CNDH - 08 -

     CÁC BỘ 2 NÉT

        ( Tiếp theo )

        力 冖 凵 人 (亻) 儿  入 十 厶 亠 匸  又

13.BỘ LỰC 力 :

     LỰC 力 : là Sức. Ta có từ kép Sức Lực. Tiêu biểu cho Bộ LỰC là chữ : CÔNG 功.

     功 CÔNG : CÔNG nầy là Thành Công, Công Cán. Đây là kiểu chữ  đặc biệt, vừa có thể giảng theo Hội Ý, vừa có thể giảng theo Hài Thanh. Vì bên trái là chữ CÔNG 工 là Công Việc, Công tác, lại vừa chỉ Âm CÔNG. Bên phải là chữ LỰC 力 là Sức lực chỉ Ý. Hội Ý 2 phần lại là Phải bỏ sức lực ra công tác làm việc thì mới có kết qủa. Nên ...

     CÔNG 功 : là Hiệu Qủa, là Thành Tích. CÔNG trái nghĩa với chữ TỘI. Ta thường nói :

               Có CÔNG thì thưởng, Có TỘI thì trừng !

     Các từ thường gặp của chữ CÔNG là :

    - Thành Công 成功 : Trái với Thất Bại.

    - Công Lao 功勞 : là Cái công sức đã bỏ ra.

    - Công Hiệu 功效 : là Cái Kết qủa Tốt.

    - Công Đức 功德: Những việc làm tốt trong cuộc sống hằng ngày.

    - Công Thần 功臣 : Bề tôi có công giúp vua dựng nước giữ nước.

    - Công Thành Danh Toại 功成名遂 : Công cán đã hoàn thành  ( như Thi đậu, Làm giàu...) Danh tiếng cũng đã toại lòng ( nổi tiếng, có tiếng tốt ).

       Trong Tam Tự Kinh có câu :

 Cần hữu CÔNG, Hí vô ích. 勤有功，戲無益.

14. BỘ MỊCH 冖

      MỊCH  冖 : là Đậy Lại. Đây cũng là một Bộ thuần tuý, chớ không phải một chữ. Tiêu biểu cho Bộ MỊCH là chữ ...

      QUAN 冠 : là Cái Nón, miền Bắc gọi là Cái Mũ, ngày xưa gọi là Cái Mão. QUAN 冠 là chữ Hội Ý, gồm có bộ MỊCH ở trên, phần dưới bên trái là chữ NGUYÊN có nghĩa là ĐẦU, bên phải là chữ THỐN chỉ cái TAY Co lại. Hội Ý là : Co tay lại để vật gì đó đậy lên đầu. Nên QUAN là Cái Mão, bây giờ ta gọi là cái Nón, cái Mũ.

      Y QUAN 衣冠 : là Áo Mão. Bây giờ ta gọi là Y PHỤC 衣服 : là Quần Áo. Ta có Thành ngữ :

 " Y QUAN CẦM THÚ 衣冠禽獸 "

, có nghĩa : Cầm thú ăn mặc như người, để chỉ những kẻ táng tận lương tâm, mất hết nhân tính, như là thú vật được cho mặc quần áo giống như người mà thôi !

      Chữ QUAN 冠 nầy, khi là Động từ thì được đọc là : QUÁN ( có dấu Sắc ). Từ mà ta thường hay gặp nhất là ...

       QUÁN QUÂN 冠軍 : là Bao trùm cả Tam quân. Ngày xưa những cuộc tranh tài để phân định anh hùng thường chỉ xảy ra trong quân đội. Người mà tài giỏi bao trùm cả Tam quân  ( Hải binh, Bộ binh và Kỵ binh ) thì gọi là QUÁN QUÂN. Về sau, các cuộc thi tài khác, người giỏi nhất cũng được gọi là QUÁN QUÂN. Sẳn nói luôn 4 thứ bậc cao nhất trong các cuộc thi đua như sau:

     1. QUÁN QUÂN 冠軍 : Hạng Nhất. ( Huy chương Vàng )

      2. Á QUÂN 亞軍 : Hạng Nhì. ( Huy chương Bạc )

      3. QUÝ QUÂN 季軍 : Hạng Ba. ( Huy chương Đồng )

      4. ĐIỆN QUÂN 殿軍 : Hạng Tư. Không có Huy chương.

        Trong tiếng Anh, 4 hạng nầy được gọi như sau :

            1. 冠軍= champion

            2. 亞軍= first runner up / 1 st runner up

            3. 季軍= second runner up / 2 nd runner up

            4. 殿軍= third runner up / 3 rd runner up.

