Maciej Manna: Matematyka a estetyka w ujęciu Charlesa S. Peirce’a

W referacie podjęta zostanie próba ukazania relacji pomiędzy matematyką a estetyką, dwoma bardzo istotnymi naukami w rozumieniu Peirce’a, które ów filozof dodatkowo ujmuje inaczej, niż się to zazwyczaj czyni.

Na początku przedstawiona zostanie specyfika Peirce’owskiego rozumienia estetyki jako nauki par excellence teoretycznej, która nie zajmuje się klasyfikowaniem konkretnych obiektów jako piękne, ale raczej abstrakcyjnie próbuje wytłumaczyć, dlaczego to, co podziwiane, faktycznie jest tego godne. Już te wstępne obserwacje odwodzą nas od szczegółowego traktowania problemu relacji matematyki i estetyki, które sprowadza się do ukazywania piękna jedynie wybranych, konkretnych struktur matematycznych itp. Musimy odnaleźć w systemie Peirce’a głębszą relację, zachodzącą między tymi dwiema dziedzinami.

W dalszej kolejności szkicowo ukazane zostanie Peirce’a rozumienie matematyki, jako nauki „zajmującej się hipotetycznymi stanami rzeczy” oraz „wyciągającej konieczne konsekwencje”. Peirce traktował matematykę przede wszystkim jako aktywność, działanie, a nie – statyczny system pewnych prawd, stąd najpierw ukazane zostaną relacje z estetyką na poziomie opisu rozumowania matematycznego. Przede wszystkim będzie to konsekwencja ściśle ze sobą powiązanych poglądów, iż rozumowanie matematyczne jest ze swej natury: (i) ikoniczne (diagramatyczne), (ii) teorematyczne oraz (iii) twórcze (poietic creation). Uzupełnieniem tego będzie potwierdzenie powyższych wniosków w kontekście zapatrywania Peirce’a (pochodnych względem powyższych) na naturę obiektów matematycznych – i tu relacja z estetyką jawi się na gruncie jego klasyfikacji nauk i koncepcji kategorii.

Ostatnim elementem referatu będzie przedstawienie dalszych, choć niezbyt licznych, wniosków związanych z estetyką i przeniesienie ich na omawianą kwestię jej zależności z matematyką (na przykład ścisły związek z ewolucyjną metafizyką, a także traktowanie estetyki jako fundamentu dla etyki, pozwala wyprowadzić z powyższych rozważań odpowiedzi na kwestie rozważane w dwóch pozostałych blokach konferencji). Ponadto ujawnią się również pewne interesujące zależności między myślą Ch. S. Peirce’a a M. Hellera.