Kazanie IV
na wniebowzięcie NMP (pl)

Kazanie IV. - Sermo IV.

(Protemat). Zdrojem życia nauka tego, który ją ma (Prz 16,22). Jak w sposób materialny widzimy, że ciało ludzkie odżywia się pokarmem i napojem, tak dusza rozumna chce pożywienia i napoju. Jej pożywie­niem jest rozumienie; stąd u Eklezjastyka: Nakarmi go chlebem żywota i zrozumienia (Ekli 15,3). Jej napojem jest słodycz poczęta ze stałej pobożności; stąd mówi: a woda mądrości zbawiennej napoi go (Ekli 15,3). Jeśli nauka jest drogą do prawdy, którą posiadłszy, posiada się tę słodycz, tedy jak głodny biegnie do stołu a spragniony do napoju, tak człowiek winien biec do rozumienia słów bożych. A mówi znamien­nie: nauka tego, który ją ma, ponieważ ktoś niekiedy nie posiada mą­drości, której naucza; i wtedy nie dobrze karmi ni poi duszę, (nie) ze względu na brak po stronie słowa, ale ze względu na brak po stronie je podającego, gdyż często słowo traci skuteczność u słuchacza z powodu nieodpowiedniości tego, który je podaje. Ale któż jest tym, kto może dopuścić do tego źródła, jakim jest nauka tego, który ją ma ? zapewne Ojciec i Syn, on jest tym, który może do niego dopuścić, w którym ukryte są wszystkie skarby mądrości i wiedzy (Koi 2,3), który posiada bogactwo chleba i wina, to znaczy prawdy i miłości i ukochania; jego błagajmy.

Małe źródło itd.

Najdrożsi! Znakomita wzniosłość chwalebnej Dziewicy tak dalece przechodzi pojęcie ludzkie, iż nie starcza słów na jej wyjaśnienie, i dlatego Duch Święty, który ją napełnił charyzmatami cnót, sam Duch Święty mówiąc przez Proroków i innych nauczycieli Pisma Świętego, chwali ją różnorako, nie tylko przez wyraźne słowa, ale także przez figury i przenośnie. Przeto i to zdanie, chociaż powiedziano o Esterze, wszakże o wiele wzniosłej i pełniej, widziane głębiej, dotyczy najświętszej Dziewicy, ponieważ Estera przedstawiała najświętszą Dziewice tak z racji imienia, jak i z racji rzeczy. Bo Estera tłumaczy się przygotowana w cza­sie albo wyniesiona wśród ludu, i była żoną króla Aswerusa, który był władcą całej monarchii; i chociaż była małą, uczyniona została królo­wą, a oznacza najświętszą Dziewice, która była przygotowana w cza­sie i wyniesiona wśród ludu i wzięta została w zaślubiny z najwyższym Królem, iżby stała się Matką Bożą; przeto o niej rozumie się to zdanie, które tu wyjaśnia, że jest pełna łaski. A opisuje sieją nam tutaj w prze­nośni źródła i rzeki, słońca i światła, co jest pochwałą za pełnię wszyst­kich dóbr; a w przenośni źródła jest nam przedstawiona z racji łaski otrzymanej na początku swego istnienia; w przenośni rzeki, z racji łaski dodanej podczas poczęcia Syna Bożego; w przenośni słońca i światła, z racji łaski wypełnionej w jej uwielbieniu. Pierwsze zaznacza, gdy mówi: Małe źródło: drugie zaznacza, gdy mówi: urosło w rzekę wielką; i trzecie, gdy mówi: i w światło i w słońce obróciło się. - Dzisiaj jest dzień wypeł­nienia jej chwały; ale nie możemy dobrze mówić ojej wypełnieniu, jeśli wpierw nie powiemy o jej początku i wzroście.

