هەمیا خوری ب دەنگەکێ بلند

٤٠- دەنگێ بایێ دهێت ژسیهێ ودەردکەڤیت ژگەریێ: کوخین

الكحة: تجشأ الهواء بقوة من الرئتين

کوخینەکا دژوار یا هاتیە من

فەرهەنگوکا دەنگان: وواتە ورامان ب هەردو زمانان ب کوردی وعەرەبی:

- برین: دەنگێ قەتکرنا تشتان (الاهتباب: صوت قطع الشيء)

- بشڤین: دەنگێ بشاڤتن وحشکرنا تشتی یە (الهت: صوت عصر الشيء)

- بڤین: دەنگێ بڤبڤا مێش وستێنگ وزرکێتکان (الطنين: صوت ألأزيز)

- بقبق: البَقْبَقَة: دەنگێ بقبقا جەرک وکەدینی یە (البقبق: صوت الجرَّة وما شابَهَها في الماء)

- بلقین: دەنگێ بلقە بلقا تشتێ رونە (الطبطبة: صوت ترجرج الموائع)

- پاوشین: دەنگێ لێکدان وڤێکەڤتنا بەلکێت دارانە (الحفيف: صوت احتكاك أوراق الشجر)

- پێچان: دەنگێ چەمینا کاقزێ یە (التفْقِيع: صوت ثني الورق)

- پەقین: دەنگێ پەقاندنا تشتێ پفە (التفقيع: الفقع: صوت انفجار الشيء المنفوخ)

- پەلخین: دەنگێ پیچکرن وپەلخاندنێ یە (الهد: الهديد: صوت تحطيم الشيء)

- تڕتڕ: دەنگێ تڕینا ترمبێلێ یە (الهدير: صوت محرّك السيارة)

- ترمپێن: دەنگێ حنگ ودنگەدنگا دەهولێ یە (الدمدمة: صوت الطبل)

- ترمپێن: دەنگێ کەتنا تشتێت گرانە ژبلنداهیێ) (الهدة: صوت وقوع الشيء الثقيل )

- تنگ: دەنگێ ترمترم وتنگێنا تەنبیرێ یە (الطنين: صوت الطُّنبور)

- تەقین: دەنگێ تەق تەقا تشتی یە دەما ژێک ڤەدبیت (الطقطقة: صوت تفرقع الشيء بكثرة)

- چقێن: دەنگێ لێدان وچقێنا شیرانە (الصليل: صوت ضرب السيوف)

- خرێن: دەنگێ خرخرا چەک وزینەتێ ژنانە (السِّواس: صوت الحُلي)

- خشخش: دەنگێ حشکە زلکان وپیش وقرشی یە (الخشيش: صوت يابس الحصاد)

- خشخشین: دەنگێ خشخشا تشتێت حشکە دەما ڤێک دکەڤن (الخشخشة: صوت ‌أحتكاك الأشياء اليابسة)

- داتراشین: دەنگێ ژێڤەکرن وداتراشینا تشتی یە (القط: القطوط: صوت القطع عرضا)

- داقوتان: دەنگێ هژاندن وداقوتانا تشتانە (الرعض: صوت نفض وتحريك الشيء)

- دەرزین: دەنگێ دەرزین وشەقبونێ یە (التهزم: صوت التشقق)

- رپێن: دەنگێ رپرپ وتپتپا نهین (النَّميمة: الصوت الخفيّ من حركة شيء)

- رپێن: دەنگێ رپرپێ وهاژوتنێ یە (الذمرة: صوت حركة الشيء)

- رەجفین: دەنگێ رەجفین وخولێکدانا تشتانە (الرجوف: الرجيف: صوت اضطراب الشيء بشدة)

- رەقێن: دەنگێ تەقێن ورەقێنا چەکی یە (القَعْقَعَة: صوت السلاح والجلد اليابس)

- زیراندن: دەنگێ جەلخاندن وزیراندنا تشتێ پلخە (الهدغ صوت شدخ الشيء الرخو)

