CNDH - 05 -

Mặc dù nói là Tiếng Hán Cổ được tạo nên bởi Lục Thư, nhưng thực tế thì chỉ có Tượng Hình 象形, Chỉ Sự 指事, Hội Ý 會意, Hài Thanh 諧聲 là THẬT SỰ TẠO RA CHỮ MỚI mà thôi, còn Chuyển Chú 轉注 và Giả Tá 假借 là chỉ CHUYỂN từ chữ nầy để CHÚ cho chữ khác, cũng như GIẢ ( Mượn ) và TÁ ( Vay ) chữ có sẳn hoặc đọc thành ÂM khác và có NGHĨA khác mà thôi !

         Bây giờ thì ta sẽ tìm hiểu xem CHUYỂN và CHÚ như thế nào nhé ! 

5. CHUYỂN CHÚ 轉注 :

    Chuyển Chú là chuyển hai chữ hoặc một nhóm chữ có cùng âm, cùng bộ hoặc cùng nghĩa lại với nhau. Dùng chữ nầy để phiên âm chữ kia hoặc để giải thích chữ kia, Nói chung Chuyển Chú là cách dùng chữ hơn là cách tạo chữ.

    Ví dụ :

       * 2 chữ Khảo 考 và Lão 老 ngày xưa có cùng nghĩa là đều chỉ người gìa, cho nên có thể dùng chữ nầy phiên âm giải thích cho chữ kia và ngược lại. Như ..

        Hiện nay thì 2 chữ nầy đã có nghĩa khác nhau rồi : LÃO 老 còn giữ được nghĩa là GIÀ, nhưng KHẢO 考 là Khảo Hạch 考核, Khảo Thí 考試, Khảo   Sát 考察, chứ không có nghĩa là GIÀ nữa, chỉ còn có một trường hợp chỉ Già là từ :

         TIÊN KHẢO 先考 : có nghĩa là Ông Cha đã Chết. và ...

            từ nầy chỉ thấy trên Mộ Bia mà thôi !

       Sở dĩ có vấn đề nầy là vì ...

       Chữ Hán cổ không phải được tạo ra bởi Một Người, Một Địa Phương, Một Tiếng Nói, Một Thời Đại, mà bởi Nhiều Người, Nhiều Nơi, Nhiều Tiếng Nói, Nhiều Thế Hệ .... Đến đời TẦN, NHỜ Tần Thuỷ Hoàng đốt sách chôn học trò mới thống nhất được một phần văn tự. Đại khái như :

      * Chữ PHỐ 圃 là Vườn, chữ VIÊN 園 cũng là Vườn. Bây giờ thống nhất chỉ dùng chữ VIÊN là VƯỜN mà thôi, bỏ chữ PHỐ 圃đi ! 

      * Chữ ĐỈNH 頂 là Phần Cao Nhất. Chữ ĐIÊN 顛 cũng có nghĩa như thế. Nên ta có thể nói ĐỈNH là ĐIÊN và ĐIÊN là ĐỈNH, và 2 từ SƠN ĐIÊN 山顛 và SƠN ĐỈNH 山頂 có nghĩa như nhau là : ĐỈNH NÚI 

     * Chữ HOAN 歡 là VUI có đến 4 hình thức chữ nữa : 歓, 懽, 讙, 孉 đều đọc là HOAN và có nghĩa là VUI. Bỏ hết các chữ kia, chỉ sử dụng một chữ HOAN 歡 nầy mà thôi !

         Đại khái, chữ Chuyển Chú rắc rối là thế, nên NÓ chỉ dành riêng cho những nhà Nghiên Cứu Văn Tự mà thôi. Ta chỉ nên biết tổng quát như thế là đủ rồi !

6. GIẢ TÁ 假借 : Giả Tá cũng là một trong những cách dùng chữ của chữ Hán cổ. Trong khi xã hội ngày càng phát triển, tiếng nói ngày càng phong phú, mà chữ viết thì lại rất giới hạn, nên mới phát sinh tình trạng mượn chữ đã có sẳn để diễn tả một sự hình dung mới.

   Ví dụ :

     * Chữ THIỂU 少 là ÍT, mượn cái Ý ÍT nầy để chỉ những người

         còn TRẺ, nên chữ THIỂU nầy được đọc là THIẾU, như :

        - THIỂU SỐ 少數 : là Số ít.

