پەیڤەک وهەڤواتە

پەیڤەک وهەڤواتە

رونکرن وهەڤواتە ورستەکا رێزمانی

جەو:

جەو: جەوی: سترک: سەمغ

جەوی ژهندەک دارا چێدکەن.

جەو: گەش وسەقایێ دنیایێ

جەوێ ئەڤرو زۆرێ هوینە.

جەو: ئالاڤێ برینا ھریێ ومویێ پەز وکەوالی

هریا پەزی ب جەوێ دقوسینن.

دەراڤ:  

دەراڤ: جهێ ئاڤدانا پەزی

شڤانی پەز برە سەر دەراڤی.

دەراڤ: دەرۆکێ ئاڤێ

وی دەراڤی ڤەکە دا ئاڤ بچیت مالکێ.

دەراڤ: دەرفەت: دەلیڤە

من چ دەراڤ نە دیتن دگەک وی باخڤم.

مز:

مزە : ترش وشرین

ئەڤ هنارە چەندا مزە.

مزە : تشتێن بەری خارن وڤەخارنا یان دگەل دخون

یێ مەیێ ڤەدخوت مزێ دگەک دخوت.

مزە: شوین پارە دان: شوین حەق

ژبەر هێرانا گەنمێ تە دێ دوو کودکا ژتە وەرگرم.

مزە: ژنکا ل پێش ژنا هاتیە رەڤاندن یان پێش خوینەڤە چوی

دوو ژنک کرنە دگراڤا وێ ژنا هاتیە رەڤاندن.

مزە: قورم: بو هلکێشانا جگارێ

برایێ وی یێ هنەد مزا یێ ل جگارا خۆدەت.

کەر:

کەر: دەوار: حمار: donkey

وی کەری بینە بەر باری.

کەر: بێهش: نەزان: جاهل: ignorant

تو چەندێ کەری چ تێ ناگەهی.

کەر: پارچە: پرت: قطعة: piece

ئەزێ برسیمە کەرکێ نانی ب دەمن.

کەر: کۆما پەزی: قطيع: herd

کەرێ پەزی شۆربو گوندی.

کەڕ: گوهگران: أطرش: deaf

ئەو یێ ل ئاشێ کەڕ. چ خۆ کەڕکر.

کەر: پاشگر: پێکهینان: کارکەر: do

بیرکەر شەل وشەپکا چێدکەن.

کور:

کور: کورە: کورەک: ولد: boy

ئەو ژی بو خودان کور.

کور: کورە: کورەک: ‌ضرير: أعمى : blind

سێ مروڤێت کورە یێ ل بەر دیواری روینشتن.

کوور: کوورە: کوورەک: قوور: حفرة: hole

یێ کوورەکێ دکولیت بو هەڤالی ئەو دێ کەڤیتێ.

کۆر: کۆرە: کۆرەک: بێ وەغەر: مشؤوم: ill-fortuned

تو وەک کێڤریشکێ یێ کۆری.

کەل:

کەڵ:  گەرم

ئەز چ جارا چایا کەل نا ڤەخوم.

کەڵ: گیانەوەرێ  نێرێ مەزن

ئەو گایێ هە یێ هاتیە کەل.

کەڵ: کەلهە، قەلعە

ئەم ژکەڵێ بوین وژسەیرانا رویباری.

کەڵ: کار

تو کەڵەکی دکەی ڤان هەیاما.

کەڵ: لێهاتوو، جوامێر

برایێ وی کەلە مێرە.

کەڵەک:

کەڵەک: دانەک زوی ب کەڵیت

ئەو نوکێت من کرین گەلەک دکەلەکن.

کەڵەک: کۆما بەرا یا خرڤەکری ل ناڤ زەڤی ووەرەزان

مارەک چو دناڤ ڤێ کەلەکا بەران.

کەڵەک: گەمیا بچیکە

ئەم دێ چین ل کەڵەکێ سویاربن.

كەلەك: نە یا سارە ونە یا گەرمە

كەلەكا بتنێ یێ ئینایێ شیری.

رک:

رك: گولتەکێ راستە

رکەکێ دانن ل بن وێ دارێ.

رك: ژیهەلی وژوردانی دژوار

ئەڤ پەسارە هندێ رکە.

رک: گوهی نا دەتە کەسێ

بەس بو وێ بێژە ئەو زۆرێ ب رکە.

رک: تووڕەیی

تە ب ڤان رکا برە سەر.

رک: رکەهـ 

کەوێ خۆ بکە درکێدا.

شلک وشێلک:

شلک: ڤلڤلک: ئەو پنیا ل نافسەرکا زاروکێت نوی پەیدادبن یا نەرمە وتژی ئاڤە.

هشیاربە دەستێ خۆ نەکە شلکا ڤی زاروکی.   