- شپێن: دەنگێ شپشپێ ولڤینێ یە (الجرس: صوت الحركة)

- شخێن: دەنگێ شخێن ووشوشا قرش وقالی (الشخشخة: صوت القش)

- شرەپێن: دەنگێ پەقین وتەقاندنێ یە (الفرقعة: صوت الانفجار)

- شرەقێن:دەنگێ شرەقینا بەلکێت داران دەما با دهێت بدژواری(الصفق: صوت ورق الشجر تصفقه الريح)

- شکاندن: دەنگێ هەرشاندنێ وشکاندنا تشتانە (القض: صوت دق وكسر الشيء)

- شلقین: دەنگێ شلقێت ڤێک کەڤتنێ یە (الرجرجة: صوت ارتجاج الشيء)

- شیقکرن: دەنگێ کەلاشتنێ یە ودریانێ یە (التصيح: الإنصياح: صوت شق الشيء)

- شەقبین: دەنگێ ژێکڤەبونا تشتان (الإنفقاع: صوت الإنشقاق المفاجئ)

- ڤزێن: دەنگێ ڤزڤزا بای ل گیای ول داران (الزَّفزفة: صوت الريح في الشجر أو الحشائش)

- ڤیزێن: دەنگێ ڤیزڤزا تەلقان وگولانە (الأزيز: صوت الرصاص)

- قرچین: دەنگێ شکاندن وقریانێ یە (التهزم: صوت التكسر)

- قرقر: دەنگێ قرقرا بای دناڤ لەڤەن وقەرەمی (الزَّمْخَرة: صوت الهواء داخل القصب)

- قوتان: دەنگێ لێدان وقوتانا دلی ولەمزانە (الخفوق: صوت الخفق)

- کوتین: دەنگێ کوتین و نقراندنا داری یە (النقر: صوت تنقير الخشب)

- کەلین: دەنگێ کەلینا خارنێ دقازانێدا (الأزيز: صوت غليان القدر)

- لڤلڤین: دەنگێ لڤلڤێ وهژاندنێ یە (الذبذبة صوت التذبذب والحركة)

- لڤین: دەنگێ لڤاندنا بای ل دار وباران (الزجل: صوت النبات إذا حركته الريح)

- لەقین: دەنگێ لەقلەقا لەڤەنا دەما با لێدەت (الهمهمة: صوت القصب عند تَهْزيز الريح)

- هوسین: دەنگێ چەرخکرن وڤەهوسینێ یە (التهنيد: صوت الشحذ)

- هوشێن: دەنگێ هوشێن ووشێنێ دەما دکەڤتە تشتی (الزعزعة: صوت حركة الشيء)

- هێران: دەنگێ هێرانا تشتی ل ئاشی (الكركرة: صوت الطحن)

- هەرشین: دەنگێ وقوتان وهەرشاندنێ یە (الجرش: صوت جرش الشيء الخشن)

- وەراندن: دەنگێ بەلک وەریانێ وژێکەڤتنێ یە (الرعص: صوت نفض الشيء)

-هشێن:دەنگێ ڤزڤز ووشێنا بای دگیای ورەواکێ تێک ئالاندی(الغناء:الغن:صوت الريح في العشب الملتف)

دەنگێ مروڤان: أصوات الإنسان:

- ئوف وئاهن : دەنگێ ئاخینکان (صوت أسف: آهات)

- بنلێڤلێڤک : دەنگێ لێڤانا هێدی (صوت الشفة غير المسموع: التمتمة)

- بهن ئینان وبرن، بهنژین : دەنگێ دفنێ (صوت الأنف: شهيق وزفير، عُطاس)

- پستەپست : دەنگێ ئاخڤتنا سست (صوت بكلام غير مسموع: التَّجمجم)

- پستەپست، بنلێڤلێڤک : دەنگێ ئاخڤتنا نزم (صوت الكلام الخافت: الهَمْس)

- پێژن : دەنگێ پیان (صوت الأرجل: دبيب)

- پەیێڤین، گڤتن، ئاخڤتن، گوتن، گالین، بنلێڤدان:دەنگێ دەڤی (صوت الفم: نطق، كلام، قول، تمتمة، همس)

