کەش وسەقا

کەش وسەقا: کەشەواری دسروشتیدا

 كه‌ش وهه‌وا: رەوشا سەقای: کەشە واری: رەوشا واری: سەقا واری: رەوشا ئەسمانی

     کەش ئەو رەوشا بای وهەوای یە ئەوا ئەنجامدەت ژگوهورینا چێدبیت دتەخێت ئەسمانی یێت نیزیک ژئەردی کو دبێژنێ ( تروبوسفیر)، ئەڤە چێدبیت ل دەمەکێ کورت. یان مەرجێ کەشێ ئەسمانی یە ژلایێ گەرمێ، پلا تەر وشلیێ، زختا ئەسمانی تێدا دگەل بای وبنداڤکرنێ، ئەڤە هەمی پێگڤە وڤێکرا ل دەمەکێ تایبەت دبیت رۆژەک یان چەند رۆژ بیت. ئەڤە دهێنە زانین ب هاریکاریا هندەک رییا وەک: زڤروکێ بای، بارومتران، جۆرێت پیڤەر وکێشەران، ئو ئەنومیتر ژهەمی جۆر وتەرزان.

جێوازی دناڤ بەرا سەقای وکەشەواریدا:(الفرق بين الطّقس والمُناخ)

     شێلان وناڤ ئێکچونەکا زۆرا هەی ل سەر واتە وکارهینانا ڤان تەرزە پەیڤان چ ژلایێ فەرهەنگاڤە یان ل سەر زاردەڤێ خەلکێت دەڤەران چ جێوازیێ نا دەن ڤێ چەندێ. وەک دهێتە زانین ژلایێن بسپۆر وشەهرەزا دڤان بابەتاندا ودەنە بەر چاڤ کو پەیڤا (سەقا) دهێت بو رەوشا ئەسمانی ل دەمەکێ کورتێ تایبەت، بەلێ کەشەواری دهێت بو مەرج ورەوشا خڕڤەکری یا هەمی وار ودەڤەرێ بو دەمەکێ دویر ودراز، دبیت ڤەکێشیت ژهەیڤەکێ بو دەمسالەکێ، دویر نینە ڤەدەت بو سالەکێ یان چەند سالان ول گەلەک دەڤەران.

جۆرێت کەشەواری: تروبیکی ئانکو ئیستوائی، حشک، سار، ناڤین، قوتبی

ئەڤەنە چەند پەرگالێت کەشینە:

 پلا گەرمێ، زختا ئەسمانی، با وهەوانە. ئەڤ پێزانین ل بەر وەخت جهێ سودێ ومفایێ یە ل دەف خەلکەکی دگەلەک رەخ وشوپاندا وەک: فروکڤانی، دەریایێ، چاندنێ، قەدا طاقێ، چالاکی وکار وبارێت رۆژانە یێت خەلکی دژیانێدا.

چیە نختە؟ نختە: نختەهی: نختەتی: نختەیی

   دبیت ئەڤ پەیڤە هاتبیت ژئارامی (ن-خ-ت - یان  ژسریانی: نخثە)  ب کوردی: نخیا: نخین ئانکو چەمیا، داکەتن، کەتن، کەڤتن، هاتن خوارێ ئانکو بارینا بارانێ دەما ژۆردا دهێت ودکەڤیت سەر عەردی، یان یا بەفرێ، تەرگێ، گژکێ، وگژیلوکێ هتد.

رست: ئەڤرۆ دنیا نختەیە ئانکو عەورە - چنکی نختەیە دبیت باران بهێت

پێزانین وبێژەیێت گەش وسەقای وگەشناسیێ

پەیڤێت ب سەر کەش وسەقایێ ڤە ب گشتی:

پەیڤێت کەشێ ژلایێ واتە ورێزمانێ

١- عەور: غيمة: سحاب: cloud

عەوری: غائم:cloudy  

رێنوس: رێنوسا وێ دناڤ شێوێت کوردیدا: عەور: ئەور: هەور: اور: ئه‌ڤر

تەرزێت عەوران: عەورێ لێکدای، عەورێ بەلاڤ، نیڤ عه‌وری، عەورێ رەش، عەورێ سپی، عەورێ بەفرێ، عەورێ تاری، عەورێ شۆر، عەورێ گورگوری، پنیێت عەوری، قانێت عەوری ...

٢- باران: المطر: rain

بارانێ: بارانای: ماطر: ممطر: rainy

باران: باران باری:  دباریت: بارینا بارانێ: بارانا نەرم: بارانا دژوار: بارانا ب شەپی:

باران یا بەر دەوامە، یا بوشە، نەرمە بارانە، بارانا ب شەپی،  بویکا بارانێ ...

٣-  بەفر: ثلج: snow

بەفری: ثلجي: snowy

ناڤێ بەفرێ دچەند شێوێت کوردیدا:

ڤەفرە: ئاڤستا

ڤەفر: پەهلەوی

بەرف: فارسی

بەفر: سۆرانی

بەفر: کورمانجی

ڤەورە: زازاکی

وەفر: کوردیا باشوورێ

واتە ورامانێت بەفرێ: ئاڤا قەرسی وەک تۆزەکا سپی ژعەوران دباریت.

ژێهاتێت بەفرێ: بەفرانبار، بەفربارین، بەفرگرتی، بەفری، بەفریک، بەفرین، بەفراوی

بەفربارین: بەفرهاتن: بەفر لێکرن: دەستپێکرنا بەفرێ یە ئانکو بەفرا دهێتە خاری. دەما گەلەک دباریت ل واری ودەڤەران، عەردی ودار وکەڤران سپی دکەت.

