پەیڤێت وەکێک

پەیڤێت وەکێک

هوموفون پەیڤێت وەکێک:

 ئەڤ جۆرە پەیڤ یێ دهەین دهەمی زماناندا وب شێوەکێ مشە، چ زمان دبێ بار نینن ژڤان توڤە پەیڤان. بەلێ دهەر زمانەکیدا جێوازیا خۆ یا تایبەت یا هەی ئەو ژی دچیت ل دیف رێنوسێ یان نەخشەکرنا پەیڤێ ژلایێ نڤێسینێ ڤە و ئەڤ نڤێسینا جیواز شاشیەکا مازن چێدکەت بو نڤێسەران. دزمانێ ئنگلیزیدا ڤێکەڤتنا ڤان جۆرە پەیڤان ددەتە سەردەنگدانا پەیڤێ ڤە. لەوما دبنە هوموفون ژبەر وێ پەیڤینا وەکی ئێک ئانکو(وەکێک) بەلێ دجێوازن ژلایێ واتێ ورێنوسێ وحەتا رادەکێ ژی ژەنین وژێچونێت وان دناڤ بەشێت ئاخڤتنێ ژلایێ رێزمانێ ڤە، بو نمونە: break, brake - right, write - weak, week - piece, peace - site, sight

بەلێ دکوردیدا ئەڤە یا بەر وڤاژیە، پەیڤێت وەکێک ئانکو هوموفون، دیەکسانن دنڤێسینێ دا ئانکو رێنوس وەکی ئێکن سەد ژسەدێ هەر وەسا ژلایێ دەنگی ڤە ئانکو پەیڤینا بێژێ بەلێ دجودانە ژلایێ واتێ ڤە ودڤاڤێرن حەتا پلەکێ ژژێکبرنێ وژێچونێ ڤە. چ شاشیێ چێنابیت بو نڤێسەرێ کورد ژلایێ رێنوسێ وپەیێڤینێ  ڤە بەلێ شاشیەکا مەزن وسەرئێشیەکا گرنگ ئەوە ل دەف واتێ وب کارئینانا پەیڤێ درستیدا ب شێوەکێ درستی.

ئەڤ رستا پەیڤێت وەکێک نمونەنە بو ڤان تەرزە پەیڤان چنکی دزۆرن دناڤ زمانێ کوردیدا وب شێوەکێ تازە جهێ خۆ دکەن دناڤ ئاخڤتنێدا.

(ئا)

ئاخ: خاک: نالین

من ئاخ رادا سەر

هەرێ دکەت ودبێژیت ئاخ

ئازا: سەربخۆ: بەردای

ئەوێ دژیت ژیارەکا ئازا

کەرێ ئازا دەرکەت ژگارانێ

ئالی: رەخی: تێکراچون

بەرێ خۆ بکە ڤی ئالی

ئەو دەزیە یێ تێک ئالی

(ب)

بار: پشتی: پشک

وێ ژی نەکە بار سەر ملێ من

لێکڤەکەن دا کەس نەمینیت بێ بار

باری: هات خار: هەلگر

شڤێدی بەفر باری

کەری ببەن بەر باری

برک: دۆل: هلاڤێتن

برک تژی ئاڤبو

برک هاتنە من پشتی زادی

بری: قەتکرن: ئاریان

من ئەو دار بری

مریشک هێکا دکەت وبری ب دیکلی دکەڤن

بزدیا: پچیا: ترسیا

وەریس ب باری ڤە بزدیا

برایێ وی ژبەر هرچێ بزدیا

بێر: شیردوتن: ئامێرێ کولانێ

نە دیوانا ژنا، نە بێرا بزنا

پالە یێ مای بێ تەڤر وبێر

بیر: هزر: جهێ چێکرنا شەل وشەپکا

چ بیر نە ماینە دسەرێ مندا

جوهیێ دبیرا خو ریتی

بەرزە: بلند: نهین ونەدیار

ئەڤ چیایە چەندێ بەرزە

خۆ جار جار دیارکە نە مینە بەرزە

بەز: غاردان: چەورێ ناڤزک: قەلەوی

چ ژێ ناهێ بەس بەز یا پێ مای

کێ دڤێت بەزێ ڤی میهێ

بەند: بەرمل: قەید: بەنی: پەستەک

من ئەو گیا هەمی کرنە بەند

تو پێت من بکەیە بەند دێ قەتینم

یێ بویە بەند بو ژنێ

تو ژی بەندەکێ پاڤێژە بەر

(پ)