 15. BỘ KHÁM 凵 :

      KHÁM 凵 : là Há Miệng ra, là Chỗ Đất Trũng xuống. Tiêu biểu cho Bộ KHÁM có chữ :

      HUNG 凶 : là Xấu, là Dữ. Trái với KIẾT 吉 ( CÁT ) là Lành. Chữ thuộc loại Chỉ Sự. Dấu chéo ở giữa hai vách núi, hàm ý coi chừng lọt xuống hố, nguy hiểm. Nên HUNG là Dữ là Xấu, như...

      Hung Tín 凶信 : là Tin Dữ, Tin Chẳng Lành.

      Hung Thủ 凶手 : là Người làm việc Dữ, Kẻ Giết Người.

      Hung Bạo 凶暴 : là Hung ác Bạo ngược.

      Hung Tàn 凶残 : là Hung dữ Tàn ác.

      Hành Hung 行凶 : là Làm Dữ làm Dằn

      Tiêu biểu và thường gặp nhất của bộ KHÁM còn có chữ HÀM 函 : là Cái Hộp, như Thạch Hàm 石函 là Hộp Bằng Đá. HÀM còn là Cái Bọc, Cái Bao, như Thư Hàm 書函 là Cái Bao đựng thơ, sau này dùng rộng ra HÀM là THƠ, như...

      Lai Hàm 来函 là Thơ gởi đến.

      Công Hàm 公函 là Thơ Công Vụ, Thơ gởi theo Công Ước  Quốc Tế.

      Điện Hàm 電函 là Thơ đánh bằng Điện Tín.

      Hàm Thụ 函授 là Truyền thụ bằng thơ, là Dạy học bằng thơ.

            Ngoài ra còn có các từ như Quan Hàm 官函, Chức Hàm, là những chức quan có chức mà không có quyền. Hiện đại nhất trong toán học ta còn có từ Hàm Số 函数 cũng thuộc chữ Hàm nầy ...

       Khi ghép với những chữ hoặc bộ khác để chỉ những người hoặc những sự việc có liên quan đến con người, thì bộ NHÂN được viết đứng lên cho gọn như thế nầy 亻. Có trên 1.000 chữ được ghép theo lối nầy, ví dụ như :

     NỄ 你 : là Danh xưng Đại từ Ngôi thứ 2, là Mày, Anh, Ngài ...

     THA 他 : là Danh xưng Đại từ Ngôi thứ 3, là NÓ, là HẮN....

     BÁ 伯 : là Anh của cha. Ta gọi là Bá Phụ 伯父.       

     BỘC 僕 : là Đầy tớ trai. Thường gọi là Bộc nhân 僕人, hoặc Nô Bộc.

     TIÊN 仙 : là Thành chánh qủa khi tu theo đạo Lão. Chữ TIÊN gồm có bộ NHÂN 人 là Người và chữ SƠN 山 là Núi, là Người ở trên núi.

     PHẬT 佛 : là Thành chánh qủa khi tu theo đạo Phật. Chữ Phật gồm có bộ NHÂN 人 là Người và chữ PHẤT 弗 là KHÔNG, Ý là Không biết đến chuyện người nữa. Trong tác phẩm Sãi Vãi của Nguyễn Cư Trinh có đoạn :

Nghiệm chữ kia cho xác, chữ Tiên là "nhứt cá sơn nhơn".

Suy chữ nọ cho chơn, chữ Phật là "phất tri nhơn sự .

 Ai dữ thì mặc dữ, ai lành cũng mặc lành.

Nhà hưng vong, phụ tử chẳng binh; nước trị loạn, quân thần chẳng đoái.

Hai câu chữ Nho có nghĩa :

      * Chữ TIÊN là " Nhất cá sơn nhơn 一個山人" : TIÊN là Một con người núi, không có ích gì cho đời cả ! 

      * Chữ PHẬT là " Phất tri nhơn sự 弗知人事 " : PHẬT là Không biết đến chuyện đời, chỉ mình thành Phật là tốt rồi .

Có nghĩa :

        Có con thì nghèo không lâu,( con lớn lên làm tiếp sẽ khá thôi ).

        Không có con thì giàu không bền. ( không ai giữ và làm ra thêm tài sản ! ).

        Tiêu biểu cho bộ NHI nầy còn có chữ HUYNH 兄 là Anh. Như tiếng Việt, ta có nhóm từ HUYNH ĐỆ TỈ MUỘI 兄弟姐妹 là Anh Em Chị Em.