I. Zrozumiejcie, że najświętsza Dziewica zwie się źródłem z racji zapoczątkowania dóbr. To zapoczątkowanie od początku pochodzi od Boga, potem przez Chrystusa, i po trzecie spływa na najświętszą Dzie­wicę, i dlatego ona zwie się źródłem, a po czwarte przysługuje każ­dej osobie, która posiada rozdawnictwo jakiegoś dobra. Po pierwsze mówię, że nazwa źródła przysługuje Bogu Ojcu; Psalm: Jak tęskni jeleń do źródeł wód, tak tęskni dusza moja do ciebie, Boże. Pragnęła w tobie dusza moja itd. (Ps 41,2n). Z tego źródła rodzą się gorliwe działania, łaski i cokolwiek mamy innego, jakoby ze źródłowego po­czątku; stąd w Kanoniczym Jakuba: Wszelki dar dobry i każda do­skonała łaska z wysoka pochodzi, zstępuje od Ojca światłości (Jk 1,17); Prorok: U ciebie jest zdrój żywota (Ps 33,10). To jest źródło, do którego dobrzy biegną, a źli nim gardzą; stąd Jeremiasz: Mnie opuścili źródło wody żywej, a wykopali sobie cysterny, cysterny roz­walone, które nie mogą wody zatrzymać (Jr 2,13). To źródło rozdzie­la swe wypływy i wpływy przez Pana naszego Jezusa Chrystusa, i dla­tego Chrystus zwie się źródłem bijącym w niebie i na ziemi. Bije w niebie, o ile jest Słowem niestworzonym; stąd u Eklezjastyka: Zdrojem mądrości Słowo Boże na wysokości (Ekli 1,5); ale bije na ziemi, o ile jest Słowem wcielonym; stąd u Jana: Kto napije się wody, którą ja mu dam, nigdy nie uczuje pragnienia; ale woda, którą ja mu dam, stanie się w nim źródłem wody wytryskującej ku żywotowi wiecznego (J 4,13n). Jest naturą źródła, że tyle bije w górę, ile spada w dół; tak i to źródło, o ile schodzi do łona Dziewicy przyjmując ciało, o tyle wstępuje w chwale nad chóry Anielskie. To jest źródło, do którego winni biec chrześcijanie, aby czerpać wody łaski; stąd Izajasz: Będziecie czerpać wody z radością ze zdrojów Zbawicielowych (Iz 12,3).

Trzecim źródłem, do którego wpłynęło Słowo Boże na wysokości, jest chwalebna Dziewica, o nim powiedziano: Małe źródło urosło w wielką rzekę itd. Najświętsza Dziewica jest porównana do źródła małego, źródła żywego, źródła zapieczętowanego i źródła obfitego. Do źródła małego jest porównana ze względu na pierwszeństwo pokory; do źródła żywego, ze względu na nieustanność świętości; do źródła zapieczętowanego, ze względu na nienaruszenie wstydliwości, i do źródła obfitego, ze względu na hojność miłosierdzia.

Po pierwsze, mówię, porównana jest do źródła małego ze względu na pierwszeństwo pokory. W widzeniu Mardocheusza napisano: Małe źródło urosło w wielką rzekę. Małość tego źródła pomniejsza się tylko na zewnątrz, gdyż na wewnątrz wzrasta; pomniejszenie siebie docho­dzi aż do poczęcia Boga. Wydano orzeczenie: Kto się uniża, wywyż­szony będzie (Mt 23,12). Ile kto siebie wywyższa, posuwa i wynosi, tyle spada, łamie i poniża, jak wynika z lucyfera, który się wywyższył i tak otworzył sobie drogę do wiecznego potępienia (por. Iz 14,13). A Pan nasz Jezus Chrystus uniżając siebie nas wywyższył, i sam mówi w Ewangelii: Kto się uniży jako to dziecię, ten jest większym w króle­stwie niebieskim (Mt 18,4). A ja (mówię), że kto się uniży jak ta mała, ten będzie większym w królestwie Bożym; która chociaż była Matką Boga, jednak w swoich oczach chciała być małą. Patrzcie, tu się zaczy­na powołanie chrześcijańskie i boskie; dlatego Apostoł do Koryntian: Przypatrzcie się, bracia, wezwaniu waszemu, że niewielu spomiędzy was mądrych według ciała, niewielu możnych, niewielu szlachetnie urodzonych, gdyż Bóg wybrał to, co głupie u świata, aby zawstydził mądrych; i co słabe u świata wybrał Bóg, aby zawstydził potężnych; i co nic nie znaczące a pokryte wzgardą i co jest niczym wybrał Bóg, aby zniszczył to, co jest czymś (l Kor l,26n). Patrzy wiec Bóg na to, co pokorne. Ale o wielu można powiedzieć: Przerwały się źródła głębiny (Rdz 7,11), to znaczy głębokie serca. Nie małą jest chwałą mówić o naj­świętszej Dziewicy, że jest źródłem małym, małym w swoim mniema­niu, gdyż chwalebną jest rzeczą mówić o kimś: On jest wielki, wszak­że bardziej chwalebnym jest mówić: On jest wielki, ale w swoim mnie­maniu jest mały, ponieważ nie jest to wielki duch, co nie gardzi rzecza­mi wielkimi.

