E aera ti na kamatebaia te B'aibara n te Tai aio?

Teraa ngaira? Ia bukina ngkai ti katukaki i aon te aonaaba? Ao ngkana eng, ao teraa bukina?

E aera ngkai mauiia aomata aika maiti bon akea nanona, a mangaongao, a aki kukurei? E na kanga ni kakukureiaki maiura, ao n onrake nte kakabaiaaki?

Teraa raoi rikin taiani buaka, ao te kawai nakon te rau nte aonaaba? Teraa i muin te mate - bon iai te kawai nakon te maiu ae akea tokina?

A kakawaki titiraki aikai? Tao iai ae e na tititraki ba teraa riki ae kakawaki? Ngkana ko kan ataa kaekaan titiraki aikai bukin te maiu, ko na nakea?

Aan te Ataibai

Ao bon teei moa ao iangoia. E na konaa te Tia Karikibai, ae iai i Rouna te wanawana ae akea tokina, te ataibai ao te tangira ba e na iangoia, ni katea tamneina ao ni karikia ba e na rabata ni kabane ana karikibai - te aonaaba aio, ao ni kabane baai ake maiu i aona - ao ni katikuiia aomata n akea ataakin te bai teuana ibukin Ana Kantaninga - te kaantaninga ngkai a katukaki i aon te aba - ao taiani tua aika ana karekea nakoia te rau, te kukurei, te kimareirei ao nikabane baai aika a raoiroi ake a kaman uaiakina aomata man te moan?

E katuraoa Ana koaua aika kakawaki te Atua ae M'aaka ba e na kaireke irouiia aomata. E karika ana 'barake' ae e onrake nte ataibai (basic knowledge) nakon te koroboki (writing). E katanoata te ataibai anne rinanon te B'aibara ae Tabu - aan te ataibai - Ana boki ni kairiiri (instruction book). E ngae n anne ao e bon rawata naba aika a aki kunea taiani reke aika a kaotaki inanon te Boki anne!

Te B'aibara bon Ana kaotioti te Atua i bukin te ataibai are e aki konaa te aomata ni karekea n te anga riki teuana.

E bon kabobongaaki te aomata iroun te Atua ma m'aaka ma konabai ba ana kunea ao no kabonganaa tuan te tiainti (laws of science). Ma akea ana bai ni makuri te tiainti ae e konaa ni tuangko ba tao ngkana iai te maiu i muin te mate, bukin teraa ngkai ko maiu, ko na nakea, ke te kawai nakon te maiu ae rau ao ae kimareirei ngkai. Ara tiaintiti (scientists), ara taan kairiiri nte aonaaba (world leaders) ao ara taan kairiiri i abara (statesmen) a bon tuai ni konaa ni tuangiira kaekaan titiraki aikai, ke ni kairiira nakon te maiu ae rau ao te kukurei.

Te B'aibara e kaoti reken titiraki aikai - ao titiraki riki aika maiti. Te 'course' aio e na kaotia nakoim te tabo ae e konaa n reke iai kaekaan titiraki akanne n te Boki are Aan te Ataibai!

Te Boki ae Maiu

Ma e aera a taku tabemwaang ba e nangi kabotu kamatebaian te B'aibara - e na ti karaoaki ba aongkoa bon katabeara mairoun te Atua ae e unuun? 

Bukina ba a bon aki ataa te Atua aomata, ke n ataia ba aekakira Ngaia - ao bukina naba ba a bon tuai n ataa kanoan te B'aibara! N ara kamatebai aei ao ti na bon nooria ba "bon te Tangira te Atua", 

(1 Ioane 4:8, 16),tiaki te Atua ae 'tough' ke kakamaaku; ao e tangiria te Atua ba ti na bane ni kukurei, ao ni maiuakina te maiu ae kakaongora (interesting). Ao ti na konaa n maiuakinna te maiu aio, man te tai ae ti a moanna n ataa te B'aibara, n nooria ba bon te boki ae kakaongora, ao e reereke mai iai buokara!