شلک: تەر وشڵ: نەرم ونیان، نەرم ونول

بەژنا شلک ژێ دهێن جلک.

شلک: تەرزەکێ نانێ رەقە دهێتە پەحتن ل سەر سێلێ، هەڤیرێ وێ یێ رونە وسێل دهێتە دوهنکرن دا کو شلک زوی ژێ ڤەبیت ودهێتە خوارن پشتی روینێ داخکری دکەنە سەر دگەل دوشاڤێ یان شەکرێ یان ژی هنگڤینی.

کی هەیە حەژ شلکا نەکەت؟

شێلک: سەڵی: کومەک یان کت کتە ب دیفکدا وبلەز

بابێ من شێلکەکا فیشەکا ل هرچێ کر حەتا شیای ب کوژیت.

شێلک: شێلکا سەری، نیڤا سەری

مامی وی ژبنێ پیا حەتا شێلکا سەری یێ بریندارە.

تەنی: تەمەدی: تەنەروین:

تەنی: تیخەکێ رەشە دمینتە ب بنێ سێلێ ڤە ژلایێ قور ل سەر ئاگری

تەمەدی: دکێلەکا دژوارە دەما بزوت دتەمرن ودمینن بێ گوری.           

تەنەروین: تەنی یان ڕەژی تێکەل دگەل روینی

کارئینانا تەنەروینێ:

تەنیروین، تەنەروین: ئەو تەنی یان ڕەژیا تێکەلی روینی دکن و ب تشتان ڤە ڕاددن.

تەنەڕوین د پشتا دەوارا ددا دەمێ کورتانی پشتا وان کول کربا.

تەنەڕین: تەنیا سێلا نانی ل گەل ڕوینی چێتکرن ولەشێ ئاژەلان دان چ کولببان یان تاڤێ بربان نەخاسمە بزنێت سیس وسپی.

تەنیروین: تەنیا بەرێ سێلێ دگەل روینی تێک ھەل دکر دسەر وچاڤێت کارک و بزنێت رەنک سیس ددا ل دەمێ ھاڤینی.

تەنەڕوون: د کرنە دەرمان بۆ تەرش وکەوالی.

تەنیروین: بۆ هەتکبرنا کەسەکی دسەروجاڤان دا.

توخمێت بەنیشتی:

بەنیشت دفەرهەنگا کاوەدا ب ڤان رەنگان هاتی یە:

(ئادامس، بنێش، بنیشت، بنێشت، بەنووشت، بەنیشت، جاجک، جاچک، جاچکە، جاچگ، جاچگە، جاژک، چاچک، چەقە، داچکە، زارچکە، ژاژکە، شیلەی ‌داره‌‏بەن، قاچک، قاژک، کۆکلاخ).

جورێت بەنیشتی:

بەنیشتێ کەزوانێ: ئەڤە ژگەزوانێ دەردکەت ودهاتە جەماند وڤەگرتن.

بەنیشتێ گەنگرا: ئەو ژی ژشیرێ گەنگرزەرا دهێتە دەر ودڤەگرت.

بەنیشتێ گەھرێ: ژشیرێ جۆرەکێ گیای دهێتە ڤەگرتن شیندبو ل چیای ل چھێت خیز.

تەرزێت کولندان:

ئەوێ بتەڕینی دكەن و هویردكەن بەرئاڤكان دبێژینێ كولندكێ ئاڤكێ.

ئەوێ دگەهیت وڕەق دبیت وەكی داری گەلەك ناڤ یێت هەین مینا: كولندێ زەر، كولندێ حەستی ، كولندێ خوارنێ ، كولندێ سیلحی، کولندێ باجانی.

مێوا تری:

بژکۆژک: وەختێ دار ژنوی دپەقیت

بەلگێت مێوێ: ب کار دهینن بۆ ئیپراخا

قورمێوک: مرۆڤ دشێت سپی کەت وبخۆت یا ترشە.

کاتە: تيرك: وەختێ دپەقیت وچقێ نوی ژخو دەت .

تیراڤ: ئەو چق وکاتە وتاکێت درێژ ژمێوێ دچن.

دیماهیک پیتا (چ) بیت:

مەرمچ: مەرمچی: مەرچی: خارنا هشک دەما زێدەئاڤ ونەرم بیت

ئەڤ دانقوتە یا مەرمچی.

قورمچ: قورمچی: دەمێ کاغەزەک یان کارتونەک یان پارچە پەروکەک تێک بچیت

ئەڤ پەرتوکا قورمچی من کرە دسالکێدا.

کراسێ وێ یێ قورمچی.

لێڤ ولمتورێت وێ دقورمچین.

قورڤچ: قورڤچێ: چرمسی: مروڤێ نەهاتی وب ناڤکڤەچوی

زاروکێ وێ هندێ لاواز وقورڤچی یە.