پاری: بۆری: لومچێ خارنێ

تو قەردارێ منێ سالا پاری

خودانێ پاری، نا هێت هاری

پارە: دراڤ: کەڤنە: بۆری

ئەز مام راوستیای، من نەمان پارە

ئەڤێ ل تە دەینێ پارە

پشتی: بار: هاریکار

تو چەند ژنەکا پشتی گرانی

ئەز یێ مایم بێ پشتی

پێچە: پوشی وهیزار: چەمیان

کچکان پێچە گریدان

وێ مێدەکێ لاو پێچە

پیلە: سەختە: دارکێت دومینێ: طابع

هشیاربە یێ هاتی دا پیلەکا دی ل تە بکەت

یاریا دومینێ بیست وهەشت پیلە

پیلەکی ب وێ ناسنامێ ڤە نە 

پەنگی: تژیبوی: بەندکێت راچآندی

ئەڤ گەرا ئاڤێ یا پەنگی

وی ژی ئەو پەنگ هەلچنی دەستێ خۆ

پل: ئاست: لێدانا تبلێ

بابی وی گەهشتە پلەکا بلند

من پلەک ل سەرێ وێدا

(ت)

تاڤ: گەرما حەتاڤێ: شێلکا بارانێ

ئەگەر تە سارە هەرە بار تاڤێ

دوهێ تاڤەکا دژوار هاتبو ل گوندی

تیر: ساموتە یان رم: رچلی نە رون

ئەوێ تیرا دهاڤێتە مە

ئەڤ ئاڤکە چەندا تیرە

تیژە: دژوارە: سەر زراڤە

خارنا وێ کابانیێ هندا تیژە

ئەڤ کێرە زۆرا تیژە

تەپک: لێدان: خەفک وکورک

من هند تەپک ل پاتکا وی دان

ئەو یێ تەپکا ل بەر ڤەدەت

(ج)

جان: گیان: تازە: جوان: خن

دێ جانێ خۆ گۆری تە کەم

وی کچەکا هەی زۆرا جانە

(چ)

چیت: پەروک: ژچونێ

من توبەکێ چیتی دڤێت

لەزکە هەکە پاسا تە دێ چیت

چیز: ژبەر دانا: بەرێ یاریێ

چیزئەز نە شێمە تە

هەرە وی چیزێ هە بینە

چەپ: دژێ راست:خار ولەنگ: ئیشک

بەرا ب دەستێ چەپێ نە هاڤێژە

تو یێ چەپی ودێ مینی چەپ

ئەز دێ ل هیڤیا تەبم ل سەرێ چەپێ

چرک: نەتەقین: دەنگێ پۆر پۆرێ

تڤەنگا من چرک دەرکەت

چرکا تە ژسەرێ من دەرناکەڤیت

چک: پەیت: رەپ: مسمت

ئەو هەر دەم یێ چکە

کابێ وی هەر چک دهێت

تو دشی بیهنا خۆ چک کەی

(ح)

حێل: بلەز: شیان وهێز

ئەگەر تو حێل ب رێڤە نە چی دگەل من نەهی

چ حێل تێ نەمایە هەما یێ دلوکزیت

حوت: تژی وقەلەو: کورە

ئەو کچەکا حوت وگوندوڤرە

بابێ وی یێ حوتە قەت دنیایێ نابینیت

(خ)

خار: چیر ونە راست: دابلعاند وبەرێڤەکر

خەتا خار ژگایێ پیرە

بەری بێهنەکێ من زاد خار

خاک: ئاخ: جۆرەکێ جلکان

دڤێت خاکێ مللەتێ خۆ ب پاریزن

برایێ من هەر خاکا دکەتە بەرخۆ

خوری: بێ رەوشت: لەش گەزین: دەنگ لێ کرن

تو چەندێ مروڤەکێ خوری

چەرمێ وی یێ دخوریت

تو دشی حێل لێ ب خوری

خوێ: سویری: خوهدان: عەرەق

خوێیا ل ناڤ هەمی گرارا

خوێ ب ئەنیا ویدا هاتە خارێ

(د)