Ti na Teirakea mai Iaa?

Kanga etina ti na bon teirakea ara kamatebai mai moana - ma te Atua ae te Tia Karikibai - are n ana moan mwakoro Karikani Baai. Ana moan taeka ara B'aibara n I-Kiribati ae "Ngke a tuai ni karikaki b'ai, . . " (Karikani B'ai 1:1, aia B'aibara Boretetanti,BB), ao "Ngke e nang tiba kariki baai, . . ." (Karikani Baai 1:1, aia B'aibara Katotika, BK), ao n aia moan taeka B'aibara n I-Matang: "In the beginning God created the heaven and the earth". Moan teirakean te Nu Tetetmanti, ngkana e baarongaaki raoi n taina, bon Ioane 1:1: "I maini karikani bai, ao boni iai te Taeka" (man te BK), ao "Ngke a tuai ni karikaki b'ai, ao boni iai te Rokou" (man te BB). Taekana nte taetae n I-Matang: "In te beginning was the Word". Rongrongon mwaain te karikibai, te bung, ao ana makuri Iesu Kristo - ae aranaki ba te "Taeka" ke ana Tia Taetae te Atua - e taeirakeaki ma te taeka, "In the beginning." 

Ao boni iai naba te moan teirake teuana - ae ti kabongana.

Aei are ti na teirakea man te tai aio ae ti maiu inanona - te tai ae e mangaongao iai te aonaaba - te tai are tiainti (science) ao tekenoratii (technology) a tia ni karaoa te bai ni kamamate ae e konaa ni kabuaa maiu nikabanea i aon te aaoaaba - te tai aio ae tain "te Toki" ae i mwaain raabanen te tai (present age) aio ao ana kauaoki Iesu Kristo!

Ti namakina ba e na mataata riki nanon te B'aibara nakoim ngkana ko ataa rekerekena ma maium ngkai ao rekerekena ma baai aika a riiriki n te onaaba ngkai (current world events).

Ngkana ko kan ataa maben (map) te aonaaba, ao bon akea nanona nakoim ni karokoa ko konaa ni kotea te tabo i aon te mabe are ko mena iai. Ti ngkane ao kona konaa n ataa nikiran te aonaaba n rekereke ma am tabo.

Ti namakinna ba ko na ataa raoi te B'aibara, ao ni kunea ba e kakaongoraa, ngkana ko taraia nikabane - rongorongo (history) i nanona ao taeka ni burabeti (prophecies), taeka n reirei ao taeka ni kaotioti - man tein maiu ngkai n te bong aei. E na mataata riki te B'aibara nakoim ngkana ko ataa ana kakamakuri te aonaaba ae e uaaki iai nakarokoa ae ea roko nte tai ae ko maiu iai ngkai, ao teraa kanoan te maiu ae i mwaaim ma i mwaaia botanaomata ni kabaneiia.

Ma i mwain ae ti teirakea ara kamatebai, ti riai n ataia ba bukin teraa ngkai e karako aika a bon ataaraoi te B'aibara - ao ko na kangaara ngkoe n ataia.

E aera te Mangaongao?

E aera ngkai ti noora te mangaongao - te aki booraraoi n te bai ae e taekina te B'aibara? E aera ngkai  ekaretia ma aro aika bubua tabun a aki konaa ni booraraoi i aon aia boki ake a kaai ni kabongana?

E aera ngkai, aomata aika a konaa n reke otaiia man booki nako, a taku ba, "I bon aki konaa n ataa te B'aibara"?

Ti na ana bokin te biology. Kaota te boki ane nakoia 10 tia reirei nte biology n kuura n reirei aika a kakaokoro. Titirakiniia ba teraa ae e taekinaki nte boki ane. Ana bane n anganiko te kaeka ae titabo -

ae booraoi. E kuri kanganga ba ana aki booraraoi aomata i aon te boki n reirei ae e kinaaki - ma ti ngkana i aon te boki ae te kabane ni kakannato i buakoiia booki ni kabane - te B'aibara ae Tabu!