        - THIẾU NIÊN 少年 : là Tuổi Trẻ.

          Còn nhớ bài " Hồi Hương Ngẫu Thư " của Hạ Tri Chương, một  bạn rượu của Lý Bạch :

Có nghĩa :

     * Cái ĐẠO mà có thể NÓI (thuyết giảng) được, thì không phải là cái ĐẠO thường.

     * Cái TÊN gọi mà có thể GỌI TÊN được, thì cũng không phải là cái TÊN thường. 

        Chữ DANH 

 là TÊN cũng được dùng theo lối Giả Tá, bấy giờ DANH là Động Từ, có nghĩa là GỌI TÊN

        Một số chữ Giả Tá vốn không có chữ đó, mượn chữ để diễn một ý khác hơn nghĩa gốc của chữ đó.

   Ví dụ :

        Chữ KỲ 其 vốn nghĩa là Cái Ky đựng đất. Sau được mượn làm Hư từ nên KỲ có nghĩa là CÁI ĐÓ ĐÓ ( là Phiếm Chỉ Đại từ ). Còn Cái KY vì được đan bằng Tre nên được chồng thêm bộ TRÚC lên trên đầu thành chữ  KY 箕 là Cái KY đựng đất.

        Chữ KỲ 其 cũng là một hình thức của chữ Giả Tá đó vậy ! Trong Ca dao Nam bộ có câu

                  Văn KỲ thinh bất kiến KỲ hình, 聞其聲不見其形，

           Bấy lâu nay cách mặt nên tình chữa cam !

Câu chữ có nghĩa:

       * Nghe tiếng ĐÓ nhưng chưa thấy được hình bóng ĐÓ.

        Khi một sự kiện mới xuất hiện, đã có tên để gọi nó, nhưng chưa có chữ để viết ra nó, thì phải tìm những chữ có sẳn có âm đọc thích hợp để viết ra nó, đó cũng là một cách GIẢ TÁ. Ví dụ các chữ sau đây :              

1. CÔNG 公 : Nghĩa gốc là Công Bằng, chữ BÁT 八 ở trên là hình tựợng của 2 tay đưa ra, Chữ TƯ ㄙ ở dưới  là cái vòng cong trở về. Một cái cho ra, một cái thu về, vậy là HUỀ, nên Công có nghĩa là CÔNG BẰNG là vì thế. Nhưng nơi nào làm cái việc Công Bằng đó, chính là Cửa Công, là CÔNG MÔN 公門, tức là Cửa Quan đó, nhưng ở Cửa Quan Ai là người cầm cân nẩy mực, chính là các ông quan Tư Đồ, Tư Mã, Tư Không gọi là TAM CÔNG 三公. Ở nhà thì ai cầm cân nẩy mực, chính là Ông Nội Ông Ngoại. Ông Nội là NỘI CÔNG 內公, Ông Ngoại là NGOẠI CÔNG 外公. CÔNG còn có nghĩa là CHUNG như CÔNG CỘNG 公共. Ngoài nghĩa Công Bằng ra ...

        Các từ phát sinh là :Công Môn, Tam Công, Nội Công, Ngoại Công, Công Cộng là các từ GIẢ TÁ đó ! Đặc biệt là từ CÔNG CÔNG 公公 để gọi các ông Thái Giám, vì các ông ấy tự ái bởi bị thiến, mất đi Nam Tính, không có râu lại nói giọng eo éo giống đàn bà, nên thích được gọi bằng đàn ông hơn, và để thỏa mãn tự ái nên " chơi " luôn double CÔNG là ... " CÔNG CÔNG " cho... sướng !

2. BẮC 北 : là Hình của 2 người đứng đâu lưng ngược chiều nhau, nên BẮC vốn nghĩa NGƯỢC NHAU, Vì Phương Bắc là cái hướng ngược với ánh sáng mặt trời, nên dùng chữ nầy để chỉ Phương BẮC. Vì vậy BẮC 北 là chữ GIẢ TÁ đã mất luôn nghĩa ban đầu.

            Bắc phương hữu giai nhân,       北方有佳人，

            Tuyệt thế nhi độc lập,              絕世而獨立。

            Nhất cố khuynh nhân thành,    一顧傾人城，

            Tái cố khuynh nhân quốc !       再顧傾人國！

Có nghĩa :

       - Phương Bắc có người đẹp

       - Đẹp nhất đời nhưng chỉ có một mình,

       - Nàng nhìn ( chiếu cố là Nhìn nhỏ đến ) một cái thì nghiêng cả thành trì,

       - Nhìn thêm một cái nữa thì nghiêng đổ cả quốc gia !