Po drugie, najświętsza Dziewica porównana jest do źródła żywego, ze względu na nieustanność świętości; dlatego w Pieśni nad Pieśniami: Zdrój ogrodów, studnia wód żywych, które płyną pędem z Libanu (Pnp 4,14). Żywym jest to, co posiada w sobie zasadę zachowania siebie; stąd zwiemy źródłem żywym to, które w sobie ma to, iżby stale pły­nąć. Tak najświętsza Dziewica miała w sobie nieustanną świętość ze względu na jej ciągłość od początku i na jej pobożność niezmożoną. Stale płynie od niej przykład świętości, bo stale czerpie. Kiedy źródło przestaje bić, wtedy traci szlachectwo źródła. Niechże więc ludzie prze­lewają i biorą, bo głupimi są ci, którzy nie chcą brać i użyczać innym, co mówią: jak dam, czego nie posiadam? Gorszymi są ci, którzy tego, co otrzymali, nie chcą przelewać, jak chciwcy; a pysznymi są ci, któ­rzy nic o Bogu nie myślą a innych chcą uczyć. Nigdy nie miał oświe­ceń duchowych, a drugiego chce uczyć; są to źródła bez wody, obłoki wichrem porwane, których czeka chmura ciemności (2P 2,17). Źródła­mi bez wody są ci, co nie posiadają nauki; obłokami wichrem porwa­nymi wtedy, kiedy przedstawiają fałszywe racje; jak obłok rodzi wi­cher, nie spokój, tak oni przez fantazyjne racje rodzą burzę. Jeśli masz rozum, poucz bliźniego swego; jeśli nie, połóż rękę na swych ustach (Ekli 5,14). Nie rób się nauczycielem tego, o czym nie słyszałeś. Na­zwałbym się głupcem, jeśli chciałbym wyrokować o pulsie, ja który nie słyszałem o lecznictwie.