بەفرحەلین: دحەلیێت: دەما سەقایێ دنیایێ گەرم دبیت، بەفر دحەلیت دبیتە ئاڤا تەزی وقەرسی.

بەفر مالین: رادانا بەفرێ ژبانا، کولانا، دارا...

بەفرهەلین: راکرنا بەفرێ ژشوین وجهان.

بەفراجەمدی: جەمدین: دجەمدیت: پشتی بارینا بەفرێ وشەڤ ب سەردا دهێت ودبیتە ساهی، بەفر رەق دبیت ودبیتە جەمەد وەک کەشکێ.

جوینێت بەفرێ: بەفرا چور: بەفرا سیس، بەفرا سپی، بەفرا سۆر، بەفرا کەشک، بەفرا پاک، بەفرا پاقژ، بەفرا پوخ، بەفرا کەڤی، بەفرا رەق، بەفرا تۆز، بەفرا شلۆڤە، بەفرا شل، بەفرا نیڤحەلیای، تلخە بەفر، تیخە بەفر، بەفرا جەمەدی...

تەرزێت بەفرا بەلۆری: پەرمیچکێت بەفرێ، بەستی، گژکا هویر، بەفرا بەلۆری 

رەنگێت بارینا بەفرێ: باهوزا بەفرێ، بابەفروک، بەفراتێکرا هاڤێتی، بەفرەبا، بەفربارین

شێوێت تیخێت بەفرێ: بەفرا نوی، بەفرا کەڤن، بەفرا وەرزی، بەفرا دەمانی، بەفرا پوخ

رەنیا بەفرێ: رەنین وهەرفینا بەفرێ یە ژبلنداهیا چیان دەما دڤەرسیت ب دژواری وژۆردا دهێتە خارێ.

بەفروکەڤی: کۆما بەفرێ، گرێ بەفرێ، تیخێ بەفرێ، درگێ بەفرێ، تلخێ بەفرێ، گومتلێت بەفرێ، پەرمیچکیت بەفرێ، شلێت بەفرێ، گول ومچکێت بەفرێ، رەنیا بەفرێ، شلوڤا بەفرێ، بەفرا شل، بەفروباران...

کەڤیێت بەفرێ ئەو بەفرا حەتا درەنگی سال دمینیت ب چیانڤە.

پەیڤێت ب سەر بەفرێ ڤە:

گژلۆک: تەرگ: تەیرۆک: گژگژۆک: ل باکووردبێژنێ: زیپک، تەیرۆک، تیری، تەرگ، تەیرک، تەزرە...

تۆرگە (زازاکی)، توەرگە (زازاکی)، تۆرسەلە (زازاکی)، تۆسلە(زازاکی)،تۆرژلە (زازاکی)

گژگژۆک: شکاکی، تێریگ، تەزرە، تەیرۆک( بۆتا)، تیری، تەرگ، تەوەرگە، تەوەرگی، تەیرك، تەیركە، ته‌یرۆک، ترگژۆک، تگر، تۆرگە، توەرگە، تۆرژلە، تۆرسەلە، خڕخڕۆک: غولولیک: گژک: گژڵ...

بەستی، سیقال، سەقەم، لویلاق...

سەهۆل: هەسەر: جەمەد، قەشا، سەهۆل، سەهۆلی

شلۆڤە: شلۆپە: شلە ئاڤ: بەفرا شل، ئاڤ وبەفرا تێکل بەفر

قەرسی: قەرسین: قەرساندن: قەرسوک: قەرمی...

قەشا: قەشە: قەشایێ: ژئارامی(قوشایا: رەقی، حشکی)  قەشا گرتن، قەرەسە، جەمەدی، بووز: ئەو ئاڤە یان بەفرە ژبەر سەرمایێ هشک ورەقبویە.

تێکەلە:

ئاڤ: ماء: مياه: water

تاڤا بارانێ

باررۆڤە: باهۆز

بریسی: بریسک: بەرق: بەرقی

تیرێژ: گەرما حەتاڤێ

خوناڤ: ئاڤنک: ئاونک: چپێن بارانێ (ب تایبەتی یا چپ چپ دباریت)، دلۆپ، لبێت ئاڤا بارانێ

خوناڤا قەرسی، چپێت ئاڤێ ژبەر سارمایێ بوینە قەشا ئانکو سەهۆل وجەمەد.

خویسار: خوێسار: خووسار: خویساری: ئانکو: وەک خوێ سار

ربسە: ربسی: ربسەیێ: پڕئاڤی ئانکو دمدمی

شیشلتۆک: دا ب دیف ئێکڤە

مژ ومۆران: دومان

هر: با: هەوا: هروبا: هروباران

پەیڤێت ب سەر کەش وكه‌شناسی

رەوش: حال: حەلەت

رێژه‌: پڵ

پلێن گه‌رمێ

بلندترین پلەیا گەرمێ یان یا سەرمایێ

نزمترین پله‌: ره‌وشه‌كا زورا گه‌رم 

رەوشا سەقایێ دەما باران دباریت

رەوشا کەش وهەوای

زختا ئەسمانی

سامالە: ساهی یە 

لەزاتیا هەوای: بلندە: نزمە: تەنایە: رەحەتە: راوستیایە...

ئەڤ بابەتە دی هێتە بەرفرەهکرن وڤەدان ل دەمێ داهاتی

٢٠١٩- دهوک – ئەحمەد عەلی

PDF

کەشەواری دسروشتیدا