Jakub Tercz: Pojęcie obrazu w teorii kina Gillesa Deleuze’a

Jakub Tercz

Student drugiego roku studiów magisterskich na Uniwersytecie Gdańskim. Przedmiotem jego zainteresowań jest klasyczna filozofia niemiecka oraz współczesna filozofia francuska. Obecnie przygotowuje pracę magisterską na temat podmiotowości w filozofii Gillesa Deleuze’a.

W ujęciu Gillesa Deleuze’a przedmiotem filozofii są pojęcia, natomiast przedmiotem sztuki – obrazy. Wynika z tego, że filozofia może „coś”, czego nie może sztuka, i odwrotnie. Filozofia tworzy pojęcia, które mniej lub bardziej adekwatnie interpretują takie, a nie inne rzeczywiste zdarzenie. Dzieła sztuki, wzięte jako obrazy, to przykłady takich zdarzeń. W dwóch tomach poświęconych kinu (Cinema 1. L’image-mouvement oraz Cinema 2. L’image-temps) Deleuze tworzy (bądź rozwija) istniejące już pojęcia, które opisują specyfikę obrazu kinowego.

Obrazy właściwe kinu określa Deleuze jako obraz-ruch oraz obraz-czas. Relacja między tymi dwoma typami obrazów określona jest przez sposób, w jaki odnoszą się one do relacji między ruchem i czasem. Obraz-ruch ujmuje czas jako zależny od ruchu. Nie przedstawia więc czasu samego. Obraz-czas, odwrotnie, ujmuje ruch jako zależny od czasu, przedstawia więc sam czas. Przejście od pierwszego do drugiego typu obrazów określa Deleuze mianem „rewolucji kantowskiej” w kinie. W historii kina odpowiada jej przejście od klasycznego kina przedwojennego do powojennej włoskiej neoawangardy oraz francuskiej Nowej Fali; punkt przełomowy, tak łączący, jak rozdzielający obydwa okresy, stanowią filmy Hitchcocka. Istotą tej rewolucji jest ujawnienie pozorności ruchu, jaki przedstawia kino w procesie, który Bergson określił pojęciem „złudzenia kinematograficznego”.

W referacie objaśnię zaproponowane przez Deleuze’a pojęcia filozoficzne (obraz-ruch oraz jego trzy inwarianty: obraz percepcja-działanie-pobudzenie oraz obraz-czas i jego uszczegółowienie w postaci obrazu-kryształu) w ich wzajemnych powiązaniach, jak i w powiązaniach z samym obrazem ruchu oraz czasu, oferowanym w doświadczeniu kinowym.