      Nhớ hồi xưa đi học, các bạn hay nói chơi là : Người đẹp  cười một cái thì "nghiêng Thùng", cười thêm một cái nữa thì " đổ nước" ! Đó là sắc đẹp " Nghiêng thùng đổ nước " đó 

3. TÂY 西 :   Hình con chim được vẽ đơn giản đang về tổ để nghỉ ngơi lúc mặt trời lặn, nên mượn chữ nầy chỉ hướng mặt trời lặn là hướng TÂY. Đối diện với hướng Đông là hướng chính : Hướng mặt trời mọc ! Nên...

         ĐÔNG là CHỦ.                     TÂY là KHÁCH.

         ĐÔNG là CHÍNH.                  TÂY là PHỤ.

         ĐÔNG CUNG là                    TÂY CUNG là Cung của

         Cung của Hoàng Hậu.           Quý Phi.

      Chữ TÂY hiện nay còn dùng để chỉ chung các nước Âu Mỹ và Người Âu Mỹ, Như ... TÂY HỌC 西學, TÂY Y 西醫 và các từ phát sinh... 

       Ăn cơm TÂY, ở nhà TÂY, cưới vợ TÂY và từ xuất hiện gần đây nhứt là TÂY...BA LÔ !

4. TỰ 自 :   Vốn là hình vẽ cái LỖ MŨI. Thường khi nói về mình, người ta hay giơ ngón tay cái lên chỉ ngược về lỗ mũi của mình, ý muốn nói " Ta Đây !", nên chữ nầy có nghĩa là TỰ MÌNH, từ kép là TỰ KỶ 自己 . Đây cũng là một  chữ GIẢ TÁ mượn cái Lỗ Mũi để chỉ Mình. Ta có các từ chỉ về Mình như sau :

       Tự Thân 自身, Tự Mãn 自满, Tự Trọng 自重, Tự Động 自動, Tự Ái 自愛, Tự Hận 自恨, Tự Học 自學, Tự Phát 自發 ... Tự Sinh Tự Diệt 自生自滅 !  TỰ có nghĩa là TỪ ( Hư tự ), như : Tự Cổ Chí Kim 自古至今, có nghĩa : Từ Xưa Đến Nay.

       Trong bài Thán Hoa, nhà thơ Đỗ Mục cũng đã Tự trách mình như sau ...

自是尋春去較遲，    TỰ thị tầm xuân khứ giảo trì,

不須惆悵怨芳時。    Bất tu trù trướng oán phương thì.

  狂風落盡深紅色，    Cuồng phong lạc tận thâm hồng sắc

  綠葉成陰子滿枝。    Lục diệp thành âm tử mãn chi !

Có nghĩa :

                     Tìm xuân tự biết trễ thôi đành,

                     Nào oán làm chi xuân hết xanh.

                     Cuồng phong thổi rụng bao hồng thắm,

                     Lá đã xanh om, trái trĩu cành !                                                 

         Trể hẹn 3 năm, người đẹp đã có 2 con rồi !

5. TẬP 集 :    Hình chim bay về đậu trên cây, nên TẬP có nghĩa là GOM LẠI. Ta thường thấy từ TẬP HỌP 集合, TẬP TRUNG 集中, TẬP THỂ 集體, TẬP ĐOÀN 集團, TẬP HUẤN 集訓 ... TẬP là Danh Từ thì có nghĩa là Quyển Tập, là Tập của Phim Bộ. như THI TẬP 詩集, VĂN TẬP 文集, TUYỂN TẬP 選集, TOÀN TẬP 全集 , THƯỢNG TẬP 上集, HẠ TẬP 下集 ....

