Lời di huấn cuối cùng của Đức Phật trước khi nhập niết bàn

Trong một khu rừng gần thành Câu-thi-na (Kushinagar), Đức Phật Thích Ca nằm nghỉ giữa hai gốc cây Sa-la. Ngài tự gấp áo cà sa làm bốn, rồi nằm nghiêng về phía tay phải, đầu hướng về phía bắc, mặt hướng về phía tây, hai chân duỗi thẳng, chân này gác lên chân kia. Sau đó, Đức Phật để lại những lời cuối cùng với các đệ tử để nhắc lại tầm quan trọng của Đạo Pháp.

Lúc này chúng đệ tử đều ngậm ngùi lấy tay gạt nước mắt. Gió ngừng thổi, chim ngừng hót, cả khu rừng như cũng đang dâng trào nước mắt, trăm hoa đều héo tàn không còn sức sống, bầu không gian như tịch mịch tiêu điều. Phật Đà tâm thanh tựa nước, Ngài lẳng lặng nói với các đệ tử những lời di huấn sau cùng:

Di huấn của Phật Đà – Lấy “giới” làm thầy

Hỡi các chư tì khâu đệ tử, sau khi ta nhập niết bàn, các con phải tôn kính và trân trọng Patimokkha (luật giới bản), hãy luôn hành thiện và không được quên giới luật này. “Giới” chính là thầy của các con, khi các con luôn duy trì giới luật thì cũng giống như kẻ nghèo khó đắc được vật báu, và giống như ngọn đèn sáng soi đường trong đêm tối. Điều này sẽ không có gì khác biệt so với khi ta còn tại thế.

Hỡi các chư tì khâu đệ tử, các con hãy hoằng thông chính Pháp, tự lấy chân lý cứu thế cứu người mà hành xử. Không được sinh lòng ham muốn tài vật, cũng không được mua bán điền trạch hay bất kể thứ gì. Các con là những người tu Phật, mang lợi cho người sẽ tự có người cúng dường nên không cần bận tâm về cuộc sống.

Hỡi các chư tì khâu đệ tử, các con cần làm theo Đạo Pháp, không được lợi dụng xem tướng cát hung, bùa chú, tiên dược. Không nên gần gũi với những người giàu sang để tránh bị khinh nhờn vô lễ. Các con nên tự biết cách tiết kiệm tiết chế trong ăn uống, sinh sống thanh tịnh. Hãy đoạn hết thảy nhân tâm mà giữ gìn chính niệm, không được biểu hiện quá khác biệt với mọi người.

Hỡi các chư tì khâu đệ tử, các con hãy học cách khống chế lục căn (“mắt, mũi, tai, lưỡi, thân, ý”), đừng theo đuổi lục trần để bản thân không bao giờ phóng túng, an dật, sa đọa. Cũng giống như khi thuần phục một con ngựa hung dữ, nhất định phải dùng hàm thiếc và dây cương nếu không sẽ làm người ta bị vùi vào hố sâu. Cái hại của loại ngựa hung dữ chỉ có trong một đời, nhưng cái hại của lục căn là có liên quan tới nhiều đời kế tiếp, bởi vậy không thể không cẩn trọng chú ý điều này.

Lục căn bắt đầu từ tâm – hãy tự mình khắc chế tâm

Hỡi các chư tì khâu đệ tử, “mắt, mũi, tai, lưỡi, thân, ý” – lục căn này đều lấy tâm làm chủ, mọi người hãy tự quản thúc thật tốt tâm mình. Sự đáng sợ của nhân tâm thậm chí còn hơn cả rắn độc, ác thú, gian thần và trộm cắp. Cũng giống như một người cầm mật ong trong tay, chỉ nhìn thấy mật mà không chú ý tới đường đi tới mức bị rơi xuống hố. Buông thả tâm tính bản thân, muốn làm gì liền làm nấy sẽ giống như con voi xổng chuồng, có thể sẽ làm mất hết những việc thiện đức. Bởi vậy các con cần tinh tấn tu hành, đặt tâm ở cảnh giới bình thản.

Hỡi các chư tì khâu đệ tử, khi nhận được cúng dường thì nên coi đó là thuốc phải uống, tốt hay xấu đều không nên thêm bớt. Đừng để khởi tâm tham lam ham muốn, ăn uống chẳng qua chỉ là để nuôi dưỡng sắc thân, trừ bỏ cơn đói khát của cơ thể. Nhận đồ cúng dường cũng giống như con ong hút mật, chỉ hút lấy mật mà không làm tổn hại tới hương sắc của hoa, không nên cưỡng cầu nhiều ít để tránh làm hủy hoại thiện tâm của bản thân.

