دوبارەکرنا پەیڤێ

دوبارەکرن: دوپاتکرن: موکمکرن: تەئکید

چیە دوبارەکرن؟

گوتنا پەیڤەکێ یان رستەکێ پتر ژجارەکێ بو گەلەک واتە ورامانا وەک: موکمکرنێ، بنەجهکرنێ، فیراندنێ، پێڤەنانێ، مازنکرنێ، زێدەکرنێ، بەرزکرنێ یان بلندکرنێ. دوبارەکرن رەوانترە ژموکمکرنێ.

دوبارەکرن: جهبە جهکرن وموکمرنا گوتنێ یە یان واتەکێ دگوهێ مروڤێ بەرامبەردا. دا چ خش وگومان تێدا نەمینیت. پەیڤا دیفدا دهێت رامان وجهێت یا ئێکێ پتر رون ودیاردکەت.

دوبارەکرنا پەیڤان درستا ئاخڤتنێ دا چ پیت بیت،دەنگەک بیت، کار بیت، ناڤ بیت یان رست بیت رامان وسود ژێ ئەوە دا ئەسەرا خو بکەت بو ژێبرنا رەنگێت شکێ و زێدەکرنا پێ زانینێ بو وی کەسێ بەرامبەر.

ب راستی زمانێ کوردی ژی وەک زوربەی زمانێت دی ئەڤ جورە یێ ب کارهینای دهەمی رەنگێت ژیانێ دا.

دوپاتکرن دو چق ژێ دچن:

دو پاتکرنا پەیڤانە (التّوكيد اللفظي ) و دوبارەکرنا واتەیێ (التّوكيد المعنوي)

بو رونکرنا ڤێ چەندێ هندەک نمونا دێ بەرچاڤ کەین بو پتر وەرگرتنا سود ومفای.

١-تەئکیدا تیپی د ئاخڤتنێ دا

نە ، نە ڤێ دارێ نە برە.

من ، من ئەڤە نەکریە

چێ ،چێ من ئەڤە نە گوتیە

٢- دوبارەکرنا دەنگەکی

ئەڤە چ قر قرە؟

ئەو کییە ڤێ چک چکێ د کەت؟

چر چرا چیچکانە ژ دەرڤە

٣- دوبارەکرنا کاری

من گوتە تە بخو بخو، بو تە نەخار؟

بو خو برەڤە، برەڤە هەکە دێ تە گرن

بخوینە، بخوینە دا بسەرکەڤی

٤- دوبارەکرنا ناڤی

چ گوت گوتکا بو من نەبێژە

ئەڤە چ پستە پستە هوین دکەن

بار بار ئێش دهێت، بەلێ مسقال مسقال دچیت

٥- دوبارەکرنا رستێ

هوین هەمی وەرەنە ڤێری ، هوین هەمی وەرنە ڤێرێ

من گوتە تە ڤی دەری بگرە، من گوتە تە ڤی دەری بگرە

وەرنە سێڤا وەرنە سێڤا، تالانە ل خوخان وسێڤا

ئەڤە چەند دوبارەکرنا واتەیێ نە :

من بخو ئەڤ دارە بری

وی وی سەرێ خو ل دیواری دا

ئازاد وبەهزاد هەردو پێگڤە هاتن

من ژی هەر نەفسێ ڤێ چیروکێ یا خاندی

من سلاڤ کرە وان، هەمی کەسێت ل وێرێ

ئەڤ رستا ژێری ئەوا دهێت رستەکا هەمە رەنگ ورەنگە دناڤ زمانێ کوردی دا من یا کومکری بو خویندەڤانێ هێژا بو پتر سودێ ژێ وەرگرن.