- تڤێن : دەنگێ گوهی (صوت الأذن: طنين)

- تلیلی، قێژی : دەنگێ شادی وخوشیێ (صوت الفرحة: زغاريد، صيحة)

- تیقتیقە، لیقلیقە : دەنگێ کەنیێ (صوت الضحك: القَهْقَهَة)

- چرکین : دەنگێ ددانان (صوت الأسنان: اصطكاك، الصَّريف، الصَّرير)

- حرنگێن وحرپێنە : دەنگێ لەشکەری ل شەران (صوت الجيش في الحرب: الوَغَى)

- حرێن : دەنگێ مروڤ ودەواران پێگڤە (اجتماع أصوات الناس والدواب: الجَلَبَة، الضَّوضاء)

- خرخرە : دەنگێ خەو ونڤستنێ (صوت النوم: شخير)

- خریکی : دەنگێ زامدار وخەمگینی (صوت المكروب الذي يخرج خافياً: الحنين)

- خرەخرە : دەنگێ گیاندانێ ژسینگی (صوت تردّد النَّفَس في الصدر عند خروج الروح: الحشْرَجَة)

- خۆرین : دەنگێ راستیێ وحەقیێ (صوت الحق: اللعلعة)

- خەبسە : دەنگێ مروڤان یێ دژوار(صوت الناس المزعج: ضجيج)

- رپرپە : دەنگێ رێڤەچونێ (صوت الخطى: الوَقْع)

- ستران ولاڤژەنە : دەنگێ کەیفێ (صوت الطرب: غناء)

- شەپێن : دەنگێ تامکرنا ئەزمانی (صوت المتذوّق باللسان: التمطّق)

- فتفیتە : دەنگێ پڤکرنا بای (صوت نفخ الهواء: صفير)

- ڤیزڤیزە : دەنگێ سینگی (صوت الصدر: الزَّفْر)

- قارێن : دەنگێ بونا بچیکی (صوت الطفل عند الولادة: الاستهلال)

- قرپێن : دەنگێ گەهو وەرسەلان (صوت المفاصل: فرقعة)

- قوتان : دەنگێ دەستان (صوت الأيدي: تصفيق)

- قوتان ولێدادن : دەنگێ دلی (صوت القلب: نبض)

- قورقر : دەنگێ ریڤیکان (صوت الأمعاء: غرغرة)

- قورقرە : دەنگێ عویرێ دەمێ برسێ (صوت المعدة عند الجوع: الكَرْكَرَة)

- قولیزێن ویاوەیلێ : دەنگێ بو مرنێ (صوت الثكلى:عويل)

- قێری، گازی : دەنگێ گازیێ (صوت النداء: هتاف، صياح)

- قێژی وقێری راهێلان : دەنگێ تارێتان (الصوت الشديد عن المصيبة: الصّراخ)

- قەلەبالغ : دەنگێ خەلک ومروڤان (أصوات الناس : هيضلة)

- کفکفە : دەنگێ هەناسێ دەمێ سڕوسەرمایێ (صوت تنفُّس الذي يشعر بالبَرْد: الكَهْكَهَة)

- کوخین : دەنگێ بایێ دهێت ژسیهێ ودەردکەڤیت ژگەریێ (الكحة: تجشأ الهواء بقوة من الرئتين)

- گری وشینی وقیژی : دەنگێ گریێ (صوت البكاء: نواح، نحيب)

- لەغوە، پتپتە : دەنگێ نەدیار(أصوات مبهمة لا تُفهم: اللّغَط)

- نالین : دەنگێ نساخی (صوت المريض: أنين)

- هاواری : دەنگێ هاریکاریێ (صوت النجدة: صيحات)

- هوسە : دەنگێ دژوار ل دەمێ لێ کەڤتنێ وگەنگەشێ (الصوت الشديد عند الخصومة أو الجدال:الصَّخَب)

١-١-٢٠١٩ – دهوک – ئەحمەد عەلی

دەنگ.pdf