Po trzecie, najświętsza Dziewica jest porównana do źródła zapie­czętowanego, ze względu na nienaruszoność wstydliwości; stąd w Pie­śni nad Pieśniami: Ogrodem zamkniętym siostra moja oblubienica, ogro­dem zamkniętym, zdrojem zapieczętowanym. Szczepy twoje rajem (Pnp 4,12n). Zamknięcie ogrodu i zapieczętowanie źródła są połączone, po­nieważ kto chce mieć obyczajność czystości, potrzeba, by miał i wdzięk wstydliwości. One zamykają ogród najświętszej Dziewicy; była płod­na, wszakże była dziewicą; ogrodem zamkniętym, gdyż była nietknię­ta, niezmazana i niesplamiona; była źródłem zapieczętowanym, gdyż zamkniętym. Mówi dwa razy: ogrodem zamkniętym, ponieważ odzna­czała się najostrzejszą surowością i najwdzięczniejszą wstydliwością, gdyż jeśli kto jest wstydliwy, niechętnie zanurza się w brzydotę pożą­dliwości. Tak, kto wstydzi się przed Bogiem, nie kala się przez rozpu­stę; ale niektórzy wstydzą się w oczach ludzi, nie w oczach Boga lub Anioła; ale wdzięk nad wdzięki, niewiasta święta i wstydliwa (Ekli 26,19). Ostrość surowości ujarzmia smak, zamyka wzrok i stępia słuch, aby ujarzmić dotyk, przy którym ludzie stają się najbardziej brutalni. Trzeźwość jest siostrą czystości. Ale biada! dziś spełnia się to, co po­wiedziano w Apokalipsie: Spadła z nieba gwiazda wielka, gorejąca jak pochodnia, i upadła na trzecią część rzek i na źródła wód; a nazwa owej gwiazdy Piołun, i zamieniła się trzecia część wód w piołun; a wielu ludzi pomarło od wód, bo stały się gorzkie (Ap 8, l On). Tak, kiedy jakiś prałat popadnie w grzech zepsucia, psuje wszystkich słuchaczy; a mó­wię, że grzech prałata czyni dwoje złego: swym przykładem psuje nie­winnych, drugim złem jest, że złym daje siłę do grzeszenia. Kiedy się im mówi: Źle robicie, dlaczego robicie? odpowiadają: Jeśliby to było złem, on by tego nie robił. Stąd powiedziano w Przypowieściach: Źró­dło nogą zamącone i zdrój zepsuty, sprawiedliwy upadający przed bez­bożnikiem (Prz 25,26). Lepiej, aby mu zawieszono u szyi kamień młyń­ski i pogrążono, aniżeli zgorszyłby jednego z tych maleńkich (Mt 18,6). Po czwarte, najświętsza Dziewica porównana jest do źródła obfite­go ze względu na hojność miłosierdzia; stąd Prorok; Owego dnia bę­dzie źródło otwarte dla domu Dawidowego i dla mieszkających w Je­rozolimie, na obmycie grzesznego i miesiącznicy (za 13,1). Źródło otwarte, to jest najświętsza Dziewica, która oczyszcza i uwalnia Świę­tych od zarzewi grzechowych, od grzechów popełnionych i od pożądli­wości ciągnących do grzechu; stąd u Joela: Źródło z domu Pańskiego wyjdzie i zrosi potok cierni (Jl 3,18), to znaczy grzeszników. Wielu bowiem, chociaż byli cierniami, ze względu na ufność w najświętszą Dziewicę stali się drzewami wybranymi. Nie ma tak ciernistego grzesz­nika, co jeśliby do niej się uciekł, nie stał się drzewem owocodajnym. Jeśli chcemy uciekać się do niej, bądźmy miłosierni; stąd w Przypo­wieściach: Niech ściekają źródła twoje z domu (Prz 5,16); a w księdze Rodzaju powiedziano, że Eliezer, sługa Abrahama, rzekł: Oto, stoję u studni wody; i do Rebeki: Dziewczyno, tobie mówię, daj mi pić; i odpowiada Rebeka: Pij, panie mój, i wielbłądom twoim dam pić (Rdz 24,43.18.45). A gdy stanął koło źródła... i nie czekał, ażeby ona dała mu pić, stojąc blisko źródła, to znaczy blisko Boga Ojca, który wszyst­ko dał Synowi (por J 3,35), i dał tej dziewczynie, to znaczy najświęt­szej Dziewicy, która nam dała pić i naszym wielbłądom, gdyż udziela się i intelektualistom i prostakom; znajdziemy ją gotową do usług, ile razy zwrócimy się do niej, gdyż i ona sama mówi: Ja pragnącemu dam darmo ze źródła wody żywota (Ap 21,6).

II. To źródło więcej wzrosło, aniżeli rosnące w wielką rzekę; ponie­waż uczyniona została Matką Boga, z tego źródła popłynęła nadobfitość wszystkich dóbr: popłynęła w rzekę przejasną, ze względu na po­częcie wiecznej jasności, oświecającej naszą władzę poznawczą; w rzekę przemiłą, ze względu na poczęcie wiecznej słodkości, weselącej nasze władze uczuciowe; w rzekę przebystrą, ze względu na poczęcie wiecz­nej siły, umacniającej nasze władze działaniowe; i w rzekę przeowocną, ze względu na poczęcie wiecznego zbawienia, zbawiającego nasze władze kierownicze.

