Sonet włoski

Sonet włoski składa się z dwóch strof czterowersowych (kwartenów) i dwóch strof trójwersowych (tercetów). Liczy od cztery do pięciu rymów. Rymuje się według schematu okalającego w strofach czterowersowych i przeplatanego lub kaskadowego w trójwersowych, na przykład abba abba cdc dcd, abba abba cdc cdc, abba abba cde cde, abba abba cde edc. Sonety włoskie występowały przede wszystkim w literaturze włoskiej, hiszpańskiej i portugalskiej, choć się trafiały również w literaturze angielskiej i niemieckiej oraz polskiej. Oto sonet Francisca de Quevedo.

En crespa tempestad del oro undoso

nada golfos de luz ardiente y pura

mi corazón, sediento de hermosura,

si el cabello deslazas generoso.

Leandro en mar de fuego proceloso,

su amor ostenta, su vivir apura;

Icaro en senda de oro mal segura

arde sus alas por morir glorioso.

Con pretensión de fénix, encencidas

sus esperanzas, que difuntas lloro,

intenta que su muerte engendre vidas.

Avaro y rico, y pobre en el tesoro,

el castigo y la hambre imita a Midas,

Tántalo en fugitiva fuente de oro.

Utwór ten rymuje się abba abba cdc dcd. Został napisany jedenastozgłoskowcem, podstawowym formatem wiersza dla sonetu w literaturze hiszpańskiej, zgodnie z tradycją włoską. Również ten utwór to sonet włoski.

No me mueve, mi Dios, para quererte

el cielo que me tienes prometido;

ni me mueve el infierno tan temido

para dejar por eso de ofenderte.

Tú me mueves, señor; muéveme el verte

clavado en una cruz y escarnecido;

muéveme ver tu cuerpo tan herido;

muévenme tus afrentas y tu muerte.

Muéveme, en fin, tu amor, y en tal manera

que aunque no hubiera cielo, yo te amara,

y aunque no hubiera infierno, te temiera.

No tienes que me dar porque te quiera,

pues aunque cuanto espero no esperara,

lo mismo que te quiero te quisiera.

Anonimowy sonet hiszpański A Cristo crucificado (Na Chrystusa ukrzyżowanego) to typowy sonet włoski abba abba cdc cdc. To jeden z najpiękniejszych hiszpańskich sonetów religijnych.

Najbardziej klasycznym sonetem włoskim rymowanym abba abba cdc dcd są również Stepy akermańskie z Sonetów krymskich Adama Mickiewicza. Mickiewicz stosował jednak w swoich sonetach trzynastozgłoskowiec ze średniówką po sylabie siódmej w miejsce jedenastozgłoskowca ze średniówką po sylabie piątej, będącego ścisłym odpowiednikiem włoskiego endecasillabo.

Wpłynąłem na suchego przestwór Oceanu,

Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi,

Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,

Omijam koralowe ostrowy burzanu.

Już mrok zapada, nigdzie drogi ni kurhanu;

Patrzę w niebo, gwiazd szukam przewodniczek łodzi;

Tam z dala błyszczy obłok? tam jutrzenka wschodzi?

To błyszczy Dniestr, to weszła lampa Akermanu.

Stójmy! — jak cicho! — słyszę ciągnące żurawie,

Których by nie dościgły źrenice sokoła;

Słyszę kędy się motyl kołysa na trawie,

Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła.

W takiej ciszy! — tak ucho natężam ciekawie,

Że słyszałbym głos z Litwy, — jedźmy, nikt nie woła.

Praktyka Mickiewicza w zakresie wykorzystania trzynastozgłoskowca w charakterze tworzywa do budowy sonetów rzutowała na całą późniejszą historię formy sonetowej w Polsce. Asnyk w swoich sonetach stosował oba formaty, zarówno trzynastozgłoskowiec i jedenastozgłoskowiec. Tetmajer posługiwał się trzynastozgłoskowcem, podobnie zresztą Staff.