پڕپچ: پڕپچی: دەمێ چاڤ تێک دچن یان تایەک بهێتە مروڤی یان ئێک زۆر بکەتە گری

چاڤێن ڤی زاروکی  یێت پڕپچین.

مڕمچ: مڕمچی: بۆ چاڤا

ئەڤ کچە تێر خەو نە بویە چاڤ لی دمڕمچین.

قورقچ: قرقچی: قرقچین: ژتێهنا

هناڤێت من یێت قرقچین ژبەر بێ ئاڤێ.

ئامانێت داگرتنێ:

سەڤی: یا مەزنە

مە تریێ خۆ ب سەڤیکان برە گومرکێ.

بەروارک: قەرتاڵە: یا ناڤنجییە

کا هندەک سیڤا بکەنە وێ بەروارکێ.

سەبەت: قەرتاڵ: بچیکترە

وێ سەبەتێ بینە دا ڤان هنارا بکەینێ.

تریان: تەبەق: پەحنترە و فرهترە

نانێ تەنک دکەنە تریانکا دا.

ژێهاتیێت دراڤی:

زێرەسەر: جزا: سسزا: جزیە: داگیرکەر ب زۆری دسەپێنیت ل سەر مللەتی

زێرەسەر یا کەتی ل سەر مللەتی پشتی داگیرکەری خۆ  ب سەردا گرتی.

باج: ضریبة. دەستهەلات ل دویف یاسایێ دستینیت ژهاولاتیان

وەرە باجا خۆ بدە دەینەکە.

خویک: خۆک: خاوە: رەشک و زڕتەک ژخەلکی دستینن ب زۆری

وی زرتەکی خویک ژمە دڤێت.

خەراج: جورەکێ باجێ یە: باژ: خراج

ل دەمێ بەرێ خەراج ل سەر درامەتی دهاتە ستاندن.

جبا: میری: جبایة

حوکمەت جبایێ ل سەر ئاڤا وکارەبایێ وەردگریت ژهاولاتیان.

رویێت رویباری:

بورە: ئەو جهێ رویباری یە یا  کێم ئاڤ ومروڤ دشێن لێ دەربازبن.

پێلە: ئەو جهێ رویباری یە یێ ئاڤا وێ بلەز وسەرێکرا دچیت. 

گەر: ئەو جهێ رویباری یە یێ کو ئاڤ ل وێرێ یا کویرە بو مەلەڤانیا.

مەند: ئەو جهێ رویباری یە یێ ئاڤا وێ راوستیای بیت.

مەیاڤ: بەر لێڤێت رویباری ل وێری ئاڤ یا نزمە بو خۆ ئێخستنێ یا بێ ترس.

کەرەستە ومەبەست:

ئەڤ کەرستە هەمی  ژپیستێ مه ر ومەلاتا دهێنه بەرهەڤکرن بو ڤان مەبەستان:

عیار: بو ڤەگرتنا ژاژی وپەنیری

مەشک: بو ماستی دا بیته دەو

هیز: بو تێکرنا روینێ په زی

کون: بو تێکرنا ئاڤێ وروینی

پەلاڤ یان برنج:

بەری برنجی ببەن ئاشی هێشتا ل سەر جوخوینێ دبێژنێ: (پویشکێ برنجی) هێشتا یێ نە قوتایە مروڤ دشێت ڤی برنجێ دپیشکیدا بو چەند سالان ڕاكەت وخراب نابیت. پشتی ڤی برنجی دبەنە ئاشی ودهێتە قوتان دبیتە سێ جوین:

برنجێ لێنانێ: بو زاد خارنێ

هویركێ برنجی: بکێر كوتلكان دهێت

برنجێ ناڤنجیك: دکەنە دانێ ئیپراخان

ترساندن وبزداندنا بچیکان

چەند پەیڤێت ترساندنا بچیکان ب شەڤێ دا کو بنڤن:

ئار پیڤینكێ: وێهە ئار پیڤینكێ دهێتە تە.

ئەجنە: هشبە ئەجنە و ژمە پتر یێ ل هنداڤی تە.

ئەزمانسورک: هش بە ئەزمانسورک دێ تە خوت.

پێپەحن: تە هاژ پێپەحنی هەیە.

پیرهەڤی: بێژمە پیرهەڤیێ بهێت تە.

ڕەشا بڕیشی: ڕەشا بڕیشی هاتە تە.

سە: سەک: دەنگێ سا یێت دهێت.

سەرکڕینك: سەرکڕینك دێ ھێتە تە.

عیجو: خۆ بێ دەنگە عیجو دێ تە خوت.

عەجیلوک: عەجیلوکو وەرەێ.

عەوو: عەوو وەرە ڤی زاروکی بخۆ. 

٢٠٢١ – دهوک – ئەحمەد عەلی