      Đặc biệt TẬP LINH ĐÀI 集靈台 là cái đài thờ các vị Tiên Thánh của  đạo Giáo ở trong cung vua, nơi mà Dương Quý Phi xuất gia làm Đạo Cô hiệu là Thái Chơn trước khi được vua sủng ái. Hãy đọc bài thơ Tập Linh Đài của Trương Hộ sau đây sẽ rõ :

Nhựt quang tà chiếu Tập Linh Đài,    日光斜照集靈台，

    Hồng thọ hoa nghinh hiểu lộ khai.     紅樹花迎曉露開。

   Tạc dạ Thượng Hoàng tân thâu lục,   昨夜上皇新受籙，

     Thái Chơn hàm tiếu nhập liêm lai !    太真含笑入簾來。

Có nghĩa :

     - Ánh nắng ban mai xiên xiên chiếu lên Tập Linh Đài.

     - Cây hoa đỏ đón sương buổi sáng nở ra thật đẹp. 

     - Đêm qua Thượng Hoàng mới vừa thu nhận người mới.Nên 

     - Sáng nay, đạo cô Dương Thái Chơn mới mĩm cười mà đi trở vào rèm  ( của Tập Linh Đài, sau một đêm được hưởng ơn mưa móc của nhà vua !). Quả là trụy lạc đến cùng cực .

     Diễn Nôm :

                 Nghiêng nghiêng ánh nắng chiếu Linh Đài

                 Hoa đỏ đón sương nở sớm mai.

                 Hoàng Thượng đêm qua ban ân sủng,

                 Thái Chơn cười mĩm vén rèm ngoài !

   Bây giờ ta nói đến một chữ Giả Tá đặc biệt khác có bộ XÍCH 彳(nghĩa là Bước chân trái ) ở bên trái, và chữ XÁCH 亍 (Bước chân phải) ở bên phải, đó chính là chữ HÀNH 行 (Bước chân trái 1 cái, bước chân phải 1 cái) nên HÀNH có nghĩa là ĐI.

HÀNH 行 : Ngoài nghĩa ĐI ĐỨNG ra, Hành còn có nghĩa là LÀM: HÀNH ĐỘNG, mà việc làm thì biểu hiện tánh và bản chất của con người, nên HÀNH còn được đọc là...      

           HẠNH: là Phẩm Hạnh, chỉ phẩm chất đạo đức của một con người: "Nhân sanh bách HẠNH hiếu vi tiên" chính là chữ HẠNH nầy.  Kết hợp Hành động và Phẩm hạnh chữ HÀNH còn được đọc là...

           HÀNG : là Ngành Nghề. Cải HÀNG 改行 là Đổi Nghề. Ta có thành ngữ: 

HÀNG HÀNG XUẤT TRẠNG NGUYÊN行行出狀元 .

Có nghĩa là Bất cứ ngành nghề nào cũng đều có Trạng Nguyên của ngành nghề đó cả. Ý muốn nói: Bất cứ nghề nào cũng có thể phát triển và làm giàu lớn được cả!  Nghĩa phát sinh của âm đọc nầy là...

          NGÂN HÀNG 銀行: là Cái Tiệm, Cái Hãng chuyên kinh doanh Tiền bạc.  HÀNG QUÁN cũng là chữ HÀNG nầy.  Vì là chỗ Kinh Doanh nên còn được đọc là...

       HÃNG: như TỬU HÃNG 酒行: là cái Hãng Rượu.  Hãng Xưởng là chữ Hãng nầy.  Cuối cùng...

       HÀNH : còn là một thể loại Văn Học chỉ các bài thơ Trường Thiên như: TÌ BÀ HÀNH của Bạch Cư Dị, TÒNG QUÂN HÀNH của LÝ Cần, LỆ NHÂN HÀNH của Đỗ Phủ...

       HÀNH là chữ tiêu biểu cho câu nói của ông bà ta xưa kia thường nhắn nhủ là: 

Nhất tự lục nghì (Một chữ mà có tới 6 nghĩa !)

       Một công ty ở Hồng Kông đã để tên Bảng Hiệu như thế nầy:  

 行 行 行

 thu hút không ít khách hàng ghé lại xem Công Ty của ông ta kinh doanh cái gì và tên của bảng hiệu phải đọc như thế nào, làm cho business của ông ta trở nên vô cùng bận rộn và phát triển... Thì ra ông ta đang chơi trò Giả Tá.  Ba chữ  行 行 行 đọc là  HẠNH HÀNH Hãng, tức là cái Hãng có tên là Hạnh Hành, thế thôi!

        Chữ GIẢ TÁ hãy còn nhiều, xin được tạm chấm dứt nơi đây. Sẽ đề cập thêm ở các bài sau.