18. BỘ NHẬP 入 :

      NHẬP  入 : là VÀO. là Đi Vào. Như  câu :

                      Nhập gia tùy tục,          入家隨俗，

                      Nhập giang tuỳ khúc.    入江隨曲.

Có nghĩa :

      Vào nhà ai, thì phải tuỳ theo tục lệ của nhà đó mà sống.

      Vào con sông nào thì phải tuỳ theo khúc quanh của con sông đó mà đi, nếu không quanh theo sông thì sẽ bị lủi vào bờ !

      NHẬP NỘI 入內 là Đi Vào bên trong. Ngoài chữ NỘI 內 có bộ NHẬP như ta đã biết ở phần đầu của bộ 2 nét nầy ra, tiêu biểu cho bộ NHẬP còn có chữ TOÀN 全 là HOÀN HẢO, bên dưới bộ NHẬP 入 là bộ NGỌC 玉, Ý chỉ giao nhận NGỌC một cách hoàn hảo, không bị sứt mẻ. Nên TOÀN là Toàn bộ, là Hoàn Toàn, là Nguyên Cái, là Tất Cả. Ta có Thành ngữ :  

       Toàn Tâm Toàn Ý 全心全意, tức là : Hết Lòng Hết Dạ.

       Các từ bắt đầu bằng chữ TOÀN mà ta thường gặp là : Toàn Bộ 全部, Toàn Thể 全體, Toàn Gia 全家, Toàn Quốc 全國, Toàn Dân 全民....

19. BỘ THẬP 十  :

      THẬP 十 : là MƯỜI, số Mười. Ngoài nghĩa nầy chữ THẬP còn là ký hiệu chỉ 4 phương : Đông Tây Nam Bắc.

      Mười là Tròn số hoàn hảo đầu tiên của số đếm, đạt điểm MƯỜI là hoàn hảo lắm rồi, nên ta có các từ như : Mười Phần, Mười Phân... Để so sánh sắc đẹp của Thuý Vân và Thuý Kiều, cụ Nguyễn Du cũng đã viết :

                   Mai cốt cách, tuyết tinh thần,

            Mỗi người một vẻ, MƯỜI PHÂN vẹn MƯỜI !

      Ta có Thành ngữ : Thập Toàn Thập Mỹ 十全十美. THẬP là Con số Tròn số của vòng đếm đầu tiên, nên còn có nghĩa Hoàn Hảo, Đầy Đủ, như : Thập Toàn, Thập Mỹ, Thập Túc, Thập Phân ....

      Bình thường ta nói : Bốn Phương Tám Hướng, nhưng phật Giáo lại có từ “ Khách THẬP PHƯƠNG “, là Khách của Mười Phương. Vậy, là Mười Phương nào ?. Đó chính là :

       Đông, Tây, Nam, Bắc, Đông Bắc, Tây Bắc, Đông Nam, Tây Nam, THƯỢNG và HẠ nữa là đúng MƯỜI PHƯƠNG. Ta có nhóm từ :  " Tám Phương Trời, Mười Phương Phật ". Trong bài hát Nếu Một Mai Anh Biệt Kinh Kỳ của Minh Kỳ và Hoài Linh có câu hát :

                     Tám hướng bốn phương trời mây,

   thôi nhé anh đi từ đây ... 

         Chữ THẬP lại làm ta nhớ tới Thập Tự Chinh 十字征 :

         THẬP TỰ CHINH là một loạt các cuộc chiến tranh tôn giáo, được kêu gọi bởi Giáo hoàng và tiến hành bởi các vị vua và quý tộc là những người tình nguyện cầm lấy cây thập giá với mục tiêu chính là phục hồi sự kiểm soát của Kitô giáo với vùng Đất Thánh. Quân thập tự đến từ khắp Tây Âu, và đã có một loạt các chiến dịch không liên tục giữa năm 1095 và 1291                                                               

         Nhắc đến Thập Tự Chinh thì không thể không nhắc tới Hội Hồng Thập Tự Quốc Tế國際紅十字會.

         Phong trào Hội Chữ Thập Đỏ và Trăng Lưỡi Liềm Đỏ là tổ chức theo nhân đạo chủ nghĩa lớn nhất trên thế giới, thường được gọi là Hội Chữ Thập Đỏ hay Hội Hồng Thập Tự, theo biểu trưng đầu tiên của họ. Nó gồm có Ủy ban Hồng Thập Tự quốc tế (ICRC) ở Genève, Hiệp hội Chữ thập đỏ – Trăng lưỡi liềm đỏ quốc tế (IFRC), và 189 hội Chữ thập đỏ hoặc Trăng lưỡi liềm đỏ quốc gia riêng mà hiện nay được là thành viên chính thức của IFRC và được ICRC công nhận .   