Po pierwsze mówię, najświętsza Dziewica wzrosła w rzekę przeja­sną ze względu na poczęcie wiecznej jasności, oświecającej nasze wła­dze poznawcze; stąd w Apokalipsie: Ukazał im Anioł rzekę wody ży­wota jaśniejącą jak kryształ, wypływającą z tronu Boga i Baranka (Ap 22,1). Tronem tym jest najświętsza Dziewica; rzeką jest Syn Boży, który jest jasnością wiecznej światłości i obrazem bez zmazy (Mdr7,26), bez jego oświecenia nic nie otrzymujemy z dobra ani z prawdy. Albo­wiem w tej rzece ukryte są wszystkie skarby mądrości i wiedzy (Koi 2,3); od niego wychodzą oświecenia i pierwotne korzenie wiedzy i przy­czyny istnienia, racja rozumienia i porządek życia" (August. VIII. de Civ. Dei, c. 4). Najświętsza Dziewica zwie się tronem Boga i Baranka, ponieważ w niej zasiada Bóg Ojciec, spoczął Baranek, i była „całej Trójcy tryklinium". Po drugie, najświętsza Dziewica wzrosła w rzekę przemiłą ze względu na poczęcie wiecznej słodkości, weselącej nasze władze uczuciowe; Psalm: Bystrość rzeki rozwesela miasto Boże itd. Bóg jest w pośrodku niego, nie będzie poruszone (Ps 45,4n). A kiedy człowiek narodził się w niej itd. (Ps 86,5), to znaczy, kiedy wszech­mocny Syn Boży, który ją stworzył, z ciała Dziewicy sporządził sobie ciało i uweselił miasto boże, to znaczy Kościół, oraz Patriarchów; stąd powiedziano: Abraham z radością wyglądał dnia mojego; ujrzał i uwe­selił się (J 8,56). Dał je Bóg widzieć swoim współczesnym, to jest Apostołom, o których można powiedzieć: błogosławione oczy, które widzą, co wy widzicie (Łk 10,23). Uwesela również niezliczonych wier­nych, gdyż błogosławieni, którzy nie widzieli, a uwierzyli (J 20,29).

O jak trzeba się cieszyć z tej rzeki! ponieważ przyszły mi razem z nią wszystkie dobra (Mdr 7,11), kiedy światłość wzeszła sprawiedliwemu itd. (Ps 96,11). Wielu mało się cieszy, ale mając serca uweselone przez Boga najbardziej się radują, gdyż bystrość rzeki rozwesela miasto Boże.

Po trzecie, najświętsza Dziewica rozrosła się w rzekę przebystrą ze względu na poczęcie wiecznej siły, umacniającej nasze władze do dzia­łania; stąd napisano: Stał mi się przekop pełny a rzeka moja podążyła do morza (Ekli 24,43). Stał mi się przekop pełny, kiedy Duch Święty zstąpił na ciebie (Łk 1,35); i rzeka podążyła do morza, kiedy złączyła się z tobą w jedności osoby ta rzeka niezmierzonej dobroci i mądrości; do miejsca, z którego wyszły rzeki, wracają się (Ekle 1,7) i Chrystus, jak wyszedł od Ojca i przyszedł do Dziewicy, tak znowu wrócił do Ojca. Przez Chrystusa mamy przystęp w chwale (Rz 5,2); od Boga pochodzi siła i moc, który sprawia, że mundacje matki przemieniają się w mleko; stąd Apostoł: Wszystko mogę w tym, który mnie umac­nia (Flp 4,13). A kto? Oczywiście Jezus. Po czwarte, wzrosło to źródło w rzekę przeowocną ze względu na poczęcie wiecznego zbawienia, zbawiającego nasze władze kierownicze. Władza kierownicza ujmuje i stawia nas w stanie szczęśliwości wiecznej; to mamy przez Chrystusa przyczynowo; dlatego w Apokalipsie: Po obydwu stronach rzeki było drzewo żywota rodzące owoców dwanaście (Ap 22,2). Te owoce zasadza w nas Mądrość niestworzona, a tymi owocami są nadzieja, wesele, pokój itd., jakie wymienia Apostoł (Ga 5,22n); a te dwanaście owoców, są dwunastoma racjami używania w Bogu, które za pośrednic­twem rzeki wypływającej z chwalebnej Dziewicy posiadamy. Błogo­sławiony, kto może być zasadzony przy ujściu wód tej rzeki, bo liść jego nie opadnie, i wszystko cokolwiek czynić będzie, poszczęści się (Ps 1,3). Powiedziano w księdze Rodzaju, że rzeka, która wychodziła z miejsca rozkoszy, dzieliła się na cztery główne, mianowicie na Pison, na Gehon, na Tygrys i na Eufrat. Pison tłumaczy się na przemiana twarzy, i oznacza rzekę przejasną, która oświeca nasze władze poznaw­cze; Gehon oznacza rzekę przemiłą, która rozwesela nasze władze uczu­ciowe; Tygrys oznacza rzekę przebystrą, która wzmacnia nasze władze działaniowe; a Aufrat, który tłumaczy się żyzny, który nie ma określo­nej ziemi, oznacza rzekę przeowocną, która zbawia nasze władze kie­rownicze.