Ao bon ti uota te B'aibara nakoia 10 mitinare man aaro aika a kakaokoro, ao ko na bae n kaekaaki ma 10 reeke aika a kakaokoro nakon am titirake ae ti teuana.

Ko ataia ba bukin TERAA?

Aei ngkana bon te bai ae e nangi kamiimii. Te kabane ni kakannato, ma te kabane ni boki i buakoia booki ae e aki ataaki nanona bon te boki ae e nangi kaboaaki (Best Seller) n te aonaaba  - te boki ae e na iai irouiia angiia aomata nakon te boki riki teuana! Bon te boki aio ae e maiu e ngae ngke e kataaki ni tataobaraakaki n ririki aika maiti.

Te B'aibara bon te boki ae e a kaman taekina, n tienture i mwaaina, mangaongaon (chaotic) ara aonaaba aio - te boki ae e kabarabaaa nanon te mangaongao aei - ae e kaotia nakoira, imwaain taina, te aonaaba ae rau, ae kakaukurei, ae te aonaaba ningabong. Bon tii te boki ae burabetina katean ao bakan botanaomata ma tautaeka - aika a kaota aron te aonaaba ngkai. Akea riki te boki teuana ae e kona ni kaoti baai aika kamiimii aikai. Taeka ni burabeti aikai a boni roko mai i "eta".

Aio ngkanne te boiki, ae e ngae ngke e aki ataaki nanona i rouiia aomata, e a bon tia ni ibitii mauiia aomata aika a maiti. E ngae n anne - bon te boki ae e kuri n akea te aomata ae e ataiia! 

B'ao e Aki Ataaki Nanona?

Te B'aibara bon te kabane ni boki ae e aki ataaki nanona n te aonaaba. Te kabane ni boki ae e anaaki ni karibaobaoaki nanona, e ungiraki nanona, e karairakaki nanona, taetaekinaki n akiakaaka ao ni kakeweaki.

I bukin teraa?

E na kuneaki rekena n 2 Timoteo 3:16-17. Te Abotoro Bauro e kaungaaki (inspired) iroun te Atua ba e na korea: "Boni mairoun Tamnein te Atua taiani Koroboki nikabane, ao a bongana i bukin reireian te aomata, kaotani kairuana, kaetan aroarona ao kataneiaana n taua te eti" (man te BK). 

Ngaia are e bongana te B'aibara ba bukin nakoana n reireiniira ao kaekaetan kaairuara!

Ma iraman aomata aika ko atai aika a kukurei ni kaetaki ngkana a bure - ana kaotaki kaairuana i bukin buren baai ake a karaoi? Aomata nikabane a bon rawa ni kaetaki ao ni kaotaki kairuaiia. A tangiria ba ana kamoamoaaki - a kan ongo taeka ni kababa - ma kaotan kaairuaia ma kaetan aroaroiia bon baai ake a ribai! 

Tao koa nooria ba bukin teraa ngkai e nangi kanganga i bukiia aomata ba ana ataa nanon te B'aibara, ao ni kakoauaa te bai ae e taekinna?

Te B'aibara bon Ana tirotaam (mirror) te Atua ae e kaota ana aroaron te Tamnei (spiritual mirror). E kaoti nikabane ana kaairua n ara iango, e kaota nikabane baerekan aroarora. E kaotiira n arora ni koaua - n aron are e noorira te Atua, tiaki n aron ae ti bon kan noorira, ke, n aron are ti tangiria ba ana noorira aomata nibane.

"Ba ana taeka te Atua", ti warekia n Ebera 4:12, "e maiu ao e m'aka", (BB), "ao e kakang riki nakon te kabang ae uaitera wina: e rin nako i marenan te nano ma te tamnei" (BK). Eng, ana taeka te Atua, ae kanga te kabang, e kauka nanora ao ni kaota ara iango ake i kabinnanora.

