11 . Ức Đông Sơn

ĐÔNG SƠN là nơi ẩn cư của nhà chính trị quân sự đời Đông Tấn TẠ AN. Đông Sơn nằm ở tỉnh Chiết Giang, cách Thượng Ngu huyện 45 dặm về phía Tây Nam, còn được gọi là TẠ AN SƠN, cạnh núi có Tường Vi Động, tương truyền đây là nơi TẠ AN thiết yến đãi khách; trên núi có 2 kiến trúc để ngoạn cảnh là Bạch Vân Hiên và Minh Nguyệt Đường. TẠ AN chọn nơi đây để ở ẩn và để hưởng thụ cái thỏa thích của đời người, như Nguyễn Công Trứ đã từng mơ ước : " Đồ thích chí chất đầy trong một túi " và " Sách có chữ NHÂN SINH THÍCH CHÍ, đem ngàn vàng chác lấy chuyện cười ". TA AN đã đem cả những ca kỹ nổi tiếng về Đông Sơn để hưởng... nhàn đúng ra là để hưởng lạc. Lý Bạch đã rất ngưỡng mộ TẠ AN về cả 2 mặt Công danh và hưởng lạc nầy, nên vào đầu năm Thiên Bảo trong khi chờ đợi để được triệu về kinh nhận chức Hàn Lâm, Lý Bạch đã ghé lại Đông Sơn và sáng tác 2 bài thơ nầy

憶東山 (其一) ỨC ĐÔNG SƠN ( Kỳ Nhất )

不向東山久， Bất hướng Đông sơn cữu,

薔薇幾度花？ Tường vi kỷ độ hoa ?

白雲還自散， Bạch vân hoàn tự tán,

明月落誰家？ Minh nguyệt lạc thùy gia ?

李白 Lý Bạch.

CHÚ THÍCH :

1. HƯỚNG : Danh từ là Phương hướng. Động Từ là Quay về phía nào đó, là Trông ngóng. BẤT HƯỚNG : Không có đi về hướng nào đó.

2. ĐỘ : là Lần, là Lượt. là Niên độ : Mỗi năm một lần. KỶ ĐỘ là Mấy lần , Mấy lượt, là Mấy năm trời rồi.

3. HOÀN : Động từ là Trả trở lại. Trạng Từ là Vẫn, Vẫn còn. Trong bài thơ là Trạng từ.

4. LẠC : là Rơi, Rụng. Ở trong bài thơ có nghĩa là Lặn .

DỊCH NGHĨA :

NHỚ ĐÔNG SƠN ( Bài 1 )

Đã lâu lắm rồi, không có về thăm lại Đông Sơn. Không biết là hoa tường vi đã mấy lần tàn rồi lại nở ?. Không biết là, mây trắng có còn tự mình tan biến trên bầu trời Đông Sơn không, và đêm nay, vầng trăng sáng kia sẽ rụng xuống nhà của ai đây ?!

Vì Đông Sơn là chỗ ở của danh tướng Tạ An, nơi Lý Bạch đã từng 3 lần đến và làm cả thảy 15 bài thơ.

Đông Sơn có Tường Vi Động, có Bạch Vân Hiên và Minh Nguyệt Đường, cho nên bài thơ trên còn có ý nghĩa song quan như sau :

Đã lâu lắm chưa về thăm lại Tường Vi Động của Đông Sơn, không biết là hoa ở đó đã tàn nở được mấy lần rồi ?. Không biết mây ở Bạch Vân Hiên có còn tự mình tan biến, và trăng ở Minh Nguyệt Đường đêm nay rụng xuống nhà của ai đây ?!

DIỄN NÔM :

NHỚ ĐÔNG SƠN ( Bài 1 )

Đông Sơn lâu không đến,

Mấy độ tường vi phai ?

Mây trắng còn tan biến,

Trăng vàng rụng nhà ai ?!

Lục bát :

Đông Sơn lâu quá không qua,

Tường vi mấy độ hoa đà phôi phai ?

Ngẩn ngơ mây trắng còn bay,

Trăng vàng rụng xuống nhà ai đêm này ?

憶東山 (其二) ỨC ĐÔNG SƠN (Kỳ Nhị)

我今擕謝妓， Ngã kim huề Tạ kỹ,

長嘯絕人群。 Trường khiếu tuyệt nhân quần.

欲報東山客， Dục báo Đông sơn khách,

開關掃白雲。 Khai quan tảo bạc vân

李白 Lý Bạch.

CHÚ THÍCH :

1. HUỀ 擕 : là Mang, Xách, từ kép là ĐỀ HUỀ 提攜 là Mang xách, như trong Kiều, Nguyễn Du đã vẽ nên hình tượng của Kim Trọng là :

ĐỀ HUỀ lưng túi gió trăng,

Sau lưng theo một vài thằng con con.

HUỀ TẠ KỸ : là Mang theo nàng kỹ nữ của TẠ AN, Ý muốn nói học theo lối hưởng lạc của TẠ AN mà mang cả kỹ nữ đến nơi nầy.

2. KHIẾU 嘯 : là Hú. TRƯỜNG KHIẾU là Hú dài một tiếng để tỏ chí sảng khoái.

TUYỆT NHÂN QUẦN : là Tách biệt hẳn với cái thế giới của quần chúng nhân dân tầm thường.

3. ĐÔNG SƠN KHÁCH : Chỉ những người cùng chung một chí hướng hưởng lạc để quên đời như Lý Bạch.

4. TẢO BẠCH VÂN : là quét mây trắng ... cũ để đón những mây trắng mới trong một cuộc quên đời với : " Cầm tứ tiêu nhiên, kỳ tứ sang, Thi hoài lạc hỉ, tửu hoài nùng !"

DỊCH NGHĨA

NHỚ ĐÔNG SƠN (bài 2)

Nay ta mang cả các nàng kỹ nữ như Tạ An ngày xưa, ngẩng cao đầu thỏa chí mà hú dài một tiếng để cách ly hết với đời sống xô bồ của quần chúng tầm thường. Nào, những người bạn người khách của Đông Sơn, hãy mau cùng ta mở cửa quan và quét sạch ba tầng mây trắng ( để chúng ta cùng chung vui vẻ !).

Ngưỡng mộ Tạ An, Học theo lối hưởng nhàn, hưởng lạc của Tạ An, nhưng Lý lại không có được một sự nghiệp thành công rực rỡ như Tạ An, nên rốt cuộc chỉ là những trác táng để tiêu mòn ngày tháng mà không nên công cáng gì cả ! Để đến nỗi tiêu điều như hai câu cuối của bài đầu :

白雲還自散， Bạch vân hoàn tự tán,

明月落誰家？ Minh nguyệt lạc thùy gia ?

DIỄN NÔM :

NHỚ ĐÔNG SƠN (bài 2)

Dẫn theo nàng Tạ kỹ,

Hú giả biệt nhân gian.

Đông Sơn những bạn vàng,

Quét mây cùng hoan hỉ !

Lục bát :

Mang theo Tạ kỹ một nàng,

Hú vang giả biệt nhân gian xô bồ.

Đông Sơn tri kỷ hãy chờ,

Vì ta quét hộ hải hồ mây xa !