III. Po trzecie, jest porównana do światła słonecznego z racji łaski wypełnionej w uwielbieniu. To rzadkość, że źródło przemieniło się w światło, nie dzieje się to drogą przyrodzoną, iżby ciało żywiołowe przemieniało się w niebieskie, ale drogą łaski w uwielbieniu Dziewicy; w dwunastym Apokalipsy: Ukazał się znak wielki na niebie: Niewiasta obleczona w słońce i księżyc u jej stóp, a na głowie jej korona z gwiazd dwunastu (w. 1).

Słońce żyje przez moc, błyszczy przez promieniowanie, grzeje przez skuteczność. Tak uwielbiona Dziewica żyje przez powiązanie z wiecz­nością życia za pomocą zdolności dzierżenia; w trzecim Pieśni nad Pie­śniami: Pojmałam go i nie puszczę (w. 4). Ale gdzie? W zgromadzeniu Świętych, rzecze, pobyt mój, w dwudziestym czwartym Eklezjastyka (w. 16). Bernard: „Słusznie w zgromadzeniu Świętych pobyt tej, której nie brakło wiary Patriarchów, nadziei Proroków, gorliwości Apostołów, sta­łości Męczenników, trzeźwości Wyznawców, czystości Dziewic, płod­ności mężatek, ani nawet niewinności Aniołów" (Serm. l in Assumt. B.V.M. n. 4). Przypowieści: Wiele córek zebrało bogactwa, tyś przewyż­szyła wszystkie (Przyp 31,29). - Również, błyszczy przez poznanie z ja­snością światła; Tobiasz: Będziesz się święcić jasną światłością i wszyst­kie krańce ziemi będą się tobie kłaniać (Tb 13,13). Ty, Matko Boża, którą uwielbiamy, będziesz błyszczeć jasną światłością w duchu, w cie­le, w osobliwym zaszczycie. Bo jak przed jej Synem zgina się wszelkie kolana mieszkańców niebios, ziemi i podziemia (Flp 2,10), tak i przed nią wszyscy mają klękać, czy chcą czy nie chcą. W ósmym Estery: Ży­dom nowa światłość zdała się wschodzić; wesele, cześć i tańce we wszyst­kich narodach (w. 16n). Naprawdę nieszczęsny człowiek, który wyklu­cza się z jej chwały. Bo ci, co kochają Dziewicę, więcej otrzymują oświe­cenia w prawdzie rozumu, więcej są uposażeni w dobre imię i we wszyst­kie dobra. Również grzeje przez miłość z przyjemnością woni; w drugim Estery: Wprowadzona została Estera do pokoju króla Aswerusa, i umiło­wał ją król bardziej, niż wszystkie niewiasty i włożył na głowę jej koronę królestwa i uczynił ją królową (w. 16n). Bernard: „Kogo stać na zrozu­mienie, jak dzisiaj chwalebna Królowa świata kroczy ku chwale, na któ­rej spotkanie wylęga mnogość zastępów niebieskich, jak w radosnych uściskach przyjmuje ją Syn i wywyższa ponad wszelkie stworzenie"? (Serm. l in Assumt. B.V.M., n. 4).