Hỡi các chư tì khâu đệ tử, ví dụ nếu có người làm tổn hại các con, hãy tự biết tu dưỡng tâm mình, không được khởi bất kể niệm đầu oán hận nào, càng cần giữ miệng không nói những ngôn từ cay nghiệt. Các con hãy luôn ghi nhớ, nếu phóng túng tâm oán hận sẽ làm trở ngại tới việc tu đạo, phá vỡ pháp thiện của bách gia, hủy hoại thanh danh mà mất đi báu vật quý giá là phẩm đức. Mỹ đức nhẫn nại là điều cao cả hơn giới cấm và khổ hạnh. Những người có thể hành “nhẫn” mới có thể hoàn thành mọi việc. Nếu không giữ được tâm thái vui vẻ, không thể coi việc nghe lời mắng chửi là đang uống nước cam lộ, thì không thể được gọi là người trí huệ hữu đạo.

Hỡi các chư tì khâu đệ tử, các con không nên có tâm thái kiêu căng tự mãn, cũng đừng nên nịnh nọt cúi đầu khom lưng, càng không nên mang tâm lừa dối người khác, keo kiệt bủn xỉn với người. Tâm nên đoan chính, khí chất nên thẳng thắn.

Hỡi các chư tì khâu đệ tử, các con hãy luôn nhớ rằng người càng nhiều ham muốn thì khổ não sẽ càng nhiều; người ít có ham muốn dục vọng mới có thể sống bình thản trên thế gian này. Các con hãy giải thoát bản thân khỏi những khổ não đó bằng cách biết đủ làm vui, chỉ có cách biết đủ mới chính là đạo của hạnh phúc an lạc.

Tinh tấn hoằng dương Phật Pháp – tu đạo giữ chính niệm

Hỡi các chư tì khâu đệ tử, các con chỉ cần siêng năng tinh tấn hoằng Pháp tu Đạo thì cho dù việc lớn hay nhỏ cũng không có gì khó khăn trở ngại. Cũng giống như nước, dù chỉ là giọt nhỏ cũng có thể đục đá xuyên núi, tiến ra sông rộng biển lớn. Nếu lười nhác không coi trọng việc hoằng Pháp cũng sẽ giống như gom củi đốt lửa, hễ không đủ nóng sẽ lập tức bị tắt. Cho dù muốn có lửa nhưng không gom củi thì lửa cũng chẳng thể tự động chạy tới được.

Hỡi các chư tì khâu đệ tử, các con không được quên chính niệm của bản thân, chỉ cần có chính niệm thì hết thảy mọi phiền não ác ma sẽ không thể xâm nhập. Các con hãy làm một tướng quân dũng mãnh, cầm lưỡi dao thiền định mà đi chinh phục ma quỷ trong cảnh giới lục trần; đeo lưỡi kiếm trí huệ sắc bén, biết được pháp tướng sinh diệt của thế gian sẽ có thể hàng phục tất cả mọi khó khăn hoạn nạn.

Hỡi các chư tì khâu đệ tử, trong biển khổ sinh tử này các con hãy nắm thật chắc thuyền pháp trí huệ, vượt qua những chấp mê về thất tình lục dục ở cõi hồng trần, đốt lên ngọn đuốc của trí huệ để đi qua thế gian vô minh u ám.

Hỡi các chư tì khâu đệ tử, các con hãy ghi nhớ Pháp mà ta đã thuyết. Ta giống như lương y bắt đúng bệnh bốc đúng thuốc, còn uống hay không không thể trách tội của lương y; ta cũng giống như một người dẫn đường thiện lương dẫn mọi người theo thiện đạo, chỉ nghe mà không hành thì không thể trách người dẫn đường.

Hỡi các chư tì khâu đệ tử, “Tứ thánh đế” và “Thập nhị nhân duyên” mà ta từng đề cập đến chính là chân lý nhân sinh của vũ trụ. Nay đã đến lúc ta nhập niết bàn, nếu còn điều gì chưa hiểu có thể hỏi ta, ta sẽ lập tức giải đáp cho các con.

Đêm thâu tịch lặng chỉ nghe thấy tiếng Phật Đà thuyết pháp, bên ngoài ánh trăng sáng tỏ, sao băng vút qua bầu trời, các đệ tử tì khâu đến thở cũng không dám thở mạnh để lắng nghe những lời Pháp cuối cùng của Ngài. Cuối cùng Ngài hỏi mọi người về Tứ thánh đế và Thập nhi nhân duyên, còn điều gì không hiểu có thể hỏi. Ngài hỏi 3 lần và chúng đệ tử đều im lặng không nói, bởi không còn gì nghi vấn. Lúc đó Aniruddha thưa với Đức Phật: “Thưa Phật tổ, chúng con đã hiểu được chân lý của Tứ thánh đế và Thập nhị nhân duyên. Trong thế gian này trăng có thể làm nóng, mặt trời có thể làm lạnh nhưng giáo pháp Tứ thánh đế và Thập nhị nhân duyên thì không thể làm thay đổi”.

Đức Phật rất điềm tĩnh không có một chút biểu hiện mệt mỏi. Cuối cùng đại địa rung động, hoa sa-la rụng xuống như mưa, các đệ tử đột nhiên thấy tâm thần chấn động, thì ra Đức Phật Thích-Ca đã nhập niết bàn…