             Hội Chữ Thập Đỏ và Trăng Lưỡi Liềm Đỏ  

      Tiêu biểu cho bộ THẬP còn có chữ THIÊN 千: là Ngàn, là 10 lần 100. Ta thường gặp các Thành ngữ bắt đầu bằng chữ Thiên 千 như sau :

     - Thiên Tử Vạn Hồng 千紫萬紅 : Ta nói là Muôn Hồng Ngàn Tía.

     - Thiên Phương Bách Kế 千方百計 : là Trăm mưu ngàn kế.

     - Thiên Tân Vạn Khổ 千辛萬苦 : là Trăm Cay Ngàn Đắng.

     - Thiên Quân Nhất Phát 千鈞一髮 : là Ngàn Cân treo Sợi Tóc.

     - Thiên Ngôn Vạn Ngữ 千言萬語 : là Ngàn lời Vạn lẽ.

     - Thiên Sơn Vạn Thuỷ 千山萬水 : là Trăm sông Ngàn Núi.

     - Thiên Kim Tiểu Thơ 千金小姐, Thiên Kiều Bá Mỵ 千嬌百媚 là Đẹp lộng lẫy khỏi phải giải thích luôn !... và cuối cùng là :

     - Thiên Tải Nhất Thì 千載一時 : là Ngàn Năm Một Thuở. Lời của cô Kiều nói với Sư Giác Duyên khi bà muốn từ biệt ra đi :

                  Nàng rằng : " THIÊN TẢI NHẤT THÌ,

                  Cố nhân đã dễ mấy khi bàn hoàn.

                  Rồi đây bèo hợp mây tan,

                  Biết đâu hạc nội mây ngàn là đâu ?!" 

20. BỘ TƯ  厶 :

      TƯ  厶 : là RIÊNG, là Trái với CÔNG. Đây là bộ TƯ 厶, còn chữ TƯ thì như thế nầy : 私 là Của Riêng Mình, Của Cá Nhân. như : Tư Nhân 私人。Tư Hữu 私有。Tư Kiến 私见。Tư Cừu 私仇 ( Tư Thù)。Tư Tình 私情。Tư Dinh 私营。Tư Thông 私通. Tư Thất 私室. Tư Thục 私塾 là Trường Học do tư nhân mở ra.

       Những điều làm lén lút, không công khai, như : Tư Ngữ 私语 : Nói riêng, Nói lén. Tư Nghị 私議 : Bàn luận riêng. Tư Bôn 私奔 : Lén bỏ nhà trốn đi. Tẩu Tư 走私 : là Chạy lậu, có nghĩa là Buôn Lậu. Tư Sanh Tử 私生子 : Con Đẻ Riêng, tức Con ngoài Giá Thú....

       Tiêu biểu cho bộ TƯ có chữ KHỨ 去 là ĐI. Ta có cách nói giống như tiếng Nôm là : Hữu Lai Hữu Khứ 有來有去 là Có Đi Có Lại : Có Qua có lại mới toại lòng nhau. Hữu Lai Hữu Khứ còn là tên của một con tiểu yêu ở Kỳ Lân Động, bị Tề Thiên đánh cho một thiết bản thành ra Hữu Khứ mà Vô Lai, có đi mà không có về nữa !

       Khứ Thế 去世 : là Đi khỏi cái thế giới nầy, là Qua Đời.

       Khứ Niên 去年 : là Năm đã đi qua, là Năm Ngoái, Năm Trước.

       Khứ Nhật 去日 : là Những ngày tháng đã đi qua, như trong một bài thơ nổi tiếng của Tào Tháo :

 21. BỘ ĐẦU  亠 :

       ĐẦU  亠 : là Phần Đầu. Đây là một Bộ thuần tuý chứ không phải một chữ. Chữ ĐẦU như thế nầy : 頭 . Từ Hán Việt nầy được sử dụng như từ Nôm. ĐẦU là Cái Đầu, là Đầu Mối, là Phần cuối của sự vật, sự việc, như SƠN ĐẦU 山頭 là Đầu núi. Lưỡng Đầu Thọ Địch 兩頭受敵 là Hai Đầu đều có kẻ địch chận đường.