دادێ: دایکە: نەچاری

هەکە دەیکا من مر دێ بێژمە کێ دادێ

ئەوی مروڤی ئەم یێت ئێخستینە دادێ

داڤ: طا: تەلی ودیس

ئەز هەوجەی داڤەکا دەزی مە

چ داڤا ل بەر من نە ڤەدە

دان: دکاکێ خارنێ: دەمێ خارنێ: دەستدرێژکن

هەرە وی دانی ب هەلبژێرە

سێ دانا دخوت بەلێ هەرێ برسی یە

ڤیانا دلان ژدانا دەستی دیارە

دڕە: مەعدەنێ گران وبها: هارە

ئەو دڕە ل ناڤ مەجیدیا

ئەو ژنەکا دڕە

دەرز: کەلشتە: کارێ دورینێ

سەحکە دیواری خڕ دەرزە

ئەو ژێ فێرێ نەخش ودەرزان بو

(ر)

راستی: درستی: پانی: عەدل

راستی زۆرا تەحلە

ڤێ راستیێ بەرێڤە ببە دێ گەهیە چەمێ مە

راڤ: دکەڤنە لەشێ ژنکان: نێچیرە

پشتێ بچیکبونێ چەند راڤ کەتن لەشی

بابێ وی زۆر حەز ل راڤ ونێچیران دکەت

رک: جهێ کەوی یە: بەڤلاتی

کەوێ من یێ درکێدا

ئەو یێ بویە رک دگەل من

ریت: گویکرن: تازی یان چ ل بەرنە: ریس

تە ریت پاقژکە

ئەو ژماری ریت ترە

(ز)

زڕ: ناقولە: دەنگێ کەری

ئەو کورە هندێ زڕە

زڕ زرا کەری یە

زەری: رەنگە: جانە

تو کەری، رەشی دانی ل بەر زەری

تژی مالا بابێ زەرینە

زل: رەوشا چاڤی ڤەکری: داڤا دەخلێ حشک

ب چاڤێت زل، سەحکەت برینیت کول

هەر زلێ وی یێ دچاڤێ مەر

(ژ)

ژەنگ: ژەنگار وقرێژی: تەنگاڤی

ژهەمی رەخا ژەنگێ ئەم یێت گرتن

ئەو مالە یێت کەتین ژەنگێ

ژۆری: باکۆر یان سلال: دئودێ ڤە

ئەز یێ بەرواری ژۆری مە

یێ خۆ قوتای دژۆری ڤە

(س)

سیر: تام خوێ: جۆرەکێ رووەکا نە

ئەڤ ئاڤکە چەندا سیرە

ئەز حەژ سیرا ناکەم

سەر: پارچێ لەشی: سەروک: ل هنداڤ

سەر ب من ڤە نەمایە

وان چ سەرێ مازن نەماینە

وی نانی دانە سەر ستێرکی

سلە: زیزە: ئێشا زراڤە

خوێشکا من هەرا سلە ژمن

ئەز دبێژم ئێشا ڤی کەسی سلە

(ش)

شاش: دەرسۆک: لفە: حێبەتی

یێ دسەری شاش ولفە، ل مالێ نینە ئوفە

تە ئەز شاش کرم

شانە: زێرەڤان: شلخا مێشا هنگڤینی

ئەز کرمە شانێ پیڤوکا

هنگڤینێ ڤێ شانێ خومالە

شیر: چەکێ شەری: ڤەخارن: بچیکاتیێ

شەر ب شیری وبازار ب دراڤا

ئەز ڤی شیری نا ڤەخوم

یێ گرتی ب شیری، نا بەردەت ب پیری

شیڤ: دانێ خارنا مەغرەبە: کەند ونهالە

سوبە وەرنە مالا مە بو شیڤێ

گوندێ مە یێ پڕ نهال وشیڤە

(ع)

عۆر: توز وپوخین: دەنگێ گریا دژوار

دێ تە کەمە عۆر وهەلکێشم

ئەو چیە عور عورا وی

(ف)

فڕ: فرەهە: قورچا ئاڤێ

ئەڤ مالکە زۆرا فڕە

فڕا ئاڤێ ل وان هزرەتە

فڕی: پڕدا: حنێرە

کوترا من ژدەستێ من فڕی

ئەوا وی کری بو خۆ کرە فری

فیری: بەخری: سەردا چو

تو ب گوتنەکێ دفیری

ئەو زادێ ل سەر کوچکی فیری

(ڤ)

ڤڕ: لوتدان: ڤێرێ یان هێرە

ئەو ژبەر چێ تو وان ڤڕا ل خودەی؟

ئەز حەز دکەم تو بێیە ڤڕ

(ق)

قیچ: چرکاندن: درێژکرن

وی ددانێت خۆ ل من قیچکرن

تو دبینی یێ تبلێت خۆ قیچ دکەتە مە

قڕ: بالندە: بریان: دەنگە

هەڤالێ قڕێ یێ نکل گوی یە

ئەم دێ قڕا دوژمنی ئینن

قڕقڕە بن بڕە

قوتە: کورتە: لێدانە

برایێ تە چەندێ قوتە

من ب قوتە بەس خەبەرا نە بێژە

(ک)

