Juliusz Doroszewski: Czy przeszłość istnieje? Branching time bez aksjomatu no backward branching

Juliusz Doroszewski

Student czwartego roku filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zainteresowania naukowe obejmują logikę filozoficzną, filozofię matematyki, filozofię nauki oraz kognitywistykę. Członek Semeiotike – Stowarzyszenia Filozoficznego im. Ch.S. Peirce’a.

Teoria branching time zyskała pewną popularność jako logicznie ścisła teoria możliwości stosowana m.in. do analizowania pojęć takich jak sprawczość czy przyczynowość.

Istotnym elementem tej teorii jest aksjomat no backward branching. W wysłowieniu w języku naturalnym mówi on, iż względem danego zdarzenia istnieje jednoznaczna linia łącząca ze sobą wszystkie zdarzenia leżące w przeszłości. Jednoznaczność oznacza tu, że dla dwóch zdarzeń f, g należących do przeszłości e: albo f jest wcześniejsze od g albo g wcześniejsze od f, albo f i g są identyczne. Aksjomat no backward branching nadaje strukturom rozważanym przez tę teorię specyficzny kształt "drzewa".

W wystąpieniu zostanie przedstawiona krytyka podanych przez Nuela Belnapa argumentów za przyjęciem aksjomatu no backward branching. Następnie zaproponowana zostanie redefinicja relacji porządkującej (branching causal order) pozwalająca na zdefiniowanie „możliwego poprzedzania” danego zdarzenia („możliwe poprzedzanie” będzie odpowiednikiem pojęcia „możliwej kontynuacji”). Pozwoli to na precyzyjne wysłowienie pojęcia zdarzenia jako posiadającego modalne części. Zostanie przedstawiony argument za tym, iż bez pojęcia „możliwego poprzedzania” wszystkie zdarzenia w teorii branching time są kruche (fragile) (w sensie Lewisa).

W referacie zaprezentowana zostanie także klasa zdań, dla których proponowana przez branching time semantyka jest niezgodna, a na pewno nieelegancka. Będzie to klasa zdań odnoszących się do przeszłości i wykorzystujących wyrażenia modalne (np. „możliwe że”). Ta klasa zdań posłuży za argument na rzecz tezy, iż pojęcie zdarzenia posiadającego modalne części jest zobowiązaniem ontologicznym języka naturalnego.

Szczególną konsekwencją zaproponowanej modyfikacji teorii branching time okaże się – względem przeszłości – antyrealizm. Potoczny sposób myślenia o przeszłości głosi, że przeszłość jest ustalona i jednoznaczna. Możliwym sposobem rozumienia tego twierdzenia jest postulowanie istnienia „uprawdziwiaczy” dla zdań o przeszłości. W efekcie zdania o przeszłości posiadać będą warunki prawdziwości zasadniczo przekraczające warunki stwierdzalności. Jeśli jednak dopuścić nieepistemiczne odczytanie zdań o przeszłości, zawierających wyrażenia modalne, staje się konieczne odejście od realistycznego rozumienia przeszłości.