دەنگێ دو بارە

هیر هیر هرین دەنگێ ماهینێ

کال کال کالین دەنگێ گرینێ

ڤیز ڤیز ڤیزین دەنگێ بایە

حیر حیر حیرین دەنگێ هەسپی یە

نال نال نالین دەنگێ نساخی

ویق ویق واقین دەنگێ بچیکێ دبیت

کف کف کفین دەنگێ مارا

خر خر خرین دەنگێ حەفکا نڤستی یە

ڤیز ڤیزە ڤیزاندن دەنگێ فیشەکێت تەڤەنگانە

هم هم همێن دەنگێ کوترا

قێر قێر قێرین دەنگێ تارێت ومرنێ یە

عەو عەو رەوین دەنگێ سایە

سر سر سرین دەنگێ گێزا

خم خم خمێن دەنگێ ئاڤێ

ئاخ ئاخ ئاخین دەنگی نساخی

تیق تیق تریقێن دەنگێ کەنیێ

زر زر زرین دەنگێ کەری

بڤ بڤ بڤین دەنگێ ستنگ و زرکێتکا

چک چک چکین دەنگێ دارا

پت پت پتین دونگێ گازندا ژنکانە

قیژ قیژ قیژین دەنگێ ژنکانە

چر چر چرین دەنگێ دەرگەهی

گژ گژ گژێن دەنگێ بەفر و بارانێ

حوت حوت حوتین دەنگێ کوخکێ

نر نر نرین دەنگێ کتکا نێر

نەو نەو نەوین دەنگێ کتکا مێ

تڤ تڤ تڤین دەنگێ هاڤێتنا بەرانە

تەق تەق تەقین دەنگێ لێدانا دەرگەها

فر فر فرین دەنگێ دەڤ خارنێ

خش خش خشین دەنگێ رێڤەچونا مارا

هژ هژ هژین دەنگێ لڤینا دارا

بق بق بقین دەنگێ ئاڤی

لڤ لڤ لڤین دەنگێ بەلگێت دارا

رپ رپ رپین دەنگێ پێژنا پیانە

تپ تپ تپین دەنگێ دولوپانە

فیت فیت فیتی دەنگێ دەڤی و لێڤا

درنگ درنگە درنگێن دەنگێ لێدانێ یە

گورمە گورمە گورمێن دەنگێ کەتنا تشتێت گرانە

گورپ گورپە گورپین دەنگێ ئاگری

شر شر شرێن دەنگێ کەتنا ئاڤێ یە

تک تک تکین دەنگێ میلیت دەم هژمێری

شریق شریق شریقێن دەنگێ عەورا

عور عور عورین دەنگێ چێلانە

چیپ چیپ چیپێن دەنگێ گازندێ یە

یێت دهەین هێشتا د زمانێ مەدا ئو هندەک ژ وان د هینە ب کار هینان بو گەلەک رەنگێت دەنگان.

٤ / ٨ / ٢٠١٦- دهوک - ئەحمەد عەلی

پەیڤێت بەرامبەر:

دزمانێ کوردێدا پەیڤەکا دەنگدار دوبارەدبێت بەرامبەرێ پەیڤا سەرەکی دئاخڤتنێدا بو رەوشەکا تایبەت یان رەفتارەکا سەربخۆ وجهێ خو ب درستی دگریت ل دەمێ گوتنێ؛ ژلایێ رێزمانێ ڤە یا کێمە بەلی مەبەستا خو دئینیت دەما دهێتە پەیڤین چ ژلایێ پەیڤکەری بو وەرگری وهەردو لا تێدگەهن کا مەخسەدا وان چییە ژوان پێژەیان، ئەڤە تەرزەکێ ئاگەهداریێ یە بو هەردو لایان. هەر وەسا دوبارەکرنا ڤان دو پەیڤان ب دیف ئێکڤە دیاروکا دەنگانەیە بو بەرچاڤکرنا وات ورامانا پەیڤێ وهێزێ بدەتە کارتیکەرا وان چوت پەیڤان دئاخڤتنێدا دا کو مەبەستا ناڤەروکێ پترتر ب هێتە تێگەهشتن وزانین ژهەردو ئالان ڤە ئو ئەڤ دوبارەکرنا بەرامبەر جەرەسەکا مەزیکی ددەتە وان پەیڤان دەما بکار دهێن دناڤ رستێدا ب رەنگەکێ جان وتازە.

چەند نمونە دگەل رستەکا رێزمانی:

ئای ئای: یا نەخوشی یە: حەتا سپێدێ ئای ئایا وی بو

ئح ئح: بو گەرمێ یە: برایێ من یێ ئح ئحێ دکەت ل بەر حەتاڤێ

ئف ئف: بو سەرمایێ یە: ئف ئفا وانە ژسەرمادا

ئوخ ئوخ: ژئێشێ یە: ئەو چ ئوخ ئوخە تو دکەی

ئیع ئیع: بو پیساتیێ یە: ئیع ئیع تە ب جوڤە ریت

ئەلا ئەلا: بو نڤستێ یە: ئەلا ئەلا دەیکا چویە ب

بڤ بڤ: بو مەترسیێ: بڤە بڤە دەستێ خو نەکە سێلا گەرم

پت پت: بو تورەبونێ: تە چ ب ڤێ پت پتێ بریە سەر

پخ پخ: بو ترسینێ: هەر پخ پخێ بکە ئەز ناترسم

پرم پرم: گازندەیە: تە سەرێ من گێژکر ب ڤێ پرمە پرمێ

پەح پەح: بو نەمانێ تشتان: ئەزێ برسیمە نە بێژە من: پەح پەحبو

چیچ چیچ: بو تەیر وبالندان: چیچ چیچ وەرن تومکی

دە دە: بو گەفان: دە دە ئەڤێ نەکە جارەکا دی

شر شر: بو رەشاندن وئاڤدانێ: ئەو کیە وێ شرشرێ ژدەرڤە دکەت؟

عنتە عنتە: بو وەستیانێ: عنتە عنتا وی یە دبن باری ڤە

عەم عەم: بو خارنێ:عەم عەم لاوێ منێ برسی

فر فر: بو ڤەخارنێ : ئەو چ فرفرە ژدەڤێ تە دهێت؟

كخ كخ: بو پاشڤە برنێ: كخ كخ ڤێ نە کە

كش کش: بوهاژوتنێ: نە شێت بێژیتە دو مریشکا کشە کشە

کخە کخە: بو پیساتێ: کخە کخە نە خو وی زادی

گغ گغ: دەنگێ بچویکی: کورێ من یێ کغ کغێ دکەت

نز نز: گریا بچویکی: دێ بنڤە ئەڤە چ نز نزە ژتە دهێت

نع نع: بو نەرازیبونێ: ژبەر چ تو ڤێ نع نعێ دکەی؟

هش هش: بو بێدەنگیێ: هش هش بەس ب رەوە

١١-٨-٢٠١٩- دهوک- ئەحمەد عەلی