کەشک: خارنە: رەق وحشک

کەشکە یا ل ناڤ مەشکە

ئەو نانێ تەبەقێ یێ کەشک بوی

کەڤن: دویری: شکەستن

چ ڤان گوتنێت کەڤن بو من نە بێژە

نە چن هنداڤ گری دێ کەڤن

کەل: گڕ: کەلین وگەرمکرن

من کەلا خۆ ل وی دارێژت

هەرە کەلەکێ بینە وی زادی

کزک: کەلەگری: دوینگێ قەلیای

سەحکێ کزکا کەتیە حەفکێ

ئەز حەژ کزکا نا کەم

(گ)

گاڤ: دەم: پێ هاڤێتن

هەر گاڤ ئەوا ل بیرا من

بەری گاڤێ ب هاڤێژی، بەرێ پێ خۆ ببینە

گرت: دەستەسەرکر: گرین

پولیسا دزیکەر گرت

هەر ئێک بو مریێ خۆ دگرت

گێج: کەرستێ سپی: نەما

دی گەنگی ڤان دیواران گێچ کەن

پیلێ چارێ ئەز گێج بوم

گیفک: جهێ بیساتیێ: رویشالوتک

چ جارا گویفک سەر بانا ناکەڤن

پاشی دێ گیفکا بەیێ

(ل)

لەنگ: خار وچەپ: سەقەت وشڵ

چ جارا ئەز لەنگیێ قەبیل ناکەم

بزنا لەنگ بارا گورگی یە

لال: نک: نەئاخڤتن

ئەڤ شەڤە دێ چین لالێ وان

ئەو مروڤەکێ لال وپیتە

لیت: فەند وفێل: خۆ هەلاڤێتن

ئەو ژنەکا ب لەعب ولیتە

ئەو کچا هە یا ب لیتا ژۆردا دهێت

(م)

مزە: تام ترشە: پێشڤەدان

ئەڤ هنارە یا مزە

یێ ل ئاشی بکەت دڤێت مزەی بدەت

مل: گرک: شان

ئەم دێ چین سەرێ ملێ

بارێ مەزن کەتە سەر ملێ من

موچە: گەهاندنە ئێک: دراڤ وپارە

ئەو هەرێ لێڤ موچە

موچە هێشتا نە هاتینە

(ن)

نیشان: خال: ئارمانج: پێڤەکرن

نیشانەکا تازە یا ل سویرەتی

کی دێ شێت وێ نیشانێ ئێخیت

ئەڤرو ئەم دێ نیشانیێ بەین

نێرە: هەڤدژێ مێ: زڕە

گوت نێرە، گوت بدوشە

ئەو کەسە یێ ئاخڤتن نێرە

نەرم: تەنک: رەحەت

ئەڤ دوشەکە هندا نەرمە

ئەو مروڤەکێ نەرم وحەلیمە

نال: ئاخ وئازار: ئاسن بو پێت دەوارا

ب روژێ نال نالە، ب شەڤێ هەسپێ فالە

یێ کەتی ناڤ بەرا نال وبزمارا دا

(هـ)

هاری: دژوارە: دەستئانەهی

تو چەند ژنەکا هاری

ئەگەر بو هەواری هەرە هاری

هوین: فێنک: ئەوێت بەرامبەر

ل بن ڤێ کەپرێ هندا هوینە

هوین هەمی وەرن ڤێرێ

هور: بایە: حەوێلە

هور وبایەکێ دژوارێ دهێت

ژبچیکاتیێ یێ چاڤ هورە

(و)

وێران: کومباخ: شیان

ناڤەکێ گران، گوندەکێ وێران

هوین وێران وی کاری بکەن

وار: شوین وجهە: دەنگە

ئەو وارە، بەلێ نە ئەو بهارە

دەما دکەڤیت قاچت دبیتە وار وارا وی

وەقی: پلەکا کێشانێ: دەنگێ بەقێ

وەقیا ڤی سەرتیکی ب چەندێ یە؟

بەق وەقی، حەتا پەقی

(ی)

یاری: راهێنان: ترانە وگەمە

زاروک زۆر حەژ یاریا دکەن

خەما نە خۆ ئەو یاریا دکەت

٢٠-٢-٢٠٢٠ -دهوک-ئەحمەد عەلی