Ngkana a karaoi baai aika bure ataei - a boni taneai ni kakaotiia ba boni ngaiia te tia bure? Ke a taneai ni kakewea bukinaiia, ao i muin ana kataia ni rabunnanako, ao ni karekea aia anga ba e na taraa n eti are a karaoia, ke ana kataia ni bukiniia tabeman riki?

Ngaira bon ataei aika ikawai. Ngkana e taetae nakoira te Atua rinanon kibun te B'aibara, ao E reireinira, E kaota kairuara ke E kaetiira, ma ti taneai n aki kan kaota kairuara, ke burera.

Ao ikai are, n tienture aika nako, ao te aomata e a kataia ni kabaraa nako (interpret) te B'aibara. Ao muin aia makuri aio ao ana Taeka te Atua e a riki n kakiribaobaoaki, n karairakaki, n kaminominotaki, ma taiani kabarabara aika a kewe aika a warekaki nako nanona. Ngkai e a kanganga kabaranakoana ae e bon kakai oota te aba iai, ba iai i rabubua aron kabaranakoan te B'aibara i rouia aomata!

Tiaki are tao e na kan butimaea te koaua te aomata, ma a kataia ni kaeta aia kawai man kaburean nanon Ana Taekan te Atua ae Tabu.

E kairaki iroun te Tamnei ae Raoiroi te Abotoro Bauro ba e na koreia n II Timoteo 4:1-4 ba e na roko te tai ae a na rawa iai aomata ni butimaea te koaua. A tia aomata ni katannakoa taningaia man te koaua ao n rairaki nakon karaki n kawai aika a taekinaki ba aongkoa te koaua man Ana Taeka te Atua. E burabetinna Itaia ba n boong n kaitira ao ana kaangai aomata: "Tai tuangira baika a raoiroi ma n riai, ma anganiira taeka ni kewe aika ti na kukurei iai" (Itaia 30:8-10, BK).

Tia konaa n nooria ba e aera ngkai aomata a aki ataa te B'aibara. A aki rara nakon Ana kantaninga te Atua - a onrake n maakuia (fear) aomata ao a aki maaka te Atua. A ruru ma te maaku nakon aia taetae aomata, ma tiaki nakon Ana Taeka te Atua ae Maiu!

E koreia te uea ae Tawita: "A eti ma ni koaua ana makuri, a bane n raraoi ana tua. A teimatoa n aki toki, a kateaki i aon te eti ma te koaua. . . . E karika te wanawana makakini Iawe, a iangoraoi akana a ira nanona . . ." (Taramo 111:7-8, 10, BK). Ao n aia boki Boretetanti: "Moan rikin te rabakau maakan Iehova. Bon iai nanowanawanaia ae raoiroi akana toua mwin ana taeka . . ." (Taiani Areru 111:10, BB)

Iai te ataibai (understanding) iroun Tawita. Ao e taku Tawita, "Am taeka bon au taura n nakonako, bon otan kawaiu" (Taramo 119:105, BK).

Rooroo n taai aikai bon aroia naba rooroo n ana tai Iesu, are E taekiniia ni kangai: "Ao aei bukini kabuakakaia aomata. E roko te ota i aon te aba, ao aomata, a tangira riki te ro, kioina ba a bubuaka aia makuri" (Ioane 3:19, BK).

Eng, te B'aibara bon te ota - te taura i bukin waera - te ota i bukin kawaira. Ma te aonaaba e bon mena n te rootongitong!

E Kainaki Nanona nikarokoa Ngkai

Ten Bruce Barton e korea te boki teuana i bukin teB'aibara ae e aranna ba 'The Book Nobody Knows', ke Te Boki ae E Aki Ataaki'. Atun te boki aei e boni koaua - nikarokoa taai aikai!

I muin kaotan tabeua taeka ni burabeti nakon Taniera, ao e taku te Atua nakoina ba e na "karabai  

taeka akanne, kaina te boki nikarokoa tain te Toki.Ana maiti aika ana tiotio nako, ao e na rikirake te ataibai" (Taniera 12:4, BK).N tain te Toki ao te ataibai nikabane (all knowledge), n iriaki ma ataakin te B'aibara (knowledge of the Scriptures), e na rikirake (shall be increased).

