Karolina Dominik: Czas w perspektywie narracyjnej. Ricoeurowska idea czasu opowiadanego

Karolina Dominik

Doktorantka w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Ukończyła studia magisterskie z filozofii i pedagogiki. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół filozofii współczesnej: kategorii tożsamości i podmiotowości. Opublikowała prace pt. Doświadczenie siebie w ujęciu Paula Ricoeura [w:] Główne problemy współczesnej etyki, (Olecko/Warszawa 2008) oraz The Experience of Self in The Philosophy of Paul Ricoeur [in:] Current Moral Problems, (Olecko/Warszawa 2008).

Dzieło Paula Ricoeura Czas i opowieść stanowi jedną z najbardziej imponujących prób rozwiązania paradoksów czasu. Ricoeur proponuje w tym dziele narracyjną interpretację czasu – czas staje się czasem ludzkim dopiero w „narracyjnym wyartykułowaniu”.

Czasowość i narracyjność wzajemnie się łączą i wzmacniają. Wszystko to, co opowiadane pojawia się w czasie, zakłada czas, odsłania czasowość, a to, co rozwija się w czasie może być opowiadane. Opowiadamy o życiu, aby uchwycić przestrzeń między narodzinami i śmiercią, wypełniamy czas naszego życia opowieścią o nim. Życie jako takie nie tworzy jeszcze całości, tę całość uzyskuje dopiero dzięki narracji. Opowieść to połączenie zdarzeń w znaczącą całość, to synteza niejednorodnych okoliczności, zamiarów, przeciwności losu. Narracja dokonuje tego łącząc czystą chronologię z nowym wymiarem czasu – czerpiącym z sensu całości – w którym linearny porządek czasu zostaje odwrócony.

Czas opowiadany stanowi grę między trzema ekstazami czasowymi: przeszłością, teraźniejszością i przyszłością – czas nie płynie liniowo, podobny jest raczej do spirali – dynamiczna teraźniejszość jednocześnie cofa się i posuwa naprzód. W podejściu hermeneutycznym czas ma strukturę kolistą: projektując przyszłość, podejmujemy dziedzictwo przeszłości. Czas to jedność trzech ekstaz czasowych, które wzajemnie się przenikają. Przeszłość rzutuje samą siebie na teraźniejszość, a ta zyskuje swój sens dzięki naszym przyszłym projektom. Między oczekiwaniami skierowanymi ku przyszłości a interpretacjami zwróconymi ku przeszłości toczy się nieustanna gra. Najgłębszy sens ludzkiej czasowości polega na tym, że przeszłość, teraźniejszość i przyszłość tworzą jedną całość. Dzięki tak przeżywanemu czasowi bycie staje się jednością obecnego (tego, co jest) i nieobecnego (tego, co było i co będzie). Nasze własne autobiograficzne przeżycie czasu jako narracji otwiera nas na doświadczenie samych siebie.