Rairan te taeka "tain te Toki" (the time of the end) iroun te Moffat translation e rairia ba "te kanganga n tain te toki" (crisis at the end).Te aonaaba ngkai e a rinanon te tai ni kanganga ae nangi rawawata ao ae i aon kawaina nakon te kanganga ae bon te oini kanganga - tia mena ngkai n te tai anne ae e uakaan ma tokin te tai aio. E taku te Atua i bukin te tai aio, "Akana a buakaka a na aki ota, ma a na ota akana a rabakau" (Taniera 12:10, BK), ao taekana n I-Matang: "None of the wicked shall understand, but the wise shall understand", Daniel 12:10, KJV).

E ngae ngke e maiti kaobiin (copy) ana Taeka te Atua ma booki riki tabeua i bukin taekan te B'aibara (scriptures) aika a butanako n te aonaaba, te aonaaba n ae banin e bon aki ataa (understand) te B'aibara. E boni mangaongao (confused) n rekerekena ma te aro (religiously), te reirei (academically), te boritiki (politically) ao te aro ni bubuaka (militarily). E aki ataia te aonaaba ba e na nakea, ao e bon aki rawei reirei man kawai. E a bon roko n ana tai te aomata are e a bon kainanoa te ataibai ibukin ataakin raoi te Atua.

Kainanoaki Ataakin e Tamnei

A taku taan wanawana ba te tiainti ma te tekenoroti e taboroboro rikirakena man tebwiina te ririki nnako - ma ai aron naba ana kanganga te aonaaba. E nooraki ba te rabakau man te tiainti ma te tekenoroti a bon aki kaotia nakon te aomata aron kaitaraan ana kanganga te aonaaba aikai. Te rabakau aikai a bon ti kamaita riki taiani kanganga ao ni uota te aomata nakon te kamaunaaki man te nukiria (nuclear annihilation). 

E taku ana taeka te Beretitenti n Amerika ngkoa ae Dwight D. Eisenhower n ana moan marooroo ngke e riki ba te Beretitenti: "Inanon birimaakan baai aika riki, ao ti nooriira n nakonako nte ro n kakaea kabarabaraan ma nanon taai aika ti maiu iai ngkai . . . Raroara managara man te ro nakon te oota? Tia kaan ngkai ma te oota - te tai n rau ao inaomata irouia boanaomata nikabaneia? Ke ti mena ngkai n roon te bong teuana ae e nangi taoniiranako? . . . Te tiainti e a tauraoi ngkai n anganiira te 'konabai' ba ti na konaa ni kamauna ubun te aomata man te buraneti aio".

Tao tina kanga ni totokii kanganga ba ana riki? Teraa te anga n katokaki karaoan bai ni buaka - katokan te nukiria Amaketon?

N tokin ana Kauoua ni Buaka te Aonaaba, ao ngke e taenikai Tiabaan, ao e taku te Tianera Douglas MacArhur, "Man ngkekei ao te aomata e uaiakina reken te rau. E rawata anga aika a kataki ba ana kona ni totoka aia kakauntaeka (disputes) imarenaia aaba aika a kalaokoro. . . . Te taubai n bai ni buaka (Military alliances), tibatibakin taiani korakora (balance of power), katean te rabata teuana imarenaia aaba (league of nations), a bon aki makuri, ao e a tiku teuana te kawai ae te kawai nakon te bubuaka. . . . Ngkana ti aki kakaea riki ara kabane n anga riki teuana (last chance) ao e na roko Amaketon n ara mataroa.

"Te kanganga bon te aro (theological) ao n rekereke ma manga moan kamiuan te tamnei ao katamaroan anuan te aomata ba ana kaain airiirii ma rikiraken te tiainti ma rikiraken kateira inanon 2,000 te ririki nnako. Bon man te tamnei are tina konaa ni kamiua te iriko" (Reminiscences, p. 459).